بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم گردآورندگان: منصوره خلبانی زانیار محمدی

2. نقش مذهب در پیشگیری و درمان اختلالات روانی: • در مورد ماهیت انگیزه های اساسی رفتار،مکاتب مختلف روانشناسی نگرش های متفاوتی دارند که موجب شیوه های روان درمانی مختلفی شده است. • در اکثر جوامع بشری چه در جنبه تاریخی و چه در زمان معاصر،پنج نهاد اساسی را در شکل گیری شخصیت و روان انسان ها موثر می دانندکه عبارتند از:خانواده،مدرسه،اجتماع،همگنان و مذهب. که تاثیر ایننهادها را در افراد و اجتماعات نمی توان نادیده گرفت و شناخت این عوامل در رابطه با بهداشت روانی امری ضروری است.بسیاری از نیازهای اساسی انسان را مذهب برآورده می کند و خلاهای عاطفی و معنوی وجودی را پر می کند

3. یک از این مکاتب از زاویه معین و محدودی به انسان می نگرند پس نمی توانند با دید کلی و همه جانبه ای به انسان نگاه کنند.این موضوع ضمن ایجاد انتقادهای به هر یک از آنها،موجب شده است که این مکاتب،در پیشگیری و درمان بیماریها واختلالات روانی موفقیت آنچنانی حاصل ننمایند.به همین دلیل اخیرا بعضی از روانشناسان و روانپزشکان علاوه بر این مکاتب به نقش مذهب در پیشگیری و درمان اختلالات روانی توجه ویژه ای داشته اند. و حتی عده ای از آنها بر این عقیده اند که مذهب عامل اصلی تشکیل دهنده منش یا شخصیت اخلاقی است یعنی آن قسمت از شخصیت که راهنمای خوب و بد است.

4. یونگ یکی از روان کاوان معروف در اواخر عمر خود،بیش از پیش معتقد شد که روانشناسی باید به مسایل دینی توجه خاصی نماید.در زمینه ارتباط مذهب و سلامت روان او مطالعات زیادی نمده است.وی معتقد بود که مذهب بسیاری از نیازهای انسان را برآورده می کند و خلاهای وجودی او را پر می کند.او معتقد بود که مذهب بسیاری از پرسشها را پاسخ می دهد و بسیاری از مسایل را روشن می کند.و همچنین او عقیده داشت که مذهب پایگاه بسیار محکمی در مقابل مشکلات،مصائب و محرومیت های زندگی ایجاد می کند.در یک کنفرانس یونگ چنین می گوید که :نه تنها مسیحیت بلکه تمام مذاهب انواعی از روان درمانی هستند که رنج های روحی و جسمی ناشی از از روح را درمان کرده و بهبود می بخشند و بازهم در جای دیگری می نویسد:

5. تنها دیدگاههای مفید و سودمند در جهان امروز، آن سیستم و شیوه روان درمانی است که ما آن را مذهب می نامیم.او همچنین می گفت هیچ گاه بیماری نداشته که درمانش مستلزم بازگشت او به مذهب نبوده باشد.مذهب یک وسیله مفید برای تامین بهداشت روانی و راه رسیدن به کمال و شادی است.

6. ویلیام جیمز فیلسوف و روان شناس آمریکایی می گوید:ایمان بدون شک،موثرترین درمان اضطراب است.ایمان نیرویی است که باید برای کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد. • فقدان ایمان زنگ خطری است که ناتوانی انسان را در برابر سختی های زندگی اعلام می دارد و در جایی دیگر می گویدمیان ما و خداوند رابطه ای ناگسستنی وجود دارد.اگر ما خود را تحت اشراف خداوند بزرگ قرار دهیم و تسلیم او شویم تمام آمال و آرزوهایمان محقق خواهد شد.او اعتقاد داشتکه همان طوریکه امواج خروشان و غلتان اقیانوس نمی تواند آرامش ژرفای آن را بر هم بزند و امنیت و آن را پریشان سازد،دگرگونی های سطحی و موقتزندگی ،آرامش درونی انسان را که عمیقا به خداوند ایمان دارد بر هم نزند.چرا که انسان متدین واقعی،تسلیم اضطراب نمی شود و تعادل شخصیت خود راحفظ می کند و همواره آماده مقابله با مسایل ناخوشایندی است که احتمالا روزگار برایش پیش می آورد.

7. ابریل و لینک نیز همین عقیده را در مورد رابطه مذهب و درمان اختلالات روانی دارند.بسیاری از اندیشمندان معاصر غربی دیگر نیز تاکید می کنندکه مشکل انسان معاصر،اساسا به نیاز وی به دین و ارزشهای معنوی برمیگردد.مثلا آرنولوتوینبی می گوید که اروپاییان در قرن حاضر دچار آن شده اند.اساسا به فقر معنوی آنها بازمی گردد.او معتقد است که تنها راه درمان این فروپاشیدگی اخلاقی که غرب از آن رنج می بردبازگشت به دین است.

8. ایمان اعتماد به نفس و قدرت انسان را برای صبر و تحمل سختی های زندگی افزایش می دهد و احساس امنیت و آرامش را در او ایجاد می کند.در این زمینه قرآن کریم در سوره مبارکه انعام آیه (82) می فرماید:آری آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نیامیختند؛امنیت برای آنهاست و آنها هدایت یافتگانند. • فرد با ایمان تمام اعمالش را برای رضای خداوند انجام می دهد و همواره به او نظر دارد.پرو همین اعتقاد احساس امنیت و آرامش می کند.این فرد از هیچ چیز در این دنیا نمی هراسد و هرگز دچار ترس و اضطراب نمی شود.بر عکس در صورت فقدان ایمان به خداوند یا به عبارت دیگر لامذهبی،زندگی را از مفاهیم عالی و ارزش های شریف • انسانی تهی می کند و موجب می شود که انسان ،دیدگاه و بینش درستی در باره ی اهداف زندگی خود نداشته باشد و دچار سرگردانی و خودباختگی شود مسلما چنین فردی دچار تعارض و اضطراب خواهد شد.

9. مذهب پیروان خود را به انجام اعمالی تشویق می کند که این اعمال هم در پیشگیری از ابتلا فرد به اختلالات روانی موثر است وهم درمان موثری است برای افرادی که دچار این اختلال شده اند.این اعمال عبارتند از عبادات،دعا و نیایش،توبه و .... • عبادت:عبادتی مانند نماز ،روزه،زکات و حج که دین اسلم بر پیروان خود واجب کرده است.موجب می شود که فرد به سوی رفتار بهتر و برتر و رشد و ارتقای نفس و اجتناب از رفتار زشت و انحرافی و غیر انسانی گرایش پیدا کند. • مثلا نماز که یک رابطه خاضعانه و خاشعانه بین انسان و پروردگار است.برقراری چنین رابطه ای در برابر آفریدگار تمام هستی،نیروی معنوی به او می بخشد که حس صفای روحی و آرامش قلبی وامنیت روانی را در او برمی انگیزد. • در حالت نماز فرد از تمام اشتغالات و مشکلات دنیا روی بر می گرداند و تمام حواس خود را متوجه خدا می کند.در نتیجه حالتی از آرام سازی کامل و آرامش روان در او ایجاد می شود که از نظر درمانی تاثیر بسزایی ر کاهش اضطراب و نگرانی او دارد.

10. دکتر توماس هایسلوپ می گوید:مهمترین عامل خواب آرامش بخش که من در طول سالهای متمادی تجربه و مهارتم در مسیل روانی به آن پی برده ام همین نماز است. • پیامبر اکرم نیز به هنگام فرا رسیدن اوقات نماز می فرمود:ای بلال،ما را با نماز به آرامش وادار. • آلکسیس کارس پزشک فرانسوی اعتقاد دارد که نماز سبب ایجاد نشاط معنوی مشخصی در انسان می گردد و همین حالت است که احتمالا منجر به شفای سریع بیماران در زیارتگاهها و معابد می شود.حتی به این نکته باید توجه داشت که اگر نماز به جماعت باشد موجب ایجاد روابط اجتماعی دوستانه و مودت انگیز با دیگران می شود که نه تنها به رشد شخصیت فرد کمک می کند بلکه نیاز تعلق او را به گروه که به عقیده روانشناسان یکی از نیاز های اساسی است و پذیرش او را از سوی گروه تامین می نماید.اصولا احساس وابستگی فرد به گروه و توجه به نقش فعال خود در جامعه اهمیت زیادی در سلامت روان او دارد.

11. روزه نیز سبب تذهیب نفس و تقویت اراده انسان می شود و می تواند رفتارهای صحیح زندگی را بیاموزد ومسولیت ها و وظایف خود را به خوبی انجام دهد. • در زکات نوعی دوستی به انسان آموخته می شود و او را از فرد محوری و خودخواهی نجات می دهد و احساس رضایت از خود در فرد ایجاد می شودکه چنین احساسی برای سلامت روانی اهمیت فراوانی دارد. • انجام مناسک حج و زیارت خانه خدا فرد را برای تحمل سختی ها و گرفتاری ها آماده می کند و چون از همه ی ملت ها و نژاد ها و طبقات اجتماعی با لباس های یکسان و ساده دور هم جمع می شوند.احساس نوع دوستی در آنها تقویت می شود. • دعا و نیایش و مناجات در مذاهب گوناگون شکل متفاوتی دارد.اما محتوای آن در همه ی مذاهب حاکی از اعتراف به گناه و نقص وضعف ،درخواست سلامت و سعادت و قرب الهی است.

12. پرفسور والترمان در کتاب نقدی بر مذهب و فلسفه می نویسد:در هنگام ستایش و نیایش در آدمی چنان صمیمیت و اخلاصی ایجاد می شود که در هم صحبتی های معمولی با مردم ممکن نیست. • انسان هنگام مناجات از مشکلات به درگاه ایزد یکتا پناه می برد و با بازگو کردن رنج و ادوه خود از خداوند می خواهد که در حل مشکلات و برآوردن نیازها به او کمک کند.همچنین انسان هنگام دعا و نیایش احساس می کند که به یک قدرت مافوق نزدیک است و تحت حمایت و سرپرستی او قرار دارد و همین موجب برانگیخته شدن حس اعتماد به نفس،قدرت،آرامش،امیدواری و خوشبختی در او می شود و نیروی روانی خود را که برای حل تضادهای روانی مصرف کرده است دوباره بدست می آورد و با حالت شادابی و نشاط به کار و تولید می پردازد.

13. الکسیس در کتاب نیایش خود می نویسد دعا نه تنها جبران کننده ضعف انسان است بلکه تقویت کننده قدرت انسانی و ادامه دهنده کار مثبت و تلاش سازنده فرد در ساختن زندگی فردی و اجتماعی به حساب می آید و احساس عرفانی که از اعماق فطرت ما سرچشمه می گیرد و یک غریزه اصلی است. عدم ارضای این غریزه می تواند در فرد تنش ایجاد کند.بنابراین دعا و نیایش هم موجب آرامش روان می شود و فرد احساس شکوفای پیدا می کند و از تاملات روحی وی کاسته می شود و نیز بیان ناراحتی ها در خلوت باعث تخلیه هیجانات فرد می شود و همزمان از منبع لایزال قدرت و نیرو کسب می نماید.همچنین گریه که غالبا در جریان دعا رخ می دهد کمک زیادی به تخلیه هیجانات و استرس های فرد می کند.

14. توبه: توبه به یکی از روش های مفید و تقریبابی نظیر ،برای درمان احساس گناه است زیرا توبه به سبب آمرزش گناهان و تقویت امید انسان به جلب رضایت الهی است و به همین دلیل موجب کاهش اضطراب ناشی از اشتباهات گذشته فرد می شود.

15. منابع: • بهداشت روان 1،دکتر محمد کوشان • بهداشت روان 1،دکتر یدالله جنتی