Παρουσίαση Διπλωματικής Εργασίας του Ιωάννη Ιωάννου

1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥΠ.Μ.Σ. «ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ» Παρουσίαση Διπλωματικής Εργασίας του Ιωάννη Ιωάννου ΘΕΜΑ: «Το φύλο ως παράγοντας διαμόρφωσης αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών/τριών για τα μαθήματα του Σχεδιασμού & Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας σε δημοτικά σχολεία της Κύπρου». Επιβλέπων: κ. Μάριος Βρυωνίδης, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Μέλη εξεταστικής επιτροπής: κα Βικτωρία Παύλου, Πανεπιστήμιο Frederick Κύπρου κ. Διονύσης Γουβιάς, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ρόδος, 2010

2. Θεματικές ενότητες παρουσίασης Θεωρητικό πλαίσιο Σκοπός και στόχοι της έρευνας Μεθοδολογία Ανάλυση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων Συμπεράσματα – Προτάσεις • Η εκπαίδευση των δασκάλων από την περίοδο της αγγλοκρατίας • Η κοινωνική θέση των γυναικών και η εκπαίδευση των διδασκαλισσών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας • Από το Διδασκαλικό Κολλέγιο στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου • Η εξέλιξη των μαθημάτων του «Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» και της «Οικιακής Οικονομίας» • Ανισότητες στον εργασιακό και οικογενειακό χώρο που πηγάζουν από τις στάσεις και αντιλήψεις για τους ρόλους και τις ικανότητες των φύλων • Ο ρόλος της Εκπαίδευσης • Αναγκαιότητα της έρευνας

3. Θεωρητικό πλαίσιο Μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των μαθημάτων του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας με την ιστορική εξέλιξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου τόσο σε επίπεδων μαθητών/τριών όσο και σε επίπεδων δασκάλων. Φαίνεται ότι η εισαγωγή των δύο μαθημάτων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και η υποχρεωτική παρακολούθηση τους και από τα δύο φύλα αποτελεί ένα βήμα στην προσπάθεια άρσης των διακρίσεων φύλου στην εκπαίδευση και κατ’ επέκταση μια προσπάθεια προς την κατεύθυνση χειραφέτησης της γυναίκας αλλά και της από κοινού άσκησης της κοινωνικής μητρότητας και από τους δύο γονείς.

4. Θεωρητικό πλαίσιοΗ εκπαίδευση των δασκάλων από την περίοδο της αγγλοκρατίας (1) • Η κατάσταση της εκπαίδευσης στην Κύπρου ήταν υποτυπώδης κατά τα πρώτα χρόνια της αγγλοκρατίας. Οι ελάχιστοι προσοντούχοι δάσκαλοι της Κύπρου που υπήρχαν εκπαιδεύονταν κυρίως στην Ελλάδα (Πολυδώρου, 1995: 120). • Οι Βρετανοί ανέλαβαν την αναδιοργάνωση της κυπριακής εκπαίδευσης για να προωθήσουν κυρίως τις πολιτικές τους επιδιώξεις(Πέτρου, 2001: 137). • Το Παγκύπριο Διδασκαλείο ήταν το πρώτο οργανωμένο ίδρυμα εκπαίδευσης δασκάλων στην Κύπρο (Περσιάνη & Πολυβίου, 1992). • Παράλληλα με το Παγκύπριο Διδασκαλείο λειτουργεί το Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο το οποίο ιδρύθηκε το 1910 στη Λάρνακα (Περσιάνης & Πολυβίου, 1992: 186)

5. Η εκπαίδευση των δασκάλων από την περίοδο της αγγλοκρατίας (2) • Το 1935 είναι η τελευταία χρονιά που το Παγκύπριο Διδασκαλείο λειτουργεί λόγω των συνεχών περικοπών από την αποικιακή κυβέρνηση (Σπυριδάκις, 1944). • Η κατάργηση των επιχορηγήσεων και της αναγνώρισης των απολυτηρίων των Διδασκαλείων από την αποικιακή κυβέρνηση αποσκοπούσε στην εφαρμογή της πολιτικής των Βρετανών οι οποίοι επεδίωκαν τον απόλυτο έλεγχο της δημοτικής εκπαίδευσης (Πολυδώρου, 1995: 128).

6. Η εκπαίδευση των δασκάλων από την περίοδο της αγγλοκρατίας (3) • Το 1937 ιδρύθηκε το Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου που δεχόταν σπουδαστές από όλες τις περιοχές της Κύπρου (Κώδιξ Παγκυπρίου Γυμνασίου, 1935. όπ. αναφ. στο Πολυδώρου, 1995: 128). • Το προσωπικό του Κολλεγίου αποτελείτο από Άγγλους, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους καθηγητές. Η γλώσσα διδασκαλίας ήταν τα Αγγλικά (Πολυδώρου, 1995: 129). • Παράλληλα καθηγητές ειδικών μαθημάτων επισκέπτονταν το κολλέγιο για διδάξουν ειδικά μαθήματα όπως μουσική, φυσική αγωγή, τέχνη και χειροτεχνία.

7. Η κοινωνική θέση των γυναικών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας (1) • Παρά τις οργανωμένες προσπάθειες για βελτίωση της εκπαίδευσης είναι χαρακτηριστικό ότι το 1931 το 54.4% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητοι. • Ακόμη και άτομα ηλικίας 15-19 ετών δεν είχαν φοιτήσει σε σχολείο, ιδιαίτερα τα κορίτσια καθώς ένα ποσοστό 47.7% ήταν αναλφάβητες ενώ το αντίστοιχο των αγοριών ήταν 17.1% (Cyprus, 1932a: 17. όπ. αναφ. στο Πολυδώρου, 195: 78). • Το ψηλό αυτό ποσοστό αναλφαβητισμού στις γυναίκες οφείλεται στη θέση της γυναίκας της εποχής εκείνης που λόγω στερεοτυπικών αντιλήψεων για τις ικανότητες αλλά και για τον προορισμό της, δεν ήταν αναγκαία η εκπαίδευσή της.

8. Χαρακτηριστικά που επηρέαζαν τη θέση της γυναίκας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου (Περσιάνη, 1998: 25-31)

9. Η κοινωνική θέση των γυναικών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας (2) • Οι γονείς ήταν απρόθυμοι να αφήσουν τα κορίτσια τους να συνεχίσουν τη φοίτησή μετά τα οκτώ ή εννιά τους χρόνια τους σε μικτό σχολείο όπου διδάσκει άνδρας δάσκαλος. • Ο αριθμός των κοριτσιών που θα συνέχιζαν τη φοίτηση πιθανόν να διπλασιαζόταν αν ιδρύονταν ξεχωριστά σχολεία για τα κορ9ίτσια και στα οποία θα δίδασκαν μόνο δασκάλες (Talbot &Cape, 1914). • Επικρατούσε η αντίληψη ότι η γυναίκα δε θα έπρεπε να εργάζεται όταν θα παντρευτεί αφού θα πρέπει να αφοσιωθεί στους ρόλους της ως σύζυγος και ως μητέρα (Περσιάνη, 1998: 37).

10. Η κοινωνική θέση των γυναικών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας (3) • Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει μετά το 1920 με αργούς ρυθμούς χωρίς ωστόσο να ανατρέπεται εντελώς η αντίληψη του χαρακτήρα της εκπαίδευσης των κοριτσιών. • Η αλλαγή αυτή άρχισε να συντελείται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του κοινωνικού εκσυγχρονισμού που παρατηρήθηκε στην κυπριακή κοινωνία λόγω αρκετών παραγόντων (Περσιάνη, 1998: 47).

11. Παράγοντες αλλαγής των αντιλήψεων για την εκπαίδευση των γυναικών στην Κύπρο (1)

12. Παράγοντες αλλαγής των αντιλήψεων για την εκπαίδευση των γυναικών στην Κύπρο (2) (Περσιάνη, 1998: 47-51)

13. Η εκπαίδευση των διδασκαλισσών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας (1) • Λόγω της απροθυμίας των γονιών να διδάσκονται τα κορίτσια τους από άντρες δασκάλους και σε συνάρτηση με τις αυξημένες ανάγκες για διδασκαλικό προσωπικό και ιδιαίτερα γυναίκες (Talbot & Cape, 1914), το διδασκαλικό επάγγελμα ήταν ίσως το πρώτο «ανδροκρατούμενο» επάγγελμα στο οποίο εισήλθαν οι γυναίκες στην Κύπρο την εποχή της αποικιοκρατίας. • Το 1903 ιδρύθηκε το πρώτο οργανωμένο ίδρυμα εκπαίδευσης γυναικών δασκάλων, το Παγκύπριο Διδασκαλείο Θηλέων Φανερωμένης (Περσιάνης & Πολυβίου, 1992: 186). Η ανάγκη για ίδρυση ξεχωριστού διδασκαλικού κέντρου για γυναίκες ήταν επιβεβλημένη λόγω των κοινωνικών συνθηκών στην Κύπρο

14. Η εκπαίδευση των διδασκαλισσών στην Κύπρο από την περίοδο της αγγλοκρατίας (2) • Η λειτουργία του ακολουθούσε τις ίδιες γραμμές με τα διδασκαλεία της Ελλάδας και ήταν αναγνωρισμένο από την ελληνική κυβέρνηση (Χρίστου, 1904). • Η αποικιακή Κυβέρνηση αναγνώριζε το απολυτήριο των αποφοίτων το οποίο και επιχορηγούσε. Ωστόσο η αναγνώριση και η επιχορήγηση των πτυχίων διήρκησε μέχρι το 1937 όταν πλέον η αποικιακή Κυβέρνηση τα κατήργησε με αποτέλεσμα την διακοπή της λειτουργίας του Διδασκαλείου Θηλέων (Πολυδώρου, 1995: 125). • Το 1943 άρχισετη λειτουργία του το Κέντρο Εκπαίδευσης Διδασκαλισσών με Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες σπουδάστριες (Πολυδώρου, 1995: 130).

15. Από το Διδασκαλικό Κολλέγιο στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου (1) • Το 1958 λειτουργεί το νέο Διδασκαλικό Κολλέγιο στο οποίο σπουδάζουν άντρες και γυναίκες, Ελληνοκύπριοι/ιες και Τουρκοκύπριοι/ιες. (Πολυδώρου, 1995: 131). • Λόγω των δικοινοτικών ταραχών η λειτουργία του Κολλεγίου συνεχίζεται μόνο με Ελληνοκύπριους/ιες σπουδαστές/στριες ενώ οι Τουρκοκύπριοι/ιες φοιτούν σε άλλο κτίριο στον τουρκικό τομέα της Λευκωσίας (Lightbody, 1959: 5). • Το 1959 το Διδασκαλικό Κολλέγιο παραδίδεται από το Βρετανό διευθυντή στην Ελληνική κοινότητα. • Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960 η εκπαίδευση ρυθμίζεται με τις πρόνοιες των Συμφωνιών του 1959, με βάση τον δικοινοτισμό (Πέτρου, 2001: 145)

16. Από το Διδασκαλικό Κολλέγιο στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου (2) • Δημιουργήθηκαν η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση και η Τουρκική. Η καθεμία ήταν υπεύθυνη για πολιτιστικά θέματα, θέματα θρησκείας και εκπαίδευσης για την κάθε κοινότητα αντίστοιχα. Η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση λειτούργησε μέχρι το 1965. Ακολούθως το ρόλο της ανέλαβε το νεοϊδρυθέν Υπουργείο Παιδείας (Πέτρου, 2001: 145). • Παράλληλα το Κολλέγιο μετονομάζεται σε Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου (Πολυδώρου, 1995: 141) και δύο χρόνια αργότερα αναγνωρίζεται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας ως ισότιμο με τις Ελληνικές Παιδαγωγικές Ακαδημίες (Επετηρίς ΠΑΚ, 1961-62: 5)

17. Η εξέλιξη των μαθημάτων του «Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» και της «Οικιακής Οικονομίας» (1) • Το μάθημα του «Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» δεν αναφέρεται στα αναλυτικά προγράμματα των διδασκαλείων αλλά ούτε και των δημοτικών σχολείων μέχρι και την περίδο μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. • Αναφέρονται ωστόσο μαθήματα όπως τα «Γεωπονικά», «Χειροτεχνία», «Γεωργικά», «Στοιχειώδεις Γεοπονικαί και Δασοκομικαί Γνώσεις», «Ξυλουργική-Μεταλλοτεχνία» και «Πρακτικές Γνώσεις». • Τα μαθήματα αυτά μπορούν να θεωρηθούν μαθήματα τα οποία αντικατέστησε το μάθημα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας.

18. Η εξέλιξη των μαθημάτων του «Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» και της «Οικιακής Οικονομίας» (2) • Αξιοσημείωτη είναι η μεγάλη έμφαση που δινόταν στα μαθήματα αυτά αφού κάποιες φορές οι ώρες διδασκαλίας συγκρίνονταν με μαθήματα όπως τα Ελληνικά. • Τα μαθήματα αυτά απευθύνονταν σχεδόν αποκλειστικά στα αγόρια ή στους άντρες σπουδαστές. Όταν απευθύνονταν σε κορίτσια ή σε σπουδάστριες οι ώρες διδασκαλίας ήταν πολύ λιγότερες. • Αντίθετα, το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας ή μαθήματα τα οποία αντικατέστησε όπως «Υγιεινή», «Εργόχειρα» απευθύνονταν αποκλειστικά σε κορίτσια ή σπουδάστριες. (ΠΑΚ, 1984. Περσιάνης & Πολυβίου, 1992. Περσιάνης, 1998. Αναλυτικά Προγράμματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, 2004).

19. Ανισότητες στον εργασιακό και οικογενειακό χώρο που πηγάζουν από τις στάσεις και αντιλήψεις για τους ρόλους και τις ικανότητες των φύλων (1) • Η ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας και η αποτελεσματικότητα τους κρίνεται με βάση την ταυτότητα του φύλου τους η οποία είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα τυποποιημένων διαδικασιών δυαδικών κανόνων (Shakeshaft & Nowell, 1984). • Πολλές αντιλήψεις περί φύλου και επαγγελματικής αποτελεσματικότητας καθώς είναι κοινωνικά κατασκευασμένες και στερεοτυπικά οριοθετημένες (Oakley, 2000), φαίνεται να επιτείνουν τις έμφυλες ανισότητες. • Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειωθεί, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε σχέση με τη συμφιλίωση της οικογενειακής και επαγγελματικής τους ζωής συγκριτικά με τους άνδρες.

20. Ανισότητες στον εργασιακό και οικογενειακό χώρο που πηγάζουν από τις στάσεις και αντιλήψεις για τους ρόλους και τις ικανότητες των φύλων (2) • Σημαντικά εμπόδια, πολιτισμικές προσδοκίες και διακρίσεις που συνδέονται με αρνητικά στερεότυπα για το ρόλο των γυναικών στην αγορά εργασίας και στην οικογένεια έχουν διαμορφωθεί και συντηρούν σοβαρές συνθήκες ανισοτήτων σε βάρος της επαγγελματικής τους πορείας (Ντερμανάκης, 2004). • Οι γυναίκες μητέρες συχνά καλούνται στον εργασιακό τους χώρο να αφομοιώσουν αντιλήψεις, οι οποίες είναι αποδεκτές από άντρες συναδέλφους με αποτέλεσμα να δημιουργείται σ’ αυτές μεγάλο άγχος και ενδόμυχη ψυχολογική πίεση. • Έτσι αναγκάζονται να αποχωρήσουν από την αγορά εργασίας ή να αμείβονται λιγότερο κάτω από συνθήκες συστηματικής υποεκτίμησης του έργου και της παραγωγικότητάς τους (Reay & Ball, 2000).

21. Ο ρόλος της εκπαίδευσης (1) • Η προώθηση της αλλαγής του ρόλου και των στερεοτύπων των φύλων προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. • Βασικά μέσα παρέμβασης αποτελούν διάφορες εθνικές δράσεις, κοινοτικές στρατηγικές για την ισότητα, κοινοτικές πρωτοβουλίες και προγράμματα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και ειδικές παρεμβάσεις και μέτρα ευαισθητοποίησης στους τομείς της εκπαίδευσης (Παπαγιαννοπούλου & Παπαρούνη, 2005:36). • Μέσω της εκπαίδευσης, μπορεί να τονωθεί ένας λειτουργικός μηχανισμός για τη διαμόρφωση ενημερωμένων μαθητών/τριών και υπεύθυνων και ώριμων πολιτών που θα συμβάλουν στην προσπάθεια κατά των διακρίσεων.

22. Ο ρόλος της εκπαίδευσης (2) • Η εκπαίδευση θα επιτρέψει στα κορίτσια να αποκτήσουν συνείδηση του φύλου τους, ισχυροποιώντας την ικανότητά τους για ισόρροπη συμμετοχή – με το αντίθετο φύλο – στις δομές λήψης αποφάσεων (Τσαλίκογλου & Αρτινοπούλου, 2003) καθώς και σε τεχνολογικά-μηχανολογικά επαγγέλματα που μέχρι και σήμερα είναι ανδροκρατούμενα. • Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση και στον τρόπο με τον οποίο θα εμπλακούν στην διαδικασία προώθησης της ισότητας και οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι θα πρέπει να επιμορφωθούν κατάλληλα (Μοσχοβάκου, 2008-β). • Η υποχρεωτική παρακολούθηση των μαθημάτων Σχεδιασμού και Τεχνολογίας και Οικιακής Οικονομίας από παιδιά και των δύο φύλων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αποτέλεσε ένα βήμα για τη διαμόρφωση θετικών προς την ισότητα των δύο φύλων στάσεων.

23. Η εισαγωγή του Σχεδιασμού και Τεχνολογία στο πρόγραμμα σπουδών ως υποχρεωτικό μάθημα για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες χρησιμοποιήθηκε ως μέσο επέκτασης των ίσων ευκαιριών για τα δύο φύλα και δημιουργίας ενός κλίματος ουδετερότητας (Layton, 1995. Harding, 1997), καθώς αντικατέστησε μαθήματα που διαιώνιζαν τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων στην ευρύτερη κοινωνία (Paechter,1993. Harding, 1997). Ο Σχεδιασμός και Τεχνολογία δε βοηθά μόνο στην ανάπτυξη των γνώσεων τους σε θέματα υλικών και διαδικασιών αλλά και στην ανάπτυξη πολύτιμων ικανοτήτων. Συνδυάζει θεωρητική και πρακτική γνώση βοηθώνταςτους/τις μαθητές/τριες να δημιουργήσουν στέρεες βάσεις για ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, σε συνδυασμό με την υλοποίηση θετικών δράσεων ένταξης της διάστασης της ισότητας των δύο φύλων σε όλους τους τομείς της ζωής (Owen-Jackson, 2002: xv). Σε αρκετές περιπτώσεις το μάθημα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας επικεντρώνεται στους τομείς της κατασκευής προϊόντων και στην τεχνολογική απόδοσηπαρά σε θέματα καλαισθησίας ή θέματα κοινωνικά στα οποία τα κορίτσια θεωρούνται να έχουν καλύτερες επιδόσεις (Harding, 1997). Το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας μπορεί να βοηθήσει στην υπέρβαση των εμποδίων που προκύπτουν ανάμεσα στα δύο φύλα σχετικά με τις αντιλήψεις των μαθητών/τριών για το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία (Engelbrecht & Jacobson, 1990). Έρευνα των Hendley & Lyle (1996) έδειξε ότι μετά την παρακολούθηση του μαθήματος του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας το ποσοστό των μαθητών/τριώνπου παρουσίαζαν αρχικά έμφυλες προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους και τις δυνατότητές τωνφύλων στο συγκεκριμένο μάθημα, μειώθηκε αισθητά. Καθώς οι παραδοσιακοί ρόλοι αντιμετωπίζονται στην τάξη, οι μαθητές/τριεςεπιστρέφουν στο σπίτι με διαφορετικές εμπειρίες που ισχυροποιούν την ικανότητάτους για ισόρροπη συμμετοχή-με το αντίθετο φύλο- στις δομές επίλυσης καθημερινών προβλημάτων και ισότιμης προσφοράς στην καθημερινότητα (Makiya & Rogers, 1992:10). Στο πλαίσιο αυτό το κοινωνικό μήνυμα ότι η τεχνολογία,ο σχεδιασμός και οι κατασκευές είναι μια γνωστική περιοχή για άνδρες παύει να δημιουργεί στα παιδιά κοινές στερεοτυπικές αντιλήψεις και να διαμορφώνει αρνητικές στάσεις αναπαράγοντας έμφυλα στερεότυπα στην εκπαίδευση επηρεάζοντας τις στάσεις των μαθητών/τριών (Brotman & Moore, 2008). Έρευνες δείχνουν πως η στερεοτυπική αντίληψη ότι ορισμένες μορφές γνώσης είναι κατάλληλες για την εκπαίδευση μόνο του ενός εκ των δύο φύλων, επηρεάζει τις μελλοντικές προθέσεις των μαθητών/τριών καθώς και τα κοινωνικά τους πιστεύω (Grima & Smith, 1993). Σχεδιασμός και Τεχνολογία Οικιακή Οικονομία

24. Αναγκαιότητα της έρευνας • Οι έρευνες στην Κύπρο σχετικά με τις αντιλήψεις και τις στάσεις των μαθητών/τριών για τα μαθήματα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας είναι ανύπαρκτες. Η εφαρμογή της υποχρεωτικής παρακολούθησης των δύο αυτών μαθημάτων και από τα δύο φύλα, τις ίδιες σε ποσότητα ώρες και η μικτή παρακολούθηση, είναι αναμφισβήτητα ένα θετικό βήμα. • Η υποχρεωτική παρακολούθηση των δύο μαθημάτων από μαθητές και μαθήτριες ωστόσο δεν μπορεί από μόνη της να αποτελέσει μέσο προώθησης της ισότητας. Η διερεύνηση για το κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι στόχοι της συγκεκριμένης εφαρμογής – μεταξύ των οποίων είναι και η μεταβολή των στερεοτυπικών στάσεων και των αντιλήψεων των μαθητών και μαθητριών για τους ρόλους των φύλων – είναι επιβεβλημένη. • Τα μαθήματα αυτά συχνά επικρίνονται για τη διαμόρφωση και ενίσχυση στάσεων και αντιλήψεων στερεοτυπικά προσανατολισμένων στο φύλο. Αυτό γίνεται τόσο μέσα από το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα όσο και από το «κρυφό» αναλυτικό πρόγραμμα αφού αρκετές φορές οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών και το αντικείμενο διδασκαλίας στα πλαίσια των μαθημάτων αυτών διαφοροποιούνται με βάση το φύλο των παιδιών (Riggs, 1994: 221).

25. 3ο 4ο 2ο 1ο Σκοπός και στόχοι της έρευνας Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να καταγράψει τις στάσεις των μαθητών και μαθητριών των Ε’ και Στ’ τάξεων σε δημοτικά σχολεία της Κύπρου στα μαθήματα της Οικιακής Οικονομίας και του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας. Το βασικό ερευνητικό ερώτημα, αφορά τις στάσεις που έχουν οι μαθητές/τριες για τα συγκεκριμένα μαθήματα και πως οι στάσεις τους αυτές διαφοροποιούνται σε σχέση με το φύλο τους. Ειδικότερα αυτή η έρευνα αποβλέπει στο να διερευνήσει: Αν το φύλο των μαθητών/τριών επηρεάζει τις απόψεις και τις στάσεις τους για το μάθημα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας. Αν το φύλο των μαθητών/τριών επηρεάζει τις απόψεις και τις στάσεις τους για το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας. Αν οι απόψεις και οι στάσεις των μαθητών/τριών για τα δύο μαθήματα συσχετίζονται με τις στάσεις τους για την ισότητα των ρόλων των φύλων. Αν το μορφωτικό επίπεδο των γονιών τους επηρεάζει τις στάσεις τους απέναντι στα δύο μαθήματα.

26. Μεθοδολογία της έρευνας Για τη διερεύνηση του θέματος της παρούσας έρευνας υιοθετήθηκαν τεχνικές συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων των ποσοτικών μεθόδων-θετικιστικού παραδείγματος. Σύμφωνα με την Κυριαζή (1998), στο θετικιστικό παράδειγμα η ερευνητική διαδικασία διαπερνάται από τον παραγωγικό συλλογισμό, όπου μέσα από τη θεωρητική διερεύνηση ενός ζητήματος, διατυπώνονται συγκεκριμένες ερευνητικές υποθέσεις, οι οποίες μετασχηματίζονται σε μεταβλητές. Αποφασίζεται ακολούθως ο τρόπος επιλογής του δείγματος και της τεχνικής συλλογής του υλικού. Συλλέγεται, το εμπειρικό υλικό το οποίο καθορίζεται και περιορίζεται από το περιεχόμενο της υπόθεσης που τίθεται σε έλεγχο και τέλος, τα στοιχεία αναλύονται με στατιστικές μεθόδους επαληθεύοντας ή απορρίπτοντας τις θεωρητικές υποθέσεις

27. Πορεία της έρευνας

28. Εργαλεία • Κλίμακα Μέτρησης Στάσεων για το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας. • Κλίμακα Μέτρησης Στάσεων για το μάθημα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας. • Οι δύο κλίμακες αποτελούν προσαρμογή της Κλίμακα Στάσεων για το μάθημα της Τέχνης στο Σχολείο (ASAES-Attitude Scale for Art Experienced in School, Pavlou, 2003; Pavlou& Kambouri, 2007) • Κλίμακα Ισότητας για το Ρόλων των Φύλων για Παιδιά. • Βασίστηκε στην ελληνόγλωσση έκδοση της Κλίμακα Ισότητας για το Ρόλων των Φύλων (Sex-Role Egalitarianism Scale – SRES.Beere, King, 1984. King & King, 1986, 1997) την οποία στάθμισαν και προσάρμοσαν στον ελληνικό πληθυσμό οι Pavlou, Tsaousis, Vryonides και Vitsilaki (2008)

29. Συμμετέχοντες/ουσες

30. Κατανομή του δείγματος ως προς την τάξη, το φύλο και την περιοχή διαμονής

31. Ανάλυση και παρουσίαση Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ενδιαφέροντα στοιχεία για τις στάσεις των μαθητών/τριών στα δύο μαθήματα και για την Ισότητα των Ρόλων των Φύλων. Γενικά διαπιστώνεται ότι τα παιδιά έχουν θετικές στάσεις με τα κορίτσια να έχουν ψηλότερο μέσο όρο και στις τρεις κλίμακες.

32. Συσχέτιση μεταξύ των τριών αθροιστικών μεταβλητών που αντιπροσωπεύει η καθεμιά μία κλίμακα

33. Σύγκριση των μέσων όρων αγοριών και κοριτσιών στις τρεις κλίμακες • Όλα τα αποτελέσματα είναι στατιστικώς σημαντικά. Τα κορίτσια παρουσιάζουν θετικότερες στάσεις από τα αγόρια τόσο στα δύο μαθήματα όσο και απέναντι στην ισότητα των ρόλων των φύλων όπου η διαφορά είναι και μεγαλύτερη.

34. Σύγκριση των παιδιών που ο ένας τουλάχιστον γονιός τους έχει λάβει τριτοβάθμια εκπαίδευση με εκείνα που οι γονιοί τους έλαβαν μέχρι δευτεροβάθμια εκπαίδευση • Τα αποτελέσματα για τις στάσεις των μαθητών/τριών για τα δύο μαθήματα είναι στατιστικώς μη σημαντικά. Αντίθετα, το αποτέλεσμα για τις στάσεις απέναντι στην ισότητα των ρόλων είναι στατιστικώς σημαντικό. Τα παιδιά των οποίων ο ένας τουλάχιστον γονιός έλαβε τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν θετικότερες στάσεις προς την ισότητα των ρόλων των φύλων από τα παιδια των οποίων οι γονείς δεν έλαβαν τριτοβάθμια εκπαίδευση

35. Σύγκριση μαθητών/τριών που η μητέρα τους εργάζεται ή ασχολείται με τα οικιακά για τις κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση • Όλα τα αποτελέσματα είναι στατιστικώς σημαντικά. Τα παιδιά των οποίων η μητέρα είναι και εργαζόμενη παρουσιάζουν θετικότερες στάσεις από τα παιδιά των οποίων η μητέρα ασχολείται μόνο με τα οικιακά, τόσο στα δύο μαθήματα όσο και απέναντι στην ισότητα των ρόλων των φύλων.

36. Σύγκριση παιδιών που ζουν σε αστικές περιοχές με παιδιά που ζουν σε μη αστικές περιοχές για τις κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση • Τααποτελέσματα είναι στατιστικώς σημαντικά για τις κλίμακες των δύο μαθημάτων. Τα παιδιά που ζουν σε μη αστικές περιοχές παρουσιάζουν θετικότερες στάσεις από τα παιδιά που ζουν σε αστικές περιοχές. Όσον αφορά τις στάσεις απέναντι στην ισότητα των ρόλων των φύλων το αποτέλεσμα είναι στατιστικώς μη σημαντικό.

37. Μεταβλητές που συνεισφέρουν στην πρόβλεψη της μεταβλητης κριτήριο «Στάση στο μάθημα Σχεδιασμός και Τεχνολογία». • Με τη συμπερίληψη και των έξι μεταβλητών (3ο βήμα) το συνολικό ποσοστό διακύμανσης που ερμηνεύουν τη μεταβλητή κριτήριο «Στάση στο μάθημα του Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» είναι 19% που είναι σχετικά χαμηλό. Σημαντικότερη προβλεπτική μεταβλητή είναι η «Στάση για την ισότητα των ρόλων των φύλων».

38. Μεταβλητές που συνεισφέρουν στην πρόβλεψη της μεταβλητης κριτήριο «Στάση στο μάθημα Οικιακή Οικονομία». • Με τη συμπερίληψη και των έξι μεταβλητών (3ο βήμα) το συνολικό ποσοστό διακύμανσης που ερμηνεύουν τη μεταβλητή κριτήριο «Στάση στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας» είναι 15% που είναι σχετικά χαμηλό. Σημαντικότερη προβλεπτική μεταβλητή είναι η «Στάση για την ισότητα των ρόλων των φύλων».

39. Συμπεράσματα - Προτάσεις Η ποσοτική διερεύνηση του ζητήματος του φαινομένου της διαμόρφωσης αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών/τριών για τα μαθήματα του Σχεδιασμού & Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας σε δημοτικά σχολεία της Κύπρου με βάση το φύλο των συμμετεχόντων/ουσων δεν μπορούμε να πούμε ότι οδήγησε σε γενικεύσεις, κανονικότητες ή διατυπώσεις γενικών νόμων γύρω από το υπό διερεύνηση φαινόμενο (Κυριαζή 1998), ωστόσο οδήγησε στη διαμόρφωση μιας αρκετά ολοκληρωμένης εικόνας για τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων/ουσων και στην ανάδειξη των πολλαπλών πτυχών των αντιλήψεων και των στάσεών τους (Λυδάκη, 2001) ιδιαίτερα προς την ισότητα των ρόλων των δύο φύλων.

40. Συμπεράσματα (1) • Όλοι/Όλες σχεδόν οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα, ενδιαφέρονται και για τα δύο μαθήματα και εκδηλώνουν θετικές στάσεις απέναντι σε αυτά. • Συμφωνία με την έρευνα των Moore και Χατζηγεωργιου (χ.χ.), όπου μαθητές και μαθήτριες φάνηκε να ενδιαφέρονται εξίσου για το μάθημα του Σχεδιασμού και της Τεχνολογίας ως είδος απασχόλησης στον ελεύθερο τους χρόνο, ως πιθανό χώρο επαγγελματικής σταδιοδρομίας και ως αντικείμενο μελέτης. • Συμφωνία με την έρευνα της Maccoby (1990) – αναφορικά με το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας – όπου μαθητές και μαθήτριες φαίνεται να αναπτύσσουν θετικές στάσεις απέναντι στο συγκεκριμένο μάθημα αλλά και στα άτομα του αντίθετου φύλου μέσω αυτού.

41. Συμπεράσματα (2) • Οι μαθήτριες δείχνουν πιο θετικές στάσεις από τους μαθητές τόσο στα δύο μαθήματα όσο και στο θέμα της ισότητας του ρόλου των δύο φύλων. • Συμφωνία με έρευνες για το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας (Geen, 1989), που δείχνουν πως τα αγόρια συμμετέχουν ευχάριστα στο συγκεκριμένο μάθημα αν και το θεωρούν αχρείαστο μελλοντικά. Σε άλλες περιπτώσεις αν και φαίνεται να τους αρέσει, διαχωρίζουν κάποιες υπευθυνότητες που αφορούν στο μάθημα σε «αγορίστικες» και «κοριτσίστικες» (Attar, 1990). • Άλλες έρευνες έδειξαν ότι τα αγόρια εκδηλώνουν τελείως αρνητικές στάσεις προς το συγκεκριμένο μάθημα καθώς επηρεάζονται από στερεοτυπικές αντιλήψεις (Grima & Smith, 1993), οι οποίες προέρχονται από κοινωνικές στάσεις των ατόμων, που είναι γνωστές και ως «ιδεολογίες» (Sidanius, Levin & Pratto, 1996) και οι οποίες μπορούν να στηρίξουν την ισότητα ή την ανισότητα, αυξάνοντας ή μειώνοντας την προκατάληψη για ένα θέμα.

42. Συμπεράσματα (3) • Ωστόσο η θετικότερη στάση των κοριτσιών – σε σχέση με τα αγόρια – για το μάθημα του Σχεδιασμού και της Τεχνολογίας έρχεται να διαφωνήσει με τα πορίσματα παλαιότερων ερευνών που θέλουν τα κορίτσια να παρουσιάζουν σημαντικές αδυναμίες στο συγκεκριμένο μάθημα και να κρατούν μια ουδέτερη ή αρνητική στάση απέναντι σε αυτό (Johnson & Murhpy, 1986. SEAC, 1991), λόγω κυρίως αντιλήψεων που είναι στερεοτυπικά καθορισμένες στην βάση των διαφορετικών προσδοκιών που υπάρχουν για τα δύο φύλα σε θέματα πρακτικής και τεχνολογίας (Harding, 1997). • Οι στάσεις των παιδιών απέναντι στα δύο μαθήματα φαίνεται να διαμορφώνονται στη βάση των θετικών τους στάσεων για την ισότητα των ρόλων των φύλων. Τα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο με εμπειρίες προερχόμενες από το σπίτι που ισχυροποιούν την ικανότητά τους για ισόρροπη συμμετοχή-με το αντίθετο φύλο-σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας (Makiya & Rogers, 1992:10).

43. Συμπεράσματα (4) • Καθώς οι παραδοσιακοί ρόλοι αντιμετωπίζονται στο σπίτι, οι μαθητές/τριες επιστρέφουν στο σχολείο με διαφορετικές εμπειρίες. Στο πλαίσιο αυτό το κοινωνικό μήνυμα ότι υπάρχουν γνωστικά αντικείμενα κατάλληλα για το ένα από τα δύο φύλα, παύει να δημιουργεί στα παιδιά στερεοτυπικές αντιλήψεις επηρεάζοντας θετικά τις στάσεις των μαθητών/τριών απέναντι στα δύο μαθήματα (Brotman & Moore, 2008). • Μια νέα κουλτούρα που επιχειρεί να ενδυναμώσει το ρόλο των δύο φύλων στην οικογένεια στη βάση ενός νέου προτύπου ισότιμης συμμετοχής και οικογενειακής ζωής κάνει την εμφάνισή της (Κορωναίου, 2007). Στο πλαίσιο αυτό, η απόκτηση εκ μέρους και των αγοριών και των κοριτσιών – από μικρή ηλικία – δεξιοτήτων και συμπεριφορών που ενσωματώνουν τις έννοιες της ισότητας και της αμοιβαιότητας με την οικογένεια μπορούν να βελτιώσουν τις κοινωνικές σχέσεις τόσο στην οικογένεια όσο και στο σχολείο (Παπαγιαννοπούλου, 2008-β).

44. Συμπεράσματα (5) • Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έχουν καταδείξει επίσης ότι κάποιοι παράγοντες – όπως το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας και η αποκλειστική ενασχόληση ή όχι της μητέρας με τα οικιακά – καθορίζουν μια δομή παραγόντων που επηρεάζουν τις στάσεις των μαθητών/τριών προς την ισότητα των ρόλων. • Μπορεί να ειπωθεί ότι οι ίδιοι παράγοντες επηρεάζουν έμμεσα τις στάσεις τους στα δύο μαθήματα, καθώς για την πρόβλεψη των στάσεων στα δύο μαθήματα σημαντικότερη προβλεπτική μεταβλητή είναι η «Στάση για την ισότητα των ρόλων των φύλων». • Τα αποτελέσματα της μελέτης καταδεικνύουν θετικότερες στάσεις στο θέμα της ισότητας για τους ρόλους των φύλων από τα παιδιά των οποίων οι μητέρες δεν εργάζονται εκτός του νοικοκυριού, καθώς και από τα παιδιά των οποίων ο ένας τουλάχιστον γονιός έλαβε τριτοβάθμια εκπαίδευση.

45. Συμπεράσματα (6) • Μέσα από τις θετικότερες στάσεις των παιδιών, οι μητέρες των οποίων είναι εργαζόμενες, αναδύεται ένα θέμα που συνδέεται με τα επίπεδα απασχόλησης τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών, τις οικογενειακές σχέσεις και γενικότερα την ποιότητα ζωής και για τα δύο φύλα (Μουρίκη, 2006). Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας φαίνεται να οδηγεί σε ένα νέο ρόλο των ανδρών-πατέρων και κατά συνέπεια και των παιδιών που παρακολουθούν και βιώνουν όλες αυτές τις αλλαγές στην σύγχρονη οικογένεια καθώς και στη μεγαλύτερη συμμετοχή τους στις οικιακές υποχρεώσεις στις πυρηνικές οικογένειες (Κορωναίου, 2007). • Είναι εμφανές λοιπόν ότι οι αλλαγές αυτές δημιουργούν διαφορετικά οικογενειακά μοντέλα, γεγονός που σύμφωνα με την Κορωναίου (2007), δηλώνει μια σημαίνουσα αλλαγή καθώς το σημείο αναφοράς δεν είναι πλέον η ανδρική – πατρική εξουσία, αλλά η οικογενειακή δομή μέσα στην οποία ο καθένας συνεισφέρει όπως μπορεί.

46. Συμπεράσματα (7) • Οι στάσεις είναι επίκτητες και επομένως η επίδραση των άλλων αποτελεί βασικό παράγοντα στη διαμόρφωση των στάσεων των μαθητών απέναντι στα σχολικά μαθήματα (Epstein, 1987). Η μόρφωση σηματοδοτεί έστω και δειλά ακόμη, μια εννοιολογική μετατόπιση στο μυαλό των ατόμων, προς την εξάλειψη των κοινωνικών κατασκευασμένων ανισοτήτων τόσο στη δουλειά όσο και στο σπίτι (Παπαγιαννοπούλου & Παπαρούνη, 2005). • Μέσω της εκπαίδευσης, μπορεί να τονωθεί ένας λειτουργικός μηχανισμός για τη διαμόρφωση υπεύθυνων και ώριμων πολιτών που θα συμβάλουν στην προσπάθεια κατά των διακρίσεων, καταδεικνύοντας ότι όλοι μπορεί να γίνουν φορείς αλλαγής των στερεοτύπων των έμφυλων κοινωνικών ρόλων στην οικογένεια και στην ευρύτερη κοινωνία, συμβάλλοντας στη σωστή διαμόρφωση της ταυτότητας του κοινωνικού φύλου των παιδιών τους και στην αλλαγή έμφυλων δομών και συμπεριφορών.

47. Συμπεράσματα (8) • Άλλος σημαντικός παράγοντας που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές/τριες αντιμετωπίζουν τα συγκεκριμένα σχολικά μαθήματα είναι η περιοχή στην οποία διαμένουν και κατά πόσο αυτή είναι αστική ή μη αστική. Τα παιδιά που κατοικούν σε μη αστικές περιοχές έχουν ελαφρώς θετικότερη στάση στα δύο μαθήματα. • Μπορούμε να υποθέσουμε πως η θετικότερη στάση των παιδιών στα συγκεκριμένα μαθήματα, που κατοικούν σε μη αστικές περιοχές πιθανόν να οφείλεται στις στενότερες σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα παιδιά στο περιβάλλον της υπαίθρου και στην κοινή – και κατά συνέπεια - φιλική ενασχόληση και των δύο φύλων με διάφορα αντικείμενα – είτε στο χώρο του σπιτιού, είτε έξω από αυτό – με αποτέλεσμα να έχουν μεγαλώνοντας μια θετική προδιάθεση κατανόησης και ενασχόλησης με μηχανικά συστήματα (Harding, 1997), αλλά και με οικιακές εργασίες (Grima & Smith, 1993).

48. Συμπεράσματα (9) • Οι θετικότερες στάσεις που έχουν τα κορίτσια απέναντι στην ισότητα των ρόλων των φύλων επιβεβαιώνεται από την πλειονότητα των ερευνών που διερευνούν θέματα ισότητας των φύλων. Όπως είναι λογικό, το αποτέλεσμα αυτό εκφράζει την κοινωνική διεκδίκηση των γυναικών για ενδυνάμωση και στήριξή τους, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν με μεγαλύτερη αρμονία τόσο στην οικογενειακή όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. • Το αποτέλεσμα αυτό καταδεικνύει και την ανάγκη για ανάδυση μιας νέας κουλτούρας που να αποβλέπει στην ενδυνάμωση του ρόλου του πατέρα στην οικογένεια με στόχο την προώθηση της εξισορρόπησης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής στον ανδρικό πληθυσμό (Κορωναίου, 2007). • Ταυτόχρονα, το συγκεκριμένο αποτέλεσμα δικαιολογεί και τις διαφορές στα αποτελέσματα των κλιμάκων των δύο μαθημάτων, καθώς οι θετικές στάσεις στην ισότητα των ρόλων των φύλων αποτελούν βασικό προβλεπτικό παράγοντα για θετικές στάσεις στα δύο μαθήματα.

49. Συμπεράσματα (10) • Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικά καθώς μπορούν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ του συγκεκριμένου τρόπου διδασκαλίας των μαθημάτων του Σχεδιασμού και της Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας στα Δημοτικά σχολεία της Κύπρου, ως ενός σημαντικού μέσου για την προώθηση της ανάπτυξης θετικών στάσεων και του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών κατά τη διδασκαλία τους, αλλά και θετικών στάσεων ως προς το θέμα της ισότητας του ρόλου των δύο φύλων. • Οι θετικές αυτές στάσεις των μαθητών/τριών πιθανόν να οφείλονται και στον τρόπο διεξαγωγής των συγκεκριμένων μαθημάτων αφού ο τρόπος προσέγγισής τους διαφοροποιείται από τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας. Η πρακτική φύση των συγκεκριμένων μαθημάτων προωθούν ένα διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας, πιο ευχάριστο για τα παιδιά. Η διδασκαλία του μαθήματος «Σχεδιασμού και Τεχνολογίας» από περισσότερες πλέον δασκάλες αποτελεί μια εικόνα που συντελεί στην άρση του στερεότυπου που θέλει τους άντρες να υπερισχύουν σε τομείς τεχνολογίας, μηχανολογίας και χειρονακτικών εργασιών. Δεν μπορεί ωστόσο να ειπωθεί και το αντίστροφο για το μάθημα της «Οικιακής Οικονομίας» καθώς η θηλυκοποίηση του διδασκαλικού επαγγέλματος δεν ευνοεί τη διδασκαλία του μαθήματος από άντρες δασκάλους.

50. Προτάσεις (1) • Οι στάσεις των παιδιών προς την ισότητα των ρόλων των δύο φύλων – όπως αυτές διαμορφώνονται μέσα από την καθημερινότητα των παιδιών – είναι ο σημαντικότερος παράγοντας επίδρασης των στάσεων προς τα δύο μαθήματα. Καθώς οι στάσεις είναι επίκτητες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη χάραξη εκπαιδευτικών πολιτικών. Συνεπώς γίνεται λόγος για την εφαρμογή ενός εθνικού και ευρωπαϊκού πλαισίου μέσω ενός προγράμματος εκπαίδευσης για όλους και όλες, το οποίο θα βασιστεί σε νέες μεθόδους διδασκαλίας και νέους τρόπους μάθησης, καθώς και σε ένα Αναλυτικό Πρόγραμμα που θα καλύπτει και τομείς εκτός μαθημάτων επηρεάζοντας τη μάθηση στην ισότητα (Μοσχοβάκου, 2008-β). • Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην εκπαίδευση μπορεί να γενικευτεί και μέσω νέων ζητημάτων, που θα εξυπηρετούν την προώθηση της ισότητας των φύλων μέσω της οικογένειας με τη δια βίου μάθηση να αναγνωρίζεται ως μια από τις πολιτικές προτεραιότητες για το θέμα αυτό (Παπαγιαννοπούλου & Παπαρούνη, 2005: 77)