М-р Александар Стојков a, b a Правен факултет “ Јустинијан Први ”- Скопје

1. Работилница во организација на Народната банка на Република Македонија (Скопје, 22.05.2007 година) ВЛИЈАНИЕТО НА ИНФЛАЦИСКАТА ВАРИЈАБИЛНОСТ И НЕСИГУРНОСТВРЗ ДОМАШНИТЕ ИНВЕСТИЦИИ – ЕВРОПСКИ ИСКУСТВА М-р Александар Стојков a, b aПравен факултет “Јустинијан Први”-Скопје bЦентар за економски анализи

2. Цели на истражувањето • Фокусот е на мерењето на инфлациската варијабилност и неизвесност, како и нивните ефекти врз инвестиционата активност. • Испитување на емпириската релевантност на другите детерминанти на бруто домашните инвестиции во периодот 1994-2005 година • Анализа на спецификите на инвестиционата активност (од макроекономски аспект) во три групи на европски економии: • земји од ЕУ-13 групата (ЕУ-15 без Луксембург и Ирска); • 8 земји од Централна и источна Европа и Балтичките држави, • 5 земји од Југоисточна Европа.

3. Инвестиционите бранови – емпириска законитост? • Инвестиционите бранови во европските земји во транзиција – резултат на намалената инфлациска нестабилност (макроекономската стабилизација) и/или одраз на други определувачки фактори? Бруто дом. инвест. (како процент од БДП) во ЕУ-13, ЦИЕ и ЈИЕ, 1994-2005 Варијабилитет на инфлацијата во ЕУ-13, ЦИЕ и ЈИЕ, 1994-2005 Југо-источна Европа Централна и источна Европа ЕУ-13 Извор: Пресметки на авторот врз основа на податоци од:World Development Indicators (WDI) 2006,ESDS International, (MIMAS) University of Manchester. Забелешка: Сериите се пресметани како непондерирани просеци.

4. Теоретски основи наеклектичкиот модел • Не постои развиена теорија на јавните инвестиции, оттаму фокусот е на детерминантите на инвестициите на приватниот сектор • Теорија на флексибилен акцелератор • Неокласичната теорија и увозот на странски капитал • Демографски инвестициони теории • Улогата на несигурноста (нестабилноста) и иреверзибилноста на инвестициите

5. Инфлациска варијабилност vs.инфлациска несигурност • Широка лепеза на извори на нестабилност “Нестабилност во поглед на продажбата /побарувачката/ производството, профитот, цените на готовите производи и инпутите, инфлацијата, девизниот курс, цените на акциите и една категорија "преостанато", која вклучува варијабли од типот на несигурностa околу буџетските расходи (Коеце, де Гроот и Флоракс, 2006) [Koetse, de Groot and Florax, 2006]. • Нестабилноста која е предизвикана од инфлацијата емпириски се доловува преку три типа на мерки: • мерки на варијабилноста на стапките на инфлација (ИНФЛАЦИСКА ВАРИЈАБИЛНОСТ) • мерки кои се фокусираат на идно-ориентираната природа на нестабилноста (економетриски проценета ИНФЛАЦИСКА НЕСИГУРНОСТ) • мерки кои се темелат на субјективни проценки за антиципираната нестабилност (субјективно оценета ИНФЛАЦИСКА НЕСИГУРНОСТ)

6. Инфлациска варијабилност • Вообичаена мерка: Стандардната девијација на месечните стапки на инфлација (mt/mt-1), пресметана на годишно ниво • Предност:Едноставна за конструирање. • Недостаток:Мерката е изградена врз историски податоци, односно претставува само приближен индикатор кој се темели на претходните движења (backward-looking proxy).

7. Инфлациска несигурност • Емпириски може да се долови преку оценетата вредност на условната варијанса, произлезена од GARCH(1,1) моделот за секоја земја за периодот 1994-2005 година • Логаритамска транформација на месечните податоци за индексот на потрошувачки цени: Ln(CPIt)-Ln(CPIt-1). • Оценетите вредности на условната варијанса се конвертираат во варијанси на годишно ниво, a просечната годишна варијанса е пресметана како геометриски просек на месечните вредности yt= зависна варијабла, Уt-1= претходни вредности на зависната варијабла β = регресионен коефициент ut=стохастички член (случајна грешка) σt= варијанса γ0иγ1 = параметри на ARCH спец. δi= параметар на GARCH спец.

8. Дескриптивна статистичка анализа • Прелиминарна корелациона анализа • Речиси сите мерки (освен оние за инфлациската варијабилност во ЕУ-15 групата) покажуваат негативни коефициенти за сите три групи на економии Коефициенти на корелација меѓу бруто домашните инвестиции (како процент од БДП) и мерките на инфлациска варијабилност и неизвесност, 1994-2005 Извор: Пресметки на авторот врз основа на податоци од:World Development Indicators (WDI) 2006, ESDS International, (MIMAS) University of Manchester.

9. Емпириска стратегија • Динамички модел со панел податоци – Техника на Арелано и Бонд (1991) [Arellano and Bond (1991)], уште позната како генерализиран метод на моменти со разлики (Difference GMM) • Две главни причини за нејзиниот избор: • Се моделира динамиката на зависната варијабла • Се зема предвид ендогената природа на некои од објаснувачките фактори

10. Спецификација на моделот + + + - - ? ? - ? + GDIit= бруто домашни инвестиции (процент од БДП) gdiit(-1) = претходни вредности назависната варијабла Ln gdppcit = природен логаритам од реалниот БДП по жител gdpgrateit= стапка на реален раст на БДП ririt= реална (активна) каматна стапка govconsit= потрошувачка на владиниот сектор inflvolit= мерка на инфлациската варијабилност oldit= процент на издржувано население (65+) childit= процент на издржувано население (0-14) openit= трговска отвореност на економијата [(X+M)/GDP] finit= финансиска интегрираност на економијата. Ендогени варијабли: ririt= реална (активна) каматна стапка finit= финансиска интегрираност на економијата

11. Емпирискирезултати

12. Интерпретација на резултатите • Поголемата инфлациска несигурност има инхибирачко влијание на инвестициите во ЕУ-13 групата и земјите од Југоисточна Европа, а инфлациската варијабилност не покажува статистички значајно влијаниеврз инвестициите во трите групи економии • Други наоди: • Постои значајна инерција во инвестиционата активност • Реалниот пораст на БДП – моќен генератор на инвестициите во европските транзициони економии • Порастот на јавната потрошувачка – негативни ефекти врз инвестиците во ЕУ-13 групата • Инвестициите во Централна и источна Европа – силно придвижени од повисокиот степен на финансиска интеграција (прилив на СДИ, на пример) • Поголемата трговска отвореност е поврзана со зголемена инвестиционата активност (резултатите се конзистентни само за земјите од Југоисточна Европа)

13. Импликации од наодите за релевантноста на инфлациската несигурност • Оценетата условна варијанса за земјите во Југо-источна Европа во просек изнесува 0,052 (во периодот 1994-2005), односно оценетата (условна) стандардна девијација би била 0,228. • Оттука, зголемувањето на инфлациската несигурност (условната стандардна девијација на месечните стапки на инфлација) за 0,1 единица (на пример, од 0,23 на 0,33), би ги намалила бруто домашните инвестиции во ЈИЕ за 0,52% од БДП, при ceteris paribus. • За економските агенти не е битна само просечната стапка на инфлација, туку и нејзината динамика во текот на годината! • Напорите на НБРМ да ги вградува инфлациските очекувања на домашните аналитичари во проекцијата на инфлацијата – повеќе од оправдани.