ფული და კანონის მმართველობა

1. ფული დაკანონის მმართველობა გია ჯანდიერი ვიცე-პრეზიდენტი, აესკო თბილისი, 2011 წლის 18 აპრილი

2. რა არის ფული • გაცვლის საშუალება • შეფასების საშუალება • დაგროვების საშუალება

3. რა არის კანონის მმართველობა • ადამიანის - ინდივიდის ქცევა შეზღუდულია მხოლოდ კანონით • ქვეყანა იმართება და ხალხი ემორჩილება კანონს და არა ადამიანების ნება-სურვილს • არც ერთ ადამიანს არ შეიძლება მიენიჭოს უპირატესობა სხვა ადამიანების ან ჯგუფების მიმართ

4. ფული და მონეტარული პოლიტიკა • ფული როგორც საქონელი ემყარება ნებაყოფლობითობას, ადამიანის უფლებების აღიარებას და თავისუფლების შენარჩუნებას • მთავრობის მიერ შექმნილი - დისკრეციული, სავალდებულო, მუდმივად გაუფასურების მდგომარეობაში მყოფი ფული ემყარება მონეტარულ პოლიტიკას

5. მთავრობის ქაღალდის ფული - დეკრეტული ფული • მთავრობის ფული გულისხმობს ნდობას, რომ რაც ფულზე აწერია ის ვალდებულება შესრულდება • დღევანდელი ვალდებულებაა მხოლოდ ფულის მსყიდველობითი უნარის შენარჩუნება • სხვა მხრივ დეკრეტული ფული მხოლოდ ძალადობის შედეგად არსებობს - legal tender

6. ფული, როგორც საქონელი • ფული ოქროა ან/და ვერცხლი, ან ნებისმიერი საქონელი, რომელსაც აღიარებს მოსახლეობა, ინდივიდები • გადაწყვეტილება ინდივიდუალურია - ვერავინ დაგაძალებ • როგორც სხვა საბაზრო წესრიგი, ესეც მოქმედებს მიწოდებისა და მოთხოვნის დაბალანსების მიმართულებით

7. საქონელი ფულის შეცვლა - დეკრეტულით, აშშ-ს მაგალითი

8. კანონის მმართველობა 1. • კანონი მხოლოდ ზოგად ფორმალურ წესს ადგენს ადამიანის ცხოვრებაში, და ხელს უწყობს მათი ცხოვრების ინდივიდუალურ დამოუკიდებელ შედეგებს • ის არ იცავს რომელიმე კონკრეტული ჯგუფის ან ადამიანის ინტერესებს არამედ ყველას უწყობს ხელს საკუთარი ინტერესი განახორციელონ

9. კანონის მმართველობა 2. • კანონის მმართველობა მიუკერძოებლობაა - მთავრობა არავის მხარეს არ უნდა იყოს • მთავრობას არ აქვს პასუხი კონკრეტულ კითხვებზე ან მოთხოვნებზე - რას მაძლევს ეს კანონი მე?

10. კანონის მმართველობა 3. • ფორმალური თანასწორობა კანონის წინაშე • კანონის პროცედურა უნდა იყოს ყველას მიმართ ნეიტრალური, არ დაპირდეს ვინმეს სხვის ხარჯზე

11. კანონის მმართველობა 4. • კანონის უნივერსალური გამოყენება • კანონს არ უნდა ჰქონდეს გამონაკლისები არც დროში არც სივრცეში • კანონების მოქმედების გამონაკლისების არდაშვება უფრო მნიშვნელოვანი პრინციპია ვიდრე თვით კანონი

12. კანონის მმართველობა და ქაღალდის ფული • ასრულებს თუ არა მთავრობა საკუთარ ვალდებულებებს? • არის თუ არა მისი მოქმედება ზოგადი ჩარჩოების სახით მხოლოდ უცნობი ინდივიდების მხარდასაჭერად? • არის კი იგი მიუკერძოებელი? • იცავს თუ არა ფორმალურ თანასწორობას? • არის თუ არა მთავრობის საქმიანობა უნივერსალური დროში და სივრცეში?

13. მონეტარული პოლიტიკა როგორც საჯარო სიკეთე • რა არის საჯარო სიკეთე (mainstream): • საქონელი, რომელსაც არ აწარმოებს კერძო სექტორი • რომლის გამოყენების თავიდან აცილება შეუძლებელია: free riders • რომელიც საჯარო მოხმარებისაა - ერთდროულად რამოდენიმე/ბევრი ადამიანი მოიხმარს • რომელი აქ ჩამოთვლილი აკმაყოფილებს თუნდაც მეინშტრიმის კრიტერიუმებს საჯარო მონეტარული პოლიტიკისა და ფულის თვალსაზრისით?

14. რა არის მონეტარული პოლიტიკა (monetary policy) • ფულის მასის განსაზღვრა ეკონომიკის მართვის და მთავრობის ამოცანების შესრულების მიზნით • ფულის მასის შემცირება და გაზრდა საბანკო სექტორისა და სხვა ეკონომიკური აგენტებისათვის ფული სესხების შემცირებისა და ან გაზრდით • ადგილობრივი ვალუტის ყიდვისა და გაყიდვის სფეროში ინტერვენციებით • საბაზისო ინტერესის განაკვეთის მანიპულირებით

15. რას გულისმობს მონეტარული პოლიტიკა • მონეტარულ ხელისუფლებას აქვს: • სრული და სრულყოფილი ინფორმაცია მიიღოს გადაწყვეტილებები • სრულყოფილი ცოდნა მონეტარული სფეროს • კონკურენტუნარიანი გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობა • ნებისმიერი ინდივიდისათვის სასარგებლო გადაწყვეტილების მიღების უნარი

16. რა რესურსების გამოყენებას გულისხმობს მონეტარული პოლიტიკა? • საბანკო რესურსები - ინდივიდებისა და ბიზნესების ნაღდი ფული და დეპონირებული ანგარიშებზე • საბანკო რეზერვები - იძულებით შენახული ცენტრალურ ბანკში და, რომელიც ასევე მიღებულია დეპოზიტორებისაგან • ფულის მასის გაუფასურებით, რომელიც ხელში აქვს ან ანგარიშებზე მოსახლეობას

17. მონეტარული პოლიტიკით ეკონომიკის ზრდა • გულისხმობს: • მოსახლეობას არ უნდა საკუთარი რესურსების ამოძრავება, არასტაბილურ და გაურკვეველ სიტუაციაში • მთავრობა მათ ფულს აუფასურებს და პარავს მის ნაწილს, რათა გადასცეს უფრო პრო-აქტიურ ადამიანებს ან ჯგუფებს • შედეგი ერთია - ინფლაცია და არასტაბლურობის ზრდა

18. ინფლაცია • არის ფულის მასის ზრდა და შედეგად მისი მსყიდველუნარიანობის შემცირება • მისი მთავარი მიზანია ფულის ამოღება მოსახლეობიდან, როდესაც მას ამის სურვილი არ აქვს (ანუ ძარცვა) • არის პოლიტიკოსთა შესაძლებლობა დააფინანსონ საკუთარი მიზნები • არ არის ფასების ზრდა და არ არის გამოწვეული: • ხარბი ბიზნესმენების მიერ • არც საერთაშორისო ფასების ზრდით • არც საერთო მოთხოვნის განუხრელი ზრდით

19. ინფლაცია 2010 საქართველო და თურქეთი

20. ინფლაციის შედეგები • კრედიტორები მარცხდებიან • კონტრაქტის დადებას აზრი ეკარგება • მოსახლეობა იძარცვება და კარგავს მსყიდველობით უნარს • მთავრობისადმი ნდობა მცირდება • ეკონომიკა არასტაბილურია და რისკები იზრდება • ინვესტორები თავს იკავებენ • სოციალური თანამშრომლობა, დიდი ზომის წარმოება, სპეციალიზაციის განვითარება შეფერხებულია

21. ცენტრალური ბანკის საქმიანობის მიმართულებები • ფულის ბეჭდვა და მონეტარული პოლიტიკა • ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა • გაცვლის კურსის კონტროლი • საბანკო რეზერვების შექმნადა ბანკების რეგულირება • უკანასკნელი იმედის კრედიტორი

22. ცენტრალური ბანკის დამოუკიდებლობა - კიდევ ერთი მითი • დამოუკიდებლობა ვისგან? • დამოუკიდებლობა რა სისტემის შიგნით? • დამოუკიდებლობის რეალური განხორციელება? • მისი ფულის უკან არ დგას სახელმწიფო?

23. ცენტრალური ბანკის საქმიანობა: • პოლიტიზებულია • ბუნდოვანია • დისკრეციულია და არ ემყარება მყარ პრინციპებს • არ არის განჭვრეტადი • ინფლაციურია

24. შეიძლება თუ არა ცენტრალური ბანკის გარეშე? • რა გზები არსებობს სხვა? • დოლარიზაცია - სხვა ვალუტის აღიარება სავალდებულოდ • მულტისავალუტო ნებაყოფლობითი რეჟიმი • სავალუტო საბჭო • თავისუფალი საბანკო რეჟიმი და კერძო ფული • ფული საქონელი

25. ყველა ეს სისტემა აკმაყოფილებს კანონის მმართველობის პრინციპს? • მეტნაკლებად, მაგრამ გაცილებით უფრო მეტად ვიდრე ნებისმიერი ცენტრალური ბანკი • მთავრობას არ რჩება არაფერი გარდა • პოლიტიზებისაგან ხელი აიღოს • შეეშვას ბიუჯეტი დეფიცტურ დაგეგმვას • გადაიფიქროს ინფლაციური ხარჯები და მოქმედება • იფიქროს მყარ დისციპლინაზე ხარჯებში

26. მადლობა: • Rule of Law and Money In Ecuador, Steve Hanke • Road to Serfdom, Friedrich Hayek • Common Sense Economics, James Gwartney… gjandieri@yahoo.com