Óëñ òºðèéí ¿çýë ñóðòàë

1. Óëñ òºðèéí ¿çýë ñóðòàë Ëåêö ¹7 Ì.Áÿìáàæàðãàë

2. Улс төрийн үзэл суртал нь нийгмийн тодорхой харилцааг хадгалах юм уу өөрчлөхөд чиглэсэн улс төрийн үйл ажиллагааны удирдамж болж байдаг гүн ухааны үнэт зүйлсийн систем юм. XVII-р зууны үед хүний эрх, эрх чөлөө хувийн өмч гэх мэтийн үнэт зүйлээр үзэл суртлын систем баяжсан. Үзэл суртал гэсэн нэр томъёог анх XVIII-р зууны францын эрдэмтэн А. Дестют де Траси улс төрийн хэллэгт анх оруулсан юм.

3. XVII-ð çóóíû ¿åä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº õóâèéí ºì÷ ãýõ ìýòèéí ¿íýò ç¿éëýýð ¿çýë ñóðòëûí ñèñòåì áàÿæñàí. ¯çýë ñóðòàë ãýñýí íýð òîìú¸îã àíõ XVIII-ð çóóíû ôðàíöûí ýðäýìòýí À. Äåñòþò äå Òðàñè óëñ òºðèéí õýëëýãò àíõ îðóóëñàí þì.

4. Óëñòºðèéí ¿çýëñóðòëûíò¿âøèíãõýä, õýäýíÿíçààðàâ÷ ¿çäýã. Îíîëûíò¿âøèí:Àíãèá¿ëýã, óëñ ¿íäýñòíèéýðõýìçîðèëãî ¿íýòç¿éëñèéãòîäîðõîéëæ, áèåõ¿í, íèéãìèéí ¿éëàæèëëàãààíûãîëõ¿ðýýí¿¿äèéãõàìàðñàíîíîëûí ¿íäýñëýë¿¿ä ýíäòîìú¸îëîãääîã Óëñòºðèéíìºðèéíõºòºëáºð:Óëñòºðèéíõºòºëáºðóäèðäàìæààðäàìæóóëàííèéãìèéíàíãè, á¿ëã¿¿äèéí ¿éëáàéäëûãçîõèöóóëíà. ¯éëáàéäëûíò¿âøèí:Ýíýíüõ¿ì¿¿ñ óëñòºðèéí ¿çýëñóðòëûíçîðèëãî, çàð÷ìûãõýðîéëãîæ, óëñòºðèéí ¿éëáàéäàëäõýðõýííºëººëæáàéãààãòîäîðõîéëæ ºãäºã.

5. ¯çýë ñóðòàë íü íèéãýìä äàðààõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. • ×èãë¿¿ëýí çààõ • Äàé÷ëàõ • Íýãòãýí íÿãòðóóëàõ • Ñààðìàãæóóëàõ • Íèéãìèéí á¿ëãèéí ýðõ àøãèéã èëýðõèéëýí õàìãààëàõ

6. Óëñ òºðèéí ¿çýë ñóðòëûã 2 àíãèëíà. • Íèéãýì óëñ òºðèéí ïàðàäèãìààð (ïàðàäèãì íü àëèâàà øèíæëýõ óõààíû ã¿í óõààíû áîëîîä åðºíõèé ìåòàîíîëûí ¿íäýñëýãýý) áóþó íèéãìèéí õºãæëèéí ÿìàð çàãâàðûã ñîíãîæ áàéãàà ýíý øàëãóóðààð ¿çýë ñóðòëûã áàðóóíû, òºâèéí, ç¿¿íèé ãýæ àíãèëíà. • Íèéãìèéí äýâøèëä õàíäàõ áàéäàë çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà øàëãóóðààð ¿çýë ñóðòëûã ðàäèêàë, êîíñåðâàòèâ, ðåôîðìèñò ãýæ àíãèëíà.

7. Ëèáåðàëèçì XVII-ð çóóíû ¿åä Åâðîïò øèíýýð ¿¿ñýæ áèé áîëñîí æèæèã õºðºíãºòíèé àíãè á¿ëãèéíõýí íèéãìèéí õºãæëèéã òàéëáàðëàõ ººðèéí íîìëîëòîé áîëñíûã ëèáåðàëèçì ãýäýã. (Ëèáåðàëèçì íü ýðõ ÷ºëººòýé, ÷ºëººò ãýñýí ëàòèí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé. Ëèáåðàëèçìûí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí ãîë àñóóäàë íü ýðõ ÷ºëººíèé àñóóäàë þì. íü À.Ñìèò, Ì.Êåéíñ, Ô.Ðóçâåëüò íàð þì.

8. Ãîë òºëººëºã÷èä Ô.Ðóçâåëüò Милтон Фридман À.Ñìèò Ì.Êåéíñ

9. Êîíñåðâàòèçì Êîíñåðâàòèâ ãýäýã ¿ã íü ìºí àäèë õàäãàëàõ ãýñýí ëàòèí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé. Ëèáåðàëèçì èä õ¿÷ýý àâ÷ áàéõ ¿åä ÿëàíãóÿà àíãëè, ãîëëàíäûí õºðºíãºòíèé õóâüñãàëûí äàðàà õóó÷èí íèéãýìä ¿íýò ç¿éëñèéã õàäãàëàõ, õýâýýð íü áàéëãàõ, ñóðâàëæ ÿçãóóð óãñààòàé õ¿ì¿¿ñèéí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîõ êîíñåðâàòèâ ñóðãààë ¿çýë áèé áîëñîí. Êîíñåðâàòèçìûí óëñ òºðèéí ñóðãààë íü õ¿ì¿¿ñò óëñ òºðèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã ºãºõ íü çºâ ãýõäýý òýäíèé íèéãýìä ã¿éöýòãýæ áàéãàà ¿¿ðýã õóâü íýìðèéí õýìæýýã õóâü òýíö¿¿ëýí îëãîõ ¸ñòîé. Ýäèéí çàñãèéí õóâüä òºðèéí îðîëöîî áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã. Õýðâýý øààðäëàãà ãàðàõ þì áîë òºð ººðºº ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä îðîëöîõ, îðîëöîõã¿éãýý øèéäýæ, øèéäýõã¿é áàéæ ÷àäàõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã. Êîíñåðâàòèâ ¿çýë ñóðòàë íü æàì ¸ñîîð á¿ðýëäýæ áèé áîëñîí äýã æàÿã õºíäºãäºøã¿é ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ÿâäàë äýýð ñóóðèëäàã. XX-ð çóóíû 70-ààä îíîîñ íåîêîíñåðâàòèçì ¿¿ññýí. Òýä çàõ çýýëèéí çàð÷ìûã á¿õ òàëààð äýìæèõèéã, íºãºº òàëààñ óëàìæëàëò ¿íýò ç¿éëñýý ýðõýìëýí äýýäëýõèéã ÷óõàë÷èëäàã.

10. Ãîë òºëººëºã÷èä Ì.Òåò÷åð Ð.Ðåéãàí

11. Ñîöèàëèçì Êàïèòàëèçì àæèë÷èí àíãèéã áèé áîëãîâ. Ýäãýýð íü ººðèéí óëñ òºðèéí ¿çýë ñóðòëûã áèé áîëãîñîí. ¯¿íèéã ñîöèàëèçì ãýäýã. Íèéãìèéí õàëàìæ õ¿ì¿¿íëýã ãýñýí óòãààð ýíý óëñ òºðèéí ¿çýë ñóðòëûí ¿íäýñ á¿ðýëäñýí. Ýíý íü õ¿í á¿ðò óëñ òºðèéí ýðõ îëãîõ ¸ñòîé. Õàðèí ýäèéí çàñãèéí õóâüä òºðèéí îðîëöîî áàéõ ¸ñòîé òºð íü ò¿¿íä îðîëöîõã¿é áàéíà ãýæ áàéõã¿é. Êàïèòàëèçì íü øóäàðãà áóñ õàðèëöààã áèé áîëãîäîã ó÷èð ò¿¿íä îðøèæ áàéãàà ¿íýò ç¿éëñ, õóâèéí ºì÷èéã õÿçãààðëàõ ¸ñòîé õ¿í á¿ð õóâèéí ºì÷òýé áàéõ áîëîìæã¿é ó÷èð õóâèéí ºì÷ íèéãìèéí ÿëãààã áèé áîëãîæ çºð÷èë ¿¿ñãýäýã ãýæ ¿çñýí.

12. Ãîë òºëººëºã÷èä Ê.Ìàðêñ Ô.Ýíãåëüñ

13. Ñîöèàëèñò ñóðãààë XIX-ð çóóíû ñ¿¿ë XX-ð çóóíû ýõýíä õî¸ð õóâààãäñàí.

14. Êîììóíèçì Êîììóíèçì íü Ê.Ìàðêñ, Ô.Ýíãåëüñèéí ñóðãààë äýýð ¿íäýñëýí Â.È.Ëåíèíèé õºãæ¿¿ëñýí ¿çýë ñóðòàë þì. ¯¿íèé óëñ òºðèéí ¿íäýñ íü õ¿ì¿¿ñ óëñ òºðèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã íýãýí àäèë ýäëýõ ¸ñòîé ãýõäýý àæèë÷èí àíãè ãýäýã áîë ÿìàð íýãýí ¸ñ ñóðòàõóóíû çºð÷èëã¿é çºâ õ¿ì¿¿æèëòýé àíãè ó÷ðààñ òîäîðõîé õóãàöààíä íºãºº áóñàä àíãèóäûã çºâ õ¿ì¿¿æèëòýé áîëòîë íü äàðëàõ íü ïðîëåòàðèéí äèêòàòóð ãýýä íèéãìèéí õºãæëèéã õóðäàñãàõ, ýì÷èëýõ öîðûí ãàíö àðãà áîë õóâüñãàë þì. “Õóâüñãàëûã àæèë÷èí àíãè õèéõ ¸ñòîé. Ó÷èð íü òýä ãèíæíýýñýý ººð àëäàõ þìã¿é“. Â.È.Ëåíèí ¿çýõäýý ýäèéí çàñãèéí õóâüä òºðèéí ç¿ãýýñ 100% îðîëöîõ ¸ñòîé. Õàìãèéí øèëäýã íèéãìèéí áàéãóóëàë êîììóíèçìä õ¿ðýõèéí òóëä íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä òºð áàéíãà îðîëöîõ ¸ñòîé áºãººä êîììóíèçìä õ¿ðñýí ¿åä òºð ¿ã¿é áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéâ

15. Ãîë òºëººëºã÷ Â.È.Ëåíèí

16. Ñîöèàë-äåìîêðàòèçì Ãåðìàíû ñýòãýã÷ Êàðë Êàóòñêèéí ñàíàà÷ëàãààð ¿¿ñýæ áèé áîëñîí ¿çýë ñóðòàë þì. Ñîöèàëäåìîêðàòèçì ººðèéí ýõ ¿íäýñ áîëîõ ñîöèàëèçìûí çàðèì íýã ¿íýò ç¿éëñèéã àâñàí. Ò¿¿íèé óëñ òºðèéí ¿íäýñ íü õ¿í á¿õýí óëñ òºðèéí ýðõ ÷ºëººòºé áàéõ ¸ñòîé íèéãìèéã àíãè á¿ëãýýð íü ÿëãàâàðëàõ íü áóðóó õýìýýí ¿çäýã áºãººä ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä õýçýýä òºð îðîëöîõîä áýëýí áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã.

17. Ãîë òºëººëºã÷ Êàðë Êàóòñêèé

18. Íàöèîíàëèçì Ýíý ñóðãààë íü XIX-ð çóóíû ñ¿¿ë÷ ¿åýñ ¿¿ñýæ õºãæñºí. Ýíýõ¿¿ ñóðãààëûí ìºí ÷àíàð íü äýëõèé äýýð îðøèí áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ººð õîîðîíäîî àðüñíû ºí㺠ãàçàð íóòãèéí îíöëîã ¿íäýñíèé ¿¿ñýë ãåíèéí õóâüä ÿëãààòàé áºãººä òýðõ¿¿ ÿëãààãààðàà íèéãìèéí õàðèëöààíä äýñ äàðààëàí îðîëöîõ ¸ñòîé ãýäýã. Íàöèîíàëèçì1920–èîä îíä Èòàëè, Ãåðìàíä õºãæñºí.

19. Ôàøèçì XX зууны 20-30-аад онуудад vндэсний социалист vзэл тал болон vvссэн ба тvvнийг vндэслэгчид нь Италийн социаль демакрат намын зvvний жигvvрийн удирдагч Б Муссолинни (1883-1943), Германы vндэсний социалист намын удирдагч А.Гитлер (1889-1945) нар юм. Vзэл санааны vндэс нь: Vндсэрхэг vзэл. Тєрийн дарангуйлал. Нийгмийн шалгарлын онол (нийгмийн халамжийгэсэргvvцэж, зєвхєн хvчтэй, эрvvл саруул хvмvvс л амьдрах эрхтэй гэсэн vзэл). > Бvх нийтийн хяналт. >Хувийн ємчєєр нийгмийн баялгийг бурдvvлэн харин хуваэрилалтанд тєрийн онцгой эрхийг тогтоох. > Гарàмгай удирдагчийн vvргийг чухалчлан vзнэ. Á.Ìóññîëèí À.Ãèòëåð

20. Ôåìèíèçì XX–ð çóóíû ýõýíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí óëñ òºðèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿¿ññýí. Ôåìèíèçì íü femina áóþó ýìýãòýé õ¿í ãýñýí ëàòèí ¿ãíýýñ ¿¿ñýëòýé. 1800-ààä îíä Õàðè Ìþëëåð, Ìåðè Óîëëñòîíêðàôò (Mary Wollstonecraft) íàð ¿íäýñëýñýí. Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýë ÿëàíãóÿà ºì÷ õºðºíãèéí øóäàðãà áóñ õàíäëàãûã ø¿¿ìæèëæ áàéâ. Mary Wollstonecraft Ê.Öåòêèí

21. Ýêîëîãèçì Áàéãàëü äýëõèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí ¿çýë ñóðòàë þì. ªíººãèéí äýëõèé åðòºíö çýâñýãëýë ò¿¿íèé äîòðîîñ öºìèéí çýâñýã áîëîí ¿éëäâýðæèëòèéí õóðäàöòàé õºãæèë íü áàéãàëü äýëõèé õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîî ñ¿éòãýæ áàéíà. Èéìä ººðñäèéí õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîî õàìãààëàõ àñóóäàë õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîé ýêîëîãèçì ãýñýí øèíý ¿çýë ñóðòàë õ¿÷òýé òàâèãäàõ áîëñîí.

22. Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà.