Οι δικαιοπραξίες (διάκριση σύγχρονου δικαίου)

1. Οι δικαιοπραξίες (διάκριση σύγχρονου δικαίου) • Διμερείς / πολυμερείς (συμβάσεις) • Σύμπτωση βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων προσώπων με διαφορετικά συμφέροντα. • Π.χ. αγοραπωλησία • Μονομερείς • Με τη δήλωση βουλήσεως ενός προσώπου • Π.χ. διαθήκη • Με τη δήλωση βουλήσεως περισσοτέρων που ενεργούν με το ίδιο συμφέρον.

2. Ρωμαϊκή ορολογία • Οι Ρωμαίοι δεν έχουν γενική τεχνική ορολογία για τις «δικαιοπραξίες». • Όροι όπως, negotium, actus, pactum, conventio, contractus: δεν είναι γενικοί, αλλά αναφέρονται σε ειδικές κατηγορίες ενοχικών συμβάσεων.

3. Διακρίσεις δικαιοπραξιών • Αφηρημένες – αναιτιώδεις • Το κύρος τους δεν εξαρτάται από την αιτία. • In iurecessio, mancipatio • Αιτιώδεις • Causa (iusta – legitima): o σκοπός στον οποίο αποβλέπει η δικαιοπραξία • Το κύρος τους εξαρτάται από την ύπαρξη και το κύρος της υποκειμένης αιτίας.

4. Mortis causa (αιτία θανάτου) • H επέλευση των αποτελεσμάτων συνδέεται προς το θάνατο προσώπου. • Μονομερής: διαθήκη • Διμερείς: δωρεά αιτία θανάτου (donatio mortis causa) • Inter vivos(εν ζωή)

5. Eπαχθείς: • προϋποθέτουν παροχές και από τα δύο μέρη. • Υποσχετικές • Τυπικές • Χαριστικές • Δικαιοπραξίες διάθεσης • Άτυπες

6. Τύπος δικαιοπραξιώνΜεγάλη σημασία του τύπου στο αρχαϊκό Ρ.Δ. • Πανηγυρικούς λόγους • Stipulatio (επερώτηση) • Άτυπες δικαιοπραξίες: αγοραπωλησία, μίσθωση, εντολή, εταιρία • Ο έγγραφος τύπος αρχικά χρησιμοποιείται ελάχιστα. • Πανηγυρικές (τελετουργικές) πράξεις • Με τη σύμπραξη της πολιτείας • Άρχοντα που δικαιοδοτεί (Ιn iurecessio) • Λαϊκών Συνελεύσεων (comitia curiata, π.χ. εισποίηση, δημόσια διαθήκη) • Ιδιωτών (μάρτυρες, δικαιοπραξίες Per aes et libram,

7. In iurecessio • Εικονική δίκη διεκδίκησης (Legisactiosacramento in rem) • Για τη μεταβίβαση κυριότητας • Τα δύο μέρη, ενώπιον του Πραίτορα ή Διοικητή της Επαρχίας. • Ο δικαιοδόχος ακουμπά π.χ. το δούλο και λέγει τους πανηγυρικούς λόγους «Hunc ego hominem ex iureQuiritiummeumesseaio». • Ο δικαιοπάροχος είτε συμφωνεί ρητά, είτε δεν αντιλέγει. • Ο Πραίτορας επιδικάζει το μεταβιβαζόμενο πράγμα στο δικαιοδόχο.

8. Mancipatio • Πανάρχαια δικαιοπραξία, «με χαλκό και ζυγό». • Μόνο για «res mancipi» • Και για την μεταβίβαση της εξουσίας επί ελευθέρων, π.χ. Manus επί της συζύγου. • Τα μέρη πρέπει να είναι έφηβοι, Ρωμαίοι πολίτες, ή Λατίνοι, ή peregriniμε iuscommercii. • Ενώπιον 5 μαρτύρων, εφήβων Ρ.Π. • Και 1 ζυγοστάτης (libripens) που κρατά τη ζυγαριά.

9. Τυπικό Εικονικής Πώλησης • Παρουσία των μαρτύρων και του ζυγοστάτη, • Ο δικαιοδόχος κρατά με το ένα χέρι κομμάτι χαλκού (aes), αργότερα χάλκινο νόμισμα • Με το άλλο χέρι πιάνει (manumcapere) το αντικείμενο (π.χ. δούλο) και προφέρει τα πανηγυρικά λόγια: «Hunc ego hominem ex iureQuiritiummeumesseaioisquemihiemptusesto hoc aereaeneaquelibra». • Χτυπά με το χαλκό τη ζυγαριά και τον παραδίδει στο δικαιοπάροχο «αντί για τίμημα» (pretii loco). • To πράγμα πρέπει να βρίσκεται εκεί αν είναι κινητό, για ακίνητο φέρνουν χώμα ή πέτρα (αγρός), ή κεραμίδι (οίκημα).

10. Stipulatio • Σύμβαση με πανηγυρικούς λόγους (ρήμα spondeo) • O μελλοντικός δανειστής (stipulator)ρωτά το μελλοντικό οφειλέτη: «darispondes?» • Ομελλοντικός οφειλέτης απαντά :«spondeo!» (μόνο Ρωμαίοι πολίτες χρησιμοποιούν το ρήμα αυτό, κατά το iuscivile). • «Ομολογείς;», «-Ομολογώ!» (iusgentium). • Πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο ακριβώς ρήμα για να είναι ισχυρή η συμφωνία (μόνο επί Λέοντα α’, 472 μ.Χ., γίνεται δεκτή η χρήση άλλων ρημάτων). • Συντάσσεται συχνά έγγραφο (cautio), που έχει αποδεικτική σημασία. • Στην εξελληνισμένη Ανατολή όπου χρησιμοποιείται ο έγγραφος τύπος: σε όλα τα συμβόλαια μπαίνει το «και επερωτηθείς ωμολόγησα», για να φαίνεται ότι τηρήθηκε και το ρωμαϊκό δίκαιο.

11. Έγγραφος τύπος • Αρχικά δεν είναι γνωστό το έγγραφο στη Ρώμη ως συστατικός ή αποδεικτικός τύπος. • Εισάγεται τον 3ο αι. π.Χ., υπό ελληνική νομική επιρροή. • Δικαιοπραξίες: σε tabulaeceratae, δίπτυχες, τρίπτυχες, πολύπτυχες • Δυό φορές: εξωτερικά και εσωτερικά.

12. Tabulaeceratae

13. Πάπυροι – περγαμηνές Σύμβαση παρακαταθήκης χρημάτων Περγαμηνή

14. Scriptamanent • Το έγγραφο ως συστατικός τύπος, απαραίτητος για το κύρος της δικαιοπραξίας:μόνο την κλασική περίοδο και περιορισμένα. Kυρίως αποδεικτική χρήση, για την κατάρτιση προφορικής δικαιοπραξίας. • Συμβάσεις litteris. • Βιβλίο εσόδων –εξόδων (codex accepti et expensi). • Στην Ελληνική ανατολή: το έγγραφο χρησιμοποιείται ευρύτατα ως συστατικός τύπος για όλες τις σημαντικές δικαιοπραξίες. • Τestatio (μαρτυρία): έγγραφο σε τρίτο πρόσωπο («αντικειμενικά»), σε πινακίδες που σφραγίζονται εξωτερικά στις ταινίες από τα μέρη και 7 μάρτυρες. • Χειρόγραφο (chirographum): σε πρώτο πρόσωπο («υποκειμενικά»), με ιδιόχειρη υπογραφή αν το συνέταξε ο ίδιος, ή επικυρώνει το περιεχόμενό του. Όχι μάρτυρες.

15. Έγγραφα ενώπιον αρχής • Έγγραφα tabelliones (δημοσίων γραφέων, που εδρεύουν στην αγορά σε stationes): από την εποχή των Σευήρων, είναι ιδιωτικά, αλλά με μεγαλύτερη αποδεικτική δύναμη. • Ο Ιουστιανός ορίζει την κρατική άδεια ως προϋπόθεση για την άσκηση του λειτουργήματος των δημοσίων γραφέων. • Έγγραφα με δήλωση ενώπιον δημόσιας αρχής (apudacta), με σύνταξη πρωτοκόλλου. • Συμβολαιογράφοι (tabularii). Tη βυζαντινή περίοδο συγχέονται με τους γραφείς (tabelliones). Aσκούν το λειτούργημα με κρατική άδεια.

16. Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης • Ακόμα και αν τηρήθηκε ο τύπος του νόμου η δικαιοπραξία μπορεί να πάσχει, • Αν δεν υπήρχε η βούληση να καταρτιστεί η δικαιοπραξία, ακούσια ή εκούσια. • Αν παρεμβλήθηκε ελάττωμα

17. Ακούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλησης • Πλάνη (error), εκείνου που προβαίνει στη δήλωση. • Άγνοια πραγματικής κατάστασης ή κανόνα δικαίου ή εσφαλμένη γνώση τους. • Αρχαϊκό Ρ.Δ.: ή πλάνη, λόγω τυπικότητας, δεν ασκεί επιρροή • Κλασικό Ρ.Δ.: ασκεί επιρροή, για τις solo consensuσυμβάσεις

18. Ποια πλάνη; • ΟΥΣΙΩΔΗΣ ΠΛΑΝΗ • ΠΕΡΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ • Πλάνη περί το δίκαιο = ασύγγνωστη, πλην ειδικών περιπτώσεων. • Η πλάνη σχετικά με τα παραγωγικά αίτια της βουλήσεως δεν θεωρείται ουσιώδης. • Μετακλασικό δ.: ο πλανηθείς δεν έχει βούληση. • Ουσιώδης πλάνη: • Για το είδος της δικαιοπραξίας • Για το αντικείμενο της δικαιοπραξίας • Περί το ποσό: ισχύει για το μικρότερο ποσό που είχαν θελήσει τα μέρη. • Περί την ταυτότητα του προσώπου: αν προκύπτει από τη δικαιοπραξία • Περί τις ιδιότητες (ασαφές)

19. Εκούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλης • Αστεϊσμός • Ή σε θεατρική παράσταση • Ή χάριν διδασκαλίας • Εικονικότητα • Η δικαιοπραξία γίνεται νομότυπα • Τα μέρη κρύβουν έναντι των τρίτων την αληθινή βούλησή τους • Έχουν συμφωνήσει η δικαιοπραξία να μην παράγει αποτελέσματα • Ο εικονικός γάμος δεν έχει καμία ισχύ • Αγοραπωλησία χωρίς τίμημα, και • Μίσθωση χωρίς μίσθωμα, είναι άκυρες. Το αρχαϊκό & κλασικό ρ.δ. δεν αναγνωρίζει την εικονικότητα Η εικονικότητα αναγνωρίζεται τη μετακλασική περίοδο

20. Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης • Φόβος (metus) • Αρχικά η δικαιοπραξία που καταρτίστηκε υπό την επίδραση φόβου ή απειλής είναι ισχυρή. • Formula Octaviana: παροχή από πραίτορα προστασίας σε αφαίρεση περιουσίας με την απειλή βίας. • Αδριανός: αγωγή περί φόβου, ποινική. • Αν εγερθεί σε ένα έτος, εκείνος που απείλησε καταδικάζει στο 4πλάσιο της αξίας όσων είχε αποκτήσει χάρη στην απειλή. Μετά, απλή αξία. • Αctionesarbitrariae: αν εκείνος που έχει απειλήσει, προσκαλούμενος από το δικαστή, επιστρέψει ό,τι απέκτησε, αποφεύγει την καταδίκη. • Η απειλή πρέπει να προξενεί φόβο σε συνετό άνθρωπο. • Ένσταση του φόβου: αν του ζητηθεί να εκτελέσει ό,τι υποσχέθηκε υπό φόβο • Αποκατάσταση στο ακέραιο: αν έχει ήδη εκτελέσει.

21. Δόλος (dolusmalus) • Χρήση δόλου κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας. • Πραίτορας Aquilius Gallus (66 π.Χ.): εισάγει την αγωγή περί δόλου. • Εισάγεται αν δεν υπάρχει ειδικότερη αγωγή. • Αποκατάσταση απλής ζημίας. • Πρέπει να ασκηθεί εντός έτους. • Ατιμωτική αγωγή & actioarbitraria. • Ένσταση του δόλου (exceptiodoli).

22. Ακυρότητα -ακυρωσία • Η δικαιοπραξία που δεν παράγει τα έννομα αποτελέσματα στα οποία απέβλεπαν εκείνοι που την πραγματοποίησαν = άκυρη (negotiumnullum) • Αν δεν συντρέχουν οι όροι σύμφωνα με τους οποίους καταρτίζεται κατά το Iuscivile. • Μία έγκυρη δικαιοπραξία κατά το iuscivile, μπορεί να μην παράγει αποτελέσματα κατά το iuspraetorium, ανάλογα με την παρέμβαση του Πραίτορα, ο οποίος «διορθώνει» τα αποτελέσματά της ανάλογα με τα ένδικα μέσα που χορηγεί.

23. Απόλυτη ακυρότητα • Ισχύει ergaomnes • Καθένας έχει έννομο συμφέρον να την επικαλεστεί. • Σχετική ακυρότητα • Μόνο ορισμένα πρόσωπα μπορούν να την επικαλεστούν. • Ακυρωσία: • Η δικαιοπραξία είναι ισχυρή, μπορεί να προσβληθεί από κάποιον που έχει έννομο συμφέρον και να ανατραπεί. • Οι περιπτώσεις που παρεμβαίνει ο Πραίτορας για να διορθώσει τη δικαιοπραξία θεωρούνται ακυρωσίες. • Η άκυρη δικαιοπραξία δεν μπορεί να γίνει έγκυρη κατ’αρχάς. Ενίοτε με επικύρωσή της, ή κατά μετατροπή σε άλλη έγκυρη.

24. Περιπτώσεις ακυρότητας δικαιοπραξίας • Όταν αντιβαίνει διάταξη νόμου, αν ο νόμος προβλέπει ρητά την ακυρότητα (lex perfecta). • Aν είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη (contra bonos mores) • Ως προς το αντικείμενο • Ως προς την αιτία (causa)της δικαιοπραξίας • Ο Πραίτορας αρνείται τη χορήγηση ένδικης προστασίας. • Αν δεν τηρήθηκε ο συστατικός τύπος του νόμου. • Αν είναι αδύνατη (π.χ. πράγμα εκτός συναλλαγής) • Αν ο δικαιοπρακτών δεν έχει ικανότητα ή βούληση.

25. ΑΙΡΕΣΗ (CONDICIO) • Ρήτρα σε δικαιοπραξία = η ενέργειά της εξαρτάται από την επέλευση γεγονότος μέλλοντος και αβέβαιου • Αναβλητικές: • Από την εποχή του Δωδεκάδελτου • Χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους δικαιοπραξία • Εξαιρούνται ορισμένες «νόμιμες πράξεις», π.χ. χειραφεσία. • Η δικαιοπραξία βρίσκεται σε εκκρεμότητα («ήρτηται») και τα αποτελέσματά της δεν επέρχεται • Δικαίωμα προσδοκίας υπέρ αυτού που θα ωφεληθεί από την πλήρωση της αιρέσεως. • Ιουστινιάνειο δίκαιο: όταν πληρωθεί, τα αποτελέσματά της ανατρέχουν στο χρόνο κατάρτισής της. • Οι διαλυτικές αιρέσεις δεν αναγνωρίζονται στο Ρ.Δ.

26. Διακρίσεις αιρέσεων • Γνήσιες: η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός μελλοντικό και αβέβαιο. • Καταχρηστικές : • Η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός τωρινό ή περασμένο. • Από γεγονός που είναι βέβαιο ότι θα επέλθει (κρύβουν πολλές φορές προθεσμία, θεωρείται ότι δεν έχουν γραφεί). • Επέρχονται από το νόμο (νομικές αιρέσεις). • Είναι αδύνατες ή αθέμιτες.

27. Διακρίσεις αιρέσεων • Εξουσιαστικές: η πλήρωσή τους εξαρτάται από τη βούλευση του δικαιούχου • Τυχαίες: η πλήρωσή τους εξαρτάται από γεγονός ξένο προς το δικαιούχο. • Μεικτές. • Όρος – τρόπος (modus): ρήτρα σε δικαιοπραξία που επιβάλλει σε κάποιον που αποκτά από δωρεά ή διάταξη τελευταίας βούλησης την υποχρέωση να πράξει ή να παραλείψει κάτι.

28. Προθεσμία (dies) • Ρήτρα σε δικαιοπραξία που εξαρτά την επέλευση των αποτελεσμάτων από γεγονός μέλλον, αλλά βέβαιο. • Αναβλητική. • Διαλυτική. • Αληθινή προθεσμία: • Δήλη μέρα (dies certusquando) • Άδηλη μέρα

29. Υπολογισμός χρόνου • Ημερονύχτιο: 24 ώρες, από μεσάνυχτα σε μεσάνυχτα. • Ότι συμβαίνει μετά τα μεσάνυχτα =επόμενη ημέρα. • Διαίρεση της νύχτας: 4 φυλακές (αλλαγές φρουράς, vigiliae). • Ηλιακά –υδραυλικά ρολόγια • Εβδομάδα = επτά ημέρες • Έτη = αρχικά 10 μηνών, 304 ημερών (έτος Ρωμύλου) • Μετά:12 μηνών, 355 ημέρες + κάθε δύο έτη ένας παρέμβλητος μήνας • Ιούλιος Καίσαρ: 45 π.Χ., Ιουλιανό ημερολόγιο, έτος 365 ημερών + 1 ημέρα κάθε τέταρτο έτος (annusbissextus).

30. ΕΝΑΡΞΗ – ΛΗΞΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΩΝ • Για τις προθεσμίες: υπολογίζονται όλες οι μέρες (συνεχής χρόνος, tempus continuum). • Iuspraetorium,tempus utilis, ωφέλιμος χρόνος: εξαιρούνται οι ημέρες κατά τις οποίες δεν μπορεί να γίνει ή να συνεχιστεί η ωφέλιμη ενέργεια (dies nefasti). • Για την έναρξη των προθεσμιών συνυπολογίζεται και η μέρα κατά την οποία έγινε το γεγονός. • Για τη λήξη: • Απόκτηση δικαιώματος: η μέρα θεωρείται συμπληρωμένη. • Απώλεια δικαιώματος: η τελευταία μέρα πρέπει να συμπληρωθεί.