ZATRUDNIENIE WSPOMAGANE SZANSĄ NA ZWIĘKSZENIE ZDOLNOŚCI DO ZATRUDNIENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

1. ZATRUDNIENIE WSPOMAGANESZANSĄ NA ZWIĘKSZENIEZDOLNOŚCI DO ZATRUDNIENIAOSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Dr Tadeusz MAJEWSKI, APS

2. 1. Definicja zatrudnieniawspomaganego (1) 1. Zatrudnienie wspomagane jest to metoda zatrudniania: • osób niepełnosprawnych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, • w zwykłych zakładach pracy, • przy zapewnieniu im odpowiedniego wspomagania w początkowym okresie zatrudnienia przez specjalnie przygotowanego pracownika – asystenta zawodowego (trenera pracy).

3. 1. Definicja zatrudnieniawspomaganego (2) 2. Istotna rola przypada asystentowi zawodowemu, który: • pomaga i wspiera pracownika niepełnosprawnego w adaptacji zawodowej • służy jako doradca dla pracodawcy. 3. Jego rola jest stopniowo redukowana w miarę uzyskiwania przez pracownika niepełnosprawnego samodzielności w zawodowym funkcjonowaniu w zakładzie pracy.

4. 2. Geneza zatrudnienia wspomaganego (1) • ZW powstało w USA na początku lat 80-tych ubiegłego wieku w związku z: • Promocją zasady zawodowej integracji osób niepełnosprawnych, według której powinny one być w pierwszej kolejności zatrudniane na otwartym rynku pracy. Dotyczy ona także osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. • Krytyką zakładów pracy chronionej – getta, brak możliwości rozwoju zawodowego, koszty.

5. 2. Geneza zatrudnienia wspomaganego (2) 3. Analiza niskich wskaźników zatrudnienia o.n. na otwartym rynku pracy. Stwierdzono, że przyczyny leżą po stronie osób niepełnosprawnych jak też pracodawców. 4. Osoby niepełnosprawne mają trudności w adaptacji zawodowej w początkowym okresie zatrudnienia. Dotyczą one: • wykonywania zadań zawodowych zgodnie z oczekiwaniami pracodawców – niedostateczne przygotowanie ogólne i zawodowe. • przystosowania się do fizycznego i społecznego środowiska pracy. W związku z tym potrzebują odpowiedniej pomocy i wsparcia (wspomagania).

6. 2. Geneza zatrudnienia wspomaganego (3) 5. Pracodawcy nie mają odpowiedniej wiedzy o możliwościach zawodowych oraz obawiają się licznych problemów związanych z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej. Potrzebują również odpowiedniego doradztwa i pomocy. 6. ZW powstało w USA, ale szybko trafiło do Kanady, Australii i większości Państw Członkowskich UE, w tym także w państwach nowoprzyjętych (Słowenia, Słowacja, Czechy).

7. 3. Osoby niepełnosprawne kwalifikujące się do ZW Nie ma jednego kryterium kwalifikowania ON do ZW. Różne kraje przyjmują różne kryteria. • Stopień niepełnosprawności. ZW powstało jako metoda zatrudnienia osób z głębszym stopniem niepełnosprawności (umiarkowanym i znacznym). • Rodzaj niepełnosprawności. W niektórych krajach ZW obejmowane są szczególnie pewne kategorie osób niepełnosprawnych – z niepełnosprawnością intelektualną, z zaburzeniami psychicznymi, niewidomych, absolwenci specjalnych szkół zawodowych. • Niski stopień rehabilitowania i słabe przygotowanie do pracy – konieczność przyuczenia na stanowisku pracy. • Trudności w uzyskaniu pracy na otwartym rynku pracy .

8. 4. Modele zatrudnienia wspomaganego 1. Model dla osób, które przeszły już proces rehabilitacji zawodowej - mają odpowiednie kwalifikacje zawodowe i potrzebują pomocy w uzyskaniu pracy i w przystosowaniu się do fizycznego i społecznego środowiska pracy. 2. Model dla osób, które nie mają kwalifikacji zawodowych i potrzebują równocześnie odpowiedniego przeszkolenia oraz pomocy w przystosowaniu się zawodowym w zakładzie pracy. Chodzi tutaj o szkolenie na miejscu – szkolenie wewnątrzzakładowe. 3. Model regresyjny dla osób, które stały się niepełnosprawnymi w trakcie zatrudnienia lub u których nastąpiło znaczne obniżenie zdolności do pracy i nie mogą kontynuować pracy na otwartym rynku. Przejście do zakładu pracy chronionej, zakładu aktywności zawodowej

9. 5. Zadania trenera pracy - asystenta zawodowego (1) 1. Ocena możliwości zawodowych kandydata do zatrudnienia i przygotowanie indywidualnego planu wsparcia i pomocy, zgodnie z jego potrzebami. 2. Znalezienie właściwego stanowiska pracy i pracodawcy, wyrażającego gotowość zatrudnić go. Konsultacje w sprawie warunków przyjęcia pracownika niepełnosprawnego do pracy, na staż, na szkolenie. 3. Pomoc kandydatowi w przygotowaniu wszystkich potrzebnych do zatrudnienia dokumentów. 4. Asystowanie przy przeprowadzaniu przez pracodawcę rozmowy kwalifikacyjnej z kandydatem.

10. 5. Zadania trenera pracy - asystenta zawodowego (2) 5. Pomoc przy sporządzeniu umowy o pracę i określeniu warunków zatrudnienia. Może to być umowa dotycząca szkolenia zawodowego, stażu, próbnego lub stałego zatrudnienia. 6. Doradztwo i pomoc przy adaptacji stanowiska i miejsca pracy do potrzeb pracownika niepełnosprawnego. 7. Poinformowanie pracodawcy i kandydata do zatrudnienia o możliwościach uzyskania wsparcia finansowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami w danym kraju. 8. Udzielanie wyjaśnień i porad współpracownikom co do współdziałania z pracownikiem niepełnosprawnym oraz pomoc w ułożeniu harmonijnych stosunków pracowniczych między nimi.

11. 5. Zadania trenera pracy - asystenta zawodowego (3) 9. Przyuczenie pracownika niepełnosprawnego do wykonywania jego zadań i obowiązków zawodowych na stanowisku w zakładzie pracy. 10. Asystowanie pracownikowi przy jego pracy przez określony okres czasu aż do momentu uzyskania pełnej samodzielności zawodowej. 11. Dalsze interesowanie się niepełnosprawnym pracownikiem w formie okresowych kontaktów z pracodawcą i pracownikiem oraz udzielanie pomocy w rozwiązywaniu ewentualnie powstałych problemów zawodowych. Ma ono na celu trwałe utrzymanie pracownika niepełnosprawnego w zatrudnieniu i przeciwdziałanie ewentualnemu zwolnieniu go z pracy. W niektórych krajach zadania te są wykonywane: • przez jednego pracownika – trenera pracy, • przez doradcę zawodowego i trenera pracy.

12. 6. Struktury organizacyjne zatrudnienia wspomaganego Aktualnie można spotkać różne systemy organizacyjne zatrudnienia wspomaganego osób niepełnosprawnych: 1. Zatrudnienie wspomagane jest integralną częścią polityki zatrudnieniowej i realizowane jest przez służby zajmujące się zapewnieniem pracy osobom niepełnosprawnym, a więc głównie lokalne urzędy pracy. Do takich państw należą Stany Zjednoczone A.P., Australia, Szwecja i Niemcy. 2. Organizację zatrudnienia wspomaganego zaczynają podejmować organizacje osób niepełnosprawnych, organizacje rodziców dzieci niepełnosprawnych lub fundacje działające na rzecz osób niepełnosprawnych. Następnie powstają specjalne krajowe lub regionalne organizacje zajmujące się tym zagadnieniem. Do państw takich należy Wieka Brytania, Holandia, Finlandia, Irlandia, Austria.

13. 6. Struktury organizacyjne zatrudnienia wspomaganego 3. Zatrudnienie wspomagane organizują placówki rehabilitacji i szkolenia zawodowego dla swoich absolwentów, np. Austria, Słowenia. 4. Zatrudnienie wspomagane organizują specjalne zakłady pracy (zakłady pracy chronionej), które starają się o przejście swoich pracowników do pracy do zwykłych zakładów pracy, zapewniając im równocześnie odpowiednią pomoc. Najaktywniejsze w tym zakresie są zakłady w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

14. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (1) Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych • U nas ZW zostało zapoczątkowane przez Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych w 2002 r. przy pomocy specjalistów z USA, którzy przeszkolili pierwszych polskich trenerów. • Wrocławski program adresowany został przede wszystkim do osób z niepełnosprawnością intelektualną i do osób z zaburzeniami psychicznymi w wieku od 20-35 lat, które posiadały niski poziom wykształcenia oraz brak kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. • Zatrudnienie jest poprzedzane praktykami zawodowymi w zwykłych zakładach pracy.

15. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (2) 4. Do grudnia 2006 r. udało się zatrudnić na stałe 27 osób: • w restauracjach Mc Donalds, Pizza Huts i KFC, • w Hotelu Holiday Inn, • w ośrodku pomocy społecznej, • domu pomocy społecznej, • w firmie cateringowej, • w sklepach Albert. Niektóre z tych zakładów pracy zatrudniają po kilka osób niepełnosprawnych.

16. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (3) Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym • Organizuje od kwietnia 2006 r. Centra Doradztwa Zawodowego i Wspierania Zatrudnienia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną przy pomocy trenerów pracy. • Według danych z grudnia 2006 r. działało 9 centrów: w Warszawie, Bytomiu, Zgierzu, Giżycku, Głogowie, Jarosławiu, Kołobrzegu, Nidzicy i Poznaniu. • Personel: kierownik, psycholodzy, doradcy zawodowi i trenerzy pracy. • Cel: aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością intelektualną.

17. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (4) 5. Procedury: • Rejestracja kandydatów do zatrudnienia – różne rodzaje propagowania swoich usług. • Ocena możliwości zawodowych, dotychczasowego doświadczenia zawodowego i zainteresowań w drodze wywiadów z zainteresowanym kandydatem, członkami jego rodziny i pracownikami instytucji, z usług których korzystał (warsztat terapii zajęciowej, placówka szkolna) – zadanie doradcy zawodowego i psychologa.

18. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (5) 3. W zależności od wyników oceny -zakwalifikowanie na: • Praktyki zawodowe w zakładzie pracy – zadanie trenera pracy. • Warsztaty pracy – zajęcia mające na celu nabycie umiejętności społecznego funkcjonowania w zakładzie pracy – zadanie doradcy zawodowego i psychologa. 4. Podpisanie umowy o zatrudnieniu i udzielanie pomocy i wsparcia pracownikowi w adaptacji zawodowej oraz porad pracodawcy i współpracownikom - zadanie trenera pracy.

19. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (6) 5. Pomoc i wsparcie udzielane jest tak długo jak są one konieczne. 6. W pierwszym roku działalności udało się zatrudnić 12 osób z niepełnosprawnością w wieku 20-35 lat w: • Placówkach żywienia zbiorowego (Pizza Hut). • Supermarkecie. • W Mazowieckim Centrum Szkolenia przy pracach biurowych.

20. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (7) PFRON przygotowuje program: Trener pracy – zatrudnienie wspomagane osób niepełnosprawnych, adresowane do: 1. Jednostek samorządu terytorialnego szczebla gminnego lub powiatowego. 2. Do organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych, które chcą się podjąć tego rodzaju działania.

21. 7. Zatrudnienie wspomagane w Polsce (8) 3. Pomoc finansowa przeznaczona będzie na: • Szkolenie kandydatów na trenerów pracy. • Wynagradzanie trenerów. 4. Pomoc finansowa będzie dotyczyć wyłącznie: • osób umysłowo upośledzonych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, • osób psychicznie chorych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, • osób niewidomych i głuchych ze znacznym stopniem niepełnosprawności (moja propozycja), • osób niepełnosprawnych ruchowo ze znacznym stopniem niepełnosprawności (moja propozycja).

22. ZW w Nidzicy • Prowadzone jest przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym od 2006 r. • Stanowi pomost między pracodawcą, zakładem pracy i osobą niepełnosprawną w procesie włączenie się w proces pracy na otwartym rynku.

23. Nidzica II 3. Zadania na rzecz pracownika: • Ocena zdolności do pracy. • Rozwój motywacji u osób i rodziny (obawy rodziny). • Przygotowanie do pracy na otwartym rynku – kompetencje zawodowe. • Znalezienie zatrudnienia i pomoc w uzyskaniu • Kompleksowe wspieranie w adaptacji zawodowej - przygotowanie do wykonywania zadań zawodowych i współdziałania z zespołem pracowniczym, problemy z dojazdem do pracy • . • Monitoring przebiegu zatrudnienia

24. Nidzica 4. Zadania w odniesieniu do pracodawców pod kątem możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych. • Analizowanie lokalnego rynku pracy • Udzielanie informacji co do możliwości zawodowych osób niepełnosprawnych intelektualnie i kształtowanie pozytywnego ich obrazu jako pracownika – organizacja warsztatów informacyjnych. • Udzielanie informacji o uzyskania dofinansowania ze środków PFRON.

25. Nidzica Współpraca z: 1. Ośrodkami rehabilitacyjnymi-edukacyjnymi, warsztatami terapii zajęciowej, zakładami pracy chronionej, urzędamia pracy.

26. Urząd Miejski w Poznaniu 1. Urząd Miejski w Poznaniu uruchomił pilotażowy projekt: Asystenci pracy. Aktualnie jest on w trakcie realizacji. 2. Polega on na powołaniu Ośrodka Asystentów Pracy, który zaczął już funkcjonować. 3. Na rekrutacji i przeszkoleniu 10 asystentów pracy. Aktualnie trwa nabór kandydatów na asystentów. 4. Ustalono już zadania dla asystenta pracy oraz formy pracy i współpracy z pracodawcami.

27. Polski Związek Niewidomych • Jest organizacją zrzeszającą osoby niewidome i słabowidzące (około 80 tys. członków). • Ma swoje struktury organizacyjne na szczeblu centralnym (Zarząd Główny), na szczeblu wojewódzkim (Okręgi PZN) i na szczeblu powiatowym (Koła PZN). Starania o zapewnienie pracy osobom niewidomym i słabowidzącym spoczywa na Okręgach PZN. • Osoby z uszkodzonym wzrokiem, a szczególnie niewidome mają szczególne trudności w uzyskaniu pracy.

28. Polski Związek Niewidomych 3. PZN zaczął wprowadzać zatrudnienie wspomagane od szkolenia asystentów zawodowych (trenerów pracy) – przeszkolił 16 asystentów dla każdego z okręgów. 4. Wydał również w 2006 r. broszurkę dla nich: Asystent zawodowy w zatrudnieniu osób niewidomych i słabowidzących na otwartym rynku pracy, która uwzględnia specyfikę problemów zawodowych, tej kategorii osób niepełnosprawnych.