Društvo, privreda i kultura srednjevekovne Srbije

1. Društvo, privreda i kultura srednjevekovne Srbije

2. Društvo • Društvo srednjevekovne Srbije bilo je podeljeno na tri osnovna sloja • Vlastelu • Sveštenstvo • Zavisno stanovništvo

3. Obaveza vlastele bila je obezbedjivanje vojnih odreda, služili su kao konjica • Svoju moć vlastela je zasnivala na zemljišnim posedima • Postojale su dve vrste feudalnih poseda u Srbiji • Porodični nasledni posedi-baština • Posedi dobijeni od vladara na privremeno korišćenje-pronija

4. Vlastela se takodje delila na: • Krupnu vlastelu-velmože • Sitnu vlastelu-vlasteličiće • Kada je kraljevstvo Nemanjića preraslo u carstvo, pored vlastele sa tradicijom stvorena je i nova vlastela, koja je stekla položaj osvajanjima

5. Sveštenstvo takodje nije bilo jedinstveni sloj stanovništva • Činili su ga: sveštenici, monasi i crkveni velikodostojnici • Sveštenici i monasi su poticali iz nižih društvenih slojeva, dok su crkveni velikodostojnici uglavnom poticali iz vlastele i imali su veliki uticaj u društvu • Crkva se izdržavala iz zemljišnih poseda

6. Zavisno stanovništvo je činilo najbrojniji sloj stanovništva, njima su pripadali svi oni koji spadali u vlastelu, imali su različit položaj • Jednim zajedničkim imenom zvali su se sebri • Najbrojniji sloj činili su meropsi; seljaci zemljoradnici • Otroci su bili potpuno obespravljeni i imali su status, sličan robovima • Stočarsko stanovništvo činili su vlasi, oni su imali povoljniji položaj u odnosu na zemljoradnike

7. U posebne kategorije stanovništva spadali su trgovci, rudari, zanatlije, koji su živeli u gradovima • Dubrovački trgovci su imali poseban status, kao i nemački rudari-Sasi

8. Privreda • Osnovna i najraširenija privredna grana bila je zemljoradnja • Zemlju su obradjivali seljaci, pre svih meropsi • Stočarstvom su se bavili Vlasi, potomci starosedelaca Balkanskog poluostrva, romanskog porekla

9. Jedna od posledica upada Mongola, početkom 40-tih godina 13.veka, bila je dolazak nemačkih rudara Sasa u Srbiju, u vreme vladavine kralja Uroša I • Oni su stigli iz Transilvanije i sa sobom su doneli nove tehnologije pronalaženja i prerade rude, pre svega srebra, bakra i olova • Sasi su otvorili rudnike: Brskovo (kod Mojkovca), Rudnik, Trepča, Janjevo, Novo Brdo

10. Procvat rudarstva omogućio je i razvoj trgovine • Do 13.veka u Srbiji je u opticaju bio strani novac • Prvi novac kovao je kralj Radoslav, to je bio bakarni novac • Kralj Uroš I kovao je srebrni novac, po uzoru na Veneciju

11. Kulturna područja • Razvoj kulture u srednjevekovnoj Srbiji bio je povezan sa glavnim uticajima iz različitih političkih, kulturnih i verskih centara, pre svih Rima i Carigrada • Srpske zemlje bile su i pod uticajem Rima i Carigrada, primorski delovi bili su više izloženi rimskom katoličkom uticaju, dok su zemlje u unutrašnjosti bile deo pravoslavnog kulturnog područja

12. Književnost • Vizantija je dozvoljavala bogosluženje na narodnom jeziku, tako da je narodni slovenski jezik bio zvanični i bogoslužbeni jezik u Srbiji • Dokumenti srpskih vladara bili su pisani staroslovenskim jezikom srpske redakcije • Pismenost i širenje kulture bili su povezani sa delovanjem manastirskih skriptorijuma, tj. prepisivanjem starih knjiga

13. Posle smrti Stefana Nemanje (Sv.Simeona), pojavila su se prva žitija-životopisi svetaca • Preko njih je učvršćivan kult vladarske dinastije, preduslov za pisanja žitija bila je kanonizacija • Prva žitija bila su žitija Sv.Simeona, koja su napisali Sava Nemanjić i Stefan Nemanjić

14. Zatim su nastala Žitija Sv.Save, koja su napisali Domentijan i Teodosije • Jedan od najvažnijih izvora srpske srednjevekovne istorije je zbornik žitija srpskih kraljeva i arhiepiskopa, arhiepiskopa Danila II i njegovih nastavljača (tzv.Danilov zbornik) u kojem se nalaze žitija kraljice Jelene Anžujske, kraljeva Dragutina i Milutina

15. Pored žitija pisane su službe i pohvale, koje su takodje veličale svece i istorijske ličnosti • Najpoznatija pohvala je posvećena knezu Lazaru • U 15.veku Konstantin Filozof napisao je biografiju despota Stefana Lazarevića • Krajem 14.veka kao poseban oblik istorijskih spisa pojavljuju se rodoslovi, u kojima je prikazano porodično stablo Nemanjić • Pored rodoslova pojavljuju se i letopisi, nastali po uzoru na vizantijske hronike, u kojima su beleženi hronološki svi najvažniji dogadjaji

16. Pravni spisi • Prvi zakoni koji su primenjivani u srednjevekovnoj Srbiji bili su vizantijski. • Sava Nemanjić je sa grčkog preveo, početkom 13.veka, zbornik crkvenog i gradjanskog prava: Nomokanon (Krmčija, Zakonopravilo) • Ovaj zbornik je poslužio kao uzor kod pisanja Dušanovog zakonika

17. Dušanov zakonik usvojen je na saboru u Skoplju 1349.god. a dopunjen je na saboru u Seru 1354.god. • Sadrži ukupno 201 član • Original nije sačuvan, ali postoji preko 20 prepisa, od kojih je najpoznatiji prizrenski. • Najpoznatiji pravni spis iz 15.veka je Rudarski zakonik despota Stefana Lazarevića

18. Arhitektura • U crkvenoj arhitekturi razlikuju se tri stila gradnje: • Raški • Srpsko-vizantijski • Moravski

19. Najstarije zadužbine Nemanjića gradjene su raškim stilom; mešavinom vizantijskog uticaja i zapadnog (romaničkog) stila • Pripadaju mu manastiri, gradjeni od druge polovine 12.veka do kraja 13.veka • Najpoznatiji manastiri ovog stila gradnje su: Djurdjevi Stupovi, Studenica, Hilandar, Žiča, Mileševa, Sopoćani, Gradac, Sv.Ahilija

20. Srpsko-vizantijski stil počinje sa osvajanjima kralja Milutina, sa kojima se širi i uticaj vizantijske arhitekture • Obuhvata period od kraja 13.veka do sredine 14.veka i geografski obuhvata prostor Kosova i severne Makedonije • Najznačajniji manastiri ovog stila su: Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodičina crkva u Hilandaru, Dečani, Bogorodica Ljeviška, Dečani, Sv.Arhandjela u Prizrenu (zadužbina cara Dušana)

21. Moravski stil gradnje nastao je u drugoj polovini 14.veka i trajao je do pada srpske despotovine • To su manastiri gradjeni u vreme kneza Lazara i despota Stefana Lazarevića • Najznačajniji manastiri ovog stila su: Ravanica (knez Lazar), Lazarica (knez Lazar), Manasija (despot Stefan Lazarević), Ljubostinja (kneginja Milica), Kalenić ( Bogdan, velmoža despota Stefana Lazarevića)