Облици на контрола и надзор

1. Облици на контрола и надзор Поим на надзор,овластувања на државните органи, видови надзор

2. Поим на контрола и надзор Термините контрола и надзор може да се сметаат за синоними и означуваат следење, проверка и оценка на дејност, акти и однесување со цел да се обезеди нивна целосна материјална и формална законитост.

3. Субјекти на надзор • Активен – субјектот кој го врши и спроведува надзорот, најчесто од позиција на власт. • Пасивен – субјектот врз кој се врши оценка на законитоста на работата, актите и дејствувањето.

4. Принцип на законитост Општа обврска за сите и за секого во донесувањето на правни акти и во преземањето на материјални дејствија да се придржуваат кон законите и прописите засновани на закон.

5. Принцип на законитост Начелото на законитост се изразува низ три насоки: • Органите и организациите што постапуваат во упранви работи се должни да решаваат врз основа на закон, меѓународни акти, други прописи на државни органи и организации и општи акти донесени врз осноа на јавни овластувања;

6. Принцип на законитост Според ЗОУП начелото на законитост се изразува низ три насоки: б) Кога органот или организацијата решаваат врз основа на дискрециони овластувања, односно по слободна оцена, решението мора да биде донесено во границите на овластувањето дадено со закон и согласно со целта заради која е дадено такво (дискеционо)овластување;

7. Принцип на законитост Според ЗОУП начелото на законитост се изразува низ три насоки: в) Сите одредби од ЗОУП важат и мора да бидат почитувани кога органот решава по слободна оценка односно донесува дискрециони акти.

8. Овластувања (средства) за вршење надзор • Правни средства: суспензија на акт; укинување и поништување на акт; (не)издавање согласност; изрекување управно-правни мерки; изрекување прекршочни казни • Вонправни мерки: укажувања; насоки; стручни мислења; обуки

9. Видови надзор • Надзор врз административните органи во кој јавната администрација се јавува како пасивен субјект • Надзор на административните органи, во кој јавната администрација се јавува како активен субјект

10. Надзор над административните органи • Надзорот над органите на државната администрација опфаќа контрола над законитоста и ефикасноста на нивната работа. • Активен субјект – повисокиот орган на државна администрација од оној врз кој се врши контролата: • Над министерство – Влада на РМ • Над орган во состав – министерство во чиј состав се наоѓа • Над управна организација – надлежно ресорно министерство • Над органи на л.с. – министерство за локална самоуправа

11. Надзор на административните органи • Надзор над законитоста на општи акти – превентивен, дополнителен • Надзор над законитоста на конкретни акти - инстанционен • Надзор над законитоста на работењето – инспекциски • Надзор (ревизија) врз законитоста на материјалното и финансиско работење – финансиски

12. Дополнителен надзор Предмет. Контрола врз законитоста на општите акти на државните органи, установите, трговските друштва и други правни лица. Субјект: Надзорот го врши ресорното министерство кое е надлежно за работата на установата, трговското друштво или др. правно лице. Средства: запирање/суспензија на извршување на актот и поведување постапка за оценка на уставноста и законитоста на актот пред Уставниот суд

13. Дополнителен надзор Постапка за вршење на надзорот: • Ако актот е во спротивност со Устав или закон надлежниот министер издава решение за запирање на актот од извршување • Министерот е должен да го извести доносителот на актот и да му укаже во рок од 30 дена да ги отстрани незаконитостите • Ако во определениот рок незаконитостите не бидат отстранети, во рок од осум дена од истекот на претходниот рок, министерот поведува постапка за оценка на уставноста и законитоста пред Уставниот суд на РМ • Ако постапката не биде поведена, решението за запирање на извршувањето на актот престанува да важи и запрениот акт станува извршен

14. Превентивен надзор • Предмет: законитоста и целисходноста на општите акти кои содржат одредби од јавен интерес (целиот акт или само одредбите кои содржат јавен интерес) донесени од органи, организации и установи кои вршат јавни служби • Субјект: Надзорот го вршат основачите (Влада, Собрание, министер, совет, сенат...) или од нив пределени органи на соодветната установа или организација од јавен интерес • Седства: согласност или претходна согласност/одобрение

15. Превентивен надзор Постапка: • Согласност на актот се дава по неговото донесување и има ретроактивно дејство (ex tunc). • Претходната согласност/одобрението се дава на предлог – акти и има дејство од донесувањето на актот за во иднина (ex nunc).

16. Инстанционен надзор • Предмет: материјална и формална законитост на конкретен првостепен управен акт • Субјект: непосредно повисок државен орган и Владина второсепена комисија или второстепени комисии формирани со посебен закон • Средства: поништување и укинување на незаконитиот акт

17. Инстанционен надзор Постапка: • Незадоволната странка од првостепениот управен акт во рок од 8 или 15 дена има право на жалба до непосредно повисокиот орган (второстепена комисија) • Надзорниот орган може да • го укине или поништи актот и да го врати на првостепениот орган на повторно решавање или • да го поништи актот и самиот мериторно да го реши предметот со донесување на нов акт против кој странката има право на тужба за управен спор

18. Инспекциски (репресивен) надзор Предмет: контрола на законитоста на работењето (дејноста) на државните органи, установите, трговските друштва и други правни и физички лица . Субјект: посебни државни органи – инспекторати (санитарен, пазарен, трудов, ветеринарен, рударски, сообраќаен, за животна средина...) Средства: • Управно-правни мерки (опомена, укор, забрана за вршење дејност, затворање раб. простории, ставање на стока во/вон промет...) • Покренување на соодветна постапка (прекршочна или кривична) • Изрекување на прекршочни казни (глоба)

19. Инспекциски (репресивен) надзор Постапка: 1. Се покренува ex officio или по иницијатива на физичко или правно лице 2. По извршениот увид и контрола се составува записник за утврдените недостатоци и: • се донесува решение за отстранување на утврдените неправилности или • се поднесува предлог до овластен државен орган за изрекување соодветна мерка или • се поднесува пријава за покренување на кривична или прекршочна постапка или • самиот инспекциски орган изрекува прекршочна казна – глоба 3. Против решението на инспекцискиот орган, незадоволната странка има право на жалба до надлежното министерство

20. Финансиски надзор Предмет: контрола (ревизија) над материјално-финансиското работење на сите физички и правни лица Субјекти: министерство за финансии (Управа за јавни приходи) и Државен завод за ревизија Средства: записник за спроведена контрола; решение за: а) отстранување на недостатоци, б) преземање на финансиски обврски, в) привремено одземање на предмети и документи, г)привремена забрана за вршење дејност д) изрекување на мандатна казна; покренување на соодветна постапка

21. Финансиски надзор Видови: екстерен, интерен и превентивен • Екстерниот надзор се врши преку доставување податоци во УЈП од страна на учесниците во платниот промет • Интерниот надзор се врши преку инспекциски надзор спроведен во просториите на учесниците во платниот промет • Превентивен надзор се врши кога превентивно се укажува на новините во материјално-финансиското работење и на новините во правните прописи со цел да им се помогне на учесниците во платниот промет да работат согласно законот

22. Финансов надзор – Управа за јавни приходи • Активен субјект: Министерство за финансии – Управа за јавни приходи • Пасивни субјекти: сите физични и правни лица – даночни обврзници • Средства (мерки): спроведување постапки во согласност со законите што ги уредуваат даночните постапки и законот што ги уредува одделните видови даноци; привремено одземање на предмети и документи кои можат во кривична/прекршочна постапка да послужат како доказ; привремена забрана за вршење дејност со запечатување на објект, опрема или просторија; изрекување мандатна казна; ставање пломба или други даночни обележја

23. Финансиски надзор – државна ревизија • Активен субјект: Државен завод за ревизија • Пасивни субјекти: Буџетот на РМ, буџетите на е.л.с., на буџетите на фондовите, корисниците на средства од овие буџети, јавни претпријатија, Народна банка, правни лица во кои државата е доминантен акционер, политички партии финансирани од буџетит на државата, агенции и други институции основани со закон и корисници на средства од ЕУ и др. меѓународни институции

24. Финансиски надзор – државна ревизија • Начини на вршење: • Испитување на документи, исправи и извештаи од интерна контрола, сметководствени и финансиски постапки и други евиденции за утврдување дали вистинито и објективно ја искажуваат финансиската положба и резултатот од финансиските активности во согласност со сметководствените начела и стандарди и Меѓународните ревизорски стандарди INTOSAI. • Испитување на финансиски трансакции кои претставуваат државни расходи во смисла на законито и наменско користење на средства • Давање оценка за користење на средствата од аспект на економичност, ефикасност и ефекстивност.

25. Финансиски надзор – државна ревизија • Постапка: • Овластен државен ревизор врши увид во целокупната документација и има слободен пристап во службените простории и имотот • По извршената ревизија составува претходен извештај • Се доставува до субјектот на кој е вршена ревизија, и има право да даде забелешки во рок од 15 дена • Врз основа на забелешките, овластениот државен ревизор составува и подготвува конечен извештај • Против конечниот извештај, субјектот има право на приговор во рок од 30 дена • По приговорот одлучува главниот државен ревизор во рок од 30 дена од приемот

26. Финансиски надзор - државна ревизија • Мерки (средства): • Доставување на конечниот извештај до органот надлежен за надзор врз работата на субјектот • Надзорниот орган е должен во рок од 90 дена да го извести ДЗР за преземените мерки во врска со наодите од извештајот • Доставување на секој ревизорски извештај до Министерство за финансии ако се констатирани наоди од областа на финансиите • Известување за поведување прекршочна или кривична постапка

27. Стручен надзор Поим: се врши заради унапредување и подобрување на квалитетот на стручната работа во областите на образование и здравство. Видови: во областа на образованието и во областа на здравството

28. Стручен надзор во образование • Активен субјект: Биро за развој на образование • Пасивни субјекти: основни и средни училишта

29. Надлежности на Бирото за развој на образованието • Подготовка на наставни планови и програми; • Екстерна проверка и оценка на учениците; • Остварување на стручно и педагошко усовршување на директорите, учителите, наставниците и воспитувачите; • Учествува со свој претставник во комисијата за оценување на наставниците, учителите и воспитувачите; • Покренување иницијатива за оценување на способноста на наставниците, учителите и воспитувачите за реализација на нивните работни обврски; • Предлага концепција за учебник; • Изработува програма за издавање учебници; • Изработува методологија за стручно вреднување на учебници; • Дава мислење за именување директор

30. Стручен надзор во здравство • Активен субјект: Министерство за здравство: Комисија од редот на истакнати здравствени, научни и стручни работници, или соодветна здравствена организација (на пр. Клинички центар, Медицински факултет и сл.) • Пасивни субјекти: здравствени и други организации кои спроведуваат здравствена заштита и самостојни ординации • Видови: интерен (самите здравствени организации) и екстерен (Министерство за здравство преку наведените субјекти)

31. Стручен надзор во здравство • Постапка: • Се спроведува најмалку еднаш годично • За спроведениот надзор се составува извештај • Извештајот се поднесува до министерството за здравство (МЗЗ) • Ако е при вршењето на надзорот е констатирана непосредна опасност по здравјето и животот на луѓето, МЗЗ се информира во рок од 24 часа и му се предлагаат мерки за отстранување на недостатоците • МЗЗ ќе донесе решение за забрана на вршење на дејност врз основа на извештајот, ако констатира дека недостатоците може да предизвикаат штетни последици по животот и здравјето на граѓаните • За донесеното решение МЗЗ ќе ја извести Владата на РМ

32. Литература • Основна литература: • Гелевски, Гризо, Давитковски Павловска Данева „Административно право“, Скопје, 2011, стр. 418-453; • Закон за организација и работа на органите на државната управа од 2000 год

33. Литература: • Дополнителна литература: • Лилиќ, „Управно право“, Београд, 1995, стр. 413-422 • Закон за основно образование • Закон за средно образование • Закон за здравствена заштита • Закон за управа за јавни приходи • Закон за државна ревизија • Закон за финансиска полиција

34. Прашања и теми за дискусија и есеи: • Поим на контрола и надзор • Субјекти • Принцип на законитост • Овластувања (средства) за вршење надзор • Надзор врз административните органи • Надзор што го спроведуваат административните органи • Дополнителен • Превентивен • Инстанционен • Инспекциски (репресивен) • Финансиски • Стручен надзор во образованието и здравството