Informatietechnologie en internationaal privaatrecht

1. Informatietechnologie en internationaal privaatrecht Bertel de Groote 22 – 01 – 2003 Recht & informatica (3e lic rechten) Bertel de Groote

2. Opzet van de uiteenzetting • Internationaalprivaatrechtelijke problemen herkennen • Kader creëren voor oplossingen • Onvolkomenheden • Belang van juridische creativiteit • Overzicht Bronnen (actualia) • Afbakening van de uiteenzetting • E-commerce: contractueel • B2B versus B2C • E-commerce: extra-contractueel Bertel de Groote

3. Het IPR-Probleem : algemeen • Oorzaak • Frictie • Soevereniteitsafbakening : territoriale begrenzing • Menselijke activiteit • Technologische ontwikkeling ~ toenemende grensoverschrijding Bertel de Groote

4. Het IPR-Probleem : algemeen • Uitingsvorm • Rechterlijke bevoegdheid • Rechtskeuzerecht • Erkenning/Tenuitvoerlegging • Remedie : Internationaal privaatrecht Bertel de Groote

5. Hoe het internationaal privaatrecht functioneert : basismodel • Conflictenrecht Uitgangspunt • Casus : verkeersongeval • A. Louter interne elementen • B. ‘Extraneïteit’ • Vreemde elementen : bijv. woonplaats bestuurder, plaats overlijden slachtoffer,… • IPR bepaalt welke elementen (bevoegdheids-, aanknopingsfactoren) een casus binnen de soevereiniteitsuitoefening van een staat brengen • Ordening van internationaal rechtsverkeer Bertel de Groote

6. Overzicht van de bronnen • ELEKTRONISCHE HANDEL & IPR • Internationaal Privaatrecht • S.s. Conflictenrecht • EVO • Weens Koopverdrag => ! materieel recht ! • E-commerce Richtlijn => herkomstlandbeginsel • Internationaal Privaatrecht • S.l. Internationaal Procesrecht • EEX • EVEX • EEX-Verordening • Gemeenrecht en Wetsvoorstel houdende Wetboek van Internationaal Privaatrecht Bertel de Groote

7. Quid novi sub sole • Het internet als virtuele ruimte ! - ? • Uitsluiting van lokalisatie uit ! - ? • Internet als medium • oorsprong, waarneming, impact van data kan worden gelokaliseerd • Internet : rechtsvrije ruimte ? Bertel de Groote

8. Quid novi sub sole ? • Een eigen rechtsordevoor het internet ? • Cyberlaw, Cybercourt • Toename van grensoverschrijdende activiteit • Mogelijkheden van het medium • Aanbieder: verminderde keuzemogelijkheid al dan niet op globale markt te treden • Werking van het medium (houdt uit zijn aard geen rekening met geografisch lokalisatie) Bertel de Groote

9. Opbouw • Internationale bevoegdheid – Algemeen • Forumkeuze • Forum rei • Alternatieven art. 5 • Toepasselijk recht – Algemeen • Beschermende bepalingen – Consument • Internationale bevoegdheid • Toepasselijk recht Bertel de Groote

10. Bevoegde rechter : algemeen • EEX versus EVEX versus EEX-Vo versus gemeen recht • EEX en EEX-Vo  algemeen • burgerlijke en handelszaken • rechterlijke bevoegdheid en tenuitvoerlegging • Europese context (art. 2) • EVEX  algemeen • EVA • Parallelverdrag Bertel de Groote

11. Ruimtelijke toepasselijkheid EEX – EVEX – EEX-Vo • Algemeen woonplaats verweerder • EEX EU • Oostenrijk, Finland, Zweden • Ratificatiestand toetredingsverdrag van Brussel • Verordening (EG) Nr. 44/2001 Denemarken en Verenigd Koninkrijk • EEX EVEX • Zwitserland, Ijsland, Noorwegen • Polen Bertel de Groote

12. Behandelde rechtsmachtgronden • Art. 2 • Art. 5 sub 1 • Art. 5 sub 3 • Art. 13 - 14 Verordening : 15 - 16 • Art. 17 Verordening : 23 • Art. 18 Verordening : 24 • Aandacht : Selectie ! Bertel de Groote

13. Forumkeuze • Stilzwijgend (art. 17 - art. 24) • Expliciet (art. 18 – art. 23) • 1 der partijen woonplaats in lidstaat • Beperkingen bij consumentenovereenkomsten – onevenwicht • Voorrang op art. 2 en op art. 5 • Vormvereisten => waarborgen van toestemming Bertel de Groote

14. Forumkeuze : vormvereisten • Art. 17 art. 23 “Deze overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegde rechter dient te worden gesloten: a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst, hetzij bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelswijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden... Bertel de Groote

15. Forumclausule : vormvereisten • Art. 17 “c)hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht worden genomen.” Probleem: elektronische overeenkomst Bertel de Groote

16. Forumclausule : vormvereisten • Art. 23 EEX-Vo: oplossing • Als ‘schriftelijk’ wordt tevens elke elektronische mededeling aangemerkt, waardoor de overeenkomst duurzaam geregistreerd wordt • Forumbeding in algemene voorwaarden • Aandachtspunten • Taalgebruik Bertel de Groote

17. Stilzwijgende forumkeuze • Art. 18 EEX/EVEX “Buiten de gevallen waarin zijn bevoegdheid voortvloeit uit andere bepalingen van dit Verdrag, is de rechter van een verdragsluitende Staat, voor wie de verweerder verschijnt, bevoegd. Dit voorschrift is niet van toepassing indien de verschijning uitsluitend ten doel heeft de bevoegdheid te betwisten, of indien er een ander gerecht bestaat dat krachtens artikel 16 bij uitsluiting bevoegd is.” Art. 24 Verordening : uitsluitend Bertel de Groote

18. Algemene bevoegdheidsregel • Art. 2 – Forum rei(bepaling woonplaats: art. 52/53 EEX – 59/60 EEX-Vo) • Verweerder geniet thuisvoordeel • Aanbieder of afnemer leidt procedure in • E-commerce – elektronisch contact vaak geïnitieerd (?) door afnemer => gevolg • Uitgangspunt van bevoegdheidsuitoefening • Elektronische omgeving doet geen afbreuk aan belang van onderliggende principe • Belangrijk vangnet • Belang van alternatieven Bertel de Groote

19. Bijzondere bevoegdheidsbepalingen • CONTRACTUEEL • Verweerder met woonplaats in lidstaat (art. 2 juncto art. 5) • Art. 5 sub 1 bijkomende bevoegdheid • Plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd • moet zich in verdragsluitende staat bevinden Bertel de Groote

20. Art. 5 sub 1 : interpretatie • Verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt : Quid ? • Plaats van uitvoering ?  Verdragsautonoom • Overeengekomen tussen partijen • Art. 5 Art. 17 (fictieve plaats van uitvoering) • Niet overeengekomen tussen partijen • bepaald door toepasselijk recht zoals aangewezen door het IPR van de aangezochte rechter Bertel de Groote

21. Art. 5 sub 1 : interpretatie • Elektronisch contract versus geschreven document: • betwisting betreffende bestaan van de overeenkomst: gevolg • Parallel met forumclausules (art. 23 EEX-Vo) • Plaatsbepaling bij online-diensten: • Plaats van ontvangst (?) • Geen oplossing in EEX-Vo Bertel de Groote

22. Art. 5 sub 1 : interpretatie • Art. 5, sub 1 EEX-Vo: vereenvoudiging • Vermoeden • Basis van vermoeden: centrale rol van leveringsverplichting bij geschillen • art. 5, sub 1EEX-Vo • Internationale en territoriale bevoegdheid “Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen:… Bertel de Groote

23. Art. 5 sub 1 : interpretatie “1.a) ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst: voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd... Bertel de Groote

24. Art. 5 sub 1 : interpretatie “1.b) voor de toepassing van deze bepaling en tenzij anders is overeengekomen, is de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt: - voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken, de plaats in een lidstaat waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of hadden moeten worden Bertel de Groote

25. Art. 5 sub 1 : interpretatie - voor de verstrekking van diensten, de plaats in een lidstaat waar de diensten volgens de overeenkomst verstrekt werden of verstrekt hadden moeten worden; 1.c) punt a) is van toepassing indien punt b) niet van toepassing is” Aandacht: interpretatie “volgens de overeenkomst” Bertel de Groote

26. Art. 5, sub 3 : interpretatie • Extra-contractueel : art. 5, sub 3 • Schadebrengende feit: ontdubbelde interpretatie • Omvang van uitgeoefende bevoegdheid • Gevaar van mondiale bevoegdheidsuitoefening • Schade en toegankelijkheid (Payline) • Schade en bestemming (Koi) • Dow Jones v. Gutnick (publicatie – plaats server) • Soort onrechtmatige handelingen • Mededinging, productaansprakelijkheid, intellectuele eigendom, persoonlijkheidsrechten • Stakingsvordering • EEX-Verordening – dreigende schade Bertel de Groote

27. Toepasselijk recht : algemeen • Intsrumenten • EVO parallel EEX • rechtskeuzerecht (a) • uniformisering conflictenrecht • verordening op komst (Gleichlauf) ! • Weens Koopverdrag • materieel toepasselijk recht (b) • eengemaakt recht • Haagse Koopverdragen (a) en (b)(wisselwerking) Bertel de Groote

28. Weens Koopverdrag : toepassingsgebied • Inwerkingtreding: 01-11-1997 • Internationale koop • “Dit Verdrag is van toepassing op koopovereenkomsten betreffende roerende zaken tussen partijen die in verschillende State gevestigd zijn: a. wanneer die Staten Verdragsluitende Staten zijn; of b. wanneer volgens de regels van internationaal privaatrecht het recht van een Verdragsluitende Staat van toepassing is.” (art. 1) • Roerende zaken Bertel de Groote

29. Weens Koopverdrag : toepassingsgebied • Consumentenovereenkomsten uitgesloten “Dit Verdrag is niet van toepassing op: a. de koop van roerende zaken, gekocht voor persoonlijk gebruik of voor gebruik in gezin of huishouding, tenzij de verkoper te eniger tijd vóór of bij het sluiten van de overeenkomst niet wist of had behoren te weten dat de zaken voor zodanig gebruik werden gekocht;…” (art. 2) • Ruimtelijke toepasselijkheid Bertel de Groote

30. EVO : grondregel - wilsautonomie • Rechtskeuze door partijen “Een overeenkomst wordt beheerst door het recht dat partijen hebben gekozen” (art. 3) • rechtskeuzeclausule in algemene voorwaarden : geldigheid • geldigheid van rechtskeuze bepaald aan de hand van het gekozen recht (art. 3, 4 juncto 8,1) • partij kan, om te bewijzen dat zij haar toestemming niet heeft verleend, beroep doen op recht van land van haar gewone verblijfplaats, indien het niet redelijk zou zijn de gevolgen van haar gedrag te bepalen aan de hand van gekozen lex causae (art. 8, 2) Bertel de Groote

31. EVO : grondregel - wilsautonomie • Afwezigheid van rechtskeuze • nauwste verbondenheid (art. 4) “Voor zover geen keuze overeenkomstig art. 3 van het op de overeenkomst toepasselijke recht is gedaan, wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee zij het nauwst is verbonden” Bertel de Groote

32. EVO : grondregel - wilsautonomie • VERMOEDEN • …dat overeenkomst nauwst is verbonden met het land waar de partij de kenmerkende prestatie moet verrichten, op het tijdstip van het sluiten van de overeenkomst haar gewone verblijftplaats heeft. • Kenmerkende prestatie ? • Betaling versus levering • Internet : belang van geografische lokaliseerbaarheid van koper/verkoper ~ Richtlijn elektronische handel : algemene informatieplicht (art. 5) Bertel de Groote

33. Consumentenbescherming : algemeen • Bevoegde rechter • Art. 13 e.v. EEX/EVEX== Art. 15 EEX-Vo • Toepasselijk recht • Art. 5 EVO • Art. 7 EVO :lois de police (7,1 - 7,2) - niet beperkt tot consumentenovereenkomsten. • Waarin bestaat de bescherming ? • Bescherming forum woonplaats/recht verblijfplaats (correctie op wilsautonomie) Bertel de Groote

34. Consumentenbescherming: voorwaarden • Art. 13 EEX - Consumentenovereenkomsten • Consumentenovereenkomst plus • Bij overeenkomst met betrekking tot verstrekking van diensten of levering van roerende lichamelijke zaken(! Afbetaling !) • sluiting van de overeenkomst in de staat waar de consument woonplaats heeft voorafgegaan door bijzonder voostel of reclame en • consument heeft in die Staat de voor de sluiting van die overeenkomst noodzakelijke handelingen verricht. Bertel de Groote

35. Consumentenbescherming : voorwaarden • Art. 5 EVO - Consumentenovereenkomsten • Rechtskeuze kan consument niet de bescherming ontnemen die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft indien • Sluiting van de overeenkomst in dat land voorafgegaan door bijzonder voorstel of publiciteit en • indien consument in dat land de voor de sluiting van de overeenkomst noodzakelijke handelingen heeft verricht • Geen afwijking voor overeenkomst op afbetaling Bertel de Groote

36. Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie • Ratio : Bescherming van passieve consument consument die niet zelf het initiatief heeft genomen om onder de rechtsorde van een andere lidstaat een overeenkomst te sluiten • Moeilijkheid in virtuele context onderscheid toe te passen tussen actieve en passieve consument Suggestie: bijzondere rechtsmachtbepalingen op ‘iedere’ consumentenovereenkomst toepassen ? : Bertel de Groote

37. Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie • Hanteerbaar maken onderscheid actieve en passieve consument • consument die zelf naar e-shop surft : Actief • loutere bezit van een site brengt aanbieders dus niet onder regime van art. 13 EEX - art. 5 EVO • reageert op aanbieding in zijn mailbox : Passief • Moeilijkheid voor ondernemer : bijv. “.com”-adres Bertel de Groote

38. Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie • doorklikken op banner ? (bijv. gekoppeld aan zoekterm) • Wat met surfer die rechtstreeks op de site is gekomen ? Onderscheid aanvaardbaar ? • consument die zoekrobot heeft gebruikt • zoekterm : naam van verkoper (cfr. Telefoongids) • zoekterm : gamma produkten en/of diensten • consument klikt een op een andere site voorziene link aan • verkoper op de hoogte van bestaan link ? • Bedoeling van plaatsing van de link Bertel de Groote

39. Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie • Algemene aandachtspunten • Wanneer is sprake van een “webvertentie” (art. 13) • site uitnodiging site te bezoeken • Lokalisatie : koop moet “in dat land” zijn voorafgegaan door • (Technische) mogelijkheden voor verkoper om bijzonder voorstel of publiciteit te beperken Bertel de Groote

40. Noodzakelijke handelingen • De voor de sluiting van de overeenkomst noodzakelijke handelingen moeten door de consument worden verricht in de staat waarvan de bescherming op het spel staat, meer bepaald staat van woonplaats resp. gewone verblijfplaats • Betekent niet dat overeenkomst daar tot stand moet zijn gekomen • consument moet in zijn eigen land de toets hebben ingedrukt waarmee hij zijn wil de overeenkomst tot stand te brengen tot uiting heeft gebracht. • Relevantie van de lokalisatie (gevaar: busdagtochtjes) ? • Moeilijkheid van de lokalisatie Bertel de Groote

41. Art. 5, 2 EVO : bijkomende hypotheses • Art. 5, 2 EVO Art. 13 EEX twee bijkomende hypotheses • “de wederpartij van de consument of zijn vertegenwoordiger de bestelling van de consument in dat land (land van gewone verblijfplaats consument) heeft ontvangen” moeilijk toepasbaar bij verkoop op afstand in virtuele omgeving Bertel de Groote

42. Virtuele Kaffeefahrten • Virtuele reis “, of - het een koopovereenkomst betreft en de consument vanuit dat land naar een ander land is gereisd en daar de bestelling heeft gedaan, mits de reis door de verkoper is georganiseerd met het doel de consument tot koop te bewegen” • virtuele ~fysieke reis • kostprijs koper ipv. verkoper Bertel de Groote

43. Consumentenbescherming : denksporen • Art. 5 EVO - Art. 13 EEX • Nooit toepasbaar ten aanzien van Internet-consument • Steeds toepasbaar ten aanzien van Internet-consument • Toepasbaar onder bestaande voorwaarden • Probleem : toepassing voorwaarden in elektronische omgeving ? • Doelmatigheid van voorwaarden ? Bertel de Groote

44. Algemene vragen • Bescherming in e-context : • dode mus overdreven • Risico van gebruik van Internet als distributiekanaal voor verkoper invloed op ontwikkeling e-commerce nood aan wetgevende harmonisatie Bertel de Groote

45. Consumentenbescherming : EEX-Vo • Antwoord op toepassingsvragen bij art. 13, lid 2, 3° EEX Art. 15, 1, c Verordening van 22 december 2000. • Onderscheid ‘EEX’ EVEX • Formulering : Art. 15 “1. Voor overeenkomsten gesloten door een persoon , de consument, voor een gebruik dat als niet bedrijs- of beroepsmatig kan worden beschouwd, wordt de bevoegdheid geregeld door deze afdeling, onverminderd artikel 4 en artikel 5, punt 5, wanneer... Bertel de Groote

46. Consumentenbescherming : EEX-Vo “a) het gaat om koop en verkoop op afbetaling van roerende lichamelijke zaken, b) het gaat om leningen op afbetaling of andere krediettransacties ter financiering van de verkoop van zulke zaken, c) in alle andere gevallen, de overeenkomst is gesloten met een persoon die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft, of dergelijke activiteiten ongeacht welke middelen richt op die lidstaat, of op meerdere staten met inbegrip van die lidstaat, en de overeenkomst onder die activiteiten valt” Bertel de Groote

47. Consumentenbescherming : EEX-Vo • Interpretatievraag • Richten op • Site waar bestellingen kunnen worden geplaatst (interactief), toegankelijk in woonplaats van consument ? • Site die produkten adverteert welke via de site niet kunnen worden besteld (passief) ? • Standpunt Commissie : - (zoniet zou advertentie op het Internet art. 15 in werking zetten in iedere staat waar de site toegankelijk is) • Richten ontplooien : Toelichting van het verschil Bertel de Groote

48. Consumentenbescherming : EEX-Vo • Bedenkingen • Actief – passief • Cfr. Zippo (V.S.) • Belang van afbakeningsmogelijkheden (disclaimers) • Invloed andere marketingactiviteiten • Onzekerheid • Bredere bescherming consument • Wegvallen onderscheid actieve en passieve consument • Belang congruente interpretatie klassiek en elektronisch contract  richten op Bertel de Groote

49. Europese richtlijnen & IPR • EVO : art. 20  voorrang van het gemeenschapsrecht • Omzetting richtlijn verkoop op afstand • art. 82, § 4 WHP : “Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt wat de in deze afdeling geregelde aangelegenheden betreft als nietig en verboden gehouden wanneer de overeenkomst een nauwe band vertoont met het grondgebied van één of meerdere lidstaten”. Bertel de Groote

50. Europese richtlijnen & IPR • Nauwe band : bijvoorbeeld : verblijfplaats van consument in een lidstaat • Gevolg : gewaarborgde toepassing van geharmoniseerde bepalingen inzake verkoop op afstand Bertel de Groote