ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

1. ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Στάθης Ευσταθόπουλος Ακτινοφυσικός Β’ Εργαστήριο Ακτινολογίας Πανεπιστήμιο Αθηνών E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

2. ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ } } Φωτόνια ηλεκτρόνια Πυρηνικά σωματίδια Ακτίνες –x Ακτίνες –γ Ακτινοβολία –β Πρωτόνια Σωμάτια –α Νετρόνια E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

3. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

4. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

5. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

6. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

7. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΩΤΟΝΙΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΥΛΗ H ενέργεια των φωτονίων (ακτίνες Χ και γ, φωτόνια bremsstrahlung) μετά από μια σειρά διδικασιών μετατρέπεται σε θερμότητα ή σε ιονισμό και διέγερση που προκαλούν βιολογικές αλλοιώσεις Απορρόφηση φωτονίων από τα άτομα Παραγωγή ηλεκτρονίων Φωτόνια + ύλη Σκέδαση φωτονίων Απώλεια ενέργειας (ακτινοβολία πέδησης, ιονισμός, διέγερση, παροχή θερμότητας) Αλληλεπιδρούν με το υλικό μέσο κατά τρόπο όμοιο με εκείνο του πρωτογενούς φωτονίου

8. φωτοηλεκτρόνιο Πρωτογενής γ Χαρακτηριστική ακτινοβολία Ηλεκτρόνιο Auger ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ I. Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο Απόδοση ενέργειας προσπίπτοντος φωτονίου σε τροχιακό ηλεκτρόνιο Ενα μέρος της ενέργειας χρησιμοποιείται για τη διαφυγή του φωτοηλεκτρονίου από την έλξη του πυρήνα και το υπόλοιπο μέρος ως κινητική ενέργεια Αναπλήρωση κενού από ηλεκτρόνιο εξωτερικής στοιβάδας με ταυτόχρονη εκπομπή χαρακτηριστικής ακτινοβολίας Χ

9. Σκεδαζόμενο φωτόνιο Θ γωνία σκέδασης Πρωτογενής γ Ελεύθερο ηλεκτρόνιο Compton II. Φαινόμενο Compton Φωτόνιο υψηλής ενέργειας αλληλεπιδρά με ένα ηλεκτρόνιο εξωτερικής στιβάδας του ατόμου Το ηλεκτρόνιο εξωστρακίζεται προς μία κατεύθυνση και το φωτόνιο αποκλίνει της αρχικής διεύθυνσής του Τα σκεδασθέντα φωτόνια θα υποστούν στη συνέχεια και άλλες διαδοχικές αλληλεπιδράσεις μέχρι να αποδώσουν όλη τους την ενέργεια

10. e - φωτόνιο 0,51MeV πρωτογενές φωτόνιο e + Πυρήνας e - φωτόνιο 0,51MeV III. Δίδυμη γέννεση Αλληλεπίδραση φωτονίου με το μαγνητικό πεδίο του πυρήνα ενός ατόμου Παραγωγή ενός ηλεκτρονίου και ενός ποζιτρονίου Εξαύλωση ποζιτρονίου μετά από αλληλεπίδραση με ηλεκτρόνιο και παραγωγή δύο φωτονίων Ελάχιστη ενέργεια προσπίπτοντος φωτονίου: 1,022 MeV

12. ΕΝΑΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΦΩΤΟΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΥΛΗ Η μεταφορά της ενέργειας των φωτονίων συντελείται με μία σειρά αλληλλεπιδράσεων κατά τις οποίες η ενέργεια μεταφέρεται σε ηλεκτρόνια και σε δευτερεύοντα φωτόνια σταδιακά μειούμενης ενέργειας. Υπεύθυνα τελικά για την εναπόθεση ενέργειας στην ύλη είναι τα ηλεκτρόνια υψηλής κβαντικής ενέργειας. Γι αυτό το λόγο, η LET των φωτονίων, όσον αφορά τις ακτινοβιολογικές επιδράσεις, είναι η ίδια με αυτή των ηλεκτρονίων ίσης κβαντικής ενέργειας (0.2 - 2 keV/μm)

13. ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑΣ Ι. ΑΠΟΡΡΟΦΩΜΕΝΗ ΔΟΣΗ D Η απορροφώμενη δόση είναι η ενέργεια που αποτίθεται στη μονάδα μάζας οποιουδήποτε είδους απορροφητή, από οποιοδήποτε είδος ιοντίζουσας ακτινοβολίας e - P - 1rad = 1cGy e dm Ρυθμός απορροφώμενης δόσης ορίζεται η ανά μονάδα χρόνου απορροφώμενη δόση

14. 1. Μετατροπή ενέργειας σε ΕΚ ηλεκτρονίων (Kerma) Εμμέσως ιονίζοντα σωματίδια 2. Εναπόθεση ενέργειας ηλεκτρονίων στην ύλη (Απορροφώμενη δόση) ΙΙ. ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟΔΙΔΟΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΥΛΗ (Kerma) Με τον όρο Kerma εκφράζεται η ολική κινητική ενέργεια όλων των φορτισμένων σωματιδίων που παράγονται από τα αφόρτιστα σωματίδια σ ’ ένα υλικό μάζας dm, προς τη μάζα του υλικού Ρυθμός Kerma ονομάζεται η ανά μονάδα χρόνου κινητική ενέργεια που αποδίδεται στην ύλη

15. Δευτερεύοντα ηλεκτρόνια Πρωτογενή σωματίδια 1 2 3 4 5 6 a. Kerma 1’ Ροή σωματιδίων 1 Dose 2’ 2 b. p βάθος m Ηλεκτρονιακή Ισορροπία επιτυγχάνεται όταν υπάρχει ισοδυναμία μεταξύ Kerma και απορροφώμενης δόσης

16. ΜΕΓΕΘΗ - ΟΡΙΣΜΟΙ • ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Οι ακτινοβολίες που συνίστανται από φωτόνια ή άλλα σωματίδια ικανά να προκαλέσουν ιονισμό της ύλης • ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ Α = dN / dt Μονάδες :Bq = 1 διάσπαση / sec, Ci = 3,7x1010 Bq E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

17. ΜΕΓΕΘΗ - ΟΡΙΣΜΟΙ • ΑΠΟΡΡΟΦΩΜΕΝΗ ΔΟΣΗ D = dε / dm dε : η μέση ενέργεια που μεταφέρεται από την ακτινοβολία στην ύλη μέσα σε ένα στοιχειώδη όγκο dm : η μάζα του όγκου αυτού Μονάδες :Gy (Gray) = 1 J/Kg rad = 0,01 J/Kg = 0,01 Gy E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

18. H ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ • ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΚΥΤΑΡΟ Πρόωρος θάνατος Προσωρινή βλάβη Μόνιμη βλάβη E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

19. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ • ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Βραχυπρόθεσμα (εγκαύματα, αλλοιώσεις του αίματος κ.λ.π., έως θάνατος) • ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οφείλονται στις μεταλλάξεις των γεννητικών κυττάρων και εμφανίζονται στους απογόνους (αλλοιώσεις της διάπλασης, λειτουργικές διαταραχές κ.λ.π.) E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

20. ΑΝΑΓΚΗ ΛΗΨΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ • ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ I.C.R.P. International Commission on Radiological Protection Διεθνής Επιτροπή Ακτινοπροστασίας • ΣΚΟΠΟΣ 1. Θεμελίωση των αρχών της Ακτινοπροστασίας 2. Σύνταξη συστάσεων και κανόνων καθολικής αποδοχής E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

21. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ • ΑΡΧΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ • ΑΡΧΗ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ • ΑΡΧΗ ΟΡΙΩΝ ΔΟΣΕΩΝ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

22. ΑΡΧΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Τα διάφορα είδη δραστηριοτήτων με ιοντίζουσες ακτινοβολίες πρέπει να αιτιολογούνται εκ των προτέρων βάσει των πλεονεκτημάτων που παρέχουν. Η αιτιολόγηση μπορεί να έχει γενικό και όχι ειδικό κατά περίπτωση χαρακτήρα. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

23. ΑΡΧΗ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Κάθε έκθεση, περιλαμβανομένων και των ιατρικών, πρέπει να διατηρείται τόσο χαμηλή όσο είναι λογικά εφικτό, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν τις δυνατότητες της υπάρχουσας τεχνολογίας, τα πορίσματα της ανάλυσης ωφέλειας - κόστους, και γενικά κάθε σχετικό κοινωνικό και κοινωνικοοικονομικό παράγοντα. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

24. ΑΡΧΗ ΟΡΙΩΝ ΔΟΣΗΣ Δεν επιτρέπεται η υπέρβαση των ορίων δόσεων που καθορίζονται από τους κανονισμούς παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και αφού ληφθεί υπ’ όψη η Αρχή της Αιτιολόγησης. Η αρχή αυτή δεν ισχύει στις ιατρικές εφαρμογές για τους ασθενείς. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

25. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΟΡΙΑ ΔΟΣΗΣ Α) Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Ολόσωμη έκθεση 20 mSv σε 1 έτος 100 mSv σε 5 έτη < 18 ετών ΔΕΝ μπορεί να είναι επαγγελματικά εργαζόμενος με ακτινοβολίες E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

26. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΟΡΙΑ ΔΟΣΗΣ Α) Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Έγκυος γυναίκα 1 mSv κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης Μητέρες που γαλουχούν δεν πρέπει να απασχολούνται σε εργασίες που συνεπάγονται σημαντικό κίνδυνο ραδιενεργού ρύπανσης E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

27. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΟΡΙΑ ΔΟΣΗΣ Α) Επαγγελματικά Εκτιθέμενοι Μερική έκθεση 150 mSv/έτοςφακός οφθαλμών 500 mSv/έτος/cm2δέρμα 500 mSv/έτος άκρα E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

28. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΟΡΙΑ ΔΟΣΗΣ Β) Γενικό Κοινό Ολόσωμη έκθεση 1 mSv/έτος Μερική έκθεση 15 mSv/έτος φακός οφθαλμών 50 mSv/έτος/cm2δέρμα 50 mSv/έτος άκρα E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

29. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ • Φωτογραφικά δοσίμετρα • Δοσίμετρα τύπου στυλό • Δοσίμετρα θερμοφωταύγειας E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

30. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ελεγχόμενες περιοχές : δόσεις > 3/10 του ορίου Επιβλεπόμενες περιοχές : δόσεις < 3/10 του ορίου E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

31. ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

32. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΤΙΘΕΜΕΝΩΝ Εργαζόμενοι κατηγορίας Α : Όσοι είναι πιθανό να λάβουν δόση μεγαλύτερη από τα 3/10 του ορίου Εργαζόμενοι κατηγορίας Β : Όσοι δεν είναι πιθανό να λάβουν δόση μεγαλύτερη από τα 3/10 του ορίου ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΤΙΘΕΜΕΝΩΝ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

33. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΤΙΘΕΜΕΝΩΝ Ετήσιες ιατρικές εξετάσεις 1. Πλήρης κλινική εξέταση 2. Εργαστηριακές εξετάσεις γενική αίματος, γενική ούρων, (ακτινογραφία θώρακος) 3. Οφθαλμολογική εξέταση E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

34. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΗΡΗΣΗ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΑΝΑΓΚΗΣ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

35. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Εργαζόμενοι - Εξεταζόμενοι Μέτρα περιορισμού της έκθεσης εργαζομένων και εξεταζομένων στα Ακτινολογικά εργαστήρια 1. Γνώση και τήρηση όλων των κανόνων Ακτινοπροστασίας από το προσωπικό των εργαστηρίων. Οι Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας επιβάλλουν στο προσωπικό των εργαστηρίων να έχει την κατάλληλη εκπαίδευση (παρ. 1.1.7.α.) E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

36. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2. Στην είσοδο των χώρων που έχουν χαρακτηρισθεί, να υπάρχουν πινακίδες με το σήμα της ακτινοβολίας που να αναφέρουν το χαρακτηρισμό του χώρου, καθώς και την ένδειξη ‘ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ’ 3. Να έχει τοποθετηθεί η κατάλληλη θωράκιση, μετά από μελέτη Ακτινοπροστασίας, στους περιβάλλοντες τοίχους E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

37. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 4. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης πρέπει να ακτινοβολείται μόνο ο εξεταζόμενος, και πιο συγκεκριμένα, μόνο η περιοχή ενδιαφέροντος. Αυτό δεν είναι πάντα εφικτό (π.χ. στις επεμβατικές πράξεις) και επιτυγχάνεται με καλή οργάνωση και σχεδιασμό του εργαστηρίου και εκπαίδευση του προσωπικού E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

38. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 5. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης πρέπει να προφυλάσσονται όσο είναι δυνατόν τα ευαίσθητα όργανα. Επίσης εάν χρειάζεται βοήθεια στήριξης ο ασθενής, αυτή να δίδεται από μη εργαζόμενο άτομο (π.χ. συνοδός), το οποίο να προστατεύεται το περισσότερο δυνατό 6. Να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στις γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία για την περίπτωση εγκυμοσύνης E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

39. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

40. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Α. ΧΡΟΝΟΣ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

41. Controlling dose • Keep beam-on time to a minimum E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

42. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Β. ΑΠΟΣΤΑΣΗ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

43. Controlling dose Distance 1 m : 0.64 mSv/h Distance 1,5 m : 0.27 mSv/h Distance 2 m : 0.13 mSv/h E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

44. Controlling dose • Keep x-ray tube at maximum and the image intensifier at minimum distance from patient • Don’t over-use geometric magnification E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

45. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Γ. ΘΩΡΑΚΙΣΗ E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

46. Controlling dose • Use shielding Without shielding 0,76 mSv/h With shielding 0,011 mSv/h E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

47. Controlling dose • Wear protective apron & glasses Without apron 0,83 mSv/h With apron 0,041 mSv/h E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

48. Controlling dose I.I. 18 cm. 0,68 mSv/h E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

49. E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ

50. Controlling dose I.I. 30 cm. 0,75 mSv/h E. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ