Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym”

Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym” Gdańsk - 5 grudnia 2008 r., Katowice - 22 stycznia 2009 r. Dialog społeczny na poziomie UE i w krajach członkowskich realizowane w ramach projektu „KOMPETENTNY UCZESTNIK DIALOGU SPOŁECZNEGO” Prowadzący: dr hab. Jacek Sroka

Dialog społeczny na poziomie UE Jego wspólnotowe pojmowanie: • „proces ciągłych interakcji między partnerami społecznymi w celu osiągnięcia porozumienia dotyczącego kontroli pewnych zmiennych ekonomicznych i społecznych, zarówno na poziomie makro-, jak i mikroekonomicznym”

Partnerzy europejskiego dialogu społecznego • Ponadnarodowe organizacje sektorowe i ponadsektorowe zorganizowane na poziomie UE skupiające krajowe (centralne i sektorowe) organizacje partnerów społecznych z państw członkowskich • Posiadają zaplecze organizacyjne, merytoryczne i mobilizacyjne umożliwiające udział w konsultacjach z ośrodkami decyzyjnymi

Główne organizacje partnerów społecznych w UE • EuropejskaKonfederacja Związków Zawodowych (European Trade Union Confederation – ETUC) • BusinessEurope (do początku 2007 pn. Union of Industrial and Employers’ Confederations of Europe – UNICE) • Europejskie Centrum Przedsiębiorstw z Udziałem Publicznym i Gospodarki Publicznej (European Centre of Enterprises with Public Participation and of Enterprises of General Economic Interest – CEEP) • Europejskie Stowarzyszenie Rzemieślniczych Małych i Średnich Przedsiębiorstw (European Association of Craft, Small and Medium-sized Enterprises – UEAPME)

Ramy formalne dialogu społecznego w UE • Traktaty Rzymskie - powołanie EKES (z późniejszymi modyfikacjami) – 1958 • Proces z Val Duchesse (ETUC, UNICE i CEEP) – 1985, kontynuacja – Cardiff, Kolonia, Lizbona • Jednolity Akt Europejski – 1986 • Traktat z Maastricht – porozumienie socjalne dołączone jako protokół – 1991 • Traktat Amsterdamski (art. 137, 138, 139 TWE) – obszary obowiązkowych konsultacji, praca i rodzina, autonomia dialogu w krajach UE – 1997 • Karta Praw Podstawowych UE – 2000

Zinstytucjonalizowany dialog społeczny w UE • Trójstronny Szczyt Socjalny (makroekonomiczny) • Konsultacje obligatoryjne KE z europejskimi partnerami społecznymi (TWE): komitety sektorowe (komitologia) • Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (pracodawcy, pracownicy, grupy „różne”) • Autonomiczny dialog dwustronny na poziomie lokalnym (ERZ) • 37 autonomicznych sektorowych komitetów dialogu społecznego powstających w rezultacie zalecenia KE z 1998 (inne niż ‘komitologiczne’) – udział 12 europejskich federacji branżowych • Kwiecień 2006 – pierwszy efekt dialogu międzybranżowego (zob. wyżej) – porozumienie ws. zasad bezpiecznego użytkowania krzemionki krystalicznej (14 sektorów – wspólny monitoring)

Zinstytucjonalizowane formy tzw. harmonijnych / ‘zgranych’ działań (concertation) • Stały Komitet ds. Zatrudnienia (KE-partnerzy) • Trójstronny Szczyt ds. Wzrostu i Zatrudnienia (Prezydencja Rady UE - partnerzy) • Kontynuacja tradycji z Val Duchesse i Cardiff – proces Koloński, dialog ws. polityki pieniężnej i budżetowej z udziałem przedstawicieli EBC • Wspólna koordynacja działań agencji UE – Europejska Fundacja ds. Poprawy Warunków Życia i Pracy – tzw. ‘Fundacja Dublińska’, Europejskie Centrum na rzecz Rozwoju Kształcenia Zawodowego - CEDEFOP

Konsultacje obowiązkowe (TWE) • Poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy • Zabezpieczenie społeczne i ochrona socjalna pracowników • Informowanie i konsultacje z pracownikami • Integracja ze środowiskiem pracy osób wykluczonych

Układy ramowe na poziomie UE przekształcone decyzjami Rady UE w dyrektywy ws.: • Urlopów rodzicielskich – 1995 • Zatrudniania w niepełnym wymiarze – 1997 • Zasad zatrudniania na czas określony – 1999 • Warunków wykonywania telepracy – 2000 • Zapobiegania stresowi związanemu z pracą – 2004 • Zapobiegania przemocy i nękaniu w miejscu pracy – 2007

Po co budować partnerstwo we współczesnych demokracjach europejskich?-przyczyny polityczne Legitymizacja reprezentacyjna staje się niewystarczająca w obliczu : • Niskiej frekwencji wyborczej (elekcje narodowe, PE) • Niskiego niekiedy poziomu zaufania społecznego (Polska – 23% w 2007) • Pogłębiającego się deficytu demokracji (poziom UE, państw narodowych, samorządów) • Kartelizacji polityk sektorowych państwa oraz polityki samorządowej • Kurczenia się sfery publicznej • Rosnącej potrzeby koordynacji na poziomie UE

2. Po co budować partnerstwo we współczesnych demokracjach europejskich?-przyczyny społeczne i ekonomiczne • Ułatwia osiąganie pokoju społecznego (w przykłady do czego prowadzić może eskalacja niepokojów społecznych obfitował XX wiek) • Pozwala na wypracowanie lepiej dopasowanych form ‘zarządzania kryzysowego’ (choć bywa to niełatwe – ‘fair weather fenomenon’) • Podczas dialogu mogą się ujawnić alternatywy dla przyszłych działań, których dostrzeżenie bywa zgoła niemożliwe w zwykłych okolicznościach decyzyjnych (m.in. z uwagi na niedocenianie wpływu czynników zewnętrznych – np. bessa na rynkach finansowych)

3. Dlaczego ‘partnerstwo’, skąd wziął się ten termin? Do źródeł zalicza się przede wszystkim: • Praktykę paktów społecznych zapoczątkowaną w XIX w., w Skandynawii • Powojenną tradycję partnerstwa społecznego (Sozialpartnershaft) w Austrii • Rozwijające się od lat 30. ubiegłego wieku, początkowo w USA, partnerstwo obywatelskie • Nowe formy konsultacji, łączące ww. warianty w ramach praktyk tzw. rządzenia wielopasmowego (governance) Praktyki te występują w różnych proporcjach zarówno w negocjacyjnym, jak i nienegocjacyjnym wariancie demokracji (por. A. Lijphart)

4. Czy partnerstwo jest opłacalne? Jest, już choćby dlatego, że ‘oswaja’ grupy interesu: • Udział w zinstytucjonalizowanych formach kooperacji – partnerstwo społeczne(obniża koszty uczestnictwa grup interesu w procesach decyzyjnych, zwiększa ich odpowiedzialność, podwyższa skuteczność wpływu, zawęża możliwości ich manewru) • Udział w zrutynizowanych procedurach konsultacji – dialog społeczny(stosunkowo niskie koszty uczestnictwa grup interesu w procesach decyzyjnych, zwiększa ich odpowiedzialność, zapewnia im umiarkowaną skuteczność wpływu, ogranicza im możliwości manewru) • Lobbing – rzecznictwo interesów(umiarkowane koszty uczestnictwa w procesie decyzyjnym, niska odpowiedzialność, zróżnicowana skuteczność wpływu, szerokie możliwości manewru) • Reprezentacja na forum parlamentu – koalicja dystrybucyjna(wysokie koszty kampanii wyborczej, wysokie koszty udziału w tworzeniu rządów odpowiedzialnych, skuteczność wpływu uzależniona od charakteru układu parakoalicyjnego, politycznego profilu rządu oraz rozkładu kontroli nad poszczególnymi pionami administracji centralnej, czasowo ograniczone możliwości manewru) • Nacisk / presja – konfrontacja (stosunkowo niskie koszty podjęcia akcji, którym towarzyszy wysokie zagrożenie pojawienia się negatywnych zmian w społecznym wizerunku, odpowiedzialność zależna od aktualnego stanu gry politycznej, zróżnicowana skuteczność wpływu – zależna od charakteru podziałów socjopolitycznych, skali konfliktu oraz poziomu lęku, wąskie możliwości manewru, silne zagrożenie utraty kontroli nad rozwojem sytuacji)

5. Jakie są wzorce relacji pomiędzy władzą publiczną a partnerami społecznymi (grupami interesu) w demokracjach? Można wyodrębnić dwa najczęściej występujące wzorce powojennych relacji między państwem a organizacjami partnerów społecznych w demokracjach europejskich: • pluralistyczny • (neo)korporatystyczny …oraz dwa kolejne warianty: • etatystyczny • neoliberalny Współcześnie zarysowują się dwie praktyki zmodyfikowane: • ‘odchudzony’ korporatyzm (lean corporatism), • polityka paktów społecznych

Siła związków zawodowych Pluralizm (woluntaryzm): dominacja wolnego przetargu interesów, rząd sporadycznie inicjuje konsultacje z partnerami społecznymi (Neo)korporatyzm: istnienie instytucjonalnych, skoncentrowanych form konsultacji i współdecydowania Schemat relacji pomiędzy władzą publiczną (rządem) a partnerami społecznymi w obszarze UE Lean corporatism Polityka paktów społecznych Neoliberalizm (leseferyzm): dominacja formuły HumanResource Management (HRM), państwo unika zaangażowania w stosunki przemysłowe Etatyzm: znaczne poszerzenie uprawnień interwencyjnych państwa w gospodarce oraz w stosunkach przemysłowych Ramy programowo polityczne rządu

Różnice między klasyczną (hierarchiczną) formą (neo)korporatyzmu a rządzeniem wielopoziomowym

Dialog społeczny w Polsce i pozostałych postkomunistycznych krajach członkowskich UE

Dziękuję za uwagę. j.sroka@politologia.wroc.pl

Stronainternetowaprojektu: www.kuds.pl Biuroprojektu: AlejeJerozolimskie 91, piętro VI 02-001 Warszawa tel. 022 628 90 75 fax: 022 629 41 06

Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym”