พัฒนาการของการคุ้มครองสิทธิในสิ่งแวดล้อม

1. พัฒนาการของการคุ้มครองสิทธิในสิ่งแวดล้อมพัฒนาการของการคุ้มครองสิทธิในสิ่งแวดล้อม ก่อนจะมาเป็น กฎหมายสิ่งแวดล้อม 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

2. ความหมายของสิ่งแวดล้อมความหมายของสิ่งแวดล้อม • สภาพสิ่งแวดล้อม แบ่งได้เป็น 2 ประเภท • สิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติ • สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น • สิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติ มีอยู่ 2 ประเภท • สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ เช่น– สภาพทางภูมิกายภาพ เช่น ดิน น้ำ แร่ธาตุ ถ่านหิน น้ำมัน อากาศ • สิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ เช่น พืช และ สัตว์ • สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น ถนน อาคาร สิ่งประดิษฐ์ต่างๆ เช่น รถยนต์ คอมพิวเตอร์ สารเคมี 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

3. สิทธิในสิ่งแวดล้อม • คนเรามีสิทธิที่จะใช้ชีวิตอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี ถือเป็น “สิทธิ” • ก่อนหน้าที่เรามีกฎหมายสิ่งแวดล้อม เราจัดการเพื่อคุ้มครอง “สิทธิ” ของเราอย่างไร? • อย่างไรจึงเป็นการใช้ชีวตอยู่อย่างปกติสุข? • ดูจากการใช้ชีวิตอยู่ของคนในสังคม • ชีวิต ร่างกาย สุขภาพ • ปัจจัยสี่: ที่อยู่อาศัย อาหาร ยา เครื่องนุ่งห่ม • ความปลอดภัยในการทำงาน • ความมั่นคงทางอาหาร • ความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

4. วิวัฒนาการของกฎหมายที่ใช้ในการจัดการสิ่งแวดล้อมวิวัฒนาการของกฎหมายที่ใช้ในการจัดการสิ่งแวดล้อม อิทธิพลของหลักกฎหมายสิ่งแวดล้อมสากล เริ่มจากการไม่มีกฎหมายที่คุ้มครองสิ่งแวดล้อมโดยตรง ใช้หลักกฎหมายละเมิดและหลักกฎหมายเรื่องเดือดร้อนรำคาญ (nuisance)เข้ามาแก้ปัญหาเฉพาะหน้า ปัญหาเรื่องภาระการพิสูจน์ สร้างหลักกฎหมายเรื่องความรับผิดเด็ดขาดของผู้ประกอบการ สร้างกฎหมายในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม การคุ้มครองสวัสดิภาพอนามัยและกฎหมายในการแก้ปัญหามลพิษ (ในยุคทศวรรษที่ 60)

5. 1. หลักกฎหมายทั่วไปที่นำมาปรับใช้กับกรณีสิ่งแวดล้อม • สิ่งแวดล้อมใน 2 แนวทาง ได้แก่ 1. สิ่งรอบตัวเรา - อากาศ น้ำ แสง เสียง กลิ่น ความสั่นสะเทือน รวมไปถึงสุขภาพ และการใช้ชีวิต 2. ทรัพยากรธรรมชาติ – สิ่งมีชีวิตและสิ่งไม่มีชีวิต ภูมิสภาพทางกายภาพ และสัตว์ พืช  ระบบนิเวศน์ • หลักกฎหมายที่นำมาปรับใช้กับกรณี – 1. กรณีละเมิด 2. กรณีเดือนร้อนรำคาญ (nuisance) 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

6. ละเมิด • ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ • มาตรา 420 ผู้ใดจงใจหรือประมาทเลินเล่อ ทำต่อบุคคลอื่น โดยผิดกฎหมาย ให้เขาเสียหายถึงแก่ชีวิตก็ดี แก่ร่างกายก็ดี อนามัยก็ดี เสรีภาพก็ดี ทรัพย์สินหรือสิทธิอย่างหนึ่งอย่างใดก็ดี ท่านว่า ผู้นั้นทำละเมิด จำต้องใช้ค่าสินไหมทดแทนเพื่อการนั้น 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

7. มาตรา 448 สิทธิเรียกร้องค่าเสียหายอันเกิดแต่มูลละเมิดนั้น ท่านว่าขาดอายุความเมื่อพ้นปีหนึ่งนับแต่วันที่ผู้ต้องเสียหายรู้ถึงการละเมิดและรู้ตัวผู้จะพึงต้องใช้ค่าสินไหมทดแทน หรือเมื่อพ้นสิบปีนับ แต่วันทำละเมิด 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

8. หลักการ – ทฤษฎีความผิดFault Theory • คนจะรับผิดต่อเมื่อมีความบกพร่อง – มีความผิด • เช่น การจงใจทำให้ผู้อื่นได้รับความเสียหาย หรือ ทำการโดยประมาทเลินเล่อ • “No Liability without Fault” • เมื่อระบบการผลิตพัฒนาไป ทำให้ความรุนแรงของความเสียหายเพิ่มมากขึ้น แม้จะได้ใช้ความระมัดระวังอย่างดีแล้ว 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

9. No Fault Liability • เมื่อเกิดความเสียหาย ต้องมีผู้รับผิดชอบ • ทฤษฎีความรับผิดเด็ดขาด Strict Liability • เช่น ความเสียหายอันเกิดจากยานพาหนะ ความเสียหายจากการบริโภคสินค้า ความเสียหายจากวัตถุอันตราย • Absolute Liability / No Fault Liability 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

10. No Fault Liability • มาตรา 437 บุคคลใดครอบครองหรือควบคุมดูแลยานพาหนะอย่างใด ๆ อันเดิน ด้วยกำลังเครื่องจักรกล บุคคลนั้นจะต้องรับผิดชอบเพื่อการเสียหายอันเกิดแต่ยานพาหนะนั้น เว้นแต่จะพิสูจน์ได้ว่าการเสียหายนั้นเกิดแต่เหตุสุดวิสัย หรือเกิดเพราะความผิดของผู้ต้องเสียหาย นั้นเอง ความข้อนี้ให้ใช้บังคับได้ตลอดถึงผู้มีไว้ในครอบครองของตน ซึ่งทรัพย์อันเป็น ของเกิดอันตรายได้โดยสภาพ หรือโดยความมุ่งหมายที่จะใช้ หรือโดยอาการกลไกของทรัพย์นั้น ด้วย 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

11. ปัญหาในการใช้กฎหมายเรื่องละเมิดปัญหาในการใช้กฎหมายเรื่องละเมิด • ภาระการพิสูจน์ – ผู้ใดกล่าวอ้าง ผู้นั้นต้องนำสืบ • ในเรื่องที่ซับซ้อน เช่น จะรู้ได้อย่างไรเมื่อเราเป็นโรคปอด ว่าสาเหตุมาจากไหน? • ความสัมพันธ์ระหว่างเหตุและผลของการกระทำ • เช่น การเกิดโรคจากการทำงาน • การที่แหล่งน้ำ เกิดมลพิษ จะรู้ได้อย่างไรว่ามาจากโรงงานไหน? 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

12. Product Liability • ผู้ซื้อต้องระวัง Caveat Emptor • เมื่อสังคมมีการผลิตที่ซับซ้อนมากขึ้น ผู้ประกอบการได้ผลกำไรมหาศาลจากการผลิต • ผู้ขายต้องระวัง Caveat Vender • ความสัมพันธ์บนพื้นฐานของหลักฎหมายเดิม – ละเมิด หรือสัญญา • ถ้าไม่อยู่ภายใต้กฎหมายทั้งสองเรื่องนี้จะทำอย่างไร? • แม่ซื้อนมมาให้ลูกกิน ปรากฎว่านมมีสารปนเปื้อน จะอาศัยหลักกฎหมายเรียกให้รับผิด ชดเชยได้อย่างไร? • ค่าเสียหายในเชิงลงโทษ Punitive Damages 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

13. กรณีเดือนร้อนรำคาญ • ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ • มาตรา 1337 บุคคลใดใช้สิทธิของตนเป็นเหตุให้เจ้าของอสังหาริมทรัพย์ ได้รับความเสียหาย หรือเดือดร้อนเกินที่ควรคิดหรือคาดหมายได้ว่าจะเป็นไป ตามปกติ และเหตุอันควรในเมื่อเอาสภาพและตำแหน่งที่อยู่แห่งทรัพย์สินนั้นมา คำนึงประกอบไซร้ ท่านว่าเจ้าของอสังหาริมทรัพย์มีสิทธิจะปฏิบัติการเพื่อยัง ความเสียหายหรือเดือดร้อนนั้นให้สิ้นไป ทั้งนี้ไม่ลบล้างสิทธิที่จะเรียกเอาค่า ทดแทน 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

14. หนี้ธรรมดา – บุคคลต้องทนในการอยู่ร่วมกันเป็นสังคม ในหนี้อันคาดหมายได้ของการอยู่ร่วมกัน • หนี้เกินขนาด – เมื่อการกระทำนั้นอยู่เกินไปกว่าสิ่งที่ควรคิดและคาดหมายได้ในการอยู่ร่วมกันอย่างปกติ • ข้อดี – ใช้สามัญสำนึกของคนปกติธรรมดา (วิญญูชน) • ข้อเสีย – จำกัดความคุ้มครองเฉพาะต่อเจ้าของอสังหาริมทรัพย์ 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

15. ปัญหาของหลักกรรมสิทธิ์ต่อประเด็นการจัดการสิ่งแวดล้อม - แดนกรรมสิทธิ์ • มาตรา 1336 ภายในบังคับแห่งกฎหมาย เจ้าของทรัพย์สินมีสิทธิใช้สอย และจำหน่ายทรัพย์สินของตนและได้ซึ่งดอกผลแห่งทรัพย์สินนั้น กับทั้งมีสิทธิ ติดตามและเอาคืนซึ่งทรัพย์สินของตนจากบุคคลผู้ไม่มีสิทธิจะยึดถือไว้ และ มีสิทธิขัดขวางมิให้ผู้อื่นสอดเข้าเกี่ยวข้องกับทรัพย์สินนั้นโดยมิชอบด้วย กฎหมาย • มาตรา 1335 ภายในบังคับแห่งบทบัญญัติในประมวลกฎหมายนี้ หรือกฎหมายอื่น ท่านว่าแดนแห่งกรรมสิทธิ์ที่ดินนั้นกินทั้งเหนือพ้น พื้นดินและใต้พื้นดินด้วย 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

16. ยังมีกฎหมายอีกมากมายที่สามารถนำมาปรับใช้เพื่อแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม เช่น • พรบ.รักษาคลอง ร.ศ. 121 (พ.ศ.2445) • พรบ.สำหรับกำจัดผักตบชวา พ.ศ. 2456 • พรบ.ประมง พ.ศ. 2490 • พรบ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2503 • พรบ.อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 • พรบ.ป่าสงวนแห่งชาติ พ.ศ. 2507 • ข้อสังเกตเกี่ยวกับกฎหมายเหล่านี้ อาจไม่มีวัตถุประสงค์เพื่อการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมมาตั้งแต่ต้น แต่ในภายหลัง มีการใช้เพื่อการรักษาสิ่งแวดล้อม 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

17. ตัวอย่าง พรบ.รักษาคลอง ร.ศ. 121 • มาตรา 6 ถ้า หากว่าสามารถจะทำได้อย่างอื่นแล้ว ห้ามมิให้ผู้หนึ่งผู้ใดเอาหยากเยื่อฝุ่นฝอยหรือสิ่งโสโครกเททิ้งในคลอง และห้ามมิให้เททิ้งสิ่งของดังกล่าวมาแล้วลงในทางน้ำลำคู ซึ่งเลื่อนไหลมาลงคลองได้ ถ้าผู้ใดกระทำผิดต่อมาตรานี้ ให้ปรับผู้นั้นไม่เกิน 20 บาท หรือจำคุกไม่เกินเดือนหนึ่ง หรือทั้งปรับและจำทั้งสองสถาน • มาตรา 9 ห้าม มิให้ผู้หนึ่งผู้ใดกระทำให้คลองและฝั่งคลอง หรือถนนหลวงเสียไปด้วยประการใด ๆ ถ้าผู้ใดกระทำผิดต่อมาตรานี้ ให้ปรับผู้นั้นไม่เกิน 20 บาท หรือจำคุกไม่เกินเดือนหนึ่ง หรือทั้งปรับและจำด้วยทั้งสองสถาน และต้องทำสิ่งซึ่งเสียหายให้คืนดีด้วยอีกโสด 1 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

18. แต่พื้นฐานของกฎหมายต่างๆมักเป็นการกำหนดให้อนุญาตในการใช้ทรัพยากรมากกว่าเป็นการคุ้มครอง/จัดการสิ่งแวดล้อมแต่พื้นฐานของกฎหมายต่างๆมักเป็นการกำหนดให้อนุญาตในการใช้ทรัพยากรมากกว่าเป็นการคุ้มครอง/จัดการสิ่งแวดล้อม • เช่น พรบ.ประมง พ.ศ. 2490 • ม. 12 ที่อนุญาตคือที่จับสัตว์น้ำซึ่งอนุญาตให้บุคคลทำการประมงหรือเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ และรวมถึงบ่อล่อสัตว์น้ำ • ม. 13 ห้ามมิให้บุคคลใดทำการประมงหรือเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำในที่อนุญาต เว้นแต่ผู้รับอนุญาต 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

19. ม. 14 ห้ามมิให้บุคคลใดขุดหรือสร้างบ่อล่อสัตว์น้ำในที่สาธารณสมบัติของแผ่นดิน เว้นแต่จะได้รับอนุญาตจากพนักงานเจ้าหน้าที่ • ส่วนในที่ดินอันบุคคลถือกรรมสิทธิ์ บุคคลย่อมขุดหรือสร้างบ่อล่อสัตว์น้ำได้แต่ต้องไม่เป็นการเสียหายแก่พันธุ์สัตว์น้ำในที่รักษาพันธุ์ ปัญหาการพัฒนาพาณิชยกรรมและอุตสาหกรรมตามแนวทางของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ การเพิ่มจำนวนประชากร การขยายตัวของเมือง และวิถีชีวิตสมัยใหม่ - การใช้เทคโนโลยีและสารเคมีทำให้กฎหมายเดิมไม่เพียงพอต่อการรักษาสมดุลในการรักษาสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

20. โครงสร้างของระบบกฎหมายโครงสร้างของระบบกฎหมาย มีกฎหมายมากมาย/กระจัดกระจาย กฎหมายว่าด้วยการจัดการทรัพยากร – ที่ดิน, น้ำ กฎหมายกำหนดการจัดการทรัพยสิน - ที่ดิน กฎหมายละเมิดและความรับผิดของผู้ประกอบการ กฎหมายป่าไม้ – อุทยาน, การให้สัมปทานป่าไม้ กฎหมายว่าด้วยการอนุรักษ์สัตว์ป่าสัตว์น้ำ พันธุ์พืช กฎหมายคุ้มครองสิ่งแวดล้อม 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

21. กฎหมายคุ้มครองสิ่งแวดล้อมกฎหมายคุ้มครองสิ่งแวดล้อม • จากเดิมที่ไม่มีแนวคิดในด้านการอนุรักษ์ แต่มีกฎหมายในการจัดการทรัพยากร ที่ดิน สิ่งแวดล้อม • มีกฎหมายป่าไม้ พ.ศ.2484 มีการให้สัปทานป่าไม้ และการทำเหมืองแร่ • เริ่มมีแนวคิดอนุรักษ์จาก นพ.บุญส่ง เลขะกุล ตั้งสมาคมนิยมไพร • การเสนอกฎหมายในการอนุรักษ์สัตว์ป่า พ.ศ. 2503 และต่อมาใน พ.ศ.2504 มีการประกาศใช้กฎหมายอุทยานแห่งชาติ • การมีกระเสอนุรักษ์ใน ช่วง พ.ศ. 2535 จากอิทธิพลของโลกาภิวัตน์ 2 Development of Law Concerning Environmental Protection

22. หลักกฎหมายพื้นฐานในการจัดการทรัพยากรสิ่งแวดล้อมหลักกฎหมายพื้นฐานในการจัดการทรัพยากรสิ่งแวดล้อม วิเคราะห์จากความเป็นมาและแนวคิดที่ใช้ ระบบศักดินา – ที่ดิน ทรัพยากรผูกติดกับอำนาจการปกครอง การจัดระบบที่ดินเพื่อการเก็บภาษี การมีกรมป่าไม้เพื่อการจัดการใช้ประโยชน์ในพื้นที่ป่า Public Trust Doctrine หลักสาธารณประโยชน์ อำนาจรัฐในการจัดการทรัพยากร (สาธารณสมบัติให้องค์กรรัฐเป็นผู้ดูแล) อำนาจของประชาชนในมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากร Paradigm Shift จากแนวคิดการผลิตแบบเส้นตรง มาสู่ความสัมพันธ์กับวงจรธรรมชาติและชุมชน 2 Development of Law Concerning Environmental Protection