Zjawiska zachodzące w obszarze edukacji i ich wpływ na małopolski rynek pracy

1. Zjawiska zachodzące w obszarze edukacji i ich wpływ na małopolski rynek pracy Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji WUP w Krakowie

2. „Uczenie się nie jest koniecznością. Podobnie, jak przeżycie” W. E. Deming

3. Podstawowe dane LICZBA MIESZKAŃCÓW MAŁOPOLSKI I STRUKTURA WIEKU 31 XII 2006 r. – 3280,1 tys. 31 III 2008 r. – 3271,2 tys. w wieku: przedprodukcyjnym 686,8 tys. produkcyjnym 2061,3 tys. w tym w w. mobilnym 1335,9 tys. w tym w w. niemobilnym 725,4 tys. poprodukcyjnym 513,1 tys. Obciążenie demograficzne 59%

4. Podstawowe dane STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA

5. Podstawowe dane WYDATKI NA EDUKACJĘ I WYCHOWANIE W 2006 r. z budżetów samorządów na oświatę i wychowanie przeznaczono w Małopolsce 3.267.810.995,85 zł słownie: niemal TRZY MILIARDY DWIEŚCIE SZEŚĆDZIESIĄT SIEDEM MILIONÓW OSIEMSET JEDENAŚCIE TYSIĘCY ZŁ

6. Bibliografia • Raport o Kapitale Intelektualnym Polski, red. M. Boni, Warszawa 2008 • Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010, MENiS, • High/Scope Perry Preschool Study, Texas Youth Commission, 1993 • Sprawozdanie ze sprawdzianu w 2008 roku. Osiągnięcia uczniów kończących szkołę podstawową w 2008 roku, Wydział Badań i Analiz, OKE w Krakowie, Kraków 2008 • Ocena sytuacji na rynku pracy w Małopolsce w 2007r.: Gospodarka, Edukacja i kształcenie, WUP w Krakowie, 2008 • Badania losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w Małopolsce, WUP w Krakowie, 2007 • Aspiracje edukacyjne uczniów klas III krakowskich gimnazjów w roku szkolnym 2006/07, Wydział Edukacji UMK, Kraków 2007 • Kształcenie zawodowe w województwie małopolskim w świetle wyników egzaminów zewnętrznych, E. Araminowicz, OKE w Krakowie, Kraków 2007 • Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+. Bariery i szanse, Akademia Filantropii, Warszawa 2007 • Diagnoza rynku pracy i wykluczenia społecznego w Małopolsce, red. J Górniak i S. Mazur, w ramach projektu Małopolski system analiz i programowania polityk rynku pracy, MSAP, Kraków 2007

7. KAPITAŁ RELACYJNY: potencjał związany z wizerunkiem Polski na zewnątrz, poziomem integracji z globalną gospodarką, atrakcyjnością dla jej zagranicznych „klientów” – partnerów handlowych, inwestorów, turystów KAPITAŁ SPOŁECZNY: potencjał zgromadzony w pol-skim społeczeństwie w postaci obowiązujących norm postę-powania, zaufania i zaangażo-wania, które wspierając współpracę i wymianę wiedzy, przyczyniają się do wzrostu dobrostanu Polski KAPITAŁ STRUKTURALNY: potencjał zgromadzony w elementach infrastruktury narodowego systemu edukacji i innowacji – placówkach oświatowych, naukowych, badawczych, infrastrukturze teleinformatycznej, własności intelektualnej KAPITAŁ LUDZKI: potencjał zgromadzony we wszystkich Polakach, wyraża-jący się w ich wykształceniu, doświadczeniu życiowym, postawach, umiejętnościach i mogący służyć poprawie aktualnego i przyszłego dobrobytu społecznego Polski KAPITAŁ INTELEKTUALNY: ogół niematerialnych aktywów ludzi, przedsiębiorstw, społeczności, regionów, instytucji i procesów, które odpowiednio wykorzystane mogą być źródłem obecnego i przyszłego dobrostanu kraju Kluczowe pojęcia KAPITAŁ INTELEKTUALNY

8. Kluczowe pojęcia LLL/KSZTAŁCENIE USTAWICZNE Proces stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki, trwający w ciągu całego jej życia „Koncepcja uczenia się przez całe życie (OECD - Paryż 1996) obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach oraz wszystkich kontekstach – w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach, placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach, placówkach kształcenia dorosłych, oraz w ramach kształcenia incydentalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności”

9. Edukacja przedszkolna POZIOM UCZESTNICTWA W EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ Źródło: Eurostat Polska

10. Edukacja przedszkolna KORZYŚCI Z UCZESTNICTWA W EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że większa część umiejętności intelektualnych i społecznych kształtuje się w najmłodszych latach życia W prowadzonym od lat 60-tych XX wieku badaniu High/Scope Perry Preschool Study badano wpływ uczestnictwa w wysokiej jakości programie przedszkolnym dla 3- i 4-latków na ich sytuację w życiu dorosłym

11. Edukacja przedszkolna

12. Edukacja przedszkolna WNIOSKI: • Udział dzieci w wysokiej jakości programie edukacji przedszkolnej w wieku 3-4 lat stworzył ramy dla ich sukcesu w życiu dorosłym • Dla osiągnięcia sukcesu w szkole i społeczności przy wykorzystaniu doświadczeń z wczesnego dzieciństwa, związanych z odnoszeniem sukcesu, niezbędny jest rozwój dyspozycji, które pozwalają dzieciom lepiej radzić sobie w kontaktach z ludźmi i z wykonywaniem zadań • Odczuwane przez całe życie ekonomiczne korzyści odnoszone przez uczestników programu przedszkolnego, ich rodzin i środowiska wielokrotnie przewyższają ekonomiczne koszty programu, w którym uczestniczyli

13. Główne bariery i problemy - Dostęp do przedszkoli Edukacja przedszkolna

14. Edukacja przedszkolna Konsekwencje dla rynku pracy • Brak dostępu do wysokiej jakości wczesnej edukacji przyczynia się do zaprzepaszczania szans dzieci i marnowania potencjalnego kapitału ludzkiego • Dostęp do wysokiej jakości edukacji przedszkolnej jest szczególnie ważny dla dzieci, którym środowisko domowe nie może zapewnić odpowiednich warunków i bodźców rozwoju: dzieci z rodzin ubogich, dysfunkcyjnych, ale również mieszkających w biednych regionach kraju • Brak dostępu do edukacji przedszkolnej wpływa również na aktywność zawodową kobiet

15. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne LICZBA SZKÓŁ I POZIOM SKOLARYZACJI Spadek liczby szkół podstawowych W roku szkolnym 2006/2007: w 1 524 szkołach podstawowych (w tym 53 specjalnych) uczyło się prawie 226 tys. dzieci (w tym blisko 1,8 tys. dzieci w szkołach specjalnych) W porównaniu z rokiem 1999/2000 liczba szkół podstawowych w Małopolsce zmniejszyła się o 175, tj. o 10,3%, a liczba uczniów o 118,5 tys., tj. o 34,4% Wzrost liczby gimnazjów W roku 2006/2007 w 714 gimnazjach (w tym w 52 specjalnych) uczyło się 136,6 tys. uczniów (w tym 2,2 tys. w gimnazjach specjalnych) W porównaniu z rokiem 1999/2000 w Małopolsce nastąpił wzrost liczby placówek o 188, tj. o 35,7% oraz wzrost liczby uczącej się w nich młodzieży – o 84,4 tys., tj. o 161,7%

16. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne WYNIKI NAUCZANIA I EGZAMINÓW Uczniowie w Małopolsce osiągają wyższe od przeciętnych w kraju wyniki egzaminów zewnętrznych Jest to wynik WZGLĘDNIE dobry, ponieważ…

17. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne Polskie szkoły są mało efektywne w rozwijaniu kompetencji poznawczych: przeciętne rezultaty w matematyce są osiągane przy wielokrotnie większym nakładzie czasu, niż w krajach osiągających lepsze wyniki. Z kolei w zakresie nauk przyrodniczych czas przeznaczany na naukę w polskiej klasie należy do najniższych w UE

18. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne GŁÓWNE BARIERY I PROBLEMY • zróżnicowana jakość nauczania • niedostateczna dbałość o jakość wychowawczej pracy szkół • brak współdziałania szkoły i środowiska rodzinnego • brak dostosowania procesu edukacji do indywidualnych potrzeb uczniów (zwłaszcza uczniów uzdolnionych i uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi) • brak w procesie nauczania elementów przygotowujących do wyboru zawodu

19. WYBÓR SZKOŁY Czynny: konieczność szybkiego zdobycia zawodu przewidywanie wysokich zarobków Bierny: brak wolnych miejsc w innej szkole brak innej szkoły w okolicy namowa kolegów namowa rodziców (opiekunów) porada psychologa, pedagoga szkolnego, doradcy zawodowego WYBÓR KIERUNKU Czynny: łatwość uzyskania pracy w wyuczonym zawodzie konieczność szybkiego zdobycia zawodu zainteresowania Bierny: brak wolnych miejsc w innej klasie namowa kolegów namowa rodziców (opiekunów) porada psychologa, pedagoga szkolnego, doradcy zawodowego Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne KONSEKWENCJE DLA RYNKU PRACY Brak w procesie nauczania elementów przygotowujących do wyboru zawodu skutkuje dużą skalą błędnych decyzji młodzieży w zakresie wyboru kierunku dalszej nauki i zawodu

20. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne KONSEKWENCJE DLA RYNKU PRACY Dysproporcje między wynikami w nauce przedmiotów humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych są pogłębiane w toku dalszej nauki i owocują nadprodukcją absolwentów o profilu humanistycznym przy jednoczesnym deficycie pracowników z przygotowaniem technicznym i ścisłym

21. Szkolnictwo ponadgimnazjalne SZKOLNICTWO ZAWODOWE I OGÓLNE deklaratywny i rzeczywisty poziom uczestnictwa

22. Szkolnictwo ponadgimnazjalne

23. Szkolnictwo ponadgimnazjalne WYNIKI NAUCZANIA I PRZYSTĘPOWANIE DO EGZAMINÓW MATURA EGZAMINY ZAWODOWE Absolwenci techników lepiej zdają etap pisemny egzaminu, a absolwenci szkół zasadniczych etap praktyczny Porównując wyniki z lat 2006 i 2007 można zaobserwować poprawę wyników absolwentów szkół zasadniczych, natomiast pogorszenie wyników absolwentów techników Największe trudności na egzaminie zawodowym sprawia zdającym PRZETWARZANIE DANYCH LICZBOWYCH I OPERACYJNYCH

24. Do egzaminu zawodowego w 2006 roku przystąpiło 4 551 absolwentów w 36 zawodach 10 125 absolwentów w 38 zawodach Szkolnictwo ponadgimnazjalne Choć nie wszyscy uczniowie szkół zawodowych przystępują do egzaminów potwierdzających kwalifikacje, zdawalność jest bardzo zróżnicowana, w niektórych zawodach niska Wyniki egzaminu zawodowego absolwentów T i SPol w 2006 roku

25. Szkolnictwo ponadgimnazjalne GŁÓWNE BARIERY I PROBLEMY ORAZ KONSEKWENCJE DLA RYNKU PRACY • Edukację w zasadniczych szkołach zawodowych wybiera głównie młodzież o niskich aspiracjach i niewielkich zdolnościach. Niewielu uczniów angażuje się w zdobywanie doświadczenia zawodowego i zdawanie egzaminów zawodowych • Uczniowie techników nastawiają się raczej na kontynuację nauki na studiach i nie przywiązują wagi do praktycznej nauki zawodu ani do egzaminów zawodowych • Zagrożeniem dla osób z wykształceniem zawodowym, zwłaszcza zasadniczym zawodowym, jest posiadanie ograniczonych, wąsko wyspecjalizowanych kompetencji, co ogranicza ich elastyczność podejmowania zatrudnienia, a w konsekwencji pogarsza ich sytuację na rynku pracy • Zbyt duży nacisk kładziony na promocję kształcenia ogólnego skutkuje brakiem pracowników z przygotowaniem zawodowymi wysoką motywacją oraz umiejętnościami dalszego podnoszenia i uzupełniania kwalifikacji

26. Szkolnictwo wyższe POZIOM UCZESTNICTWA Na przestrzeni ostatnich lat w Małopolsce nastąpił wzrost liczby osób legitymujących się wykształceniem wyższym W roku akademickim 2006/2007 na 34 małopolskich uczelniach studiowało 203,5 tys. studentów: • 55,7% - kobiety • 115,5 tys. osób, czyli 56,8% - na studiach stacjonarnych W 2006 roku 34,5 tys. osób otrzymało dyplom ukończenia szkoły wyższej Dane te byłyby bardzo dobre, gdyby nie fakt, że struktura kształcenia na poziomie szkolnictwa wyższego jest nieadekwatna do potrzeb rynku pracy

27. Szkolnictwo wyższe BARIERY I PROBLEMY Boom akademicki w Polsce ma wymiar ilościowy, a nie jakościowy: • Na uczelniach publicznych, pracownicy uczelni są wynagradzani głównie za dorobek naukowy, a nie za dobrą pracę ze studentami • Na uczelniach prywatnych część studentów uczy się bardziej dla dyplomu niż dla wiedzy • Polskie uczelnie słabo wypadają w rankingach uczelni wyższych na świecie • Nierówny dostęp do szkolnictwa wyższego pogłębiany jest przez sposób funkcjonowania systemu stypendialnego • W ocenie menedżerów i przedsiębiorców polski system edukacyjny jest słabo dopasowany do potrzeb gospodarki • Współpraca między uczelniami a biznesem jest wręcz śladowa – zarówno w zakresie praktycznego kształcenia studentów, jak i B&R

28. Szkolnictwo wyższe KONSEKWENCJE DLA RYNKU PRACY • Nadpodaż absolwentów z wykształceniem humanistycznym • Deficyty specjalistów z zakresu nauk ścisłych, zwł. związanych z nowymi technologiami, pogłębiane przez „brain draining” • Duża podaż osób z wyższym wykształceniem (szczególnie w okresach „rynku pracodawcy”) skutkuje: • wypieraniem z rynku osób o niższych kwalifikacjach • zatrudnianiem osób z wyższym wykształceniem na stanowiskach poniżej ich kwalifikacji • niższymi płacami dla tej grupy, co z kolei skłania do emigracji zarobkowej najbardziej mobilną część siły roboczej

29. Kształcenie ustawiczne/LLL Tylko 16,2% Polaków w wieku 55-64 lata korzysta z jakichkolwiek form zdobywania wiedzy. To powoduje, że osoby 50+, które są często w pełni sprawne fizycznie i psychicznie, przestają być aktywne zawodowo i społecznie tylko dlatego, że nie aktualizują swojej wiedzy i umiejętności STRUKTURA WIEKOWA I POZIOM UCZESTNICTWA

30. Kształcenie ustawiczne/LLL NOWE TECHNOLOGIE Wykorzystanie nowoczesnych technologii w upowszechnianiu LLL jest utrudnione ze względu na niskie kompetencje ICT grup biorących najmniejszy udział w kształceniu ustawicznym oraz z uwagi na niedostateczny rozwój infrastruktury

31. Kształcenie ustawiczne/LLL GŁÓWNE BARIERY I PROBLEMY ORAZ KONSEKWENCJE DLA RYNKU PRACY • Niski poziom aktywności zawodowej Polaków… • Niski wiek wyjścia z rynku pracy… • Niechęć do udziału w kształceniu ustawicznym… • Brak nawyków, a często również umiejętności uczenia się przez całe życie… …utrudniają Polsce osiągnięcie celów Strategii Lizbońskiej

32. Wnioski • 7,8% gospodarstw domowych w Małopolsce, przebadanych w ramach projektu MSAP i UJ, deklaruje brak dostępu do szkół i przedszkoli publicznych* - 4 razy więcej na wsi niż w miastach • Poprawa dostępności i jakości wczesnej edukacji to klucz do ograniczenia nierówności społecznych • Edukacja młodzieży powinna uwzględniać nabywanie umiejętności poszukiwania pracy i uczenia się przez całe życie • Bezpłatna wyższa edukacja nie uwzględniająca potrzeb rynku pracy jest inwestycją, która nie przynosi korzyści na poziomie adekwatnym do nakładów • Dobrze zaplanowana i wdrażana interwencja z EFS może i powinna w znaczący sposób wpłynąć na poprawę stanu edukacji w Małopolsce i pośrednio na sytuację na małopolskim rynku pracy

33. Dziękuję Państwu za uwagę e-mail: obserwatorium@wup-krakow.plwww.obserwatorium.malopolska.pl