KRONİK SOLUNUM YETERSİZLİĞİNDE DİSPNE VE YAŞAM KALİTESİ; KULLANILAN SKALA VE ANKETLER

1. KRONİK SOLUNUM YETERSİZLİĞİNDE DİSPNE VE YAŞAM KALİTESİ; KULLANILAN SKALA VE ANKETLER Prof. Dr. Öznur AKKOCA YILDIZ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları ABD.

2. DİSPNE • Solunumun rahatsız edici bir his olarak algılanması veya fark edilmesi • Veya inspiratuvar artmış iş yükü • Veya yeterli nefes alamama • Subjektif bir duygu • Dil, ırk, kültür,cinsiyet ve önceki deneyimlerin farlılıkları bu algıda değişikliğe neden olabilir

3. DİSPNE • Kardiyopulmoner hastalıklarda, dispnenin değerlendirilmesi hastanın değerlendirilmesi ve tedavisinin oldukça önemli bir bölümüdür. • Hastanın dispnesinin olması her zaman akciğer fonksiyonlarında bozulma ile beraber değildir • Günlük aktiviteler esnasında dispne olması hastalığın etkisi, şiddeti ve survi göstergesi olarak önemlidir

4. DİSPNE Dispneyi ölçmenin 2 önemli hedefi vardır; 1-Daha hafif derecede dispnesi olan hastaları daha ağır derecede dispnesi olan hastalardan ayırt etmeyi sağlar, 2-Zaman içinde ve/veya çeşitli tedavi protokolleri sonrası dispnenin derecesinde gelişen değişiklikleri değerlendirmeyi sağlar

5. DİSPNE SKALASI • Özellikleri • Güvenirlilik • Geçerlilik • Cevaplılık

6. DİSPNE SKALALARI • Günlük aktiviteler sırasında gözlenen dispne • Egzersiz sırasında gözlenen dispne

7. DİSPNE SKALALARI • Medical Research Council skalası (MRC) • Oksijen tüketim diyagramı (OTD) • Başlangıç dispne indeksi (BDİ) • Değişen dispne indeksi (DDİ)

8. DİSPNE SKALALARI • Borg skalası • Görsel (Vizüel) analog skalası (VAS)

9. MRC • 1952 , Fletcher, beş-nokta skalası • Orijinal beş-nokta skalasının revize edilmesi ile ‘Medical Research Council’ (MRC) skalası • Tek yönlü bir sakala • MRC skalası belli aktiviteleri değerlendirir (yürüme gibi) • MRC skalası tanısal değerlendirme ve klinik çalışmalarda kullanılmaktadır • KOAH’lı hastaların survisini tahmin etmede değerlidir • Güvenirlilik , Geçerlilik, Cevaplılık • AJCCM 1999;159:321 • Proc Am Thorac Soc 2006;3:234-38 • AJCCM 2008;31:416

10. Evre 1 : Ağır efor dışında solunum sıkıntısı yok. Evre 2: Yokuş çıkarken veya düz zeminde hızlı hareket ederken nefes darlığıolması Evre 3: Düz zeminde kendi yaşıtlarına göre daha yavaş hareket etme ya da düz zeminde normal hızla yürürken (bir mil sonra veya 30 dakika sonra) durmak zorunda kalmak Evre 4: Düz zeminde 100 m veya birkaç dakika yürüdükten sonra nefes darlığı nedeniyle durmak zorunda kalmak Evre 5: Evden çıkmak veya giyinmek gibi aktiviteler sırasında belirgin nefes darlığı olması

11. Dispne skalaları • MRC skalası KOAH’lı hastaların kategorizasyonunda basit ve geçerli bir yöntemdir • MRC skalası ile yürüme mesafesi ve SGRQ ve CRQ skorları arasında anlamlı bir ilişki vardır fakat FEV1 ile yoktur • Bestall JC, Thorax 1999;54:581

14. MRC • Gradeler arası sınırların belirsizliği ve küçük fakat önemli değişiklikleri belirlemedeki güçlüğü nedeniyle; tedavi sonuçlarının değerlendirilmesinde etkinliği sınırlı olmuştur • Farmakoterapi gibi işlemler sonrası cevapsızlık • MRC skalasının kullanımı çok önerilmemektedir

15. OTD • OTD, uyuma ile yokuş yukarı çıkma arasında gittikçe artan miktarlarda ihtiyaç duyulan oksijen düzeyini belirlemek için düzenlenmiş 13 aktivitelik ve 100mm’lik vertikal görsel analog bir skaladır

16. Yokuşu hızlı çıkmak Yokuşu normal çıkmak Düz yolda hızlı yürümek Yokuşu yavaş çıkmak Düz yolda normal yürümek Yatak yapmak Düz yolda yavaş yürümek Ayakta durmak Banyo yapmak Oturmak Uyumak 0

17. BDİ • Mahler , 1984 • fonksiyonel bozukluk (günlük aktiviteler ve iş performansı) • yapılan işin şiddeti (fiziki aktivitenin şiddeti ve güçlüğü) • kullanılan eforun düzeyi (efor derecesi) Çok yönlü bir sakaldır BDİ Toplam skoru (0-12), Düşük skorlar nefes darlığının fazlalığını gösterir • Mahler DA, Chest 1984;85:751-58

18. DDİ • DDİ, başlangıç veya ilk duruma göre dispnede gelişen değişikliği değerlendirmede kullanılan bir değerlendirme aracıdır • Farmakoterapi ve rehabilitasyon • fonksiyonel bozukluktaki değişim • yapılan işin şiddetindeki değişim • kullanılan eforun düzeyindeki değişim • DDİ Total skoru (-9 , +9) • bu skalaların güvenilir, geçerli ve hassas olduğu gösterilmiştir

19. BDİ ve DDİ • Kendi kendine uygulanan modifiye ve kompüterize BDI ve DDI • BDI;bir değişiklik yapılmıştır; iş şiddeti değerlendirmesinde, “3 kat merdiven çıkmak “ yerine “bir kat merdiven çıkmak “ • DDI; iki değişiklik; hastanın BDİ’nin ilgili komponenti, bilgisayar ekranına işaretlenmek üzere girilmiştir. DDİ’in her bir komponenti için iki yönlü VAS hazırlanmıştır (+2,+4,+6) (-2,-4,-6) • Kendisi uygulanan DDI, dispnede gelişen değişikliklere MRC ‘den daha hassasdır • Mahler DA, J COPD 2004;1:165-72 • Jones P, Respir Med 2005;99:s11

20. BDİ ve DDİ • Orginal BDI/TDI; • bilgisayar ve özel programları gerektirmemesi, • temel solunum sistemi hastalığı bilgisi ve basit, kısa bir eğitimle görüşmecilerin eğitiminin sağlanması, • 3-4 dk içinde tamamlanabilmesi

21. BDİ ve DDİ Çok merkezli (89 klinik, 18 ülke) 997 KOAH’lı hastanın kohort olarak retrospektif analizi (tiot.,salm.,plac.) BDİ ve DDİ’in geçerliliği ve cevap paterni • BDI , dispne günlük skoru ve SGRQ’in semptom ve aktivite skoru ile koreledir…….uygun geçerlilik • DDI de günlük skor değişimi ve SGRQ skorları değişimi ile koreledir • Bazal FEV1 ile BDİ arasında ve DDİ ile FEV1 değişimi arasındaki ilişki ……yapılandırılmış geçerlilik • DDİ ile cevap veren olgularda daha az salbutamol kullanımı, daha az atak, daha iyi yaşam kalitesi • DDİ fokal skorunda 1 ünitelik değişim klinik olarak önemli cevap paterni olarak gösterilmiştir • Witek TJ, Mahler DA, Eur Respir J 2003;21:267

22. BORG SKALASI • Borg, 1982 • Borg skalası, şiddetin sözlü ifadesinin sayısal olarak ve nonlineer bir şekilde belirtilmesi • Borg skalası egzersiz uygulanacak hastalarda kullanımı daha kolaydır • Kişilerin veya grupların direkt olarak karşılaştırılmasına imkan verir

23. 0 : Hiç nefes darlığı yok 0,5: Çok çok hafif nefes darlığı var 1 : Çok hafif 2 : Hafif 3 : Orta 4 : Biraz şiddetli 5 : Şiddetli 6 : 7 : Çok şiddetli 8 : 9 : Çok çok şiddetli 10 : Maksimal

24. VAS • Vizüel (Görsel) analog skala • VAS’da, genellikle bir kağıda horizontal veya vertikal 100 mm uzunluğunda bir çizgi çizilir ve hissettiği şiddeti işaretlemesi istenir • Hiç nefes darlığı yok ve tolere edilemeyecek ölçüde nefes darlığı • VAS skoru tabandan işaretli seviyenin ölçülmesi ile hesaplanır

25. Dispne skalaları 24 OAH (KOAH, astım, KF), 12 sağlıklı olgu • Klinik dispne skorları (MRC, OTD ve BDİ) FEV1 ve FVC ile önemli korelasyon gösterir • Dispne ölçekleri birbiri ile ilişkilidir • Mahler DA, AM Rev Respir Dis 1987;135:1229

26. Dispne skalaları 20 KOAH’lı hasta, 12 kontrol • MRC, BDİ, Borg skalası • SFT, KPET, AKG MRC :2.10±0.55 BDI: 5.65±1.60 BORG : 4.55±1.23 Dispne skalaları birbiriyle FEV1, FVC, FEV1/FVC, FEF25-75, PEFR ile korele Akkoca Ö ve ark Tüberküloz ve Toraks 2001;49:431

27. Dispne skalaları • 30 KOAH’lı hasta • MRC, BDİ, OTD, Borg, VAS • MRC: 1.67±1.21,BDİ:6.87 ±3.31,OTD:4.37 ±2.84 • Borg: 1.63 ±2.36, VAS:2.13 ±2.53 • MRC ve BDİ; FEV1 ile korele • MRC; Borg ve VAS • Özalevli S, Toraks Dergisi 2004;5:90

28. Dispne skalaları 62 KOAH hastası SFT, 6 dakika yürüme testi MRC, OTD, BDI, CRQ Dispne skalaları ve yaşam kalitesi, egzersiz performansı ile önemli ölçüde koreledir Fakat akciğer fonksiyon parametreleriyle önemli korelasyon göstermez • Egzersiz kapasitesi, dispne ve yaşam kalitesi ölçütleri, • Havayolu obstrüksiyonu, • Pulmoner hiperinfluasyon • Wegner RE, Eur Respir J 1994;7:725

29. Dispne skalaları • Dispne , klinik olarak indikatör ? 90 KOAH’lı hasta Spirometre, 6 dakika yürüme testi ATS skalası, Psikolojik anketler, SGRQ, CRQ • Şiddetli dispne önemli ölçüde azalmış FEV1, kısa 6 dk yürüme mesafesi, egzersizde artan nefes darlığı ve artmış anksiyete ile birliktedir • Dispne spirometrik parametrelerden daha çok olarak SİYK ile koreledir • Schlecht NF, Chronic Respiratory Disease 2005;2:183

30. Dispne skalaları • Spirometri sıklıkla hastalığın şiddetini değerlendirmek için kullanılmasına rağmen, dispne bu hastalarda hastalığın etkilerini daha iyi yansıtmaktadır • Schlecht NF, Chronic Respiratory Disease 2005;2:183

31. SAĞLIKLA İLGİLİ YAŞAM KALİTESİ ANKETLERİ

32. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi • Günlük aktivitelerde kısıtlanma ve bozulmuş yaşam kalitesi KOAH’ın önemli sonuçlarındandır • Aktiviteler ile yaşam kalitesi arasındaki ilişki • Semptomlar ile aktiviteler arasındaki ilişki • Semptomlar nedeniyle hiç yapılamayan aktiviteler • Yapılabilen fakat çok fazla semptoma yol açan aktiviteler • Semptomlardan sakınmak için çok yavaş olarak yapılan aktiviteler • Aktivite kısıtlanması, bozulmuş sağlık nedeniyle etkilenen yaşam kalitesinin en belirgin özelliği olabilir • İstemli kısıtlanma • İstemsiz kısıtlanma • Jones PW, J COPD 2007;4:273

33. Kas zayıflığı Hareket azalması (MALÜLİYET) Egzersize kısıtlanması (BOZUKLUK) Havayolu obstruksiyonu Nefes darlığı Dış faktörler Tutum ve davranışlar Depresyon ve anksiyete Yaşam stilinde kısıtlanma (SAKATLIK)

34. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi • “Sağlık durumu” ölçümü, hastalığın hastanın günlük yaşamı, aktiviteleri ve genel iyilik haline etkilerini değerlendiren standardize metotla sağlanır • “Yaşam kalitesi” Arzu edilen ve mevcut olan yaşam biçimi arasındaki farkı yansıtır • “Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi ”

35. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi • Semptom, sağlık algısı, ve yaşam kalitesi sıklıkla SİYK kapsamı içerisinde yer alır. • Semptomlar, fonksiyonel durum, ruhsal durum ve sosyal faktörler yaşam kalitesi komponentleri içerisinde yer alır • Anketler bu komponentleri ayrı ayrı veya bileşik skor halinde değerlendirebilir

36. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi anketleri • 1-Genel sağlık durumu • Genel iyilik halini değerlendirmek için kullanılan, fiziksel ve emosyonel herhangi bir hastalık veya tedavi ile değişen genel sağlık durumu belirlenebilir • 2-Hastalığa özgü sağlık durumu • Spesifik yaşam kalitesi anketleridir. Genel sağlık anketlerine göre daha duyarlıdır, zira özel bir hastalığa karşı hazırlanmış soruları içerir

37. Genel Yaşam kalitesi anketleri • Kısa Form 36 Sağ Kalım Anketi (SF-36) • Hastalık Etki Profilinin Değerlendirilmesi (SİP) • Genel İyilik Halini Değerlendiren Skala (QWB) • Nottingham Sağlık Etki Profili (NHP)

38. Hastalığa spesifik yaşam kalitesi anketleri • Saint George Hastanesi Solunum Anketi (SGRQ) • Kronik Solunum Hastalıklarını Değerlendirme Anketi (CRQ) • Solunum hastalıklarında yaşam kalitesi anketi (QoL-RIO) • Pulmoner fonksiyonel durum ve dispne anketi (PFSDQ-M) • Pulmoner fonksiyonel durum skalası (PFSS)

39. GENEL

40. Kısa Form 36 Sağ Kalım Anketi SF-36 • 1988, “geliştirilen”, 1990, “standart” form, Ware JE Medical Outcomes Study (MOS) • 1991, IQOLA , çeviri ve geçerlilik • 1996, SF-36 2.0 versiyonu ( The international version) • SF-36 sağlık durumunu daha genel olarak değerlendirir • 36 adet soru içeren, çok hedefli bir ankettir • Fiziksel ve mental durum değerlendirmesi • 8 ayrı skala profili • 5-10 dakika, 0 (en iyi) ile 100 (en kötü) • Kendi-kendine veya eğitimli bir görüşmeci • Ware JE, J Clin Epidemiol 1998;51:903

42. SF-36 SF-36 40 dan fazla ülkede tercüme edilmiştir • Güvenilirliği genellikle 0.90 geçer • Geçerlilik testleri, fiziksel kriterler için 0.43-0.93 , mental kriterler için 0.60 -1.07 arasındadır • SF-36; • genel ve spesifik toplulukların karşılaştırılmasında • rölatif hastalık yükünün karşılaştırılmasında, • farklı tedavilerin neden olduğu sağlığa faydaların gösterilmesinde • hastaların takip edilmesinde kullanışlıdır Ware JE, SPINE 2000;25:3130

44. Hastalık Etki Profilinin Değerlendirilmesi SIP • Gilson, Bergner, 1976 (1981 revizyon) • Medical Outcomes Trust, bilgi ve izin • Hastalığın fiziksel ve ruhsal fonksiyonlara etkisini değerlendirmek için kullanılır, genel anket • 136 soru, 2 alt-skor (fiziksel ve psikolojik) • 12 kategori (uyku, dinlenme, yemek yeme, iş yapma, ev yönetimi, eğlence, hobiler, iletişim, sosyal iletişim, duygu durumu, vücut bakımı ve fiziksel aktivite ) • 20-30 dakika • Kendi-kendine, görüşmeci

45. SIP • Anket KOAH ve astımlı hastalarda kullanılmıştır • Geçerlilik • Güvenirlilik • Cevaplılık • American Thoracic Society. Quality of life resource. www.atsqol.org

46. Genel İyilik Halini Değerlendiren SkalaQWB • Kaplan RM • Bir görüşmeci kişi ile yönetilen genel sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi anketidir • Daha çok maliyet–etkinlik çalışmalarında • 4 kategori: Semptomlar, fiziksel aktivite, sosyal aktivite ve hareket durumunu • 12-20 dakikada • Skorlama : 0(ölüm) ile 1.0 (semptomsuz) • Güvenilir ve geçerliği gösterilmiştir

47. Nottingham Sağlık Etki Profili NHP • 6 ana başlık altında toplam 38 soru • Fizik aktivite, ağrı, sosyal izolasyon, emosyonel durum, enerji ve uyku • Kendi kendine • 5-10 dakika • Bölümlerin skorlaması ; 0-100 arasında , yüksek skorlar sağlık problemini gösterir. • Güvenilirliği , geçerliliği ve cevaplılığı gösterilmiştir

48. HASTALIĞA SPESİFİK

49. Saint George Hastanesi Solunum Anketi (SGRQ) • 1992 , PW Jones • Fiks ve reversibl havayolu obstrüksiyonu olan hastalar • 3 ana bölüm: • Semptom (sıklık ve şiddet); • Aktivite (nefes darlığına neden olan ve nefes darlığı nedeniyle kısıtlanan aktiviteler); • Etki (havayolu hastalığı nedeniyle sosyal aktivitelere ve psikolojik etkiler) • Semptomlar (5 nokta likert), Aktivite ve Etkiler (evet/hayır) • 76 soru, 10 dk • Kendisi, yüz-yüze, telefon ile • 0-100 arasında skorlanır (100 en kötü skor) • 4 ünitelik değişim klinik olarak önemlikabul edilir (KÖMF)

50. SGRQ • KOAH’ta SGRQ rehabilitasyon ve farmakoterapi çalışmalarında kullanılmaktadır • KOAH progresyonu (FEV1) • Survi • Atak sıklığı