d r Rune Halvorsen

Wolność cyfrowa dla osób niepełnosprawnych: społeczne prawodawstwo i redystrybucja w Europie i USA dr Rune Halvorsen

Wolność cyfrowa dla osób niepełnosprawnych • Ogólna dostępność i praktyczny dostęp do technologii informacyjno-komunikacyjnych(ICT) są obecnie niezbędne, by zapewnić ludziom uczestnictwo w charakterze pełnych członków społeczeństwa • Coraz powszechniejsze korzystanie z ICT tworzy nowe możliwości dla osób niepełnosprawnychpod względem edukacjii zatrudnienia oraz może zniwelować bariery uczestnictwa w codziennym życiu • dla osób z dysleksją lub dysfunkcją wzroku istnieje możliwość konwersji tekstu na mowę • istnieje możliwość uczestniczenia w środowiskach edukacyjnych, jakie umożliwia cyberinfrastruktura • Osoby niepełnosprawne często nie odnoszą korzyści z innowacji i stosowania takich technologii

Wolność cyfrowa w Europie i USA • Dostępne dane sugerują, iż Europapozostaje w tyle za USA pod względem osiągnięć w zakresie e-dostępności • Ogólnie rządy państw europejskich w nierównym stopniu poświęcają uwagę dostępności w zakresie całego spektrum technologii. • Dane sugerują, że sytuacja w zakresie e-dostępnościjest lepsza w krajach mających mocne ustawodawstwo społeczne • Polityki zmierzające do wywierania wpływu na funkcjonowanie rynku z uwzględnieniem promowania celów społecznych • Rząd amerykański przyjął całą gamę ustawowych rozwiązań społecznych celem promocji dostępności towarów i usług, dostosowań w miejscu pracy oraz w zamówieniach publicznych

Wolność cyfrowa w Europie i USA (cd.) • Prawdopodobieństwo wpływu ubóstwa lub ograniczonych zasobów ekonomicznych na dostępność ICT dla osób niepełnosprawnych jest większe w USAniż w Europie. • Brak dostępności jest związany z bardziej resztkowym charakterem wsparcia socjalnego w formie gotówkowej i w naturze w USAw porównaniu z Europą. • Kraje europejskie rozwinęły stosunkowo hojne krajowe systemydystrybucji technologii wspomagających orazświadczenia wsparcia praktycznego, edukacji oraz pomocy ekonomicznej. • Niechętnie jednak przyjmują rozwiązania społeczne a zwłaszcza prawne,które nakładałyby obowiązki na biznes i przemysł.

Ewolucja podejścia do niepełnosprawności pod kątem praw człowieka • Wroku 2006 ONZ przyjęła „Konwencję praw osób niepełnosprawnych” (KPON) obejmującą zarówno zakazy nieuczciwego traktowania jak i konkretne prawa. • Nakłada ona na Państwa-Strony zobowiązanie strategicznego myślenia o dostępności i dostosowaniach dla osób niepełnosprawnych we wszystkich obszarach życia • Konwencję ONZ można postrzegać jako pewnego rodzaju kompas moralny w zakresie opracowywania systemów ochrony osób niepełnosprawnych na całym świecie, niezależnie od tego, czy państwa członkowskie ją ratyfikowały, czy też nie.

Dostępność – kluczowa zasada ogólna Konwencji • „Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym samodzielne życie i pełne uczestnictwo we wszystkich sferach życia, Państwa-Strony podejmą stosowne kroki celem zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu, na równych zasadach z innymi obywatelami, do środowiska fizycznego, transportu, informacji i komunikacji międzyludzkiej, w tym technologii i systemów komunikacyjnych i informacyjnych, oraz do innych udogodnień i usług oferowanych całemu społeczeństwu, zarówno w środowiskach miejskich, jak i wiejskich. (…)” (KPON, art. 9.1.)

Różne strategie osiągania dostępności w praktyce • Powszechne projektowanie:projektowanieotoczenia, udogodnień, produktówi usług tak, by nadawały się one do użytku przez wszystkich, w jak największym stopniu, a stąd by minimalizować konieczność konkretnych adaptacji czy projektów szczególnych (art. 2, art. 4 ust. f). • Rozsądne dostosowanie:konieczne i właściwe modyfikacje lub dostosowania środowiska społecznego w celu spełnienia potrzeb osób niepełnosprawnych (art. 2, art. 5 ust. 23, art. 24 ust. 2 c, art. 27 ust. i) • Użyteczność: czy udogodnienia, produkty lub usługi, do których dostęp ma osoba niepełnosprawna w pełni służą założonym celom i funkcjom (art. 2) • Dostępność: czy omawiane produkty, udogodnienia lub usługi rzeczywiście istnieją i mają znaczenie w życiuosób niepełnosprawnych lub czy takie produkty, udogodnienia i usługi są niedostępne z przyczyn ekonomicznych lub innych (art. 4 ust. f oraz g, art. 9 ust. f, art. 26 ust. 39)

Jeszcze o dostępności • Funkcjonowanie rynku; • Czy rynek ma dostateczną skalę lub zasięg geograficzny, by móc zapewnić produkty i usługi (np. technologie wspierającew edukacjii platformy edukacyjne) za dostępną cenę? • Zakres wsparcia ze strony pracodawcy; • Jeśli osoba niepełnosprawna jest zatrudniona, czyjej pracodawca zapewnia takie produkty i usługi? • Zakres wsparcia pozarynkowego; • Czyciała publiczne i/lub pozarządowe oferują wsparcie finansowe lubbony za nabycie takich produktów i usług lub też zapewniają takie produkty i usługi bezpłatnie bądź na kredyt?

Jeszcze o dostępności (cd.) • Sytuacja finansowa osób niepełnosprawnych: • Czy poziom dochodów lub siła nabywcza wszystkich osób niepełnosprawnych pozwala im na zakup produktu lub usługi? • Odpowiedź zależy od tego, czy • dana osoba jest zatrudniona, a jeśli tak, na jakim poziomie kształtuje się jej wynagrodzenie, • a jeśli nie, czy może ona skorzystać z publicznych systemów transferu środków pieniężnychlub też otrzymać wsparcie od rodziny bądź innych osób.

Realizacja zapisów o dostępnościw Konwencji ONZ • W różnych państwach różne są warunki i punkty wyjścia w zakresie realizacji pełnej dostępności • Droga naprzód w kierunku osiągnięcia pełnej dostępności przybierać będzie wiele form • Wymaga ona czasu i zasobów oraz zaangażowania ze strony każdego państwa członkowskiego ONZ

Uwagi końcowe I • Od połowy lat 90-ych kilka krajów europejskichprzyjęłowięcej ustaw społecznych – po części w odpowiedzi na rozwój politykiwUEi ONZoraz inspirując się polityką amerykańską • W celu zwiększenia możliwości osób niepełnosprawnych w zakresie uczestnictwa i samodzielnego życia potrzeba najlepszych elementów podejścia zarówno amerykańskiego jak i europejskiego • Istnieje potrzeba odejścia od myślenia dwójkowego o polityce społecznej i rynkach

Uwagi końcowe II • Powyższe daje przepis na politykę obejmujący trzy elementy: • Ponowne opracowanie usług i programów w zakresie ochrony osób niepełnosprawnychw celu umożliwienia im życia z wyboru, samodzielnego życia i uczestnictwa w głównym nurcie społeczeństwa • Realizację praw i polityki o charakterze antydyskryminacyjnym w celu wyeliminowania podejść, zachowań i stereotypów dyskryminujących w sektorze zarówno publicznym jak i prywatnym • Stosowanie narzędzi regulacji rynku w celu uwolnienia większej przestrzenidostępnej na różnice, z korzyścią dla jednostki oraz społeczeństwa

d r Rune Halvorsen