Recht op veiligheid !?

1. Recht op veiligheid!? De autonome aanwezigheid van jongeren in de publieke ruimte en de impact op hun onveiligheidsgevoelens Dr. Diederik Cops Postdoctoraal onderzoeker JOP Leuvens Instituut voor Criminologie

2. Introductie op het thema • Het ‘recht op veiligheid’ als (relatief) nieuw buzzword • Programma’s van quasi elke (Vlaamse) politieke partij • Regeerakkoord december 2011: “elke burger heeft het recht om in veiligheid te leven” • Minister J. Milquet: “…renforcerledroit et ledevoir de sécurité: ledroit à la sécurité des citoyens et ledevoir de sécurité des autorités” • Van klassiek vrijheidsrecht naar sociaal grondrecht • Veel aandacht voor de invulling van ‘recht’, weinig aandacht voor de betekenis van ‘veiligheid’ Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

3. Opzet en inhoud • Gebruik van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en de bevindingen hiervan om een maatschappelijk ‘hot topic’ verder te stofferen  Onderzoek naar onveiligheidsgevoelens bij jongeren en de implicaties hiervan voor de dominante interpretatie van ‘veiligheid’ en het ‘recht op veiligheid’ Verdere inhoud: • ‘Veiligheid’ als maatschappelijk fenomeen: over sociale en subjectieve veiligheid • Schets van het onderzoek als raamwerk • Publieke ruimte en gevoelens van onveiligheid bij jongeren • Implicaties voor ‘veiligheid’… • … en het ‘recht op veiligheid’ Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

4. Over sociale en subjectieve veiligheid • Veiligheid: schijnbare maatschappelijke consensus over een diffuus containerbegrip • Maatschappelijke en politieke courante invulling van veiligheid: • Sociale veiligheid: criminaliteit en andere storende en bedreigende feiten en gedragingen in de publieke ruimte • Subjectieveveiligheid: de persoonlijke beleving van veiligheid als legitimering van het gevoel van de individuele burger • Het recht op veiligheid: in essentie betrekking op het recht voor elke burger om zich veilig te voelen m.b.t. criminaliteit, overlast en de ervaren dreiging hiervan Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

5. Over sociale en subjectieve veiligheid (vervolg) • Jongeren als ‘usual suspects’ versus ‘idealvictims’ oudere klagers en jongere daders • Invulling en betekenisgeving afhankelijk van maatschappelijke organisatie: ‘fearing’ versus ‘feared’ subjects’ i/d veiligheidssamenleving • vooral groepen rondhangende jongeren roepen gevoelens van ergernis, onrust en onveiligheid op • Niet langer gedrag op zich, wel de perceptie dat deze groepen een bedreiging voor de veiligheid (kunnen) vormen is voldoende voorwaarde • Vaak verwijderd uit de publieke ruimte om het gevoel van veiligheid van andere burgers te verhogen >< Continuïteit en dualiteit in omgang met jongeren - ‘moralpanic’ over jongeren is geen uniek gegeven - moeilijk evenwicht tussen bescherming en controle, met voldoende ruimte voor sterke lokale verschillen Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

6. Het onderzoek. Een diagonale lezing • Titel project: ‘Onveiligheidsgevoelens bij jongeren. Naar een geïntegreerde benadering van een vergeten sociale groep’ zowel maatschappelijke als wetenschappelijke probleemstelling • Nood aan een actorgericht, geïntegreerd en leefwereldspecifiek perspectief in de verklaring van het ‘ontstaan’ van gevoelens van onveiligheid (bij jongeren) • Perceptie van de respondent als vertrekpunt om individuele verschillen te helpen verklaren • Erkenning van een complex samenspel van factoren op diverse niveaus • Rekening houdend met de concrete relevante invloeden in de specifieke leefwereld van de onderzochte groep Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

7. Een integraal perspectief op onveiligheidsgevoelens Bredere attitudes t.a.v. sociale verandering Buurt Vrijetijdsbesteding Ouderlijke supervisie Onveiligheidsgevoelens Slachtofferschap Peers Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

8. Publieke ruimte, onveiligheidsgevoelens en adolescentie. Theoretische relevantie • Adolescentie als levensfase waarin aanwezigheid in de openbare ruimte toeneemt: niet enkel middel, maar ook doel op zich (Ponsaers, 2007) • Differentiële emotiestheorie • Sociale leerperspectief • Gedrag als routine activiteit, niet enkel in enge betekenis van vermijdingsgedrag (Rengifo & Bolton, 2012) • Gedrag als oorzaak, niet louter een gevolg van onveiligheidsgevoelens Vermijding en bescherming Autonome aanwezigheid in openbare ruimte Slachtofferschap Onveiligheidsgevoelens Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

9. Het onderzoek. Een diagonale lezing (vervolg) • Gebruikte databestanden: • JOP-monitor 1(2005-06): • Postenquête bij representatieve steekproef • 14- tot 25-jarigen in Vlaams gewest • Responsgraad: 58% • N=2503 (14 tot 19 jaar: n=1287) • JOP-monitor 2 (2008) • Postenquête bij representatieve steekproef • 12- tot 30-jarigen in Vlaams gewest • Responsgraad: 45% • N=3710 (14 tot 19 jaar: n=1613) Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

10. Autonome mobiliteit en onveiligheidsgevoelens gemeten… Het onveiligheidsgevoel als ‘parapluconcept’ (Vanderveen, 2006) en het gebruikte meetinstrument: Autonome mobiliteit in de openbare ruimte: gemeten als vrijetijdspatroon Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

11. Complexe relaties in beeld Ouderlijke opvolging _ + Sociale cohesie _ Autonome aanwezigheid Onveiligheidsgevoelens + + + Aantal vrienden Slachtofferschap Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

12. Aanwezigheid in de publieke ruimte en onveiligheidsgevoelens bij jongeren • Een sterkere autonome aanwezigheid in de publieke ruimte hangt samen met een lager onveiligheidsgevoel • Hoe meer jongeren hun vrije tijd in de publieke ruimte met vrienden doorbrengen, hoe minder onveilig ze zich voelen • De veiligheidsbevorderende functie van rondhanggedrag bij jongeren (cf. Crawford, 2009; Cahill, 2000; Anderson e.a., 1994) • Groepsvorming als bescherming tegen potentiële risico’s • Overdracht van kennis en technieken om met potentiële risico’s om te gaan (‘streetwise’) • Vorming van ‘mental maps’ en een gevoel van beheersbaarheid van de publieke ruimte Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

13. Implicaties voor ‘veiligheid’… • Metafoor van het voetbalteam in de aanpak van onveiligheid (Boutellier, 2005 en Daems, 2005) • De behoefte aan veiligheid is universeel, maar niet de concrete betekenis en ervaring van veiligheid en hoe (dit gevoel van) veiligheid kan worden bereikt • Autonome aanwezigheid van jongeren in de publieke ruimte van centraal belang om te leren omgaan met potentiële bedreigingen en om zich minder onveilig te voelen • De veiligheidsfunctie van rondhanggedrag in groep tijdens de adolescentie • Invulling van en omgang met ‘risico’ verschilt tussen sociale groepen: wat de ene groep doet om zich veiliger te voelen, kan door een andere groep juist als onveilig worden ervaren (cf. Zedner, 2000) • Invulling van ‘veiligheid’: geen maatschappelijke consensus, maar ‘strijd’ tussen sociale groepen Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

14. …en voor het recht op veiligheid!? • Centrale vraag: ‘over wiens (recht op) veiligheid gaat het?’ als praktische leidraad voor beleidsvorming • Het nastreven van het ‘recht op veiligheid’ van de ene burger, kan het recht op veiligheid van de andere burger hypothekeren • Evenwicht tussen de (gerechtvaardigde) eis naar een gevoel van veiligheid en een vrij gebruik van de publieke ruimte door elke burger Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte

15. Literatuur • Anderson, S., Kinsey, R., Loader, I. & Smith, C. (1994). Cautionary tales: young people, crime and policing in Edinburgh.Avebury: Aldershot. • Boutellier, H. (2005). Meer dan veilig. Over bestuur, bescherming en burgerschap (oratie). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. • Cahill, C. (2000). Street literacy: urban teenagers’ strategies for negotiating their neighborhood. Journal of Youth Studies, 3, (3), 251-277. • Crawford, A. (2009). Criminalizing sociability through anti-social behaviour legislation: dispersal powers, young people and the police. Youth Justice, 9, (1), 5-26. • Daems, T. (2005). Boekbespreking H. Boutellier ‘meer dan veilig. Over bestuur, bescherming en burgerschap, Panopticon, 26, (6), 74-80. • Ponsaers, P. (2007). De politieke geografie van de publieke ruimte en de rol van de politie. In P. Ponsaers & E. Devroe (eds.). Cahiers integrale veiligheid. Thema publieke ruimte (pp. 53-69). Brussel: Politeia. • Renfigo, A. & Bolton, A. (2012). Routine activities and fear of crime: specifying individual-level mechanisms. European Journal of Criminology, 9, (2), 99-119. • Vanderveen, G. (2006a). Interpreting Fear, Crime, Risk and Unsafety; conceptualization and measurement. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. • Zedner, L. (2000). The pursuit of security. In T. Hope & R. Sparks. (eds.). Crime, risk and insecurity: law and order in everyday life and political discourse. London: Routledge. Jongeren 'buiten'? Een criminologisch debat over jongeren in de publieke ruimte