Γάιος, Εισηγήσεις ( Institutiones )

1. Γάιος, Εισηγήσεις (Institutiones) Δίκαιο των Προσώπων Δίκαιο των Πραγμάτων Δίκαιο των Αγωγών

2. Τα φυσικά πρόσωπα • Η σημασία της ιδιότητας του Ρωμαίου Πολίτη. • Eλεύθεροι – δούλοι. • Ρωμαίοι – peregrini • Ingenuus(εκ γενετής ελεύθερος) – libertinus(απελεύθερος) «CivisRomanus sum» Δίκαιο των Προσώπων

3. Όχι όλοι οι άνθρωποι υποκείμενα δικαίου. • Όχι όρος για «ικανότητα δικαίου». • Caput (κεφαλή) = ανθρώπινο πλάσμα • Δεν προϋποθέτει ικανότητα δικαίου • Γάιος: • Persona servilis • Persona libera • Persona = το προσωπείο του ηθοποιού

4. Αρχή ύπαρξης: αφότου το βρέφος αποχωριστεί εντελώς από το μητρικό σώμα • Δεν είναι ανάγκη να είναι βιώσιμο • Το τέρας (monstrum), δεν έχει την ιδιότητα του ανθρώπου • Η ικανότητα δικαίου αρχίζει από: • Τον τοκετό • Την απελευθέρωση δούλου

5. Κατά την κυοφορία θεωρείται ότι έχει γεννηθεί, για ό,τι αφορά τη διασφάλιση των συμφερόντων του • Υπό την προϋπόθεση να γεννηθεί ζωντανό. • Postumus: γεννιέται μετά θάνατον του κληρονομουμένου • Εμβρυωρός: επιμέλεια συμφερόντων εμβρύου Το έμβρυο

6. Με το θάνατο • Με την περιαγωγή σε δουλεία Λήξη ικανότητας δικαίου

7. Αντικείμενα, όχι υποκείμενα δικαίου. • Πολυάριθμοι στη Ρώμη Δούλοι

8. Αιχμαλωσία • Servus (=servatus, εκείνος που διατηρήθηκε, αντί να σκοτωθεί). • Και ο Ρωμαίος που πιάνεται αιχμάλωτος γίνεται δούλος. • Iuspostliminii: ο Ρωμαίος που ελευθερώνεται, θεωρείται ότι δεν είχε χάσει ποτέ τα δικαιώματά του. • Γέννηση από μητέρα δούλη • Κανόνας iusgentium • Ακόμα κι αν ο πατέρας είναι ελεύθερος. • Όχι αν η μητέρα ελευθερωθεί πριν τον τοκετό. • Ή αν ήταν ελεύθερη κατά τη στιγμή της σύλληψης ή και για λίγο κατά την εγκυμοσύνη (favor libertatis). Παραγωγή της δουλείας

9. Eλεύθερη + δούλος = τέκνο δούλος, αν η μητέρα γνώριζε την ιδιότητα του πατέρα • Οικογενείςδούλοι (vernae): έχουν καλύτερη θέση από τους λοιπούς (ο πατέρας = συχνά ο κύριος της δούλης).

10. Πώληση trans Tiberim: • Ο Ρωμαίος πολίτης που πωλείται πέρα από τα όρια της αρχαϊκής Ρώμης για χρέη, γίνεται δούλος. • Μη έγκυρη η πώληση ελευθέρου ως δούλου εντός της Ρώμης, από τον ίδιο (αυτοπώληση), είτε από τρίτο (π.χ. γονείς). • Η πρακτική επαναλαμβάνεται ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης (έως Λέοντα Στ’ Σοφό). Δωδεκάδελτος

11. Όποιος δεν εγγράφεται στους καταλόγους των Κηνσόρων γίνεται δούλος. • Ο φυγόστρατος (πωλείται από τον αρμόδιο άρχοντα). • Ο καταδικασθείς σε θάνατο με σίδερα (ad ferrum), θηριομαχία (ad bestias), καταδικαστικά έργα σε μεταλλεία (ad metalla) = δημόσιος δούλος (servuspoenae). Δούλος συνεπεία καταδίκης

12. H ελεύθερη γυναίκα που συνάπτει σχέσεις με ξένο δούλο, παρά την εναντίωση του κυρίου του (SenatusConsultumClaudianum, 52 μ.Χ.) • Αυτός που, όντας άνω των 20 ετών, παρέστησε το δούλο για να πουληθεί εισπράττοντας μέρος του τιμήματος. Γίνονται επίσης δούλοι

13. Δούλος = πράγμα, θνητό (res mortalis) • Aποτελεί αντικείμενο κυριότητας & συγκυριότητας. • Απόλυτη εξουσία κυρίου (dominicapotestas). • Ο γάμος του είναι νομικά ανύπαρκτος (contubernium). • Δεν αναγνωρίζεται η συγγένεια μεταξύ δούλων (serviliscognatio). • To τέκνο της δούλης περιέρχεται στον κύριο (partusancillae). Κοινωνική & νομική θέση δούλων

14. Αρχαϊκό Ρ.Δ.: • περιορισμένος αριθμός δούλων. • προέρχονται από την ιταλική χερσόνησο. • Καλή θέση στην αγροτική ρωμαϊκή οικογένεια. • Δεν διαφέρουν από τους υπεξούσιους. • Δημοκρατία: • Εισροή δούλων μετά τους καρχηδονικούς πολέμους • Ποικίλη προέλευση • Μείωση αξίας ανθρώπινης ζωής • Latifundia • Εξεγέρσεις δούλων Δούλοι: αναγνωρίζονται από το δίκαιο ως ανθρώπινα και λογικά όντα

15. Βελτίωση θέσης δούλων • Διάδοση ιδεών Στωικών • Περιπτώσεις ακραίας σκληρότητας, αλλά, • Λαμβάνονται μέτρα απαγόρευσης: • αδικαιολόγητου φόνου δούλου από κύριο, • ευνουχισμού, • χρήσης σε θηριομαχίες χωρίς την άδεια του Πραίτορα, • έκδοσης δούλης σε πορνεία • εγκατάλειψης-φόνου άχρηστου δούλου λόγω ασθένειας-γερατειών • Ο δούλος που τον κακομεταχειρίζεται ο κύριος, μπορεί να καταφύγει ικέτης στο άγαλμα του Ηγεμόνα και να επιτύχει την πώλησή του. Ηγεμονία

16. Δούλοι από τον ελληνικό, κυρίως, χώρο. • Προνομιούχοι • Καταλαμβάνουν σημαντικές θέσεις. • Ελέγχουν τη διοίκηση έως τον Αδριανό. ServiCaesaris

17. Βελτίωση της θέσης των δούλων μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού. • Συμμετοχή στο θρησκευτικό βίο. • Ο δούλος: όχι δικαίωμα επικαρπίας. • Ο τάφος του = res religiosa. • To τέκνο της δούλης = όχι καρπός. • Συμμετοχή σε σωματεία. Δεσποτεία

18. Δεν αποκτάιδίω ονόματι, αλλά επ’ ονόματι του κυρίου του. • Με φυσική εξουσίαση, • Με άτυπες δικαιοπραξίες, • Και τυπικές, πλην της in iurecessio. • Eξουσίαδιάθεσης: • Μόνο άτυπες πράξεις που αφορούν το χρημάτιον, • Ή με έγκριση του κυρίου του • Όχι ικανότητα να είναι διάδικος Δούλος = περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα

19. Αδικοπραξίες: • Ευθύνεται ο κύριος • Μπορεί να απαλλαγεί παραδίνοντας το δούλο στο ζημιωθέντα (noxaededitio). • Δικαιοπραξίες: • Δεν γεννούν υποχρέωση • Για την κάλυψη του κενού: • Χρημάτιο • Αγωγές πρόσθετης ιδιότητας

20. Yπάρχει από την αρχαϊκή εποχή. • Ομάδα περιουσιακών στοιχείων που ο κύριος παραχωρεί στο δούλο. • Ο δούλος έχει ελεύθερη διαχείρισή του. • Μέρος της περιουσίας του κυρίου. • Το ανακαλεί ελεύθερα. • Όχι όμως χωρίς σπουδαίο λόγο. • Μπορεί να περιλαμβάνει & δούλους. • Ακολουθεί το δούλο σε μεταβίβασή του. • Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απελευθέρωσή του. Χρημάτιο(peculium)

21. Συναλλαγές με δούλο για χρημάτιο = φυσικές ενοχές • Δεν δημιουργούν ενοχή κατά το iuscivile • Πραίτορας(2οςαι.π.Χ.): • Αγωγές πρόσθετης ιδιότητας (actionesadiectitiaequalitatis) • Στους δανειστές που συναλλάχθηκαν με δούλο • Στρέφονται κατά του κυρίου

22. Για περιπτώσεις αμφισβήτησης για το αν κάποιος ήταν ελεύθερος ή δούλος. • Δίκη: τύπος διεκδίκησης. • Δεν παρίσταται ο ίδιος. • Adsesor in libertatem: βεβαιώνει ότι είναι ελεύθερος. • Vindicatio in libertatem: αν ο διεκδικούμενος βρίσκεται σε κατάσταση δουλείας, • Vindicatio in servitutem: αν είναι ελεύθερος. • Ο δούλος παραμένει ελεύθερος έως το τέλος της δίκης. Ελευθερικές δίκες (liberalaecausae)

23. Η εγκατάλειψη του δούλου δεν τον καθιστά ελεύθερο. • Ούτε η διαβίωσή του ως ελεύθερου. • Απελευθέρωση ύστερα από κρατική παρέμβαση λόγω υπηρεσιών του δούλου. • Ο απελεύθερος γίνεται Ρωμαίος πολίτης Απελεύθεροι

24. Manumissiovindicta: • Vindicta, festuca: μικρό ραβδί • Ο adsertor in libertatemαγγίζει αυτό που απελευθερώνεται • Εικονική ελευθερική δίκη: διαβεβαίωση ενώπιον του Πραίτορα ή Διοικητή επαρχίας ότι είναι ελεύθερος • Ο κύριος δεν προβάλλει αντιρρήσεις ή ομολογεί • Manumissio censu:O δούλος, με τη συναίνεση του κυρίου, δηλώνει τον εαυτό του ως ελεύθερο στους καταλόγους των κηνσόρων, κατά την ανανέωσή τους ανά πενταετία • Manumissiotestamento: • Eπί διαθήκης με χαλκό και ζυγό • Πανηγυρική δήλωση διαθέτη για απελευθέρωση δούλου • «Stichusservusmeusliberesto» • Ελεύθερος με την επέλευση της κληρονομική διαδοχής • Απελεύθερος του κληρονομουμένου • Καταπιστευτική απελευθέρωση: ο κληρονόμος ή κληροδόχος οφείλει να απελευθερώσει το δούλο. • Λόγω της LexFufiaCanina (2 π.Χ.): απαγόρευσης απελευθέρωση πάνω από ορισμένο αριθμό δούλων

25. Νέοι τρόποι απελευθέρωσης • Δεν γίνονται Ρωμαίοι πολίτες • Δεν καταβάλλεται η 20η (φόρος 5% επί των απελευθερώσεων) • Ζει σε ελευθερία, αλλά μένει δούλος • Η περιουσία του = χρημάτιο • Αν ο κύριός του τον διεκδικήσει σε δουλεία, ο Πραίτορας τον προστατεύει • Απελευθέρωση μεταξύ φίλων = ενώπιον μαρτύρων. • Απελευθέρωση με επιστολή. Απελευθερώσεις κατά το Ιus praetorium

26. LexFufiaCaninia (2ος αι. π.Χ.) • Επιβάλλει περιορισμούς & ποσοστόσεις στις απελευθερώσεις με διαθήκη • 3-10 δούλοι: έως 1/2 • 11-30: έως 1/3 • 31-100: έως ¼ • Μaximum: 100 • LexAeliaSentia (4 μ.Χ.) • Όχι απελευθερώσεις από κυρίους κάτω των 20 ετών • Όχι δούλων κάτω των 30 • Όχι σε βάρος δανειστών Λόγω μαζικών απελευθερώσεων δούλων στα τέλη της Δημοκρατίας, λαμβάνονται μέτρα

27. Απελευθέρωση σε εκκλησία • Ο απελεύθερος γίνεται Ρωμαίος πολίτης • Απελευθέρωση στο τραπέζι • Αποκτά την ιδιότητα του ΛατίνουΙunianus Με επικράτηση ΧριστιανισμούH απελευθέρωση = αγαθοεργία

28. Γίνεται ρωμαίος πολίτης • Δεν εξισώνεται απολύτως με τον εκ γενετής ελεύθερο (ingenuus) • Lex Iulia de maritandisordinibus (18 π.Χ.): • Απαγορεύεται ο γάμος απελεύθερου με μέλος της τάξης των Συγκλητικών • Δεν μπορεί να γίνει Συγκλητικός. • Δεν μπορεί να εκλεγεί άρχοντας (iushonorum) • Δεν έχει δικαίωμα εκλέγειν (iussuffragii) Νομική κατάσταση απελευθέρου

29. O libertinusυπάγεται σε σχέση πατρωνείας με τον τέως κύριο • Υποχρέωση σεβασμού (obsequium) & υπακοής • Yποχρέωση διατροφής του πάτρωνα ή των τέκνων • Να μην ασκεί αγωγές κατά του πάτρωνα και της οικογένειάς του • Πάτρωνας: νόμιμος επίτροπος άνηβου απελεύθερου & γυναικών Πάτρωνας (patronus)

30. Operae: υπηρεσίες που αναλαμβάνει ο απελεύθερος με όρκο να παρέχει στον πάτρωνα • Iusiurandumliberti • Δωδεκάδελτος: • ο πάτρωνας είναι εξ αδιαθέτου κληρονόμος του απελευθέρου αν πεθάνει χωρίς κληρονόμους sui.

31. Aνάκληση σε δουλεία: δυνατή για λόγους αγνωμοσύνης. • Ο πάτρωνας έχει υποχρέωση προστασίας του απελευθέρου. • Λύση πατρωνείας: • Με το θάνατο του απελευθέρου (δεν μεταβιβάζεται στους κατιόντες). • Με την απονομή από τον Ηγεμόνα, με τη συναίνεση του πάτρωνα, της nataliumrestitutio. • Iusaureorumanulorum: δικαίωμα να φορά χρυσό δακτυλίδι, όπως οι εκ γενετής ελεύθεροι.

32. Peregrinus (ξένος) = ελεύθερος • ανήκει σε πολιτεία που υποτάχθηκε/κατακτήθηκε από Ρώμη • ανήκει σε ελεύθερη πολιτεία • Αρχή προσωπικότητας δικαίου: ακολουθεί το δίκαιο της πολιτείας του • Ιus gentium: • Σχέσεις Ρωμαίων και ξένων • Σχέσεις ξένων μεταξύ τους, από διαφορετικές πολιτείες • Praetor peregrinus(242 π.Χ.) Ελεύθεροι μη Ρωμαίοι πολίτες

33. Latiniprisci/veteres(Παλαιολατίνοι): πολίτες των πόλεων που ανήκαν στη Λατινική Ομοσπονδία • Έχουν δικαίωμα να συνάπτουν γάμο & δικαιοπραξίες κατά το iuscivile • Kληρονομούν με ρωμαϊκές διαθήκες • LatiniColonarii • Πολίτες των λατινικών αποικιών που ίδρυσε η Ρώμη, έχουν iuscommercii. • Latiniiuniani • Aπελεύθεροι κατά iuspraetorium Λατίνοι

34. Ρωμαϊκή κατάκτηση Ιταλικής χερσονήσου

35. Peregrinidediticii • Οι ξένοι από τις πόλεις που είχαν προβάλλει αντίσταση στους Ρωμαίους και παραδόθηκαν άνευ όρων. • Οι απελεύθεροι που πριν είχαν υποστεί ταπεινωτική τιμωρία. • Δεν μπορούν ποτέ να γίνουν Ρωμαίοι. • Δεν μπορούν να κατοικούν πλησιέστερα από 100 μίλια από τη Ρώμη. • Εξαιρούνται από το Ήδικτο του Καρακάλλα. Aπόλιδες