1 / 270

Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok

"Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok" to książka oparta na analizach teoretycznych i empirycznych, która przedstawia problem diagnozowania i używania kapitału społecznego ludzi starych w procesach rozwoju lokalnego i regionalnego. Kwestia ta jest istotna ze względu na zagrożenia i wyzwania związane z procesem szybkiego starzenia się społeczeństwa polskiego na początku XXI wieku. Opracowanie stanowi próbę sformułowania odpowiedzi na pytania: jaki jest stan kapitału społecznego ludzi starych mieszkających w Białymstoku, jakim ulega przemianom i jakie jest jego zróżnicowanie? Ludzie starzy są tu postrzegani jako kategoria społeczna, czyli zbiór osób podobnych do siebie pod względem społecznie istotnych cech (takich jak wiek, posiadane role społeczne i świadomość korzystania ze świadczeń społecznych), którzy są świadomi tego podobieństwa i swojej odrębności od innych. Przyjmuje się ponadto, iż osoby takie przekroczyły 60. rok życia. Zakłada się też, że w zasobach ludzkich skumulowany jest kapitał ludzki, społeczny i kulturowy. Kapitał społeczny jest tu ujmowany szeroko jako potencjał współdziałania osadzony w powiązaniach międzyludzkich i normach społecznych, który może przynosić korzyści osobom, grupom i społeczeństwom. W części teoretycznej przedstawiono informacje o starości jako etapie w życiu jednostki, wyjaśniono pojęcie ludzi starych, omówiono społeczne teorie starzenia się, historyczne czynniki oddziaływające na położenie kategorii społecznej ludzi starych, zmiany ich miejsca w społeczeństwie polskim w trakcie transformacji ustrojowej i na początku XXI wieku, możliwe konsekwencje wzrostu długości życia w warunkach demokracji i kapitalizmu oraz charakterystykę problemu starzenia się ludności Białegostoku jako miasta pogranicza. Zaprezentowano też różnorodne koncepcje kapitału społecznego, sfery jego oddziaływania na rozwój społeczno-gospodarczy, jego stan w Polsce oraz wytyczne do strategicznego budowania jego zasobów. Przybliżono również wybrane informacje o aktywności ludzi starych w życiu publicznym, społecznym i gospodarczym jako kluczowych cechach ich kapitału społecznego. Porządkując różne stanowiska teoretyczne, wyniki badań i dane statystyczne, dążono do powiązania wielu rozproszonych źródeł w przekonaniu, iż jest to istotne w celu określenia i zagospodarowania zasobów kapitału społecznego seniorów, jak również niwelacji opóźnienia polskiej socjologii w zakresie badań nad ludźmi starymi. Pomimo, iż za podstawową perspektywę teoretyczną publikacji uznana została koncepcja kapitału P. Bourdieu, autor bierze również pod uwagę propozycje badawcze J.S. Colemana, R.D. Putnama, F. Fukuyamy, A. Giddensa, P. Sztompki i A. Sadowskiego. Drugi rozdział zawiera określenie ram metodologicznych badań przeprowadzonych na potrzeby tej publikacji. Omówiono przyjęte założenia badawcze oraz przybliżono sposób i przebieg realizacji badań. Przede wszystkim zdecydowano się na korzystanie z metody jakościowej i zastosowanie techniki wywiadu swobodnego ukierunkowanego. Uznano, iż podmiotowy kontakt z ludźmi starymi umożliwi dokładniejsze rozpoznanie kontekstu, w którym znajdują się zasoby ich kapitału społecznego. Jest to ważne, gdyż przenoszenie na rodzimy grunt opracowanych za granicą interpretacji działań ludzi starych i rozwiązań aktywizujących, może okazać się nieskuteczne lub wywołać negatywne efekty zewnętrzne. Ponadto w literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na niedostatek badań gerontologicznych zgodnych z paradygmatem interpretatywnym. Badaniu poddano 26 respondentów w wieku od 60 do 89 lat żyjących w mieście Białystok związanych z jedną z dwóch różnych instytucji: Domem Pomocy Społecznej i Uniwersytetem Trzeciego Wieku. Poprzez porównywanie osób znajdujących się na dwóch biegunach aktywności społecznej możliwe było dostrzeżenie podobieństw i różnic w ich wyposażeniu kapitałowym, a zarazem w osiągniętych w ciągu życia pozycjach w strukturze klasowej i zasobach służących pomyślnej starości6. W trzecim rozdziale przedstawiona została część wyników analiz empirycznych. Przybliżono tu sposób, w jaki ludzie starzy myślą o podobnych sobie przodkach i osobach współczesnych, a także czynniki, w zależności od których zmienia się ich pozycja społeczna w mieście oraz problemy społeczne, jakie uznają za najważniejsze dla ludzi starych. Analizie poddano opinie o ich czasie wolnym, szansach i barierach aktywności ekonomicznej. Wyróżniono typy kapitału społecznego ludzi starych w zależności od instytucji, z którymi są związani oraz podejścia do postrzegania i wykorzystywania zróżnicowania wewnętrznego seniorów. Omówiono wizerunek seniorów w środkach masowego przekazu. Publikacja nie zawiera ścisłego zakończenia. W ostatnim rozdziale wskazano jedynie na główne wnioski płynące z badań oraz na potencjalne dalsze kierunki analiz. Uzupełnienie tego podejścia stanowią zamieszczone w aneksie zestawienia oddolnych technik budowania kapitału społecznego oraz podstawowych cech Miast Przyjaznych Starszemu Wiekowi. Z opracowania tego z pewnością będą mogli skorzystać nie tylko naukowcy zajmujący się tematyką ludzi starych, ale i pracownicy socjalni, politycy, pracodawcy, przedstawiciele mediów i organizacji pozarządowych oraz obywatele Białegostoku i innych miast. ** "Social Capital of Old People on the Example of Bialystok Residents" is a book based on theoretical and empirical study, which presents an issue of diagnosing and using of old people social capital in the local and regional development processes. This issue is significant because of the threats and challenges associated with process of rapid ageing of Polish society at the beginning of 21st century. Publication, in particular, is an attempt to give answers to the following questions: what is the state of old people social capital in Bialystok, what transformations it undergoes and how is it differentiated? In this study old people are viewed as a social category, which is a set of people similar to each other in terms of socially significant features (such as age, possessed social roles and awareness of received social benefits), who are aware of these similarities and differences between each other. Moreover, it is assumed, that such persons exceeded the 60 years of age. It is also assumed that human, social and cultural capital is accumulated in the human resources. Social capital is recognized here broadly as a potential for collaboration embedded in interpersonal relationships and social norms that may benefit individuals, groups and societies. The book consists of three chapters. The first, which is the theoretical part of work, includes information about: old age as a stage of individual life and explanation of the old people notion. It discusses social theories of ageing, historical factors affecting on the social position of old people category, changes in their place in Polish society during the system transformation and in the early 21st century. It describes the possible consequences of increased life expectancy for democracy and capitalism - including the concepts of society for all ages, silver economy. It also features ageing population issue, as well as social policy towards the elderly and old age in Bialystok as the borderland city. A variety of social capital concepts were presented; the spheres of its influence on socio-economic development, its status in Poland and guidelines for strategic building of its resources. Selected information on the activity of old people in public, social and economic life as key features of their social capital was brought closer. Putting various theoretical positions, results of research and statistical data in order was aimed to link many dispersed sources considering that it is relevant to identify and develop seniors' social capital resources, as well as leveling the delay of Polish sociology research on the elderly. Fundamental theoretical perspective of publication is the concept of capital according to P. Bourdieu. However, the proposals of J.S. Coleman, R.D. Putnam, F. Fukuyama, A. Giddens, P. Sztompka and A. Sadowski were also used. The second chapter contains a methodological framework for the purposes of study. Research assumptions, method and course of implementation of studies were discussed. The study is based on the qualitative method and the application of in-depth interview techniques. It was considered that the personal contact with old people will be more accurate than other research techniques to identify the context in which they social capital resources can be found. It is important because the transfer of developed abroad activating solutions and interpretations of old people actions may be ineffective or have negative external effects in the Polish context. Moreover, in the Polish science literature attention is paid to scarcity of gerontological research in accordance with the interpretive paradigm. Study involved 26 respondents aged 60 to 89 years living in Bialystok associated with one of two different institutions: nursing home for the elderly and University of the Third Age. By comparing the persons on two extremes of social activity it was possible to see similarities and differences in their capital equipment, and also in achievements of the life positions in the class structure and resources aimed at successful ageing. The third chapter presents the empirical analysis of the research results. This part outlines the way in which old people think about their ancestors and contemporary people. It also shows factors according to changes in their social position in the city, social issues which they consider most important for old people, their opinions about leisure time, opportunities and barriers of economic activity and types of old people social capital depending on the institution with which they are associated. Approach to the perception and use of internal disparities of seniors were also discussed. The analysis additionally contains the evaluation of s

aklimczuk
Download Presentation

Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. A n d r z e j K l i mc z u k K A P I T A Ł S P OŁ E C Z NY L UDZ I S T A R Y C H NA P R Z Y K Ł A DZ I E MI E S Z K A ŃC ÓW MI A S T A B I A Ł Y S T OK Wi e d z a i E d u k a c j a I S B N 9 7 8 - 8 3 - 6 1 5 4 6 - 9 7 - 9 L u b l i n 2 0 1 2

  2. K a p i t a ł s p o ł e c z n y l u d z i s t a r y c h n a p r z y k ł a d z i e mi e s z k a ń c ó w mi a s t a B i a ł y s t o k S o c i a l C a p i t a l o f Ol d P e o p l e o n t h e E x a mp l e o f B i a l y s t o k R e s i d e n t s R e d a k c j a n a u k o wa p r o f . d r h a b . A n d r z e j S a d o ws k i K o r e k t a P i o t r Ni e wę g ł o ws k i ( j ę z y k p o l s k i ) Ma r t a T a l a r c z y k ( j ę z y k a n g i e l s k i ) Ok ł a d k a , s k ł a d i ł a ma n i e P i o t r Ni e wę g ł o ws k i Na o k ł a d c e wg p o my s ł u a u t o r a wy k o r z y s t a n o z d j ę c i e J o n a t h a n a Wi l s o n a > j a ws n a p . p h o t o < n a l i c e n c j i C r e a t i v e C o mmo n s A t t r i b u t i o n 2 . 0 G e n e r i c > mo r e i n f o < Ni n i e j s z a p u b l i k a c j a j e s t d o s t ę p n a n a l i c e n c j i C r e a t i v e C o mmo n s Uz n a n i e a u t o r s t wa - Uż y c i e n i e k o me r c y j n e - B e z u t wo r ó w z a l e ż n y c h 3 . 0 P o l s k a . P e wn e p r a wa z a s t r z e ż o n e n a r z e c z a u t o r a . Z e z wa l a s i ę n a wy k o r z y s t y wa n i e p u b l i k a c j i p o d wa r u n k i e m z a c h o wa n i a n i n i e j s z e j i n f o r ma c j i l i c e n c y j n e j i ws k a z a n i a a u t o r a j a k o wł a ś c i c i e l a p r a w d o t e k s t u . T r e ś ć l i c e n c j i j e s t d o s t ę p n a n a s t r o n i e : h t t p : / / c r e a t i v e c o mmo n s . o r g / l i c e n s e s / b y - n c - n d / 3 . 0 / p l / I S B N 9 7 8 - 8 3 - 6 1 5 4 6 - 9 7 - 9

  3. S P I S T R E Ś C I WS T Ę P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 R o z d z i a ł I OD WY K L UC Z E NI A DO MOB I L I Z A C J I L UDZ I S T A R Y C H. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 1 . 1 . S t a r o ś ć i l u d z i e s t a r z y w u j ę c i u s o c j o l o g i c z n y m. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 1 . 1 . 1 . E t a p s t a r o ś c i w ż y c i u j e d n o s t k i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 1 . 1 . 2 . L u d z i e s t a r z y j a k o k a t e g o r i a s p o ł e c z n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 1 . 1 . 3 . S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3 1 . 1 . 4 . S p o ł e c z e ń s t wo wo b e c s t a r o ś c i i l u d z i s t a r y c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8 1 . 1 . 5 . P r z y s z ł o ś ć d e mo k r a c j i i k a p i t a l i z mu w o b l i c z u wy d ł u ż a n i a ż y c i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 4 1 . 1 . 6 . L u d z i e s t a r z y w P o l s c e w wa r u n k a c h t r a n s f o r ma c j i i n a p o c z ą t k u X X I wi e k u . . . . . . . . . . . . . . 4 4 1 . 1 . 7 . S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i B i a ł e g o s t o k u j a k o mi a s t a p o g r a n i c z a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 0 1 . 2 . K a p i t a ł s p o ł e c z n y w l i t e r a t u r z e i b a d a n i a c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 8 1 . 2 . 1 . F o r my k a p i t a ł u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 8 1 . 2 . 1 . 1 . P o j ę c i e z a s o b ó w i k a p i t a ł u l u d z k i e g o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9 1 . 2 . 1 . 2 . K a p i t a ł s p o ł e c z n y i k a p i t a ł k u l t u r o wy we d ł u g P i e r r e ’ a B o u r d i e u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3 1 . 2 . 1 . 3 . R ó ż n o r o d n o ś ć k o n c e p c j i k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 7 1 . 2 . 2 . K a p i t a ł s p o ł e c z n y w r o z wo j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 7 1 . 2 . 3 . Z a u f a n i e j a k o wy r a z k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o P o l a k ó w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 1 . 2 . 4 . B u d o wa k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o j a k o z a d a n i e s t r a t e g i c z n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4 1 . 3 . I s t o t a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4 1 . 3 . 1 . A k t y wn o ś ć e k o n o mi c z n a w o s t a t n i m e t a p i e ż y c i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4 1 . 3 . 2 . U c z e s t n i c t wo s e n i o r ó w w ż y c i u p u b l i c z n y m i s p o ł e c z n y m. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 1 1 . 3 . 3 . Mo b i l i z a c j a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o s e n i o r ó w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 7 R o z d z i a ł I I ME T ODO L OG I A B A DA Ń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 2 2 . 1 . P r z e d mi o t i c e l p r a c y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 3 2 . 2 . P r o b l e my i h i p o t e z y b a d a wc z e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 3 2 . 3 . Me t o d o l o g i c z n o - me t o d y c z n e z a ł o ż e n i a r e a l i z a c j i b a d a n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5 2 . 3 . 1 . Me t o d a i t e c h n i k i b a d a wc z e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5 2 . 3 . 2 . Z a ł o ż e n i a b a d a wc z e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8 2 . 3 . 3 . Z a s a d y d o b o r u p r ó b y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8 2 . 3 . 4 . C h a r a k t e r y s t y k a b a d a n y c h o s ó b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 0 2 . 4 . S p o s ó b r e a l i z a c j i b a d a ń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 3 2 . 4 . 1 . O r g a n i z a c j a b a d a ń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 3 2 . 4 . 2 . P r z e b i e g b a d a ń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 5 2 . 4 . 3 . Wą t e k d r a ż l i wy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 9 2 . 4 . 4 . Wn i o s k i z o b s e r wa c j i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 1 R o z d z i a ł I I I L UDZ I E S T A R Z Y W Ś WI A DOMOŚ C I B A DA NY C H. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 4 3 . 1 . P a mi ę ć o l u d z i a c h s t a r y c h w r o d z i n i e p o c h o d z e n i a i s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j . . . . . . . . . . . 1 3 5 3 . 2 . P o z y c j a l u d z i s t a r y c h w s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j mi a s t a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 6 3 . 3 . G ł ó wn e p r o b l e my s p o ł e c z n e s t a r s z y c h mi e s z k a ń c ó w B i a ł e g o s t o k u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 4

  4. 3 . 4 . C z a s wo l n y o r a z s z a n s e i b a r i e r y a k t y wn o ś c i e k o n o mi c z n e j l u d z i s t a r y c h . . . . . . . . . . . 1 6 3 3 . 5 . Z r ó ż n i c o wa n i e we wn ę t r z n e s e n i o r ó w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 0 3 . 5 . 1 . P o c h o d z e n i e i z a i n t e r e s o wa n i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 1 3 . 5 . 2 . Wi e k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 4 3 . 5 . 3 . P ł e ć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 8 3 . 5 . 4 . Wy k s z t a ł c e n i e i r o l e z a wo d o we . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 0 3 . 5 . 5 . A k t y wn o ś ć s p o ł e c z n a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 3 3 . 5 . 6 . „ N a r z e k a n i e ” i „ z a c h wa l a n i e ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 8 3 . 5 . 7 . Z a c h o wa n i a d e wi a c y j n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 3 3 . 5 . 8 . R e l i g i a i p o l i t y k a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 6 3 . 6 . S e n i o r z y o s wo i m wi z e r u n k u w me d i a c h ma s o wy c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0 6 Z A P OT R Z E B OWA NI E NA K A P I T A Ł S P OŁ E C Z NY L UDZ I S T A R Y C H – Z A MI A S T Z A K OŃC Z E NI A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 2 S UMMA R Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 8 B I B L I OG R A F I A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 0 1 . K s i ą ż k i i a r t y k u ł y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 0 2 . A k t y p r a wn e i d o k u me n t y u r z ę d o we . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3 9 3 . B a d a n i a o p i n i i p u b l i c z n e j . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 1 4 . Ma t e r i a ł y ( ź r ó d ł a ) s t a t y s t y c z n e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 2 5 . Ne t o g r a f i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 3 A NE K S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 4 1 . T a b e l e i wy k r e s y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 4 2 . K we s t i o n a r i u s z d y s p o z y c j i d o wy wi a d u j a k o ś c i o we g o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 1 3 . O d d o l n e t e c h n i k i b u d o wa n i a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 7 4 . L i s t a k o n t r o l n a p o d s t a wo wy c h c e c h Mi a s t P r z y j a z n y c h S t a r s z e mu Wi e k o wi . . . . . . . . 2 6 3

  5. C ONT E NT S I NT R ODUC T I ON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 C h a p t e r I F R OM E X C L US I ON T O MOB I L I Z A T I ON OF OL D P E OP L E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 1 . 1 . O l d a g e a n d o l d p e o p l e i n s o c i o l o g i c a l a p p r o a c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 1 . 1 . 1 . O l d a g e p h a s e i n t h e l i f e o f i n d i v i d u a l s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 1 . 1 . 2 . O l d p e o p l e a s a s o c i a l c a t e g o r y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 1 . 1 . 3 . S o c i a l t h e o r i e s o f a g e i n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3 1 . 1 . 4 . S o c i e t y t o wa r d s o l d a g e a n d o l d p e o p l e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 8 1 . 1 . 5 . T h e f u t u r e o f d e mo c r a c y a n d c a p i t a l i s m i n t h e f a c e o f l i f e e x t e n s i o n . . . . . . . . . . . . . . . . 3 4 1 . 1 . 6 . O l d p e o p l e i n P o l a n d d u r i n g t r a n s f o r ma t i o n a n d a t t h e b e g i n n i n g o f X X I c e n t u r y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4 1 . 1 . 7 . A g e i n g o f t h e B i a l y s t o k p o p u l a t i o n a s a b o r d e r l a n d c i t y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 0 1 . 2 . S o c i a l c a p i t a l i n t h e l i t e r a t u r e a n d r e s e a r c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 8 1 . 2 . 1 . F o r ms o f c a p i t a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 8 1 . 2 . 1 . 1 . T h e c o n c e p t o f r e s o u r c e s a n d h u ma n c a p i t a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9 1 . 2 . 1 . 2 . S o c i a l c a p i t a l a n d c u l t u r a l c a p i t a l a c c o r d i n g t o P i e r r e B o u r d i e u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3 1 . 2 . 1 . 3 . T h e d i v e r s i t y o f s o c i a l c a p i t a l c o n c e p t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 7 1 . 2 . 2 . S o c i a l c a p i t a l i n s o c i o - e c o n o mi c d e v e l o p me n t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 7 1 . 2 . 3 . T r u s t a s a e x p r e s s i o n o f P o l e s s o c i a l c a p i t a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 1 . 2 . 4 . S o c i a l c a p i t a l b u i l d i n g a s a s t r a t e g i c t a s k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4 1 . 3 . T h e e s s e n c e o f o l d p e o p l e s o c i a l c a p i t a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4 1 . 3 . 1 . E c o n o mi c a c t i v i t y i n t h e l a s t s t a g e o f l i f e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 4 1 . 3 . 2 . S e n i o r c i t i z e n s p a r t i c i p a t i o n i n p u b l i c a n d s o c i a l l i f e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 1 1 . 3 . 3 . T h e mo b i l i z a t i o n o f s e n i o r s s o c i a l c a p i t a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 7 C h a p t e r I I R E S E A R C H ME T HODOL O G Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 2 2 . 1 . S u b j e c t a n d a i m o f s t u d y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 3 2 . 2 . R e s e a r c h p r o b l e ms a n d h y p o t h e s e s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 3 2 . 3 . Me t h o d o l o g i c a l a n d me t h o d i c a l a p p r o a c h t o f i e l d wo r k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5 2 . 3 . 1 . Me t h o d a n d r e s e a r c h t e c h n i q u e s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5 2 . 3 . 2 . R e s e a r c h a s s u mp t i o n s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8 2 . 3 . 3 . P r i n c i p l e s o f s a mp l e s e l e c t i o n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8 2 . 3 . 4 . R e s p o n d e n t s c h a r a c t e r i s t i c s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 0 2 . 4 . C o n d u c t i n g o f r e s e a r c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 3 2 . 4 . 1 . O r g a n i z a t i o n o f r e s e a r c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 3 2 . 4 . 2 . C o u r s e o f s t u d y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 5 2 . 4 . 3 . S e n s i t i v e t o p i c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 9 2 . 4 . 4 . C o n c l u s i o n s f r o m t h e o b s e r v a t i o n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 1 C h a p t e r I I I O L D P E OP L E I N R E S P ONDE NT S C ONS C I OUS NE S S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 4 3 . 1 . Me mo r y o f t h e e l d e r l y i n f a mi l y o f o r i g i n a n d l o c a l c o mmu n i t y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 5 3 . 2 . P o s i t i o n o f o l d p e o p l e i n s o c i a l s t r u c t u r e o f t h e c i t y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 6 3 . 3 . Ma i n s o c i a l p r o b l e ms o f B i a l y s t o k o l d e r r e s i d e n t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5 4

  6. 3 . 4 . F r e e t i me , o p p o r t u n i t i e s a n d b a r r i e r s t o e c o n o mi c a c t i v i t y o f o l d p e o p l e . . . . . . . . . . . . . 1 6 3 3 . 5 . I n t e r n a l d i v e r s i t y o f s e n i o r s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 0 3 . 5 . 1 . O r i g i n a n d i n t e r e s t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 1 3 . 5 . 2 . A g e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 4 3 . 5 . 3 . G e n d e r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7 8 3 . 5 . 4 . E d u c a t i o n a n d p r o f e s s i o n a l r o l e s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 0 3 . 5 . 5 . S o c i a l a c t i v i t y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 3 3 . 5 . 6 . " C o mp l a i n i n g " a n d " g l o r i f y i n g " . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 8 3 . 5 . 7 . D e v i a n t b e h a v i o r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 3 3 . 5 . 8 . R e l i g i o n a n d p o l i t i c s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 6 3 . 6 . S e n i o r s a b o u t t h e i r i ma g e i n t h e me d i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0 6 DE MA ND F OR S OC I A L C A P I T A L O F O L D P E OP L E - I NS T E A D OF E NDI NG . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 2 S UMMA R Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 8 B I B L I OG R A P HY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 0 1 . B o o k s a n d a r t i c l e s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 0 2 . L e g a l a c t s a n d o f f i c i a l d o c u me n t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3 9 3 . P u b l i c o p i n i o n r e s e a r c h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 1 4 . S t a t i s t i c ma t e r i a l s ( s o u r c e s ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 2 5 . Ne t o g r a p h y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 3 A NNE X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 4 1 . T a b l e s a n d c h a r t s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 4 2 . Q u e s t i o n n a i r e o f i n s t r u c t i o n s f o r t h e q u a l i t a t i v e i n t e r v i e w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 1 3 . B o t t o m- u p t e c h n i q u e s o f s o c i a l c a p i t a l b u i l d i n g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 7 4 . C h e c k l i s t o f e s s e n t i a l f e a t u r e s o f A g e - f r i e n d l y C i t i e s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6 3

  7. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 9 WS T Ę P L i c z b a l u d z i s t a r y c h wz r a s t a . Na p o c z ą t k u X X I wi e k u p r o c e s s t a r z e n i a s i ę s p o ­ ł e c z e ń s t wa mo ż e b y ć t r a k t o wa n y z a r ó wn o j a k o z a g r o ż e n i e , j a k i wy z wa n i e . Z j e d n e j s t r o n y o b a wi a my s i ę o s a mo t n i e n i a , z n i e d o ł ę ż n i e n i a i u b ó s t wa , z d r u g i e j – ma r z y my o o d p o c z y n k u w t o wa r z y s t wi e , z a c h o wa n i u k o n d y c j i i k o r z y s t a n i u z n a g r o ma d z o ­ n e g o b o g a c t wa . O d 2 0 1 0 r o k u s p o ł e c z e ń s t wo p o l s k i e s t a r z e j e s i ę c o r a z s z y b c i e j , a z a t e m c o r a z c z ę ś c i e j b ę d z i e s t a wa ć p r z e d d y l e ma t e m, k t ó r y z t y c h wa r i a n t ó w j e s t mu b l i ż s z y . W n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i p r z y j ę t o z a ł o ż e n i e , ż e mo ż l i wo ś ć d ł u ż s z e g o c i e ­ s z e n i a s i ę ż y c i e m t o o s i ą g n i ę c i e , k t ó r e n i e z wa l n i a n a s z o b o wi ą z k ó w, l e c z wp r o s t p r z e c i wn i e – wy ma g a o d n a s wi ę k s z e j o d p o wi e d z i a l n o ś c i z a ż y c i e s wo j e i i n n y c h . B e z t e g o n i e z d o ł a my p o d j ą ć d z i a ł a ń p r e we n c y j n y c h ma j ą c y c h n a c e l u z a p o b i e g a ­ n i e p o wa ż n y m p r o b l e mo m g o s p o d a r c z y m, s p o ł e c z n y m, p o l i t y c z n y m i k u l t u r o wy m. Ż y c i e w o k r e s i e s t a r o ś c i n i e d o t y c z y t y l k o t y c h , k t ó r z y j u ż s ą s t a r z y , a l e t e ż t y c h , k t ó r z y n i mi b ę d ą . L u d z i e s t a r z y w t y m o p r a c o wa n i u s ą p o s t r z e g a n i j a k o k a t e g o r i a s p o ł e c z n a , c z y l i z b i ó r o s ó b p o d o b n y c h d o s i e b i e p o d wz g l ę d e m s p o ł e c z n i e i s t o t n y c h c e c h ( t a ­ k i c h j a k wi e k , p o s i a d a n e r o l e s p o ł e c z n e i ś wi a d o mo ś ć k o r z y s t a n i a z e ś wi a d c z e ń s p o ­ ł e c z n y c h ) , k t ó r z y s ą ś wi a d o mi t e g o p o d o b i e ń s t wa i s wo j e j o d r ę b n o ś c i o d i n n y c h . P r z y j mu j e s i ę p o n a d t o , i ż o s o b y t a k i e p r z e k r o c z y ł y 6 0 . r o k ż y c i a . Z a k ł a d a s i ę t e ż , ż e w z a s o b a c h l u d z k i c h s k u mu l o wa n y j e s t k a p i t a ł l u d z k i , s p o ł e c z n y i k u l t u r o wy . K a p i ­ t a ł s p o ł e c z n y j e s t t u u j mo wa n y s z e r o k o j a k o p o t e n c j a ł ws p ó ł d z i a ł a n i a o s a d z o n y w p o wi ą z a n i a c h mi ę d z y l u d z k i c h i n o r ma c h s p o ł e c z n y c h , k t ó r y mo ż e p r z y n o s i ć k o ­ r z y ś c i o s o b o m, g r u p o m i s p o ł e c z e ń s t wo m. S k a l a p r o b l e mó w z wi ą z a n y c h z e wz r o s t e m i l o ś c i o we g o u d z i a ł u l u d z i s t a r y c h w p o p u l a c j i k r a j u i mi a s t a z d a j e s i ę s t a l e n a r a s t a ć . Wy s t a r c z y ws p o mn i e ć c h o c i a ż b y o t r u d n o ś c i a c h z f u n k c j o n o wa n i e m s y s t e mu u b e z p i e c z e ń s p o ł e c z n y c h , u p o ws z e c h ­ n i a n i e m s i ę a k t ó w d y s k r y mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k , z n i k o me j e d u k a c j i u s t a wi c z ­ n e j i e d u k a c j i d o s t a r o ś c i , t r a k t o wa n i e m l u d z i s t a r y c h j a k o l i c z n e g o e l e k t o r a t u i b i e r ­ n y c h k l i e n t ó w o p i e k i s p o ł e c z n e j , j a k t e ż o o g r a n i c z o n y m d o s t ę p i e o s ó b w p o d e ­ s z ł y m wi e k u d o c y f r o wy c h t e c h n o l o g i i i n f o r ma t y c z n y c h i t e l e k o mu n i k a c y j n y c h o r a z i c h n i e wi e l k i m u c z e s t n i c t wi e w ż y c i u s p o ł e c z n y m. F a k t e m j e s t t e ż , i ż w P o l s c e wy s t ę p u j e n a j n i ż s z y s p o ś r ó d ws z y s t k i c h k r a j ó w Un i i E u r o p e j s k i e j wi e k o s ó b wy ­ c h o d z ą c y c h z r y n k u p r a c y – P o l a c y p o ws z e c h n i e k o ń c z ą p r a c ę z a wo d o wą p r z e d p r z e k r o c z e n i e m wi e k u e me r y t a l n e g o . D o t e g o p r z y p u s z c z a s i ę , ż e s t a r z e n i e s i ę s p o ­ ł e c z e ń s t w e u r o p e j s k i c h p o c i ą g n i e z a s o b ą n a p ł y w e mi g r a n t ó w z mł o d s z y c h r e g i o ­ n ó w ś wi a t a , j a k A z j a i A f r y k a , p r z y c z y m r ó ż n i c e k u l t u r o we s t a n ą s i ę ź r ó d ł e m k o n ­ f l i k t ó w s p o ł e c z n y c h . D a l s z y r o z wó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y wy ma g a z a t e m p o s z u k i ­

  8. 1 0 |Andr z e j Kl i mc z uk wa n i a s p o s o b ó w n a wy d ł u ż a n i e a k t y wn o ś c i z a wo d o we j l u d z i s t a r y c h o r a z wz r o s t i c h u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , b y o b n i ż y ć k o s z t y i c h u t r z y ma n i a o r a z k s z t a ł t o wa ć p o z y t y wn e p o s t a wy wo b e c s t a r o ś c i i o t wa r t o ś c i k u l t u r o we j c a ł y c h s p o ł e c z e ń s t w. D o s t r z e ż e n i e ws k a z a n y c h z j a wi s k s k ł a n i a d o p o d j ę c i a n i e t y l k o r o z wa ż a ń t e o r e t y c z ­ n y c h , a l e i p o s z u k i wa n i a r o z wi ą z a ń p r a k t y c z n y c h . P o d j ę c i u w n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i t e ma t u k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h t o wa r z y s z y ł y t r z y o k o l i c z n o ś c i . P i e r ws z ą s t a n o wi ł a o b s e r wa c j a p r z e z a u t o r a k o n s e ­ k we n c j i p r o c e s u u mi e r a n i a i ś mi e r c i p e wn e g o s t a r e g o c z ł o wi e k a – n a j p i e r w b y ł o mo ż n a d o s t r z e c n i e s p o t y k a n e d o t y c h c z a s wś r ó d j e g o b l i s k i c h z a b i e g i o p o d t r z y ma ­ n i e g o p r z y ż y c i u , p o j e g o ś mi e r c i z a ś b u r z l i we s p o r y i r o z p a d r o d z i n y . Ni e d o s t r z e g a ­ n a n a c o d z i e ń o s o b a o k a z a ł a s i ę i s t o t n a d o p i e r o w o s t a t n i c h d n i a c h j e j ż y c i a . D r u g ą p r z e s ł a n k ą b y ł o d o s t r z e ż e n i e p r z e z a u t o r a p o d c z a s p r a c y w c h a r a k t e r z e r e d a k t o r a i p u b l i c y s t y p i s z ą c e g o o g r a c h k o mp u t e r o wy c h i wi d e o , z a i n t e r e s o wa n i a p r o mo c j ą i wy k o r z y s t a n i e m t e c h n o l o g i i c y f r o wy c h wś r ó d s e n i o r ó w w k r a j a c h r o z wi n i ę t y c h , t a k i c h j a k J a p o n i a i S t a n y Z j e d n o c z o n e . T r z e c i ą o k o l i c z n o ś ć s t a n o wi ł o u c z e s t n i c t wo w l a t a c h 2 0 0 5 - 2 0 0 8 w p r o j e k t a c h b a d a wc z y c h „ D e mo k r a c j a l o k a l n a w d z i a ł a n i u ” i „ D e mo k r a c j a l o k a l n a : r e l a c j e mi ę d z y l o k a l n ą wł a d z ą i s p o ł e c z n o ś c i ą j a k o c z y n n i k r o z wo j u ma ł y c h z b i o r o wo ś c i t e r y t o r i a l n y c h ” r e a l i z o wa n y c h p r z e z Wy d z i a ł H i s t o ­ r y c z n o - S o c j o l o g i c z n y Un i we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u1. Z d a r z e n i a t e s k ł o n i ł y a u t o r a d o z a i n t e r e s o wa n i a s i ę p r o c e s e m s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa p o l s k i e g o . Z mi a n y d e mo g r a f i c z n e s ą o t y l e i n t e r e s u j ą c e , ż e n i e p r z e r y wa j ą n i e s p o d z i e wa n i e c i ą g ł o ś c i ż y c i a c o d z i e n n e g o t a k j a k wy b u c h wo j n y c z y r e wo l u c j i , l e c z r a c z e j p o wo l i wś l i z g u j ą s i ę w n i e p o p r z e z z d a r z e n i a o mn i e j s z e j s k a l i , p r z e z c o wy d a j ą s i ę n a t y l e o d l e g ł e , i ż i c h p o z y t y wn e i n e g a t y wn e a s p e k t y s ą c z ę s t o p o mi j a n e i i g n o r o wa n e . P o z a t y m wz r o s t d ł u g o ś c i ż y c i a l u d z k i e g o o z n a c z a s z a n s e n a p r z e ż y c i e wi e l u z d a r z e ń o r a z z mi a n o r g a n i z a c y j n y c h i s y s t e mo wy c h , a wi ę c t a k ż e c z e r p a n i a k o r z y ś c i z wi e d z y o d z i a ł a n i u w r ó ż n y c h wa r u n k a c h . Ni n i e j s z a k s i ą ż k a s t a n o wi z n a c z n i e p o s z e r z o n ą i z a k t u a l i z o wa n ą we r s j ę p r a c y ma g i s t e r s k i e j p o d t y m s a my m t y t u ł e m, k t ó r a z o s t a ł a o b r o n i o n a w 2 0 0 8 r o k u n a Wy d z i a l e H i s t o r y c z n o - S o c j o l o g i c z n y m Un i we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u . R o k p ó ź n i e j z d o b y ł a n a g r o d ę w V e d y c j i k o n k u r s u n a u k o we g o i m. p r o f . J e r z e g o P i o t r o ws k i e g o 1 R e z u l t a t y ws p o mn i a n y c h p r o j e k t ó w z o s t a ł y o p i s a n e w p r a c y I . S a d o ws k i , S p o ł e c z n a k o n s t r u k c j a d e mo k r a c j i l o k a l n e j . R o l a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o w d z i a ł a n i u i n s t y t u c j i p r z e d s t a wi c i e l s k i c h , I n s t y t u t S t u d i ó w P o l i t y c z n y c h P A N, Wa r s z a wa 2 0 1 1 . Wś r ó d p o z o s t a ł y c h i s t o t n y c h p u b l i k a c j i p r a c o wn i k ó w Wy d z i a ł u H i s t o r y c z n o - S o c j o l o g i c z n e g o Un i we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u z wi ą z a n y c h z b a d a n i a mi n a d k a p i t a ł e m s p o ł e c z n y m ws k a z a ć n a l e ż y : A . S a d o ws k i , B i a ł y s t o k . K a p i t a ł s p o ł e c z n y mi e s z k a ń c ó w mi a s t a , WS E , B i a ł y s t o k 2 0 0 6 ; B . B o r a ws k a , J a s i e b i e n i e wi d z i a ł a m n a ws i . O a wa n s i e e d u k a c y j ­ n y m mł o d z i e ż y wi e j s k i e j w o k r e s i e z mi a n y s y s t e mo we j , Wy d . Un i we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u , B i a ł y ­ s t o k 2 0 0 6 ; U. A b ł a ż e wi c z - G ó r n i c k a , K . K r z y s z t o f e k , R . O r y s z c z y s z y n , A . S a d o ws k i ( r e d . ) , K a p i t a ł y s p o ł e c z n e i k u l t u r o we mi a s t . Ś r o d k o wo e u r o p e j s k i c hi ws c h o d n i o e u r o p e j s k i c h p o g r a n i c z y , Wy d . Un i ­ we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u , B i a ł y s t o k 2 0 0 9 .

  9. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 1 1 o r g a n i z o wa n e g o p r z e z P o l s k i e T o wa r z y s t wo G e r o n t o l o g i c z n e . Na p o t r z e b y p u b l i k a ­ c j i z o s t a ł a u z u p e ł n i o n a w n i e z b ę d n y m z a k r e s i e o d o d a t k o we i n f o r ma c j e , k o me n t a ­ r z e o r a z d a n e d e mo g r a f i c z n e i wy n i k i b a d a ń o p i n i i p u b l i c z n e j . D o d a n o r ó wn i e ż d o ­ d a t k o we p o d r o z d z i a ł y z u wa g i n a f a k t , i ż w c z a s i e , j a k i mi n ą ł o d p r z y g o t o wa n i a o r y g i n a l n e j p r a c y , t e ma t y k a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h s p o t k a ł a s i ę z z a i n ­ t e r e s o wa n i e m p r z y n a j mn i e j k i l k u g e r o n t o l o g ó w2 o r a z w p e wn y m s t o p n i u z o s t a ł a u wz g l ę d n i o n a w r z ą d o wy c h d o k u me n t a c h s t r a t e g i c z n y c h3. O p r a c o wa n i e s t a n o wi p r ó b ę s f o r mu ł o wa n i a o d p o wi e d z i n a p y t a n i a : j a k i j e s t s t a n k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h mi e s z k a j ą c y c h w B i a ł y ms t o k u , j a k i m u l e g a p r z e mi a n o m i j a k i e j e s t j e g o z r ó ż n i c o wa n i e ? W c z ę ś c i t e o r e t y c z n e j p r z e d s t a wi o n o i n f o r ma c j e o s t a r o ś c i j a k o e t a p i e w ż y c i u j e d n o s t k i , wy j a ś n i o n o p o j ę c i e l u d z i s t a r y c h , o mó wi o n o s p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , h i s t o r y c z n e c z y n n i k i o d d z i a ł y wa j ą c e n a p o ł o ż e n i e k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a ­ r y c h , z mi a n y i c h mi e j s c a w s p o ł e c z e ń s t wi e p o l s k i m w t r a k c i e t r a n s f o r ma c j i u s t r o j o ­ we j i n a p o c z ą t k u X X I wi e k u , mo ż l i we k o n s e k we n c j e wz r o s t u d ł u g o ś c i ż y c i a w wa ­ r u n k a c h d e mo k r a c j i i k a p i t a l i z mu o r a z c h a r a k t e r y s t y k ę p r o b l e mu s t a r z e n i a s i ę l u d ­ n o ś c i B i a ł e g o s t o k u j a k o mi a s t a p o g r a n i c z a . Z a p r e z e n t o wa n o t e ż r ó ż n o r o d n e k o n c e p ­ c j e k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o , s f e r y j e g o o d d z i a ł y wa n i a n a r o z wó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r ­ c z y , j e g o s t a n w P o l s c e o r a z wy t y c z n e d o s t r a t e g i c z n e g o b u d o wa n i a j e g o z a s o b ó w. P r z y b l i ż o n o r ó wn i e ż wy b r a n e i n f o r ma c j e o a k t y wn o ś c i l u d z i s t a r y c h w ż y c i u p u ­ b l i c z n y m, s p o ł e c z n y m i g o s p o d a r c z y m j a k o k l u c z o wy c h c e c h a c h i c h k a p i t a ł u s p o ­ ł e c z n e g o . P o r z ą d k u j ą c r ó ż n e s t a n o wi s k a t e o r e t y c z n e , wy n i k i b a d a ń i d a n e s t a t y ­ s t y c z n e , d ą ż o n o d o p o wi ą z a n i a wi e l u r o z p r o s z o n y c h ź r ó d e ł w p r z e k o n a n i u , i ż j e s t t o i s t o t n e w c e l u o k r e ś l e n i a i z a g o s p o d a r o wa n i a z a s o b ó w k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o s e n i o ­ r ó w, j a k r ó wn i e ż n i we l a c j i o p ó ź n i e n i a p o l s k i e j s o c j o l o g i i w z a k r e s i e b a d a ń n a d 2 E . T r a f i a ł e k , L u d z i e s t a r z y j a k o k a p i t a ł s p o ł e c z n y , [ w: ] L . F r ą c k i e wi c z , A . R ą c z a s z e k ( r e d . ) , K a p i t a ł s p o ł e c z n y , Wy d . A k a d e mi i E k o n o mi c z n e j , K a t o wi c e 2 0 0 4 , s . 1 5 9 - 1 6 7 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r ­ s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , Ś l ą s k , K a t o wi c e 2 0 0 7 , s . 1 7 8 - 1 8 0 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , O b s z a r y wy k l u c z e n i a i o d mi e n n o ś c i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r s z y c h w t e o r i i , p r a k ­ t y c e i b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h , [ w: ] L . G o ł d y k a , I . Ma c h a j ( r e d . ) , E n k l a wy ż y c i a s p o ł e c z n e g o , Un i we r s y t e t S z c z e c i ń s k i , S z c z e c i n 2 0 0 7 , s . 2 7 7 - 2 9 3 ; M. C i s e k , K a p i t a ł s p o ł e c z n y j a k o s z c z e g ó l n y z a s ó b o s ó b s t a r s z y c h . P r ó b a p o mi a r u , [ w: ] M. Ma k u c h , D . Mo r o ń ( r e d . ) , O s o b y s t a r s z e w s p o ł e c z e ń s t wi e – s p o ł e c z e ń s t wo wo b e c o s ó b s t a r s z y c h , Wy d . Un i we r s y t e t u Wr o c ł a ws k i e g o , Wr o c ł a w 2 0 1 1 , s . 8 9 - 9 8 ; P . K u b i c k i , U b ó s t wo i wy k l u c z e n i e s p o ł e c z n e o s ó b s t a r s z y c h , [ w: ] R . S z a r f e n b e r g ( r e d . ) , P o l s k i r a p o r t S o c i a l Wa t c h 2 0 1 0 . U b ó s t wo i wy k l u c z e n i e s p o ł e c z n e w P o l s c e , K a mp a n i a P r z e c i w H o mo f o b i i , Wa r ­ s z a wa 2 0 1 1 , s . 7 1 - 8 1 ; S . G r o t o ws k a , S e n i o r z y w p r z e s t r z e n i p u b l i c z n e j . K a p i t a ł s p o ł e c z n y u c z e s t n i k ó w ws p ó l n o t , r u c h ó w i s t o wa r z y s z e ń k a t o l i c k i c h , No mo s , K r a k ó w 2 0 1 1 ; M. R y ms z a ( r e d . ) , S e n i o r z y w o r g a n i z a c j a c h p o z a r z ą d o wy c h , „ T r z e c i S e k t o r ” n r 3 ( 2 5 ) / 2 0 1 1 . 3 M. B o n i ( r e d . ) , R a p o r t o k a p i t a l e i n t e l e k t u a l n y m P o l s k i , K P R M, Wa r s z a wa 2 0 0 8 ; M. B o n i ( r e d . ) , R a ­ p o r tP o l s k a 2 0 3 0 . Wy z wa n i a r o z wo j o we , K P R M, Wa r s z a wa 2 0 0 9 ; M. B o n i ( r e d . ) , D ł u g o o k r e s o wa S t r a t e g i a R o z wo j u K r a j u 2 0 3 0 . P r o j e k t , K P R M, Wa r s z a wa 2 0 1 1 ; M. B o n i ( r e d . ) , S t r a t e g i a R o z wo j u K a ­ p i t a ł u L u d z k i e g o . P r o j e k t , K P R M, Wa r s z a wa 2 0 1 1 , h t t p : / / z d s . k p r m. g o v . p l / s i t e s / d e f a u l t / f i l e s / p l i k i / s r k l _ - _ we r s j a _ z _ 1 5 _ l i s t o p a d a . p d f [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; M. S mo l e ń ( r e d . ) , S t r a t e g i a R o z wo j u K a p i t a ł u S p o ł e c z n e g o . P r o j e k t d o k u me n t u p o k o n s u l t a c j a c h s p o ł e c z n y c h , MK I D N , Wa r s z a wa 2 0 1 1 .

  10. 1 2 |Andr z e j Kl i mc z uk l u d ź mi s t a r y mi u z n a n a z o s t a ł a k o n c e p c j a k a p i t a ł u P . B o u r d i e u , a u t o r b i e r z e r ó wn i e ż p o d u wa g ę p r o p o z y c j e b a d a wc z e J . S . C o l e ma n a , R . D . P u t n a ma , F . F u k u y a my , A . G i d d e n s a , P . S z t o mp k i i A . S a d o ws k i e g o . D r u g i r o z d z i a ł z a wi e r a o k r e ś l e n i e r a m me t o d o l o g i c z n y c h b a d a ń p r z e p r o wa ­ d z o n y c h n a p o t r z e b y t e j p u b l i k a c j i . O mó wi o n o p r z y j ę t e z a ł o ż e n i a b a d a wc z e o r a z p r z y b l i ż o n o s p o s ó b i p r z e b i e g r e a l i z a c j i b a d a ń . P r z e d e ws z y s t k i m z d e c y d o wa n o s i ę n a k o r z y s t a n i e z me t o d y j a k o ś c i o we j i z a s t o s o wa n i e t e c h n i k i wy wi a d u s wo b o d n e ­ g o u k i e r u n k o wa n e g o . Uz n a n o , i ż p o d mi o t o wy k o n t a k t z l u d ź mi s t a r y mi u mo ż l i wi d o k ł a d n i e j s z e r o z p o z n a n i e k o n t e k s t u , w k t ó r y m z n a j d u j ą s i ę z a s o b y i c h k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o . J e s t t o wa ż n e , g d y ż p r z e n o s z e n i e n a r o d z i my g r u n t o p r a c o wa n y c h z a g r a n i c ą i n t e r p r e t a c j i d z i a ł a ń l u d z i s t a r y c h i r o z wi ą z a ń a k t y wi z u j ą c y c h , mo ż e o k a z a ć s i ę n i e s k u t e c z n e l u b wy wo ł a ć n e g a t y wn e e f e k t y z e wn ę t r z n e . P o n a d t o w l i t e r a t u r z e p r z e d mi o t u z wr a c a s i ę u wa g ę n a n i e d o s t a t e k b a d a ń g e r o n t o l o g i c z n y c h z g o d n y c h z p a r a d y g ma t e m i n t e r p r e t a t y wn y m5. B a d a n i u p o d d a n o 2 6 r e s p o n d e n t ó w w wi e k u o d 6 0 d o 8 9 l a t ż y j ą c y c h w mi e ś c i e B i a ł y s t o k z wi ą z a n y c h z j e d n ą z d wó c h r ó ż n y c h i n s t y t u c j i : D o me m P o mo c y S p o ł e c z n e j i Un i we r s y t e t e m T r z e c i e g o Wi e k u . P o p r z e z p o r ó wn y wa n i e o s ó b z n a j d u j ą c y c h s i ę n a d wó c h b i e g u n a c h a k t y wn o ś c i s p o ł e c z n e j mo ż l i we b y ł o d o s t r z e ż e n i e p o d o b i e ń s t w i r ó ż n i c w i c h wy p o s a ż e n i u k a p i t a ł o wy m, a z a r a z e m w o s i ą g n i ę t y c h w c i ą g u ż y c i a p o z y c j a c h w s t r u k t u r z e k l a s o we j i z a s o b a c h s ł u ż ą c y c h p o my ś l n e j s t a r o ś c i W t r z e c i m r o z d z i a l e p r z e d s t a wi o n a z o s t a ł a c z ę ś ć wy n i k ó w a n a l i z e mp i r y c z ­ n y c h . P r z y b l i ż o n o t u s p o s ó b , w j a k i l u d z i e s t a r z y my ś l ą o p o d o b n y c h s o b i e p r z o d ­ k a c h i o s o b a c h ws p ó ł c z e s n y c h , a t a k ż e c z y n n i k i , w z a l e ż n o ś c i o d k t ó r y c h z mi e n i a s i ę i c h p o z y c j a s p o ł e c z n a w mi e ś c i e o r a z p r o b l e my s p o ł e c z n e , j a k i e u z n a j ą z a n a j wa ż ­ n i e j s z e d l a l u d z i s t a r y c h . A n a l i z i e p o d d a n o o p i n i e o i c h c z a s i e wo l n y m, s z a n s a c h i b a r i e r a c h a k t y wn o ś c i e k o n o mi c z n e j . Wy r ó ż n i o n o t y p y k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h w z a l e ż n o ś c i o d i n s t y t u c j i , z k t ó r y mi s ą z wi ą z a n i o r a z p o d e j ś c i a d o p o s t r z e ­ 4. P o mi mo , i ż z a p o d s t a wo wą p e r s p e k t y wę t e o r e t y c z n ą p u b l i k a c j i 6. 4 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , [ w: ] W. K wa ś n i e wi c z ( r e d . ) , E n c y k l o p e d i a s o c j o l o g i i . T o m 2 , O f i c y n a Na ­ u k o wa , Wa r s z a wa 1 9 9 9 , s . 1 4 6 - 1 4 7 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 7 9 - 9 2 ; P . C z e k a n o ws k i , S p o ł e c z n e a s p e k t y s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i w P o l s c e . P e r s p e k t y wa s o c j o l o g i i s t a r o ś c i , Wy d . Un i we r s y t e t u G d a ń s k i e g o , G d a ń s k 2 0 1 2 . 5 M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 8 9 - 9 2 ; M. H a l i c k a , S a t y s f a k c j a ż y c i o wa l u d z i s t a r y c h . S t u d i u m t e o r e t y c z n o - e mp i r y c z n e , A k a d e mi a Me d y c z n a w B i a ł y ms t o k u , B i a ł y s t o k 2 0 0 4 ; J . Wa wr z y n i a k , O b l i c z a s t a r o ś c i . B i o g r a f i a j a k o ź r ó d ł o c z y n n i k ó w a d a p t a c y j n y c h , Wy d . Wy ż s z e j S z k o ł y H u ma n i s t y c z n o - E k o n o mi c z n e j , Ł ó d ź 2 0 0 9 ; J . H a l i c k i , O b r a z y s t a r o ś c i . R y s o wa n e p r z e ż y c i a mi s e n i o r ó w, Wy d . Un i we r s y t e t u w B i a ł y m­ s t o k u , B i a ł y s t o k 2 0 1 0 . 6 Z a s a d n o ś ć s t o s o wa n i a p r o c e d u r p o r ó wn y wa n i a p r z y p a d k ó w r ó ż n y c h p ó l n p . i n s t y t u c j i i e t a p ó w i c h r o z wo j u ws k a z y wa ł s a m a u t o r s t r u k t u r a l n e g o u j ę c i a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o P . B o u r d i e u . Z o b . P . B o u r d i e u , L . J . D . Wa c q u a n t , Z a p r o s z e n i e d o s o c j o l o g i i r e f l e k s y j n e j , O f i c y n a Na u k o wa , Wa r s z a wa 2 0 0 1 , s . 2 2 2 - 2 3 4 .

  11. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 1 3 g a n i a i wy k o r z y s t y wa n i a z r ó ż n i c o wa n i a we wn ę t r z n e g o s e n i o r ó w. O mó wi o n o wi z e ­ r u n e k s e n i o r ó w w ś r o d k a c h ma s o we g o p r z e k a z u . P u b l i k a c j a n i e z a wi e r a ś c i s ł e g o z a k o ń c z e n i a . W o s t a t n i m r o z d z i a l e ws k a z a n o j e d y n i e n a g ł ó wn e wn i o s k i p ł y n ą c e z b a d a ń o r a z n a p o t e n c j a l n e d a l s z e k i e r u n k i a n a l i z . Uz u p e ł n i e n i e t e g o p o d e j ś c i a s t a n o wi ą z a mi e s z c z o n e w a n e k s i e z e s t a wi e n i a o d d o l n y c h t e c h n i k b u d o wa n i a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o o r a z p o d s t a wo wy c h c e c h Mi a s t P r z y j a z n y c h S t a r s z e mu Wi e k o wi . Z o p r a c o wa n i a t e g o z p e wn o ś c i ą b ę d ą mo ­ g l i s k o r z y s t a ć n i e t y l k o n a u k o wc y z a j mu j ą c y s i ę t e ma t y k ą l u d z i s t a r y c h , a l e i p r a ­ c o wn i c y s o c j a l n i , p o l i t y c y , p r a c o d a wc y , p r z e d s t a wi c i e l e me d i ó w i o r g a n i z a c j i p o z a ­ r z ą d o wy c h o r a z o b y wa t e l e B i a ł e g o s t o k u i i n n y c h mi a s t . W t y m mi e j s c u a u t o r c h c i a ł b y p o d z i ę k o wa ć o s o b o m, b e z k t ó r y c h p u b l i k a c j a t a z p e wn o ś c i ą b y n i e p o ws t a ł a . Wd z i ę c z n o ś ć n a l e ż y s i ę p r z e d e ws z y s t k i m p r o mo t o ­ r o wi P a n u p r o f . z w. d r h a b . A n d r z e j o wi S a d o ws k i e mu z a i n we s t y c j ę w k a p i t a ł l u d z ­ k i a u t o r a , j a k t e ż z a p e wn e g o r o d z a j u p r z y z wo l e n i e n a n i e p o s ł u s z e ń s t wo wo b e c r u ­ t y n y . P o d z i ę k o wa n i a z a u wa g i i s u g e s t i e n a l e ż ą s i ę r ó wn i e ż r e c e n z e n t c e o r y g i n a l n e j p r a c y ma g i s t e r s k i e j P a n i d r K a t a r z y n i e S z t o p - R u t k o ws k i e j , u c z e s t n i k o m s e mi n a r i u m ma g i s t e r s k i e g o , r o d z i n i e , p r z y j a c i o ł o m, a u t o r o m p r z y wo ł y wa n y c h w r ó ż n y m s t o p ­ n i u p u b l i k a c j i o r a z ws z y s t k i m r e s p o n d e n t o m. Wy d a wn i c t wu P o r t a l u Wi e d z a i E d u ­ k a c j a a u t o r d z i ę k u j e z a z a a n g a ż o wa n i e w o p r a c o wa n i e k s i ą ż k i w f o r mi e e l e k t r o n i c z ­ n e j . Wy r a ż a p r z y t y m p r z e k o n a n i e , ż e wy b r a n a f o r ma d y s t r y b u c j i p u b l i k a c j i mo ż e p r z y c z y n i ć s i ę d o s z e r o k i e g o u p o ws z e c h n i a n i a wi e d z y z z a k r e s u g e r o n t o l o g i i s p o ­ ł e c z n e j o r a z p o p u l a r y z a c j i d i a g n o z o wa n i a i wy k o r z y s t y wa n i a k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o l u d z i s t a r y c h w p r o c e s a c h r o z wo j u l o k a l n e g o i r e g i o n a l n e g o .

  12. 1 4 |Andr z e j Kl i mc z uk R o z d z i a ł I OD WY K L UC Z E NI A DO MOB I L I Z A C J I L UDZ I S T A R Y C H „ T wo r z y my ś wi a t s a mo t n o ś c i , w k t ó r y m s ą s i e d z t wo j e s t d ż u n g l ą , o b c y c z ł o wi e k b e s t i ą , p r z e d k t ó r ą t r z e b a s i ę c h o wa ć , a wł a s n y d o m s p r y wa t y z o wa n y m wi ę z i e n i e m” . 7 – C h a r l e s H a n d y „ Z a u f a n i e s t a j e s i ę p o d s t a wo wą s t r a t e g i ą r a d z e n i a s o b i e z n i e p e wn o ś c i ą i n i e mo ż n o ś c i ą k o n t r o l o wa n i a p r z y s z ł o ś c i . ( …) R ó ż n i s i ę o d n a d z i e i i p r z e k o n a n i a t y m, ż e p r z y n a l e ż y d o d y s k u r s u p o d mi o t o wo ś c i : p o l e g a n a a k t y wn y m p r z e wi d y wa n i u i s t a wi a n i u c z o ł a n i e z n a n e j p r z y s z ł o ś c i ” . 8 – P i o t r S z t o mp k a 7 C . H a n d y , G ł ó d d u c h a . P o z a k a p i t a l i z m – p o s z u k i wa n i e s e n s u w n o wo c z e s n y m ś wi e c i e , Wy d . D o l ­ n o ś l ą s k i e , Wr o c ł a w 1 9 9 9 , s . 6 4 - 6 5 . 8 P . S z t o mp k a , Z a u f a n i e . F u n d a me n t s p o ł e c z e ń s t wa , Z n a k , K r a k ó w 2 0 0 7 , s . 6 9 .

  13. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 1 5 1 . 1 . S t a r o ś ć i l u d z i e s t a r z y w u j ę c i u s o c j o l o g i c z n y m 1 . 1 . 1 . E t a p s t a r o ś c i w ż y c i u j e d n o s t k i W l i t e r a t u r z e p r z e d mi o t u z a k ł a d a s i ę , ż e w b a d a n i a c h n a d l u d ź mi s t a r y mi p r z e d e ws z y s t k i m p o wi n n o s i ę p a mi ę t a ć o p l u r a l i z mi e t e o r e t y c z n y m, d e f i n i c y j n y m i me t o d o l o g i c z n y m9. C h o ć n i e i s t n i e j e j e d n a p o ws z e c h n i e p r z y j ę t a d e f i n i c j a s t a r o ś c i , t o t e o r e t y c y n a o g ó ł z g a d z a j ą s i ę c o d o t e g o , i ż s t a r o ś ć t o p o j ę c i e s t a t y c z n e , z a ś s t a ­ r z e n i e s i ę j e d n o s t e k i z b i o r o wo ś c i t o z j a wi s k o d y n a mi c z n e , k t ó r e n a l e ż y r o z p a t r y ­ wa ć p r z y u wz g l ę d n i e n i u b i o l o g i c z n e g o , p s y c h i c z n e g o i s p o ł e c z n e g o wy mi a r u ż y c i a l u d z k i e g o . E . T r a f i a ł e k p o d a j e n a s t ę p u j ą c ą d e f i n i c j ę s t a r o ś c i : „ j e s t n a t u r a l n ą f a z ą ż y ­ c i a , n a s t ę p u j ą c ą p o mł o d o ś c i i d o j r z a ł o ś c i , wi e ń c z ą c ą d y n a mi c z n y p r o c e s s t a r z e n i a s i ę . O k r e ś l a n a mi a n e m » k o ń c o we j t e r c j i ż y c i a « , u t o ż s a mi a n a j e s t z e s p a d k i e m wy ­ d o l n o ś c i o r g a n i z mu , u t r a t ą mo b i l n o ś c i , o s ł a b i e n i e m s i ł i mmu n o l o g i c z n y c h ( s t a r o ś ć b i o l o g i c z n a , f i z j o l o g i c z n a ) , o g r a n i c z e n i e m z d o l n o ś c i p r z y s t o s o wa n i a s i ę d o ws z e l k i c h z mi a n , a w k o n t e k ś c i e s o c j o e k o n o mi c z n y m – n i e r z a d k o t e ż z p a u p e r y z a c j ą , s a mo t ­ n o ś c i ą ( s t a r o ś ć p s y c h i c z n a ) , k o n i e c z n o ś c i ą k o r z y s t a n i a z p o mo c y i n n y c h ( s t a r o ś ć e k o n o mi c z n a ) i f u n k c j o n o wa n i e m n a ma r g i n e s i e ż y c i a s p o ł e c z n e g o ( s t a r o ś ć s p o ł e c z ­ n a ) ” wo b e c z mi a n b i o l o g i c z n y c h , j a k i c h d o ś wi a d c z a j ą p o s z c z e g ó l n e j e d n o s t k i . I n n ą d e f i n i c j ę p r o p o n u j e B . S z a t u r - J a wo r s k a , k t ó r a s t wi e r d z a , i ż s t a r o ś ć t o „ k o ń c o wy e t a p w ż y c i u c z ł o wi e k a r o z p o c z y n a j ą c y s i ę wr a z z o s i ą g n i ę c i e m o k r e ś l a ­ n e g o k o n we n c j o n a l n i e » p r o g u s t a r o ś c i « . J e s t d y n a mi c z n y m i s y n e r g i c z n y m z wi ą z ­ k i e m p r o c e s ó w b i o l o g i c z n y c h i p s y c h i c z n y c h o r a z z mi a n w s f e r z e s p o ł e c z n e j a k t y w­ n o ś c i j e d n o s t k i ” n e o d d o ś wi a d c z e ń p o s z c z e g ó l n y c h o s ó b w p o p r z e d n i c h f a z a c h i c h ż y c i a . „ P r o g i s t a ­ r o ś c i ” s ą t u r o z u mi a n e j a k o wy d a r z e n i a r o z p o c z y n a j ą c e o s t a t n i e t a p ż y c i a c z ł o wi e ­ k a1 2. Z e wz g l ę d u n a z ł o ż o n o ś ć p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę i z a i n t e r e s o wa n i e s i ę n i m wi e l u d y s c y p l i n n a u k o wy c h wy r ó ż n i a s i ę p r z y n a j mn i e j s z e ś ć „ p r o g ó w s t a r o ś c i ” z a k r y t e ­ r i u m p r z y j mu j ą c wi e k : 1 0. Z a k ł a d a s i ę p r z y t y m, ż e s t a r o ś ć p s y c h o s p o ł e c z n a j e s t z j a wi s k i e m wt ó r n y m 1 1. W u j ę c i u t y m p o d k r e ś l a s i ę , ż e s t a r o ś ć t o p r z e ż y c i e o s o b i s t e z a l e ż ­ 9 L u d z i e s t a r z y s ą p r z e d mi o t e m b a d a ń m. i n . g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , s o c j o l o g i i , d e mo g r a f i i , g e r o n t o ­ l o g i i k l i n i c z n e j , b i o l o g i i , f i l o z o f i i , p s y c h o l o g i i , p e d a g o g i k i s p o ł e c z n e j , e k o n o mi i , me d y c y n y , h i s t o r i i , a n t r o p o l o g i i s p o ł e c z n e j i n a u k i o p o l i t y c e s p o ł e c z n e j . Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , G e r o n t o l o g i a s p o ­ ł e c z n a – c h a r a k t e r y s t y k a d y s c y p l i n y , s c h e ma t y b a d a ń , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , A S P R A - J R , Wa r s z a wa 2 0 0 6 , s . 1 6 - 2 5 . 1 0 E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , Ws z e c h n i c a Ś wi ę t o ­ k r z y s k a , K i e l c e 2 0 0 6 , s . 6 9 . 1 1 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , A S P R A - J R , Wa r s z a wa 2 0 0 0 , s . 3 3 - 3 4 . 1 2 Na p o d s t . : B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 3 4 - 3 7 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , S p o ł e c z n a k we s t i a l u d z i s t a r s z y c h , [ w: ] B . R y s z - K o wa l c z y k ( r e d . ) , S p o ł e c z n e k we s t i e s t a ­ r o ś c i , I P S UW, Wa r s z a wa 1 9 9 1 , s . 7 - 9 .

  14. 1 6 |Andr z e j Kl i mc z uk b i o l o g i c z n y ( o d n o s z ą c y s i ę d o o c e n y s p r a wn o ś c i i ż y wo t n o ś c i o r g a n i z mu1 3) ; d e mo g r a f i c z n y ( k a l e n d a r z o wy , c h r o n o l o g i c z n y ; j e s t t o l i c z b a p r z e ż y t y c h l a t ) ; p s y c h i c z n y ( p s y c h o l o g i c z n y ; o k r e ś l a n y n a p o d s t a wi e s p r a wn o ś c i f u n k c j i i n t e ­ l e k t u a l n y c h , z my s ł ó w i z d o l n o ś c i p r z y s t o s o wa wc z y c h j e d n o s t k i s p o ł e c z n y ( o d z wi e r c i e d l a s p o ł e c z n ą s y t u a c j ę c z ł o wi e k a ; o k r e ś l a n y n p . n a p o d ­ s t a wi e t e g o , c z y j e d n o s t k a wy p e ł n i a r o l e s p o ł e c z n e b a b c i , d z i a d k a , e t c . ) ; e k o n o mi c z n y ( o d n o s i s i ę d o mi e j s c a j e d n o s t k i w p o d z i a l e p r a c y ) ; s o c j a l n y ( p r a wn y ; o k r e ś l a n y t e r mi n e m o t r z y ma n i a p r z e z o b y wa t e l a p r a wa d o ś wi a d c z e ń s o c j a l n y c h t a k i c h j a k r e n t y i e me r y t u r y ) . Z a n a j ł a t wi e j s z e d o z o p e r a c j o n a l i z o wa n i a u z n a j e s i ę k r y t e r i u m d e mo g r a f i c z n e . J e g o p r z y k ł a d e m j e s t o b e c n a w p o l s k i e j s t a t y s t y c e mi a r a „ wi e k u p o p r o d u k c y j n e g o ” wy ­ n o s z ą c a 6 0 l a t d l a k o b i e t i 6 5 l a t d l a mę ż c z y z n . T a s a ma r e g u ł a o b o wi ą z u j e w p o l ­ s k i m s y s t e mi e p r a wn y m w o d n i e s i e n i u d o ś wi a d c z e ń e me r y t a l n y c h , k t ó r e ma j ą s ł u ­ ż y ć z a g wa r a n t o wa n i u z a b e z p i e c z e n i a s p o ł e c z n e g o p r z e d r y z y k i e m s t a r o ś c i i z wi ą z a ­ n y c h z n i ą o g r a n i c z e ń s a mo d z i e l n e g o z a p e wn i e n i a s o b i e ś r o d k ó w u t r z y ma n i a . Na l e ­ ż y z a z n a c z y ć , i ż o d k o ń c a 2 0 1 1 r o k u d o p o ł o wy 2 0 1 2 r o k u t r wa ł y p r a c e n a d p r z y g o ­ t o wa n i e m r e f o r my p o l e g a j ą c e j n a s t o p n i o wy m p o d wy ż s z a n i u i wy r ó wn y wa n i u wi e k u e me r y t a l n e g o d l a k o b i e t i mę ż c z y z n d o 6 7 r o k u ż y c i a o d 2 0 1 3 r o k u1 5. S t o s u n ­ k o wo ł a t wo wy z n a c z y ć t e ż k r y t e r i u m wi e k u p s y c h i c z n e g o , o k r e ś l a n e g o n i e k i e d y j a k o „ i n t e r s u b i e k t y wn y wi e k p s y c h i c z n y ” g d y ż j e g o o k r e ś l e n i u s ł u ż ą b a d a n i a o p i n i i s p o ł e c z n e j . W 2 0 0 7 r o k u P o l a c y ws k a z y ­ wa l i k o n i e c mł o d o ś c i n a 3 5 . r o k ż y c i a , a k o n i e c d o r o s ł o ś c i i p o c z ą t e k s t a r o ś c i n a 6 1 . r o k ż y c i a1 8. Wy n i k i t y c h b a d a ń s ą z a l e ż n e o d u wa r u n k o wa ń s p o ł e c z n y c h i p o s t a w • • • 1 4) ; • • • 1 6 l u b j a k o „ s p o ł e c z n e k r y t e r i u m s t a r o ś c i ” 1 7, 1 3 C e c h y wi e k u b i o l o g i c z n e g o s t a n o wi ą m. i n . z mi a n y wy g l ą d u z e wn ę t r z n e g o , z mi e n i o n e p r z e j a wy s e k s u a l n o ś c i , k ł o p o t y z d r o wo t n e . Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z ­ n e j , o p . c i t . , s . 4 3 - 4 5 . 1 4 Wś r ó d p s y c h o l o g ó w n i e ma z g o d y c o d o z mi a n w o s o b o wo ś c i i i n t e l i g e n c j i c z ł o wi e k a w o k r e s i e s t a r o ś c i . Z a k ł a d a s i ę j e d n a k p o g o r s z e n i e p a mi ę c i , mo ż l i wo ś c i z a p a mi ę t y wa n i a n o wy c h wy r a z ó w i s y t u a c j i n i e z wi ą z a n y c h z c o d z i e n n y m d o ś wi a d c z e n i e m, z mn i e j s z e n i e p r z e r z u t n o ś c i u wa g i , s z y b k o ­ ś c i p s y c h o mo t o r y c z n e j , z d o l n o ś c i k o mb i n a c y j n y c h i my ś l e n i a l o g i c z n e g o o r a z a b s t r a k c y j n e g o . Z mi a ­ n y n i e d o t y c z ą z d o l n o ś c i r o z wi ą z y wa n i a p r o b l e mó w c o d z i e n n y c h , u mi e j ę t n o ś c i p r a k t y c z n e g o wn i o ­ s k o wa n i a , z mi a n w z a s o b i e s ł ó w, k o n c e n t r a c j i w c z a s i e r o z wi ą z y wa n i a z a d a ń o r a z z d o l n o ś c i d o r o z ­ r ó ż n i a n i a mi ę d z y t y m, c o wa ż n e i t y m, c o n i e i s t o t n e . W o k r e s i e s t a r o ś c i z wi ę k s z a s i ę p o t r z e b a b e z ­ p i e c z e ń s t wa , p r z y n a l e ż n o ś c i , n i e z a l e ż n o ś c i i j e d n o c z e ś n i e u z a l e ż n i e n i a o d i n n y c h ( o p i e k i ) , u ż y t e c z n o ­ ś c i i p r e s t i ż u . Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 4 3 - 4 5 . 1 5E x p o s e p r e mi e r a D o n a l d a T u s k a , 1 8 . 1 1 . 2 0 1 1 , S e j m, Wa r s z a wa , www. p r e mi e r . g o v . p l / d o wn l o a d / f d / 1 b / 9 d 5 1 2 9 b a c 2 a d d 2 0 f 7 8 0 6 8 5 f d 0 8 2 2 0 a 8 e 2 d 8 4 . p d f [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] , s . 1 4 ; R e f o r ma e me r y t a l n a p r z y j ę t a p r z e z S e j m, K P R M, 1 1 . 0 5 . 2 0 1 2 , www. p r e mi e r . g o v . p l / c e n t r u m_ p r a s o we / wy d a r z e n i a / r e f o r ma _ e me r y t a l n a _ p r z y j e t a _ p r , 9 9 5 6 / [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 6 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 3 6 . 1 7 J . H a l i k , S t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t w j a k o p r o c e s d e mo g r a f i c z n y i s p o ł e c z n y , [ w: ] J . H a l i k ( r e d . ) , S t a r z y l u d z i e w P o l s c e , I S P , Wa r s z a wa 2 0 0 2 , s . 2 0 - 2 2 . 1 8 B . Wc i ó r k a , Mi ę d z y mł o d o ś c i ą a s t a r o ś c i ą , K o mu n i k a t z b a d a ń , C B O S , Wa r s z a wa 2 0 0 7 .

  15. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 1 7 c a ł y c h p o k o l e ń ( mł o d s i z a n i ż a j ą g r a n i c e e t a p ó w ż y c i a , s t a r s i j e z a wy ż a j ą ) . D o t e g o o k r e ś l a n e p r z e z r e s p o n d e n t ó w p r o g i r ó ż n i ą s i ę o d i c h a u t o i d e n t y f i k a c j i z wi e k i e m ( 4 2 % P o l a k ó w u z n a j e s i ę z a o s o b y mł o d e , 3 6 % z a d o r o s ł e , a 2 1 % z a s t a r s z e ) . Wo b e c b r a k u p o ws z e c h n i e p r z y j ę t e g o k r y t e r i u m s t a r o ś c i w n i n i e j s z e j p r a c y p r z y j mu j e s i ę n o r my p r o p o n o wa n e p r z e z e k s p e r t ó w Ś wi a t o we j O r g a n i z a c j i Z d r o ­ wi a1 9. Z g o d n i e z n i mi n a l e ż y p o s ł u g i wa ć s i ę p r z y n a j mn i e j t r z e ma p o d o k r e s a mi s t a ­ r o ś c i : wc z e s n e j , p ó ź n e j i d ł u g o wi e c z n o ś c i . A n a l i z a l i t e r a t u r y p r z e d mi o t u p o z wa l a n a u z u p e ł n i e n i e t e j t y p o l o g i i o d o d a t k o we o k r e ś l e n i a : • wi e k p r z e d s t a r c z y , wi e k ś r e d n i ( d o j r z a ł y ) , ś r o d k o wa d o r o s ł o ś ć , ś r e d n i a d o r o ­ s ł o ś ć p r o d u k c y j n y ( 4 5 - 5 9 l a t ) ; s ą t o o s o b y w wi e k u ś r e d n i m ( a n g . p r e - o l d ; mi d d l e - a g e ; i mmo b i l e a g e ; n o n - mo b i l i t y a g e ) ; 2 0, p r z e d p o l e s t a r o ś c i 2 1, n i e mo b i l n y wi e k p r o d u k c y j n y2 2, s t a r s z y wi e k 1 9 Na p o d s t . : S . G o l i n o ws k a ( r e d . ) , R a p o r t o R o z wo j u S p o ł e c z n y m. P o l s k a 1 9 9 9 . K u g o d n e j a k t y wn e j s t a r o ś c i , UND P , Wa r s z a wa 1 9 9 9 , s . 7 ; S t a r o ś ć , [ w: ] A . A . Z y c h , S ł o wn i k g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , Ż a k , Wa r s z a wa 2 0 0 1 , s . 2 0 2 ; S t a r o ś ć , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k s y k o n g e r o n t o l o g i i , I mp u l s , K r a k ó w 2 0 0 7 , s . 1 6 3 ; E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 7 2 - 7 3 ; G . A n ­ d r e ws , D . F a u l k n e r , M. A n d r e ws , A G l o s s a r y o f T e r ms f o r C o mmu n i t y H e a l t h C a r e a n d S e r v i c e s f o r O l d e r P e r s o n s .A g e i n g a n d H e a l t h T e c h n i c a l R e p o r t . V o l u me 5 , WH O C e n t r e f o r H e a l t h D e v e l o p ­ me n t , K o b e 2 0 0 4 , h t t p : / / wh q l i b d o c . wh o . i n t / wk c / 2 0 0 4 / WH O _ WK C _ T e c h . S e r . _ 0 4 . 2 . p d f [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] , s . 4 2 ; A . L e s z c z y ń s k a - R e j c h e r t , C z ł o wi e k s t a r s z y i j e g o ws p o ma g a n i e . W s t r o n ę p e d a g o g i k i s t a r o ś c i , Wy d . Un i we r s y t e t u Wa r mi ń s k o - Ma z u r s k i e g o , O l s z t y n 2 0 0 7 , s . 4 0 - 4 2 ; I . S t u a r t - H a mi l t o n , P s y c h o l o ­ g i a s t a r z e n i a s i ę . Wp r o wa d z e n i e , Z y s k , P o z n a ń 2 0 0 6 , s . 1 9 - 2 0 . 2 0 W u j ę c i u r o z wo j u p s y c h o s p o ł e c z n e g o we d ł u g E . E r i k s o n a ś r e d n i a d o r o s ł o ś ć t o o k r e s o d 3 0 - 3 5 . d o 6 0 - 6 5 . r o k u ż y c i a , z a ś p ó ź n a d o r o s ł o ś ć t o e t a p p o 6 0 - 6 5 . r o k u ż y c i a . W a l t e r n a t y wn e j k o n c e p c j i p o ­ d z i a ł u n a e r y r o z wo j o we we d ł u g D . J . L e v i n s o n a s ą t o o k r e s y o d p o wi e d n i o mi ę d z y 4 0 . a 6 5 . r o k i e m ż y c i a i p o wy ż e j 6 5 . r o k u ż y c i a , p r z y c z y m mi ę d z y 6 0 . a 6 5 . r o k i e m ż y c i a n a s t ę p u j e o k r e s p r z e j ś c i o wy mi ę d z y t y mi e t a p a mi . W k o n c e p c j i r o z wo j u z a d a ń i o s i ą g n i ę ć ż y c i o wy c h c z ł o wi e k a a u t o r s t wa R . J . H a v i g h u r s t a wi e k ś r e d n i t o 3 0 - 6 0 . r o k ż y c i a , z a ś p o wy ż e j 6 0 . r o k u ż y c i a n a s t ę p u j e p ó ź n a d o r o s ł o ś ć . Z o b . A . B r z e z i ń s k a , S p o ł e c z n a p s y c h o l o g i a r o z wo j u , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 0 , s . 1 5 4 - 1 5 6 , 2 1 7 - 2 2 1 , 2 3 1 - 2 3 6 ; D . B e c e l e ws k a , R e p e t y t o r i u m z r o z wo j u c z ł o wi e k a , K o l e g i u m K a r k o n o s k i e P a ń s t wo wa Wy ż s z a S z k o ł a Z a wo d o wa , J e l e n i a G ó r a 2 0 0 6 , s . 3 1 6 - 3 1 8 , 3 3 8 - 3 4 0 , 3 5 6 - 3 5 8 . 2 1 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , S t a r o ś ć – o p i s f a z y , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e w­ s k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 4 7 ; P . B ł ę d o ws k i , S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i – a n a l i z a d e ­ mo g r a f i c z n a , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ­ ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 2 6 ; K . S y g i t , M. S y g i t , P r z e d p o l e s t a r o ś c i : p r o f i l a k t y k a g e r i a t r y c z n a , [ w: ] K . S y g i t ( r e d . ) , Z a r y s g e r o n t o l o g i i , S z c z e c i n 2 0 0 8 , s . 7 6 - 8 0 ; P . S z u k a l s k i , Wp r o wa d z e n i e , [ w: ] P . S z u k a l s k i ( r e d . ) , P r z y g o t o wa n i e d o s t a r o ś c i . P o l a c y wo b e c s t a r z e n i a s i ę , I S P , Wa r s z a wa 2 0 0 9 , s . 1 1 . 2 2 P o j ę c i e „ n i e mo b i l n y wi e k p r o d u k c y j n y ” j e s t s t o s o wa n e w p o l s k i e j s t a t y s t y c e p u b l i c z n e j w o d n i e ­ s i e n i u d o e k o n o mi c z n e j g r u p y wi e k u s t a r s z y c h o s ó b z d o l n y c h d o p r a c y ( 4 5 - 5 9 l a t w p r z y p a d k u k o ­ b i e t i 4 5 - 6 4 l a t w p r z y p a d k u mę ż c z y z n ) o b o k o s ó b w wi e k u mo b i l n y m ( 1 8 - 4 4 l a t a mę ż c z y ź n i i k o b i e ­ t y ) w r a ma c h k a t e g o r i i wi e k u p r o d u k c y j n e g o ( 1 8 - 6 4 l a t d l a mę ż c z y z n i 1 8 - 5 9 l a t d l a k o b i e t ) . Wi ą ż e s i ę z t y m p r z e k o n a n i e , ż e p o 4 5 . r o k u ż y c i a l u d z i e wy k a z u j ą mn i e j s z ą mo b i l n o ś ć p r z e s t r z e n n ą ( s k ł o n ­ n o ś ć d o z mi a n y mi e j s c a z a mi e s z k a n i a ) , z a wo d o wą ( z mi a n y wy k o n y wa n e g o z a wo d u ) i p r o f e s j o n a l ­ n ą ( d ą ż e n i a d o p o d n o s z e n i a k wa l i f i k a c j i z a wo d o wy c h ) . P o n a d t o we d ł u g t e g o p o d z i a ł u w wi e k u p r z e d p r o d u k c y j n y m ( mę ż c z y ź n i i k o b i e t y w wi e k u 0 - 1 7 l a t ) z n a j d u j ą s i ę o s o b y , k t ó r e n i e o s i ą g n ę ł y j e s z c z e z d o l n o ś c i d o p r a c y . T y mc z a s e m wi e k p o p r o d u k c y j n y t o t a k i , w k t ó r y m l u d z i e z a z wy c z a j k o ń ­ c z ą p r a c ę z a wo d o wą ( mę ż c z y ź n i p o wy ż e j 6 5 . r o k u ż y c i a i k o b i e t y p o wy ż e j 6 0 . r o k u ż y c i a ) . P o r . P o j ę ­ c i a s t o s o wa n e w s t a t y s t y c e p u b l i c z n e j , www. s t a t . g o v . p l / g u s / d e f i n i c j e _ P L K _ H T ML . h t m [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; P . S z u k a l s k i , P r z y g o t o wa n i e d o s t a r o ś c i j a k o z a d a n i e d l a j e d n o s t e k i z b i o r o wo ś c i , [ w: ] P . S z u k a l s k i ( r e d . ) , P r z y g o t o wa n i e d o s t a r o ś c i …, o p . c i t . , s . 5 0 .

  16. 1 8 |Andr z e j Kl i mc z uk wi e k s t a r z e n i a s i ę , wi e k p o d e s z ł y , wc z e s n a s t a r o ś ć , „ t r z e c i wi e k ” ( 6 0 - 7 4 l a t ) ; o s o b y w t y m wi e k u t o „ mł o d s i - s t a r z y ” ( a n g . y o u n g - o l d ) ; wi e k s t a r c z y , p ó ź n a s t a r o ś ć , s t a r o ś ć wł a ś c i wa , „ c z wa r t y wi e k ” ( 7 5 - 8 9 l a t ) ; w t y m wi e k u z n a j d u j ą s i ę „ s t a r s i - s t a r z y ” ( a n g . o l d - o l d ) ; d ł u g o wi e c z n o ś ć ( 9 0 l a t i wi ę c e j ) ; t e g o wi e k u d o ż y wa j ą „ d ł u g o wi e c z n i ” ( a n g . o l d e s t - o l d ; l o n g l i f e ) . Z a k ł a d a s i ę p r z y t y m, ż e e t a p wi e k u p r z e d s t a r c z e g o j e s t o s t a t n i m, w k t ó r y m mo ż l i ­ we j e s t z i n t e n s y f i k o wa n i e i n d y wi d u a l n y c h i z b i o r o wy c h d z i a ł a ń p r z y g o t o wa w­ c z y c h d o ż y c i a w o k r e s i e s t a r o ś c i . I s t o t n e j e s t t u c h o c i a ż b y p o d j ę c i e d o d a t k o wy c h k u r s ó w i s z k o l e ń z a wo d o wy c h , z d r o we g o s t y l u ż y c i a , p o r z u c e n i e n a ł o g ó w, t r o s k a o a k t y wn o ś ć f i z y c z n ą , b a d a n i a p r o f i l a k t y c z n e , g i mn a s t y k o wa n i e u my s ł u , a l e t e ż p r o wa d z e n i e ż y c i a t o wa r z y s k i e g o o r a z z n a l e z i e n i e i r o z wi j a n i e wł a s n e g o h o b b y . W o k r e s i e wc z e s n e j s t a r o ś c i wi ę k s z o ś ć l u d z i z a c h o wu j e s p r a wn o ś ć f i z y c z n ą i u my ­ s ł o wą , a w k r a j a c h r o z wi n i ę t y c h t a k ż e s a mo d z i e l n o ś ć e k o n o mi c z n ą . Na t o mi a s t w o k r e s i e p ó ź n e j s t a r o ś c i l u d z i e ma j ą j u ż p r o b l e my z u t r z y ma n i e m n i e z a l e ż n o ś c i , wy ma g a j ą p o mo c y i o p i e k i i n n y c h . P r z e b i e g wc z e s n e j s t a r o ś c i z a l e ż y g ł ó wn i e o d c z y n n i k ó w s p o ł e c z n o - e k o n o mi c z n y c h , o s o b i s t e j k o n d y c j i , a k t y wn o ś c i , wy k s z t a ł c e n i a i d o s t ę p u d o o p i e k i z d r o wo t n e j . P r z e b i e g p ó ź n e j s t a r o ś c i wa r u n k u j e n a t o mi a s t g ł ó wn i e z a p i s g e n o mu l u d z k i e g o wy z n a c z a j ą c y t e mp o s t a r z e n i a s i ę j e d n o s t k i , wz r a ­ s t a t u z a g r o ż e n i e n i e p e ł n o s p r a wn o ś c i ą , mi a ż d ż y c ą , c h o r o b ą P a r k i n s o n a i c h o r o b ą A l z h e i me r a . P o n a d t o p r z y j mu j e s i ę , i ż s t a r o ś ć p s y c h o s p o ł e c z n a z a l e ż y o d t e g o , j a k p o s z c z e ­ g ó l n e o s o b y s a me o c e n i a j ą p o p r z e d n i e f a z y s wo j e g o ż y c i a , c z y i w j a k i s p o s ó b p r z y ­ g o t o wy wa ł y s i ę d o s t a r o ś c i o r a z j a k i e p o s t a wy p r z y j mu j ą wo b e c o d e j ś c i a o d p r a c y z a wo d o we j i r e z y g n a c j i z p e ł n i o n y c h wc z e ś n i e j r ó l s p o ł e c z n y c h2 3. I n n e c z y n n i k i wa ­ r u n k u j ą c e j a k o ś ć i d ł u g o ś ć ż y c i a s t a n o wi ą m. i n . p ł e ć , wy k s z t a ł c e n i e , ś wi a d o mo ś ć n e g a t y wn y c h s t e r e o t y p ó w2 4 s t a r o ś c i , u t r a t a n a j b l i ż s z y c h , o d e j ś c i e d z i e c i l u b z ł e z n i mi k o n t a k t y , s y t u a c j a ma t e r i a l n a , p o c z u c i e o s a mo t n i e n i a , p o s i a d a n i e c h o r ó b p r z e wl e k ł y c h , l ę k p r z e d c h o r o b a mi i z n i e d o ł ę ż n i e n i e m, u c z e s t n i c t wo w ż y c i u s p o ­ ł e c z n y m, s t a t u s s p o ł e c z n y , z a r a d n o ś ć ż y c i o wa , ś wi a d o mo ś ć wp ł y wu n a k i e r o wa n i e s wy m ż y c i e m o r a z s t y l ż y c i a2 5. • • • 2 3 E . T r a f i a ł e k , Ż y c i e n a e me r y t u r z e w wa r u n k a c h p o l s k i c h p r z e mi a n s y s t e mo wy c h , WS P , K i e l c e 1 9 9 8 , s . 2 9 . 2 4 S t e r e o t y p y s ą t u r o z u mi a n e j a k o wa r t o ś c i u j ą c e , s p r z e c z n e z r z e c z y wi s t o ś c i ą i t r wa ł e s c h e ma t y p o ­ z wa l a j ą c e n a p o r z ą d k o wa n i e i n f o r ma c j i z wi ą z a n y c h z e z j a wi s k a mi o r a z l u d ź mi . Z o b . Z . B o k s z a ń s k i , S t e r e o t y p y , a k u l t u r a , F u n d a c j a n a R z e c z Na u k i P o l s k i e j , Wr o c ł a w 1 9 9 7 , s . 3 2 . 2 5 Na p o d s t . : E . T r a f i a ł e k , Ż y c i e n a e me r y t u r z e w wa r u n k a c h p o l s k i c h p r z e mi a n s y s t e mo wy c h , o p . c i t . , s . 3 0 ; E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 7 3 .

  17. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 1 9 1 . 1 . 2 . L u d z i e s t a r z y j a k o k a t e g o r i a s p o ł e c z n a Z p e r s p e k t y wy s o c j o l o g i c z n e j wa ż n i e j s z e o d p o z n a n i a u wa r u n k o wa ń z a c h o ­ wa ń p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k p r z e ż y wa j ą c y c h e t a p s t a r o ś c i j e s t r o z p o z n a n i e p r o ­ b l e mó w l u d z i s t a r y c h w z wi ą z k u z i c h u d z i a ł e m w ż y c i u s p o ł e c z n y m. S o c j o l o g i a b a d a s p o ł e c z n e k r y t e r i a s t a r z e n i a s i ę i s t a r o ś c i j a k o d o ś wi a d c z e n i a i wa r t o ś c i k u l t u ­ r o we , p o p r z e z k t ó r e j e d n o s t k i s ą o k r e ś l a n e j a k o o s o b y o o k r e ś l o n y m wi e k u . P o n a d t o a n a l i z u j e : o d d z i a ł y wa n i e wi e k u n a z mi a n y r ó l s p o ł e c z n y c h i p o z y c j i w g r u p a c h s p o ­ ł e c z n y c h , s p o ł e c z n e k o n s e k we n c j e wz r o s t u d ł u g o ś c i ż y c i a l u d z k i e g o , u wa r s t wi e n i e wi e k o we , s t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t wa w r e l a c j i d o r y n k u p r a c y o r a z mi e j s c e i s t a t u s l u d z i s t a r y c h w p r o c e s a c h mo d e r n i z a c j i ws p ó ł c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w2 6. Ni e z b ę d n e j e s t b l i ż s z e wy j a ś n i e n i e z wr o t u „ l u d z i e s t a r z y ” . We d ł u g b a d a c z y z j a wi s k a d y s k r y mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k j u ż s a mo p o ws z e c h n e u ż y wa n i e s ł ó w „ s t a r y ” i „ s t a r z y ” s p r z y j a p o d z i a ł o m – p r z y wo ł u j ą s k o j a r z e n i a z u b ó s t we m, n i e mo c ą i z a l e ż n o ś c i ą o d i n n y c h . P r z e c i wd z i a ł a n i u u p r z e d z e n i o m i s t e r e o t y p o m mo g ą s p r z y ­ j a ć z mi a n y j ę z y k o we . S p e c j a l i ś c i , j a k c h o c i a ż b y B . B y t h e wa y u z n a j ą , ż e r z e c z y wi ­ s t o ś ć l e p i e j o d d a j ą z wr o t y „ s t a r s z y ” i „ s t a r s i ” , k t ó r e ws k a z u j ą n a r e l a t y wi z m wi e k u2 7. O k r e ś l e n i a t e s ą j e d n a k mn i e j u ż y t e c z n e j a k o j e d n o s t k i a n a l i t y c z n e . W n i n i e j s z e j p u ­ b l i k a c j i z a mi e n n i e z o k r e ś l e n i e m „ l u d z i e s t a r z y ” s t o s o wa n e s ą z wr o t y : „ o s o b y s t a r ­ s z e ” , „ l u d z i e s t a r s i ” i „ s e n i o r z y ” . W c z ę ś c i o ma wi a n y c h p u b l i k a c j i i d o k u me n t ó w u r z ę d o wy c h p o j ę c i a t e d o t y c z ą t e ż o s ó b w wi e k u 4 5 - 5 9 l a t , p r z e z c o i c h a u t o r z y z wr a c a j ą u wa g ę n a p o t r z e b ę mn i e j l u b b a r d z i e j s a mo d z i e l n e g o p r z y g o t o wa n i a d o a k t y wn o ś c i j e d n o s t e k i g r u p w o s t a t n i m e t a p i e ż y c i a2 8. L u d z i e s t a r z y mo g ą b y ć o k r e ś l a n i mi a n e m g r u p y wi e k u , k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j i p o k o l e n i a2 9. P o p r z e z g r u p ę wi e k u r o z u mi e s i ę z b i ó r l u d z i w j e d n a k o wy m l u b z b l i ­ ż o n y m wi e k u , c z y l i i n a c z e j z b i ó r k o h o r t u r o d z o n y c h w j e d n y m r o k u l u b o k r e ś l o n y m 2 6 Nu r t b a d a ń w s o c j o l o g i i i g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j z a j mu j ą c y s i ę z a g a d n i e n i a mi s t a r o ś c i i s t a r z e n i a s i ę l u d z i o k r e ś l a n y j e s t „ s o c j o l o g i ą s t a r z e n i a s i ę ” , „ s o c j o l o g i ą s t a r o ś c i ” , „ g e r o n t o s o c j o l o g i ą ” i „ g e r o s o ­ c j o l o g i ą ” . Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , G e r o n t o l o g i a s p o ł e c z n a – c h a r a k t e r y s t y k a d y s c y p l i n y , s c h e ma t y b a d a ń , o p . c i t . , s . 1 4 ; G e r o n t o s o c j o l o g i a , [ w: ] A . A . Z y c h , S ł o wn i k g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 8 0 - 8 1 ; G e r o n t o s o c j o l o g i a , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k s y k o n g e r o n t o l o g i i , o p . c i t . , s . 6 8 ; B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 4 ; M. Mi t r ę g a , S t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t wa j a k o p r o b l e m b a d a ń n a u k o wy c h , [ w: ] L . F r ą c ­ k i e wi c z ( r e d . ) , P o l s k a a E u r o p a . P r o c e s y d e mo g r a f i c z n e u p r o g u X X I wi e k u . N r 8 , Wy d . A k a d e mi i E k o ­ n o mi c z n e j , K a t o wi c e 2 0 0 2 , s . 2 2 - 2 5 ; S o c j o l o g i a s t a r z e n i a s i ę , [ w: ] G . Ma r s h a l l ( r e d . ) , S ł o wn i k s o c j o l o ­ g i i i n a u k s p o ł e c z n y c h , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 5 , s . 3 3 4 - 3 3 5 . 2 7 P . S z u k a l s k i , U p r z e d z e n i a i d y s k r y mi n a c j a z e wz g l ę d u n a wi e k ( a g e i s m) – p r z y c z y n y , p r z e j a wy , k o n ­ s e k we n c j e , „ P o l i t y k a S p o ł e c z n a ” 2 / 2 0 0 4 , s . 1 3 - 1 4 . 2 8 Np . P . S z u k a l s k i ( r e d . ) , P r z y g o t o wa n i e d o s t a r o ś c i , o p . c i t . ; S . G o l i n o ws k a ( r e d . ) , Wy z wa n i a Ma ł o ­ p o l s k i w k o n t e k ś c i e s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa . P o d e j ś c i e s t r a t e g i c z n e , „ Ma ł o p o l s k i e S t u d i a R e g i o ­ n a l n e ” 2 - 3 / 2 0 1 0 . 2 9 P o r . B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 1 9 7 - 2 0 1 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 6 2 - 6 5 .

  18. 2 0 |Andr z e j Kl i mc z uk p r z e d z i a l e c z a s u3 0. w l i t e r a t u r z e o k r e ś l e n i e t o p r z y j mu j e i n n e z n a c z e n i a , k t ó r e wy d a j ą s i ę n i e wy s t a r c z a ­ j ą c o k l a r o wn e3 1. W n i n i e j s z e j p r a c y z a k ł a d a s i ę , ż e „ g r u p a wi e k u ” t o k a t e g o r i a s t a t y ­ s t y c z n a ( z b i ó r l u d z i , k t ó r z y s ą p o d o b n i p o d wz g l ę d e m wi e k u i r ó ż n i ą s i ę p o d t y m wz g l ę d e m o d i n n y c h ) i s o c j o l o g i c z n a ( b a d a c z d o s t r z e g a , i ż c e c h a ws p ó l n a d l a t e g o z b i o r u l u d z i mo ż e o z n a c z a ć , ż e p o s i a d a j ą p o d o b n ą s y t u a c j ę s p o ł e c z n ą ) K a t e g o r i ę s p o ł e c z n ą z a P . S z t o mp k ą o k r e ś l a s i ę j a k o „ z b i ó r l u d z i p o d o b n y c h p o d wz g l ę d e m j a k i e j ś i s t o t n e j s p o ł e c z n i e c e c h y , k t ó r z y s ą ś wi a d o mi t e g o p o d o b i e ń ­ s t wa i s wo j e j o d r ę b n o ś c i o d i n n y c h ” n i e c z n i e mu s z ą u t r z y my wa ć b e z p o ś r e d n i e k o n t a k t y i i n t e r a k c j e z p o d o b n y mi d o s i e ­ b i e , g d y ż z a c h o d z ą o n e d o p i e r o w g r u p a c h s p o ł e c z n y c h . P r z y k ł a d o wo : n i e ws z y s c y l u d z i e s t a r z y s ą c z ł o n k a mi g r u p s p o t y k a j ą c y c h s i ę w k l u b a c h s e n i o r a , c o wc a l e n i e mu s i s t a ć n a p r z e s z k o d z i e , a b y s u b i e k t y wn i e c z u l i s i ę z wi ą z a n i z o s o b a mi n a l e ż ą c y ­ mi d o t a k i c h g r u p . P o c z u c i e ws p ó l n o t y w k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r y c h mo ż e wy n i k a ć z e ś wi a d o mo ś c i p o d o b n e g o wi e k u i k o r z y s t a n i a z e ś wi a d c z e ń s p o ł e c z n y c h , j a k t e ż z p o s i a d a n i a p o d o b n y c h r ó l s p o ł e c z n y c h , z a d a ń r o z wo j o wy c h , z d a r z e ń ż y c i o ­ wy c h , p o s t a w wo b e c wł a s n e j s t a r o ś c i i s t y l ó w ż y c i a3 4. Z a d a n i a r o z wo j o we , t o n p . a k c e p t a c j a z a l e ż n o ś c i o d i n n y c h , d o k o ń c z e n i e p r a c y n a u k o we j i a r t y s t y c z n e j , a k c e p ­ t a c j a ś mi e r c i . K r y t y c z n e z d a r z e n i a ż y c i o we , t o n p . p r z e j ś c i e n a e me r y t u r ę , o p u s z c z e ­ n i e d o mu p r z e z o s t a t n i e d z i e c k o , wd o wi e ń s t wo , c h o r o b a , z mi a n a mi e j s c a z a mi e s z k a ­ n i a ( n p . p r z e p r o wa d z e n i e s i ę d o d o mu d o r o s ł y c h d z i e c i l u b d o mu p o mo c y s p o ł e c z ­ n e j ) . T y p o we r o l e s p o ł e c z n e s e n i o r ó w, t o n p . r o l e r o d z i n n e ( b a b c i , d z i a d k a ) , o b y wa ­ t e l a , c z ł o n k a ws p ó l n o t y l o k a l n e j , c z ł o n k a ws p ó l n o t y r e l i g i j n e j , u ż y t k o wn i k a c z a s u wo l n e g o . D o mi n u j ą c e p r z e ż y c i a i p o s t a wy , t o m. i n . o d c z u c i e s a mo t n o ś c i , o d c z u c i e c i e r p i e n i a , d o b r o wo l n a i z o l a c j a o d o t o c z e n i a l u b wy mu s z a n i e p o mo c y , d ą ż e n i e d o T a k i mi g r u p a mi s ą n p . „ mł o d s i - s t a r z y ” i „ s t a r s i - s t a r z y ” . Ni e k i e d y 3 2. 3 3. L u d z i e t wo r z ą c y k a t e g o r i ę s p o ł e c z n ą n i e k o ­ 3 0 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 6 3 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 1 9 9 - 2 0 0 . 3 1 Z a k ł a d a s i ę n p . u ż y wa n e p o j ę c i a „ g r u p a wi e k u ” z a mi e n n i e z p o j ę c i a mi „ k a t e g o r i a wi e k u ” i „ k l a s a wi e k u ” l u b u s t a l a s i ę mi ę d z y n i mi n i e j a s n e r e l a c j e . Z o b . G r u p y wi e k u , [ w: ] A . A . Z y c h , S ł o wn i k g e ­ r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 8 4 ; G r u p y wi e k u ( g r u p y wi e k o we ) , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k s y k o n g e r o n ­ t o l o g i i , o p . c i t . , s . 7 0 ; K l a s y wi e k u , [ w: ] A . A . Z y c h , S ł o wn i k g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 9 5 ; K l a ­ s y wi e k u ( o s o b y z t e g o s a me g o r o c z n i k a ) , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k s y k o n g e r o n t o l o g i i , o p . c i t . , s . 8 1 ; G r u p y wi e k o we , [ w: ] G . Ma r s h a l l ( r e d . ) , S ł o wn i k s o c j o l o g i i i n a u k s p o ł e c z n y c h , o p . c i t . , s . 1 1 1 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 6 3 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 1 9 9 - 2 0 0 . 3 2 P . S z t o mp k a , S o c j o l o g i a . A n a l i z a s p o ł e c z e ń s t wa , Z n a k , K r a k ó w 2 0 0 2 , s . 1 8 2 - 1 8 4 , 1 9 3 , 1 9 7 . 3 3I b i d e m, s . 1 9 7 . 3 4 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 4 6 - 6 0 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , S t a r o ś ć – o p i s f a z y , o p . c i t . , s . 5 4 - 5 8 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , P r o b l e my p r z y s t o s o wa n i a d o s t a ­ r o ś c i , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 5 9 - 6 1 ; M. D z i ę g i e l e ws k a , S t y l e ż y c i a s e n i o r ó w, [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wyg e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 6 1 - 6 4 .

  19. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 2 1 z a i n t e r e s o wa n i a s o b ą i n n y c h . S t y l e ż y c i a , t o n p . s t y l wy n i k a j ą c y z p o s i a d a n i a r o d z i ­ n y , p o s i a d a n i a o g r ó d k a d z i a ł k o we g o , u c z e s t n i c t wa w ż y c i u s t o wa r z y s z e n i o wy m. K a t e g o r i a s p o ł e c z n a l u d z i s t a r y c h j e s t z r ó ż n i c o wa n a we wn ę t r z n i e z e wz g l ę d u n a p r z y n a j mn i e j p i ę ć z mi e n n y c h : p ł e ć , wi e k , wy k s z t a ł c e n i e , mi e j s c e z a mi e s z k a n i a i ź r ó d ł o d o c h o d ó w3 5. W P o l s c e s t a r s z e k o b i e t y z r e g u ł y g o r z e j o c e n i a j ą s wó j s t a n z d r o wi a , c z ę ś c i e j t e ż c i e r p i ą z p o wo d u o s a mo t n i e n i a i s a mo t n o ś c i s p r z y j a p o g a r s z a n i u s i ę s t a n u z d r o wi a l u d z i s t a r y c h i z a g r o ż e n i u u b ó s t we m o r a z z mn i e j s z e n i u s i ę i l o ś c i k o n t a k t ó w z b l i s k i mi i p r z y j a c i ó ł mi . Ni ż s z e wy k s z t a ł c e n i e c z ę ­ ś c i e j c h a r a k t e r y z u j e s t a r s z e k o b i e t y , j e s t p o wi ą z a n e z g o r s z y m s t a n e m z d r o wi a , p o ­ s i a d a n i e m n i ż s z y c h e me r y t u r i r e n t o r a z ż y c i e m w u b ó s t wi e . L u d z i e s t a r z y mi e s z k a ­ j ą c y w mi a s t a c h ma j ą mn i e j i n t e n s y wn e k o n t a k t y z r o d z i n ą i c z ę ś c i e j ż y j ą s a mo t n i e , c z ę ś c i e j t e ż p o s i a d a j ą l e p i e j wy p o s a ż o n e mi e s z k a n i a , mo g ą l i c z y ć n a p o mo c i n s t y t u ­ c j i o p i e k u ń c z y c h , z a z wy c z a j s ą b a r d z i e j z a d o wo l e n i n i ż i c h r ó wi e ś n i c y mi e s z k a j ą c y n a ws i . L u d z i e s t a r z y w mi e ś c i e r z a d z i e j t e ż p r a c u j ą z a wo d o wo . O s o b y p o s i a d a j ą c e e me r y t u r y p r a c o wn i c z e s ą z a z wy c z a j w l e p s z e j s y t u a c j i n i ż t e , k t ó r e o t r z y mu j ą e me ­ r y t u r y r o l n i c z e l u b r e n t y . Na j n i ż s z e ź r ó d ł o d o c h o d u p o s i a d a j ą o s o b y k o r z y s t a j ą c e wy ł ą c z n i e z z a s i ł k ó w p o mo c y s p o ł e c z n e j . P o z a t y m k a t e g o r i e s p o ł e c z n e mo ż n a t r a k t o wa ć j a k o wa r s t wy s p o ł e c z n e , w k t ó r y c h l u d z i e s ą p o wi ą z a n i z e s o b ą wi ę z i ą s u b i e k t y wn ą i o b i e k t y wn ą . P r z y c z y m wa r s t wy t e r ó ż n i ą s i ę mi ę d z y s o b ą s z a n s a mi o s i ą g a n i a s p o ł e c z n i e c e n i o n y c h d ó b r ( n p . b o g a c t wa , wł a d z y , p r e s t i ż u , wy k s z t a ł c e n i a , z d r o wi a ) o r a z wy n i k a j ą c y m z t e g o s t y l e m ż y c i a , t y p o wą i d e o l o g i ą i o b y c z a j a mi n i ć s i ę mi ę d z y s o b ą wy s o k o ś c i ą p o b i e r a n y c h ś wi a d c z e ń i p r z y n a l e ż n o ś c i ą d o g r u p s p o ł e c z n y c h , a l e mo ż e i c h ł ą c z y ć f a k t , i ż p o s i a d a j ą n i ż s z e s z a n s e n a z d o b y c i e wy ­ k s z t a ł c e n i a i p r e s t i ż u n i ż o s o b y mł o d e . Mo ż l i we j e s t z a t e m p r z e d s t a wi e n i e s t r a t y f i ­ k a c j i s p o ł e c z n e j we d ł u g wi e k u3 8. W P o l s c e l u d z i e s t a r z y z a j mu j ą n i e j e d n o z n a c z n e mi e j s c e w t a k i c h h i e r a r c h i a c h s t r a t y f i k a c y j n y c h . W p r z e k r o j u u wa r s t wi e n i a z e 3 6. Wz r o s t wi e k u 3 7. P r z y k ł a d o wo : l u d z i e s t a r z y mo g ą r ó ż ­ 3 5 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 2 1 3 - 2 1 6 . 3 6 O s a mo t n i e n i e o d n o s i s i ę d o s u b i e k t y wn e g o p s y c h i c z n e g o s t a n u o d c z u wa n i a f a k t u b y c i a s a my m, p o d c z a s g d y s a mo t n o ś ć t o o b i e k t y wn y f a k t b y c i a s a my m b ą d ź ż y c i a w i z o l a c j i o d i n n y c h o s ó b z p o ­ wo d u n p . ś mi e r c i ws p ó ł ma ł ż o n k a , o p u s z c z e n i a p r z e z b l i s k i c h , k r e wn y c h i s ą s i a d ó w. Z o b . M. S u s u ­ ł o ws k a , P s y c h o l o g i c z n e p r o b l e my c z ł o wi e k a s t a r e g o , [ w: ] I . B o r s o wa , W. P ę d i c h , J . P i o t r o ws k i , T . R o ź n i a t o ws k i , S . R u d n i c k i ( r e d . ) E n c y k l o p e d i a s e n i o r a , Wi e d z a P o ws z e c h n a , Wa r s z a wa 1 9 8 6 , s . 7 9 ; O s a mo t n i e n i e , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k s y k o n g e r o n t o l o g i i , o p . c i t . , s . 1 1 3 ; S a mo t n o ś ć , [ w: ] A . A . Z y c h , L e k ­ s y k o n g e r o n t o l o g i i , o p . c i t . , s . 1 5 5 . 3 7 P . S z t o mp k a , S o c j o l o g i a . A n a l i z a s p o ł e c z e ń s t wa , o p . c i t . , s . 3 3 6 - 3 3 9 , 3 5 4 - 3 5 5 . 3 8 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 2 0 5 - 2 1 3 ; E . T a r k o ws k a , Z r ó ż n i c o wa n i e b i e d y : wi e k i p ł e ć , [ w: ] H . D o ma ń s k i , A . O s t r o ws k a , A . R y c h a r d ( r e d . ) , J a k ż y j ą P o l a c y , Wy d . I F i S P A N, Wa r s z a wa 2 0 0 0 , s . 2 5 9 - 2 8 0 ; E . T a r k o ws k a , U b ó s t wo i wy k l u c z e n i e s p o ł e c z n e . K o n c e p c j e i p o l s k i e p r o b l e my , [ w: ] J . Wa s i l e ws k i ( r e d . ) , Ws p ó ł c z e s n e s p o ł e c z e ń s t wo p o l ­ s k i e , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 6 , s . 3 5 4 - 3 5 6 ; P . K u b i c k i , U b ó s t wo i wy k l u c z e n i e s p o ł e c z n e o s ó b s t a r ­ s z y c h , o p . c i t . , s . 7 1 - 8 1 .

  20. 2 2 |Andr z e j Kl i mc z uk wz g l ę d u n a s y t u a c j ę e k o n o mi c z n ą o s o b y w p o d e s z ł y m wi e k u p o s i a d a j ą wy s o k ą p o ­ z y c j ę t y l k o j e ś l i p o s i a d a j ą e me r y t u r y . G o s p o d a r s t wa d o mo we s t a r s z y c h r e n c i s t ó w i o s ó b k o r z y s t a j ą c y c h z z a s i ł k ó w p o mo c y s p o ł e c z n e j s ą c z ę ś c i e j z a g r o ż o n e u b ó ­ s t we m. W h i e r a r c h i i wy k s z t a ł c e n i a l u d z i e s t a r s i p l a s u j ą s i ę n i ż e j w p o r ó wn a n i u z o s o b a mi mł o d s z y mi . W h i e r a r c h i i z a wo d ó w z a j mu j ą n i s k i e p o z y c j e , g d y ż p r z e wa ż ­ n i e w c i ą g u ż y c i a wy k o n y wa l i p r a c e z wi ą z a n e z n i s k i m p r e s t i ż e m – b y l i g ł ó wn i e r o l n i k a mi i r o b o t n i k a mi . L u d z i e s t a r z y ma j ą t e ż n i s k ą p o z y c j ę w h i e r a r c h i i wł a d z y – n i e p o s i a d a j ą d o n i e j d o s t ę p u w mi e j s c u p r a c y i p r z y p o d e j mo wa n i u d e c y z j i i s t o t ­ n y c h d l a g o s p o d a r k i o r a z s ą s ł a b o r e p r e z e n t o wa n i w S e j mi e i w s a mo r z ą d z i e t e r y t o ­ r i a l n y m. R ó wn i e ż i c h z a a n g a ż o wa n i e w d z i a ł a l n o ś ć o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n y c h i p o l i ­ t y c z n y c h l u d z i s t a r y c h z n a j d u j e s i ę n a n i s k i m p o z i o mi e . Z a k ł a d a s i ę t a k ż e , ż e k a t e g o r i e s p o ł e c z n e mo g ą p r z e k s z t a ł c a ć s i ę w k l a s y s p o ­ ł e c z n e p o d wa r u n k i e m, ż e mi ę d z y o s o b a mi t wo r z ą c y mi t a k i r o d z a j z b i o r o wo ś c i p o ­ j a wi s i ę ws p ó l n o t a i n t e r e s ó w g o s p o d a r c z y c h , s i e ć k o mu n i k a c j i i k o n t a k t ó w, ś wi a d o ­ mo ś ć k l a s o wa o p a r t a n a p r z e k o n a n i u i s t n i e n i a s p r z e c z n y c h i n t e r e s ó w k l a s y p r z e c i w­ n e j o r a z f o r my o r g a n i z a c y j n e p o z wa l a j ą c e n a p r o wa d z e n i e wa l k i k l a s o we j t y c z n i e mo ż n a s o b i e wy o b r a z i ć l u d z i s t a r y c h p o d e j mu j ą c y c h z b i o r o we d z i a ł a n i a n a d u ż ą s k a l ę , b y r e a l i z o wa ć ws p ó l n e c e l e n p . p o p r a wi ć s wo j e wa r u n k i ż y c i o we l u b u t r z y ma ć b ą d ź p o d wy ż s z y ć ś wi a d c z e n i a s p o ł e c z n e . Z a M. O s s o ws k ą p o j ę c i e „ p o k o l e n i e ” mo ż n a r o z u mi e ć n a p i ę ć s p o s o b ó w4 0, j a k o : • o g n i wo w c i ą g u g e n e a l o g i c z n y m ( g e n e r a c j a j e s t d e t e r mi n o wa n a p r z e z b i o l o ­ g i c z n ą z a l e ż n o ś ć mi ę d z y r o d z i c a mi a d z i e ć mi o r a z p r z e z mi e j s c e w s c h e ma c i e p o k r e wi e ń s t wa , k t ó r y wy wo d z i s i ę o d ws p ó l n y c h p r z o d k ó w) ; • o g n i wo w c i ą g u k u l t u r o wy m ( p o k o l e n i e wy r ó ż n i a p o d z i a ł r ó l s p o ł e c z n y c h a n a ­ l o g i c z n y d o r e l a c j i r o d z i c e - d z i e c i , n p . n a u c z y c i e l - u c z e ń ) ; • z b i ó r o s ó b w z b l i ż o n y m wi e k u , o k r e ś l o n y m w p r z e d z i a l e t r z e c i e j c z ę ś c i s t u l e c i a ( z wa n e t e ż p o k o l e n i e m me t r y k a l n y m; u j ę c i e t o z a k ł a d a , ż e o j c i e c j e s t p r z e ­ c i ę t n i e o t r z y d z i e ś c i t r z y l a t a s t a r s z y o d d z i e c i ; M. O s s o ws k a k r y t y k u j e t o p o d e j ś c i e , u z n a j ą c j e z a s z t u c z n e i n i e u ż y t e c z n e ) ; • z b i ó r o s ó b z n a j d u j ą c y c h s i ę w p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h ż y c i a ( n p . d z i e c i , mł o ­ d z i e ż , d o r o ś l i , l u d z i e s t a r z y ; t o u j ę c i e a h i s t o r y c z n e , k t ó r e p o z wa l a n a p o r ó w­ n y wa n i e a n a l o g i c z n y c h g r u p wi e k u w r ó ż n y c h s p o ł e c z e ń s t wa c h i e p o k a c h ; p r z e p ł y w p o k o l e ń j e s t t u r o z u mi a n y j a k o p r z e c h o d z e n i e t y c h s a my c h o s ó b p r z e z r ó ż n e f a z y i c h ż y c i a ) ; 3 9. T e o r e ­ 3 9 P . S z t o mp k a , S o c j o l o g i a . A n a l i z a s p o ł e c z e ń s t wa , o p . c i t . , s . 1 8 6 , 1 9 4 , 3 4 5 - 3 4 8 . 4 0 M. O s s o ws k a , K o n c e p c j a p o k o l e n i a , „ S t u d i a s o c j o l o g i c z n e ” 2 / 1 9 6 3 , s . 4 7 - 5 1 ; c y t . z a : B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 6 2 .

  21. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 2 3 • ws p ó l n o t ę r e p r e z e n t u j ą c ą o k r e ś l o n e p o s t a wy i h i e r a r c h i ę wa r t o ś c i ( z wa n e t e ż p o k o l e n i e m k u l t u r o wy m; c e c h y t e p r z y p i s u j e s i ę ws p ó l n y m d o n i o s ł y m p r z e ż y c i o m i d o ś wi a d c z e n i o m, j a k n p . wo j n a , p r z e ł o m u s t r o j o wy , k r y z y s g o ­ s p o d a r c z y4 1; t o u j ę c i e h i s t o r y c z n e z wi ą z a n e z o k r e ś l o n y mi d a t a mi p r o c e s u d z i e j o we g o ; w P o l s c e l u d z i e s t a r z y r e p r e z e n t u j ą r ó ż n e p o k o l e n i a k u l t u r o ­ we P i e r ws z e p o d e j ś c i e p o z wa l a n a o p i s p o k o l e n i a w s t r u k t u r z e ż y c i a r o d z i n n e g o , d r u g i e w r a ma c h k r ę g u k u l t u r o we g o , a p o z o s t a ł e t r z y w r a ma c h s p o ł e c z e ń s t wa j a k o c a ł o ­ ś c i . W n i n i e j s z e j p r a c y p r z y r o z p a t r y wa n i u wi ę z i s p o ł e c z n y c h l u d z i s t a r y c h p o j ę c i e „ p o k o l e n i e ” b ę d z i e r o z u mi a n e w c z wa r t y m i p i ą t y m z n a c z e n i u . 4 2) . 1 . 1 . 3 . S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę We d ł u g B . S y n a k a w s o c j o l o g i c z n y c h a n a l i z a c h s t a r o ś c i i s t a r z e n i a s i ę mo ż n a wy r ó ż n i ć k i l k a o r i e n t a c j i t e o r e t y c z n y c h4 3. Z a p i e r ws z ą u z n a j e s i ę n u r t s t r u k t u r a l i ­ s t y c z n y , w k t ó r y m s t a r o ś ć a n a l i z u j e s i ę w k a t e g o r i a c h ma k r o s p o ł e c z n y c h i mi k r o ­ s p o ł e c z n y c h . Mi e s z c z ą s i ę t u t e o r i e : wy ł ą c z a n i a , a k t y wn o ś c i , s t r a t y f i k a c j i wi e k u i p o l i t y c z n e j e k o n o mi i s t a r o ś c i . D r u g i m n u r t e m j e s t i n t e r a k c j o n i s t y c z n y , w k t ó r y m p r o b l e ma t y k ę l u d z i s t a r y c h r o z p a t r u j e s i ę w k a t e g o r i a c h z j a wi s k mi k r o s t r u k t u r a l ­ n y c h , i n t e r p e r s o n a l n y c h i ś wi a d o mo ś c i o wy c h . Z a wi e r a o n t e o r i ę wy mi a n y i n a z n a ­ c z a n i a s p o ł e c z n e g o . W d a l s z e j k o l e j n o ś c i a u t o r wy r ó ż n i a i n n e o r i e n t a c j e : k o n c e p c j ę b i e g u i c y k l u ż y c i a o r a z t e o r i ę mo d e r n i z a c j i . B . S y n a k z a z n a c z a , ż e wr a z z r o z wo j e m b a d a ń n a d s t a r o ś c i ą p o j a wi a j ą s i ę n i e t y l k o b a r d z i e j z r ó ż n i c o wa n e u j ę c i a t e o r e t y c z ­ n e , a l e t e ż t e n d e n c j e d o k o mp l e me n t a r n e g o t r a k t o wa n i a ws z y s t k i c h t y c h p o d e j ś ć . W t y m mi e j s c u , w o p a r c i u o a n a l i z ę l i t e r a t u r y p r z e d mi o t u , p r z y b l i ż o n e z o s t a n ą k o ­ l e j n o g ł ó wn e z a ł o ż e n i a wy mi e n i o n y c h p o wy ż e j t e o r i i wr a z z e ws k a z a n i e m i c h a l t e r ­ n a t y wn y c h n a z w i u z u p e ł n i e ń . W t e o r i i wy ł ą c z a n i a ( o k r e ś l a n e j t e ż t e o r i ą wy c o f a n i a l u b n i e a n g a ż o wa n i a s i ę ) o g r a n i c z a n i a i n t e r a k c j i mi ę d z y s t a r s z y m c z ł o wi e k i e m a i n n y mi c z ł o n k a mi s p o ł e c z e ń ­ 4 4 E . C u mmi n g a i W. H e n r y ’ e g o z a k ł a d a s i ę , ż e s t a r z e n i e t o n i e u n i k n i o n y p r o c e s 4 1 Uj ę c i e t o j e s t z b i e ż n e z p o j ę c i e m p o k o l e n i a p r o p o n o wa n y m p r z e z P . S z t o mp k ę , k t ó r y z a k ł a d a , ż e p o ­ k o l e n i e n a l e ż y o k r e ś l a ć mi a n e m n i e k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j , l e c z z a c h o wa n i a z b i o r o we g o . T a k i e z a c h o ­ wa n i e z b i o r o we mo ż e s p r z y j a ć u t o ż s a mi a n i u s i ę p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k z i n n y mi w r a ma c h k a t e ­ g o r i i s p o ł e c z n e j . Z o b . P . S z t o mp k a , S o c j o l o g i a . A n a l i z a s p o ł e c z e ń s t wa , o p . c i t . , s . 1 5 4 - 1 5 5 , 1 7 5 . 4 2 P r z y k ł a d o wo B . S z a t u r - J a wo r s k a wy r ó ż n i a p o k o l e n i a l u d z i s t a r y c h : „ ma r c o wo - g r u d n i o we ” , „ o d wi l ż y ” , „ Z wi ą z k u Mł o d z i e ż y P o l s k i e j ” , „ o k u p a c y j n e ” , „ I I R z e c z p o s p o l i t e j ” i „ wi e l k i e g o k r y z y s u ” - J a wo r s k a , Z b i o r o wo ś ć l u d z i s t a r y c h w p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 2 0 2 - 2 0 5 . 4 3 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 - 1 4 6 . 4 4 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , [ w: ] M. H a l i c k a , J . H a l i c k i ( r e d . ) , Z o s t a wi ć ś l a d n a z i e mi , Wy d . Un i we r s y t e t u w B i a ł y ms t o k u , B i a ł y s t o k 2 0 0 6 , s . 2 5 8 - 2 5 9 ; J . H a l i k , S t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t w j a k o p r o c e s d e mo g r a f i c z n y i s p o ł e c z n y , o p . c i t . , s . 1 7 - 1 8 ; N. G o o d ma n , Ws t ę p d o s o c j o l o g i i , Z y s k , P o z n a ń 1 9 9 7 , s . 1 7 8 - 1 7 9 . . Z o b . B . S z a t u r

  22. 2 4 |Andr z e j Kl i mc z uk s t wa . Z mi a n a t a j e s t f u n k c j o n a l n a d l a o b y d wu s t r o n , n a t u r a l n a i p o ws z e c h n i e a k ­ c e p t o wa n a . Wy c o f a n i e s i ę z ż y c i a s p o ł e c z n e g o j e s t e f e k t e m p e ł n e j s o c j a l i z a c j i j e d ­ n o s t k i . S t a r s i , wy ł ą c z a j ą c s i ę , „ r o b i ą mi e j s c e d l a mł o d s z y c h i b a r d z i e j wy d a j n y c h ” i p r z y g o t o wu j ą s i ę d o ś mi e r c i . T o s t a n o wi s k o t e o r e t y c z n e p o k r y t y c e wi e l u b a d a c z y n i e j e s t j u ż p r z y j mo wa n e w c a ł o ś c i . Z a k ł a d a s i ę , ż e wy ł ą c z a n i e j e s t s e l e k t y wn e i z a ­ l e ż y o d o t o c z e n i a s p o ł e c z n e g o o r a z o d p e ł n i o n y c h wc z e ś n i e j r ó l s p o ł e c z n y c h . T e o r i a a k t y wn o ś c i k ł a d a , i ż l u d z i e a k t y wn i e p r z y s t o s o wu j ą s i ę d o s t a r o ś c i o r a z p o d t r z y mu j ą wz o r c e i wa r t o ś c i z e t a p u d o r o s ł o ś c i . Ne g a t y wn e s k u t k i u t r a t y j e d n y c h r ó l mo ż n a z a s t ą p i ć wy k o n y wa n i e m n o wy c h r ó l o r a z r e a l i z a c j ą z a d a ń r o z wo j o wy c h ( n p . z a a k c e p t o wa ­ n i e m wł a s n e g o ż y c i a i ś mi e r c i ) . T e o r i a t a s p o t k a ł a s i ę z k r y t y k ą , g d y ż z a s p r a wą z mi a n b i o l o g i c z n y c h l u d z i e s t a r z y n i e p o s i a d a j ą p e ł n e j s p r a wn o ś c i , wi ę c p o d t r z y my ­ wa n i e i c h a k t y wn o ś c i ma o g r a n i c z o n y z a k r e s . Z mo d y f i k o wa n a p o s t a ć t e j t e o r i i t o t e o r i a k o n t y n u a c j i W. P e t e r s o n a , w k t ó r e j u wz g l ę d n i a s i ę z mi a n y r ó l s p o ł e c z n y c h w z a l e ż n o ś c i o d p r z e ż y wa n y c h p o d o k r e s ó w s t a r o ś c i . M. W. R i l e y , M. J o h n s o n i A . F o n n e r s t wo r z y ł y mo d e l s t r a t y f i k a c j i wi e k u4 6, w k t ó r y m s p o ł e c z e ń s t wo d z i e l i s i ę n a g r u p y wi e k u . Z a k ł a d a s i ę t u , i ż r ó ż n i ą s i ę o n e d o s t ę p e m d o b o g a c t wa , wł a d z y i p r e s t i ż u o r a z r o l a mi s p o ł e c z n y mi , n o r ma mi , wa r ­ t o ś c i a mi , t o ż s a mo ś c i ą s p o ł e c z n ą i ws p ó l n y mi p r z e ż y c i a mi . P o d e j ś c i e t o p o d k r e ś l a z r ó ż n i c o wa n i e l u d z i s t a r y c h z a l e ż n e o d o k r e s ó w i c h u r o d z e n i a . P o mi j a j e d n a k s u ­ b i e k t y wn y wy mi a r p o s t r z e g a n i a wi e k u p r z e z j e d n o s t k ę . D o o r i e n t a c j i t e j n a wi ą z u j e u t r z y ma n a w n u r c i e i n t e r a k c j o n i s t y c z n y m t e o r i a s u b k u l t u r y s t a r o ś c i ( o k r e ś l a n a t e ż t e o r i ą p o d k u l t u r y s t a r o ś c i ) r z ą z b i o r o wo ś ć o o d r ę b n y m s p o s o b i e ż y c i a w wy n i k u wy k l u c z e n i a z i n t e r a k c j i z i n ­ n y mi g r u p a mi wi e k u , wz r o s t u k o n t a k t ó w z r ó wi e ś n i k a mi o r a z p o c z u c i a ws p ó l n o t y p o g l ą d ó w i z a i n t e r e s o wa ń . W r a ma c h s u b k u l t u r l u d z i e s t a r z y t wo r z ą wł a s n e n o r my i wa r t o ś c i . S u b k u l t u r y p o ws t a j ą n p . p r z y o k a z j i z a mi e s z k i wa n i a w d o ma c h p o mo c y s p o ł e c z n e j i ws p ó l n o t a c h e me r y t a l n y c h – p r z e s t r z e n i a c h t wo r z o n y c h c e l e m z a p e w­ n i e n i a c a ł o d o b o we j o p i e k i o s o b o m z r ó ż n y c h p o wo d ó w n i e z d o l n y m d o p r o wa d z e ­ n i a s a mo d z i e l n e g o ż y c i a w i n d y wi d u a l n y m g o s p o d a r s t wi e d o mo wy m, w k l u b a c h s e n i o r a , s t o wa r z y s z e n i a c h h o b b y s t y c z n y c h i r e k r e a c y j n y c h . Z a k ł a d a s i ę t u , ż e k r e a c j i 4 5 R . H a v i g h u r s t a , R . A l b r e c h t a i R . C a v a n a n a t o mi a s t z a ­ 4 7 A . M. R o s e ’ a . T u z k o l e i z a k ł a d a s i ę , ż e l u d z i e s t a r z y t wo ­ 4 5 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 1 - 2 6 2 ; J . H a l i k , S t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t w j a k o p r o c e s d e mo g r a f i c z n y i s p o ł e c z n y , o p . c i t . , Wa r s z a wa 2 0 0 2 , s . 1 8 - 1 9 ; N. G o o d ma n , Ws t ę p d o s o c j o l o g i i , o p . c i t . , s . 1 7 9 - 1 8 0 . 4 6 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 0 . 4 7 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 3 - 2 6 4 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 1 2 1 - 1 4 8 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , O b s z a r y wy k l u c z e n i a i o d mi e n n o ś c i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r s z y c h w t e o r i i , p r a k t y c e i b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h , o p . c i t . , s . 2 7 7 - 2 9 3 .

  23. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 2 5 s u b k u l t u r y s p r z y j a u b ó s t wo , n i s k i p o z i o m wy k s z t a ł c e n i a o r a z z a mi e s z k i wa n i e w c e n t r u m me t r o p o l i i l u b n a ws i . W mi e j s c a c h t y c h mo ż e wy s t ą p i ć z j a wi s k o d o mi ­ n a c j i s u b k u l t u r y s t a r o ś c i p o p r z e z r o z b u d o wę s p e c j a l n e j i n f r a s t r u k t u r y u s ł u g o we j , h a n d l o we j , ma s s me d i ó w4 8 i i n n y c h i n s t y t u c j i . Uc z e s t n i c t wo w t wo r z e n i u s u b k u l t u ­ r y h a mu j e z a ś k o n t y n u a c j a p r a c y z a wo d o we j w o k r e s i e s t a r o ś c i , p o d t r z y my wa n i e r e g u l a r n y c h k o n t a k t ó w z r o d z i n ą , d z i a ł a l n o ś ć ma s s me d i ó w z h o mo g e n i c z n ą o f e r t ą k u l t u r a l n ą i r o z r y wk o wą s k i e r o wa n ą d o ws z y s t k i c h o d b i o r c ó w, u t r z y my wa n i e k o n ­ t a k t ó w z p r a c o wn i k a mi s o c j a l n y mi o r a z b r a k i d e n t y f i k a c j i z o k r e s e m s t a r o ś c i . P o z y ­ t y wn y m e f e k t e m f u n k c j o n o wa n i a s u b k u l t u r y s t a r o ś c i mo ż e b y ć p o d e j mo wa n i e p r z e z l u d z i s t a r y c h ws p ó l n y c h d z i a ł a ń d l a p r z y j e mn o ś c i i r e k r e a c j i . Ne g a t y wn y m n a t o mi a s t mo g ą b y ć d z i a ł a n i a wy n i k a j ą c e z p o c z u c i a wy k l u c z e n i a s p o ł e c z n e g o l u b wy r a z y s p r z e c i wu wo b e c k u l t u r y d o mi n u j ą c e j – wó wc z a s wz r a s t a p r a wd o p o d o b i e ń ­ s t wo , ż e g r u p y z a i n t e r e s o wa ń p r z e k s z t a ł c ą s i ę s t o p n i o wo w g r u p y n a c i s k u , a z c z a ­ s e m i c h i n t e r e s y b ę d ą r e p r e z e n t o wa ć p a r t i e p o l i t y c z n e . W p o l s k i c h wa r u n k a c h c z ę ­ ś c i o we z a p r z e c z e n i e t e j t e o r i i s t a n o wi n i s k a p o p u l a r n o ś ć K r a j o we j P a r t i i E me r y t ó w i R e n c i s t ó w4 9. T e o r i a p o l i t y c z n e j e k o n o mi i s t a r o ś c i A . Wa l k e r a i A . G u i l l e ma r d o p i e r a s i ę n a t e o r i i k o n f l i k t u i ma r k s i s t o ws k i e j e k o n o mi i p o l i t y c z n e j . Z a k ł a d a s i ę t u , ż e s t a r o ś ć t o e f e k t p o l i t y k i s o c j a l n e j , p o d z i a ł u p r a c y , r ó ż ­ n i c e k o n o mi c z n y c h i s p o ł e c z n y c h . P r o b l e my l u d z i s t a r y c h n a l e ż y z a t e m r o z p a t r y wa ć w k o n t e k ś c i e g o s p o d a r k i ś wi a t o we j , f u n k c j i p a ń s t wa , r y n k u p r a c y i p o d z i a ł ó w n a p ł e ć , wi e k , g r u p y e t n i c z n e i k l a s y . T e o r i a t a ws k a z u j e n a i s t n i e n i e z j a wi s k a d y s k r y ­ mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k ( a n g . a g e i s m; a g e i z m, wi e k i z m5 1) . W n u r c i e p o l i t y c z n e j 5 0 r e p r e z e n t o wa n a m. i n . p r z e z C . E s t e s , 4 8 Mi a n e m me d i ó w ma s o wy c h l u b ś r o d k ó w k o mu n i k o wa n i a ma s o we g o z a D . Mc Q u a i l e m o k r e ś l a s i ę „ i n s t y t u c j o n a l n e ś r o d k i p u b l i c z n e g o k o mu n i k o wa n i a n a o d l e g ł o ś ć , d o wi e l u o d b i o r c ó w, w k r ó t ­ k i m c z a s i e ” . Up o ws z e c h n i a j ą c e s i ę g ł ó wn i e o d p o c z ą t k u X X wi e k u p r a s a , r a d i o i t e l e wi z j a , s ą i n s t y ­ t u c j a mi t wo r z ą c y mi n i e wi e l e p r z e k a z ó w, a l e i c h p o t e n c j a l n y z a s i ę g i s k a l a o d d z i a ł y wa n i a j e s t o g ó l ­ n o s p o ł e c z n a . Me d i a p e ł n i ą p i ę ć f u n k c j i : i n f o r mu j ą , k o r e l u j ą ( wy j a ś n i a j ą , s o c j a l i z u j ą , k o o r d y n u j ą d z i a ł a n i a ) , z a p e wn i a j ą c i ą g ł o ś ć ( wy r a ż a j ą d o mi n u j ą c ą k u l t u r ę ) , z a p e wn i a j ą r o z r y wk ę i mo b i l i z u j ą . D z i a ł a l n o ś ć i n s t y t u c j i me d i a l n y c h ma c h a r a k t e r g o s p o d a r c z y – p e ł n i o n y m p r z e z n i e f u n k c j o m o d p o ­ wi a d a j ą k r e o wa n e w n i c h d o b r a n i e ma t e r i a l n e i u s ł u g i . Z o b . D . Mc Q u a i l , T e o r i a k o mu n i k o wa n i a ma s o we g o , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 7 , s . 2 3 , 1 1 1 - 1 1 2 . 4 9 P r z y p u s z c z a s i ę , i ż n i s k a p o p u l a r n o ś ć K r a j o we j P a r t i i E me r y t ó w i R e n c i s t ó w j e s t e f e k t e m s i l n e g o z r ó ż n i c o wa n i a k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r y c h w P o l s c e . B a r d z i e j p r a wd o p o d o b n e j e s t , i ż n a t e r e ­ n i e k r a j u b ę d ą p o ws t a wa ć l o k a l n e g r u p y r e p r e z e n t u j ą c e i n t e r e s y l u d z i s t a r y c h . O z n a k i t e g o p r o c e s u mo ż e s t a n o wi ć i c h r o s n ą c a a k t y wn o ś ć w p a r a f i a l n y c h k l u b a c h s e n i o r a , g r u p a c h s a mo p o mo c o wy c h i i n n y c h g r u p a c h . Z o b . M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 1 7 3 - 1 7 4 . 5 0 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 5 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 4 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 1 1 2 - 1 1 4 . 5 1 A g e i z m, we d ł u g R . B u t l e r a – t wó r c y t e g o o k r e ś l e n i a , o d n o s i s i ę d o „ p r o c e s u s y s t e ma t y c z n e g o t wo ­ r z e n i a s t e r e o t y p ó w i d y s k r y mi n o wa n i a l u d z i z p o wo d u t e g o , i ż s ą s t a r z y ” ( c y t . z a P . S z u k a l s k i , U p r z e d z e n i a i d y s k r y mi n a c j a z e wz g l ę d u n a wi e k ( a g e i s m) – p r z y c z y n y , p r z e j a wy , k o n s e k we n c j e , o p . c i t . , s . 1 1 ) . P o d e j ś c i e t o p o mi j a j e d n a k i n n e g r u p y wi e k u . S z e r s z ą d e f i n i c j ę p r o p o n u j e E . T h o r p e :

  24. 2 6 |Andr z e j Kl i mc z uk e k o n o mi i s t a r o ś c i p r z y j mu j e s i ę , ż e s p o ł e c z e ń s t wo p r z y z n a j e l u d z i o m s t a r y m s t a t u s o s ó b z a l e ż n y c h , n p . o g r a n i c z a i c h d o c h o d y , d o s t ę p d o d ó b r i p o z y c j ę s p o ł e c z n ą . P r z y ­ p u s z c z a s i ę , i ż e f e k t y p o l i t y k i s p o ł e c z n e j i p r o g r a mó w s o c j a l n y c h s ą k o r z y s t n i e j s z e d l a e l i t p o l i t y c z n y c h l u b p r z e d s i ę b i o r c ó w, n i ż d l a l u d z i s t a r y c h j a k o g r u p y s p o ł e c z n e j i n g e n e r a l . Uwi d a c z n i a s i ę t o w s y t u a c j a c h , g d y n p . ws p i e r a s i ę p o ws t a wa n i e n o ­ wy c h s ł u ż b s o c j a l n y c h , z a p e wn i a wa r u n k i d o s k r ó c e n i a c z a s u p r a c y i wc z e ś n i e j s z e g o p r z e j ś c i a n a e me r y t u r ę , c o wc a l e n i e mu s i p r o wa d z i ć d o p o p r a wy j a k o ś c i ż y c i a l u d z i s t a r y c h . Na p o t r z e b y b a d a ń n a d l u d ź mi s t a r y mi t e o r i ę wy mi a n y5 2 z mo d y f i k o wa ł J . D o wd , k t ó r y s ą d z i , i ż wr a z z u p ł y we m l a t l u d z i e s t o p n i o wo t r a c ą wł a d z ę w wy ­ mi a n i e z o t o c z e n i e m, n i e s ą w s t a n i e s p e ł n i ć wy mo g u wz a j e mn o ś c i , g d y ż z mn i e j s z a ­ j ą s i ę z a s o b y , j a k i mi d y s p o n u j ą ( n p . k o n d y c j a , d o c h o d y , wy k s z t a ł c e n i e ) . K o n t y n u ­ o wa n i e i n t e r a k c j i b e z o t r z y my wa n i a o d wz a j e mn i e n i a j e s t c o r a z b a r d z i e j k o s z t o wn e d l a mł o d y c h . S t a r z y d o s t r z e g a j ą c t o , z mn i e j s z a j ą s wó j u d z i a ł w ż y c i u s p o ł e c z n y m. J e ś l i s y t u a c j a t a k a p o wt a r z a s i ę p r z e z d ł u g i c z a s , t o mo ż e z o s t a ć z i n s t y t u c j o n a l i z o wa ­ n a i p r z y c z y n i ć s i ę d o n i e r ó wn o ś c i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r y c h . O g r a n i c z e n i e m t e j t e o r i i j e s t f a k t , i ż p o d k r e ś l a g ł ó wn i e i l o ś ć i n t e r a k c j i mi ę d z y j e d n o s t k a mi , a p o mi j a p r z y t y m j a k o ś ć r e l a c j i wy mi a n y . T e o r i a n a z n a c z a n i a s p o ł e c z n e g o ( o k r e ś l a n a t e ż j a k o t e o r i a s p o ł e c z n y c h k o m­ p e t e n c j i i z a ł a ma n i a l u b j a k o t e o r i a k o mp e t e n c y j n a ) 5 3 z o s t a ł a z a p r o p o n o wa n a d o „ D y s k r y mi n a c j a z e wz g l ę d u n a wi e k j e s t d o ś wi a d c z e n i e m o d mi e n n e g o t r a k t o wa n i a i n i e p o s z a n o ­ wa n i a o s o b i s t y c h p r a w i mo ż l i wo ś c i . O p i e r a s i ę n a s t e r e o t y p o wy c h p r z e ś wi a d c z e n i a c h o n a t u r z e j e d n o s t k i , j e j mo ż l i wo ś c i a c h i u mi e j ę t n o ś c i a c h f o r mu ł o wa n y c h w o d n i e s i e n i u d o wi e k u . D o c h o d z i d o n i e j wt e d y , g d y u p r z e d z e n i a z wi ą z a n e z wi e k i e m z o s t a j ą z i n s t y t u c j o n a l i z o wa n e , c z y t o wp r o s t p o p r z e z p r z e p i s y i u r e g u l o wa n i a p r a wn e , c z y t e ż w s p o s ó b mn i e j c z y t e l n y , p r z e j a wi a j ą c y s i ę w z wy ­ c z a j a c h i p r a k t y c e ż y c i a s p o ł e c z n e g o . D y s k r y mi n a c j a z e wz g l ę d u n a wi e k d o t y k a l u d z i w r ó ż n y m wi e k u , c h o ć w s p o s ó b s z c z e g ó l n y d o ś wi a d c z a n a j e s t p r z e z o s o b y s t a r s z e , p r z e z c o p r z y c z y n i a s i ę d o wy k l u c z a n i a i c h z e s p o ł e c z e ń s t wa ” ( D y s k r y mi n a c j a z e wz g l ę d u n a wi e k w U n i i E u r o p e j s k i e j , [ w: ] B . T o k a r z ( r e d . ) , My t e ż ! S e n i o r z y w U n i i E u r o p e j s k i e j , A R F P , Wa r s z a wa 2 0 0 4 , s . 5 1 ) . Uj ę c i e t o ws k a ­ z u j e n a f o r ma l n e i n i e f o r ma l n e b a r i e r y a k t y wn o ś c i w r ó ż n y c h o b s z a r a c h ż y c i a s p o ł e c z n e g o , p o l i t y c z ­ n e g o i g o s p o d a r c z e g o . P o n a d t o E . T h o r p e wy r ó ż n i a t r z y f o r my a g e i z mu : b e z p o ś r e d n i ą , p o ś r e d n i ą i z wi e l o k r o t n i o n ą . P i e r ws z a d o t y c z y mn i e j p r z y c h y l n e g o t r a k t o wa n i a j e d n y c h o s ó b w o k r e ś l o n e j s y t u a c j i n i ż p o z o s t a ł y c h w p o r ó wn y wa l n y c h wa r u n k a c h . D r u g a s t o s o wa n i a wo b e c ws z y s t k i c h p o ­ z o r n i e n e u t r a l n y c h wa r u n k ó w, k r y t e r i ó w l u b p r a k t y k , k t ó r e k o n k r e t n ą g r u p ę wi e k o wą d o t y k a j ą w s p o s ó b s z c z e g ó l n y i n i e mo g ą z o s t a ć o b i e k t y wn i e u z a s a d n i o n e . D o d y s k r y mi n a c j i z wi e l o k r o t n i o ­ n e j d o c h o d z i z a ś g d y j e d n o c z e ś n i e n a k ł a d a j ą s i ę n a s i e b i e r ó ż n e p r z y c z y n y d y s k r y mi n a c j i j a k n p . wi e k , p ł e ć , o r i e n t a c j a s e k s u a l n a , n i e p e ł n o s p r a wn o ś ć , r a s a , p o c h o d z e n i e e t n i c z n e . Z o b . r ó wn i e ż A . K l i mc z u k , Wi e k i z m j a k o p r z e s z k o d a w b u d o wi es p o ł e c z e ń s t wa mą d r o ś c i , [ w: ] A . K o b y l a r e k ( r e d . ) , Ws p ó l n o t a i r ó ż n i c a . I n t e r d y s c y p l i n a r n e s t u d i a , a n a l i z y ir o z p r a wy , Wy d . A d a m Ma r s z a ł e k , T o r u ń 2 0 0 9 , s . 3 4 4 - 3 6 0 ; A . K l i mc z u k , B a r i e r y i p e r s p e k t y wy i n t e g r a c j i mi ę d z y p o k o l e n i o we j we ws p ó ł c z e ­ s n e j P o l s c e , [ w: ] D . K a ł u ż a , P . S z u k a l s k i ( r e d . ) , J a k o ś ć ż y c i a s e n i o r ó w w X X I wi e k u z p e r s p e k t y wy p o l i ­ t y k i s p o ł e c z n e j , Wy d . B i b l i o t e k a , Ł ó d ź 2 0 1 0 , s . 9 2 - 1 0 7 . 5 2 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 6 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 1 . 5 3 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 6 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 2 - 2 6 3 ; J . H a l i c k i , E d u k a c j a s e n i o r ó w w a s p e k c i e t e o r i i k o mp e t e n c y j n e j , T r a n s H u ma n a , B i a ł y s t o k 2 0 0 0 , s . 9 - 1 3 .

  25. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 2 7 b a d a ń n a d s t a r o ś c i ą p r z e z J . K u y p e r s a i V . B e n g t s o n a . A u t o r z y c i t wi e r d z ą , ż e l u d z i e s t a r z y wr a z z u t r a t ą r ó l s p o ł e c z n y c h i b r a k i e m g r u p o d n i e s i e n i a t r a c ą s p r z ę ż e n i e z wr o t n e w i n t e r a k c j a c h . W k o n s e k we n c j i c z u j ą s i ę p r z e z t o z a l e ż n i o d z e wn ę t r z n e g o n a z n a c z a n i a n e g a t y wn e g o , a t o s p r z y j a f u n k c j o n o wa n i u w s p o ł e c z e ń s t wi e n e g a t y w­ n y c h s t e r e o t y p ó w s t a r o ś c i . P r z y j mu j ą c n a z n a c z a n i e , l u d z i e s t a r z y u z n a j ą s i ę z a o s o b y z a l e ż n e . W r e z u l t a c i e p o ws t a j e „ s p i r a l a z a ł a ma n i a ” , d o c h o d z i d o u t r a t y k o mp e t e n c j i s p o ł e c z n y c h , c z y l i ws z y s t k i c h z a s o b ó w, j a k i e p o s i a d a j ą o s o b y w p o d e s z ł y m wi e k u , a k t ó r e p o z wa l a j ą i m n a p r z e j ę c i e o d p o wi e d z i a l n o ś c i z a s wo j e ż y c i e i j e g o k s z t a ł t o ­ wa n i e . O d wr ó c e n i e t e g o p r o c e s u j e s t mo ż l i we p o p r z e z „ s y n d r o m r e k o n s t r u k c j i s p o ­ ł e c z n e j ” , c z y l i u r u c h o mi e n i e z a s o b ó w j e d n o s t k i , k t ó r e mo ż e wy k o r z y s t a ć , b y p o p r a ­ wi ć k o n t a k t y z i n n y mi . Mo ż e t e mu s ł u ż y ć n p . wp r o wa d z a n i e z mi a n w i n t e r a k c j a c h mi ę d z y s t a r s z ą o s o b ą , a j e j r o d z i n ą t a k , b y j e j k o mp e t e n c j e b y ł y p r z y d a t n e i f u n k ­ c j o n a l n e , j a k r ó wn i e ż z wi ę k s z a n i e n i e z a l e ż n o ś c i l u d z i s t a r y c h i e d u k a c j a u s t a wi c z n a w r a ma c h s z k ó ł wy ż s z y c h , u n i we r s y t e t ó w o t wa r t y c h , l u d o wy c h , f o r m k s z t a ł c e n i a n a o d l e g ł o ś ć i p o p r z e z e - l e a r n i n g . Z n a c z n ą r o l ę o d g r y wa j ą t u Un i we r s y t e t y T r z e c i e ­ g o Wi e k u – i n t e r d y s c y p l i n a r n e o ś r o d k i e d u k a c j i n i e f o r ma l n e j o d d z i a ł u j ą c e n a p o ­ p r a wę wi z e r u n k u s e n i o r ó w j a k o o s ó b a k t y wn y c h i s k ł o n n y c h d o wo l o n t a r i a t u n a r z e c z i n n y c h o r a z wi z e r u n k u u c z e l n i wy ż s z y c h j a k o p l a c ó we k z a a n g a ż o wa n y c h w r o z wi ą z y wa n i e p r o b l e mó w s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n y c h . W k o n c e p c j i b i e g u ż y c i a ( l i n i i ż y c i a , k u r s u ż y c i a ) p r z e z G . H a g e s t a d i M. K o h l i , p r z y j mu j e s i ę z a ł o ż e n i e , ż e t o , w j a k i s p o s ó b c z ł o wi e k o d b i e r a wł a s n ą s t a r o ś ć , z a l e ż y o d p r z e b i e g u p o p r z e d n i c h f a z j e g o ż y c i a . J e d n o s t k a s t o p n i o wo r e a l i z u j e k u l t u r o wo o k r e ś l a n ą s e k we n c j ę r ó l s p o ł e c z n y c h ( n p . d ą ż y d o z r e a l i z o wa n i a k a r i e r y ) . W o d r ó ż n i e n i u o d p o z o s t a ł y c h u j ę ć p r z y j mu j e s i ę t u , ż e s t a ­ r z e n i e t r wa p r z e z c a ł e ż y c i e , ł ą c z y w s o b i e z mi a n y b i o l o g i c z n e , p s y c h i c z n e i s p o ł e c z ­ n e , a ż y c i e w o k r e s i e s t a r o ś c i z a l e ż y o d p r z y n a l e ż n o ś c i d o g r u p y wi e k u i ws p ó l n y c h , p o k o l e n i o wy c h d o ś wi a d c z e ń j e j p r z e d s t a wi c i e l i . P e r s p e k t y wa t a j e s t u z n a wa n a wy ­ ł ą c z n i e z a k o n c e p c j ę s ł u ż ą c ą d o p r o wa d z e n i a b a d a ń i i n t e r p r e t a c j i d a n y c h . J e j z mo ­ d y f i k o wa n a we r s j a t o k o n c e p c j a c y k l u ż y c i a5 5, w k t ó r e j mo d e l l i n e a r n e g o p r z e b i e g u c z a s u z a s t ę p u j e s i ę c z a s e m c y k l i c z n y m. Z a k ł a d a s i ę t u , i ż p r o c e s s t a r z e n i a s i ę p o s z c z e ­ g ó l n y c h l u d z i j e s t p o d o b n y , g d y ż p r z e b i e g a we d ł u g s c h e ma t u wł a ś c i we g o g a t u n k o ­ wi l u d z k i e mu . J e g o r e a l i z a c j a j e s t j e d n a k z i n d y wi d u a l i z o wa n a i z a l e ż n a o d c z a s o ­ p r z e s t r z e n i . P r z e d s t a wi c i e l e k o l e j n y c h p o k o l e ń t wo r z ą c y c h d a n e s p o ł e c z e ń s t wo p o ­ 5 4 r e p r e z e n t o wa n e j m. i n . 5 4 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 6 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 0 . 5 5 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 1 9 - 2 1 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , C z y n n i k i k s z t a ł t u j ą c e f a z y ż y c i a i g r u p y wi e k u , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e ­ l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 3 6 - 3 8 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , Z a ł o ż e n i a t e o r e t y c z ­ n e d o t y c z ą c ec y k l u ż y c i a , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n ­ t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 3 8 - 4 1 .

  26. 2 8 |Andr z e j Kl i mc z uk wt a r z a j ą p o d o b n y r y t m ż y c i a , z a t e m mo ż n a p r o j e k t o wa ć d z i a ł a n i a i i n t e r we n c j e p u ­ b l i c z n e u s p r a wn i a j ą c e i c h r o z wó j p o p r z e z u d z i e l a n i e i m ws p a r c i a i o k r e ś l a n i e z b i o r o ­ wy c h z a d a ń . O s t a t n i ą z e ws k a z a n y c h j e s t t e o r i a mo d e r n i z a c j i t a c y j a k : D . O . C o wg i l l i L . D . H o l me s , s t a r a j ą s i ę wy j a ś n i ć h i s t o r y c z n e i s p o ł e c z n e ma k r o s t r u k t u r a l n e c z y n n i k i wa r u n k u j ą c e p o s t a wy wo b e c s t a r o ś c i . P r z y j mu j e s i ę t u , ż e p r o c e s p r z e j ś c i a o d s p o ł e c z e ń s t w z a c o f a n y c h d o n o wo c z e s n y c h z mi e n i ł r o l e s p o ­ ł e c z n e i o b n i ż y ł s t a t u s l u d z i s t a r y c h . Z a i s t n i e n i e t e g o s t a n u z a l e ż a ł o m. i n . o d : p o p r a ­ wy s t a n u z d r o wi a l u d n o ś c i i wz r o s t u u d z i a ł u l u d z i s t a r y c h w p o p u l a c j i , p o j a wi e n i a s i ę n o wy c h z a wo d ó w, r o z wo j u p o ws z e c h n e j o ś wi a t y , ma s s me d i ó w, r o z wo j u i n s t y ­ t u c j i p a ń s t wa d o b r o b y t u . P r z y j mu j e s i ę t e ż , i ż w s p o ł e c z e ń s t wa c h p r z e d i n d u s t r i a l ­ n y c h l u d z i e s t a r z y mi e l i wi ę k s z y p r e s t i ż , k o n t r o l o wa l i z a s o b y i wi e d z ę . P o d o b n e z a ­ ł o ż e n i a z n a j d u j ą s i ę w t e o r i i d y s t a n s u mi ę d z y p o k o l e n i o we g o M. Me a d5 7 g ł o s z ą c e j , ż e d l a s p o ł e c z e ń s t w p r z e d i n d u s t r i a l n y c h wł a ś c i wa b y ł a k u l t u r a p o s t f i g u r a t y wn a , w k t ó r e j s t a r s z e p o k o l e n i a p r z e k a z y wa ł y mł o d s z y m d o r o b e k p r z o d k ó w. W s p o ł e ­ c z e ń s t wa c h i n d u s t r i a l n y c h z a ś wr a z z p o j a wi a n i e m s i ę n o wy c h t e c h n o l o g i i i r o z wi ą ­ z a ń o r g a n i z a c y j n y c h u p o ws z e c h n i a s i ę k u l t u r a k o f i g u r a t y wn a , w k t ó r e j p o d s t a wę t r a n s mi s j i k u l t u r y s t a n o wi u c z e n i e s i ę r ó wi e ś n i k ó w o d s i e b i e . S p o ł e c z e ń s t wa p o s t i n ­ d u s t r i a l n e ma j ą z a ś c h a r a k t e r y z o wa ć s i ę k u l t u r ą p r e f i g u r a t y wn ą , w k t ó r e j s t a r s z e p o k o l e n i e u c z y s i ę o d mł o d s z e g o , wo b e c c z e g o n a s t ę p u j e s p a d e k a u t o r y t e t u s t a r s z y c h . 5 6, w r a ma c h k t ó r e j b a d a c z e 1 . 1 . 4 . S p o ł e c z e ń s t wo wo b e c s t a r o ś c i i l u d z i s t a r y c h Na p r z e s t r z e n i d z i e j ó w s p o ł e c z e ń s t wa p r z e j a wi a ł y z mi e n n y s t o s u n e k wo b e c l u d z i s t a r y c h . I c h p o z y c j a z a l e ż a ł a o d wi e l u c z y n n i k ó w. B . S z a t u r - J a wo r s k a w o p a r ­ c i u o a n a l i z ę p r a c m. i n . G . Mi n o i s a i J - P . B o i s a5 8, wy r ó ż n i a d z i e s i ę ć h i s t o r y c z n i e z mi e n n y c h c e c h , k t ó r e o d d z i a ł y wa ł y i wc i ą ż o d d z i a ł u j ą n a p o ł o ż e n i e k a t e g o r i i s p o ­ ł e c z n e j l u d z i s t a r y c h5 9. S ą t o : u wa r s t wi e n i e s p o ł e c z n e , s y t u a c j a ma t e r i a l n a l u d z i s t a ­ r y c h , z a mo ż n o ś ć s p o ł e c z n o ś c i , k o n d y c j a f i z y c z n a l u d z i s t a r y c h , s t r u k t u r a r o d z i n y , „ d wo i s t o ś ć s t a r o ś c i ” , t y p k u l t u r y , n o r my e s t e t y c z n e , s y t u a c j a d e mo g r a f i c z n a o r a z c z y n n i k p o l i t y c z n y . D o s t r z e ż e n i e s t a r o ś c i z a l e ż y o d wa r s t wy s p o ł e c z n e j . P r z y k ł a d o wo we F r a n c j i w o k r e s i e wc z e s n e g o ś r e d n i o wi e c z a o s o b y s t a r s z e n a o g ó ł b y ł y u z n a wa n e z a r ó wn e 5 6 B . S y n a k , L u d z i e s t a r z y , o p . c i t . , s . 1 4 6 ; J . H a l i c k i , S p o ł e c z n e t e o r i e s t a r z e n i a s i ę , o p . c i t . , s . 2 6 3 . 5 7 M. Me a d , K u l t u r a i t o ż s a mo ś ć . S t u d i u m d y s t a n s u mi ę d z y p o k o l e n i o we g o , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 0 . P o r . M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z ­ n e g o , o p . c i t . , s . 1 9 - 7 7 . 5 8 Z o b . G . Mi n o i s , H i s t o r i a s t a r o ś c i : o d a n t y k u d o r e n e s a n s u , Ma r a b u t , Wa r s z a wa 1 9 9 5 ; J - P . B o i s , H i s t o r i a s t a r o ś c i : o d Mo n t a i g n e ’ a d o p i e r ws z y c h e me r y t u r , Ma r a b u t , Wa r s z a wa 1 9 9 6 . 5 9 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 9 - 3 3 .

  27. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 2 9 p o z o s t a ł y m d o r o s ł y m. I c h p o z y c j a b y ł a j e d n a k i n n a , j e ś l i n i e mi e l i r o d z i n l u b ż y l i w u b ó s t wi e – wó wc z a s s t a wa l i s i ę wł ó c z ę g a mi i ż e b r a k a mi . Wś r ó d e l i t n a t o mi a s t s t a r s i s a mi wy c o f y wa l i s i ę z ż y c i a r o d z i n n e g o , u d a j ą c s i ę d o k l a s z t o r u , p r z y c z y m z wy c z a j t e n s t a ł s i ę s p e c y f i c z n y d l a e u r o p e j s k i e g o k r ę g u k u l t u r o we g o . Ś wi a d o mo ś ć wi e k u i t wo r z e n i e p o d z i a ł ó w we d ł u g t e j c e c h y wa r u n k o wa ł a t e ż s y t u a c j a ma t e r i a l n a . W wi e l u e p o k a c h t y l k o b o g a c i b y l i o c e n i a n i n a p o d s t a wi e wi e k u . W o k r e s i e s t a r o ś c i z a mo ż n i mo g l i k o r z y s t a ć z e z g r o ma d z o n e g o ma j ą t k u l u b p o mn a ż a ć g o . Wy ż e j s y t u o wa n o o s o b y p o s i a d a j ą c e n i e t y l k o ma j ą t e k z i e ms k i , a l e t e ż r u c h o my , g d y ż z i e mi ą i n i e r u c h o mo ś c i a mi g o s p o d a r o wa ł a n a j c z ę ś c i e j c a ł a r o d z i n a . P o z y c j a l u d z i s t a r y c h z a l e ż a ł a t e ż o d z a mo ż n o ś c i z b i o r o wo ś c i . W s p o ł e c z e ń ­ s t wa c h u b o g i c h , g d z i e c z ę s t o z a c h o d z i ł a k o n i e c z n o ś ć p o d z i a ł u z a s o b ó w, n p . ż y wn o ś c i , z r e g u ł y g o r z e j t r a k t o wa n o l u d z i s t a r y c h , u z n a j ą c i c h z a j e d n o s t k i mn i e j p r z y d a t n e g r u p i e . Ni e k i e d y s t a r s i b y l i z a b i j a n i , s k a z y wa n i n a ś mi e r ć g ł o d o wą l u b s k ł a n i a n i d o s a mo b ó j s t wa . Z wy c z a j e t a k i e o g r a n i c z a n o w s p o ł e c z n o ś c i a c h o s i a d ł y c h , j e ś l i d o s t ę p d o z a s o b ó w b y ł s t a ł y . K o n d y c j a f i z y c z n a s t a n o wi ł a k o l e j n y c z y n n i k wa r u n k u j ą c y mi e j s c e l u d z i s t a ­ r y c h w s p o ł e c z e ń s t wi e . S t a r s i n i e b y l i w s t a n i e wa l c z y ć o z a c h o wa n i e s wo j e j p o z y c j i w z b i o r o wo ś c i a c h , w k t ó r y c h f u n k c j o n o wa ł o p r a wo s i l n i e j s z e g o j a k o o s o b y s p r a wu ­ j ą c e j wł a d z ę . Z mn i e j s z e n i e o d d z i a ł y wa n i a o s o b i s t e j k o n d y c j i n a p o s i a d a n ą p o z y c j ę n a s t ę p o wa ł o wr a z z e wz r o s t e m s f o r ma l i z o wa n i a p r a wa i z a s i ę g u wł a d z y p a ń s t wo we j . O s o b y w p o d e s z ł y m wi e k u t r a k t o wa n o i n a c z e j t a k ż e w z a l e ż n o ś c i o d r o z p o ­ ws z e c h n i o n e j w d a n e j s p o ł e c z n o ś c i s t r u k t u r y r o d z i n y . Z r e g u ł y w r o d z i n a c h wi e l o ­ p o k o l e n i o wy c h l u d z i e s t a r z y mi e l i z a b e z p i e c z e n i e e k o n o mi c z n i e o r a z o t r z y my wa l i n o we r o l e ( b a b c i , d z i a d k a ) . Na d mi e r n a d o mi n a c j a l u d z i s t a r y c h w t a k i c h r o d z i n a c h s p r z y j a ł a u j a wn i a n i u s i ę z j a wi s k a „ k o n f l i k t u p o k o l e ń ” . R o d z i n y d wu p o k o l e n i o we z a ś s p r z y j a ł y wy k l u c z e n i u l u d z i s t a r y c h . P o p r z e z p o j ę c i e „ d wo i s t o ś ć s t a r o ś c i ” B . S z a t u r - J a wo r s k a t ł u ma c z y f a k t , i ż we ws z y s t k i c h e p o k a c h l u d z i o m u z n a wa n y m z a s t a r y c h p r z y p i s y wa n o z a r ó wn o p o z y ­ t y wn e , j a k i n e g a t y wn e c e c h y . T y m s a my m t wo r z o n e b y ł y ( i n a d a l s ą ) s t e r e o t y p y s t a r o ś c i . Z j e d n e j s t r o n y s ę d z i wy wi e k b y ł p o s t r z e g a n y j a k o o z n a k a d o ś wi a d c z e n i a , wi e d z y , mą d r o ś c i , k o n t a k t u z s i ł a mi n a d p r z y r o d z o n y mi , b ł o g o s ł a wi e ń s t wa , a u t o r y ­ t e t u , wł a d z y , p r e s t i ż u , a t a k ż e j a k o c z a s n a z e b r a n i e o wo c ó w ż y c i a , o d p o c z y n e k , wo l n o ś ć o d p o k u s i o b o wi ą z k ó w. Z d r u g i e j z a ś s t a r o ś ć u n a o c z n i a ł a : o s ł a b i e n i e f i z y c z n e i u my s ł o we , c h o r o b y , n i e u f n o ś ć , ma ł o d u s z n o ś ć , t r wo ż l i wo ś ć , b i e d ę , o t ę p i e n i e , c i e r ­ p i e n i e , o s a mo t n i e n i e , l ę k p r z e d ś mi e r c i ą i u t r a t ą b l i s k i c h . W k u l t u r z e e u r o p e j s k i e j p r z e z wi e k i p r z e wa ż a ł n e g a t y wn y s t e r e o t y p s t a r o ś c i z u wa g i n a u z n a n i e i d e i r o z wo j u

  28. 3 0 |Andr z e j Kl i mc z uk j a k o c e l u ż y c i a c z ł o wi e k a i l u d z k o ś c i . W p o z o s t a ł y c h k r ę g a c h k u l t u r o wy c h s t a r o ś ć b y ł a r a c z e j t r a k t o wa n a j a k o f a z a ż y c i a r ó wn o z n a c z n a p o z o s t a ł y m e t a p o m ż y c i a . L u d z i e s t a r z y z a j mo wa l i r ó ż n e p o z y c j e r ó wn i e ż z e wz g l ę d u n a t y p k u l t u r y d o mi n u j ą c e j w d a n y m s p o ł e c z e ń s t wi e . Wy ż s z e z n a c z e n i e p r z y p i s y wa n o l u d z i o m s t a r y m w k u l t u r a c h o p a r t y c h n a t r a d y c j i mó wi o n e j – p r z y z n a wa n o i m b o wi e m p o ­ z y c j ę n a u c z y c i e l i . Wz r o s t z n a c z e n i a p r z e k a z ó w k u l t u r o wy c h w f o r mi e p i s a n e j i d r u ­ k o wa n e j o b n i ż a ł p o z y c j e l u d z i s t a r y c h . W k a ż d e j e p o c e o b o wi ą z u j ą t e ż p e wn e n o r my e s t e t y c z n e . S p o ł e c z e ń s t wa , w k t ó r y c h p o ws z e c h n i e p r z y j mo wa n y i d e a ł p i ę k n a o p i e r a s i ę n a s i l e i mł o d o ś c i ( s wo i s t y „ k u l t mł o d o ś c i ” ) , p r z y z n a j ą l u d z i o m s t a r y m n i ż s z e p o z y c j e . Wy ż s z e p o z y c j e z a j mu j ą n a t o mi a s t , g d y p o ws z e c h n e r o z u mi e n i e p i ę k n a n i e wi ą ż e s i ę z k o n d y c j ą f i z y c z n ą l u b g d y i s t n i e j e wi e l e k a n o n ó w p i ę k n a . T a k ż e s y t u a c j a d e mo g r a f i c z n a s p o ł e c z n o ś c i o d d z i a ł u j e n a o c e n ę l u d z i s t a r y c h p r z e z i n n y c h . G d y p r z e d s t a wi c i e l i t e j k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j j e s t n i e wi e l u , s ą t r a k t o wa ­ n i z s z a c u n k i e m i o t a c z a n i s z c z e g ó l n ą o p i e k ą . L i c z e b n y p r z y r o s t l u d z i s t a r y c h s p r z y j a o d wr o t n y m p o s t a wo m. Z a k ł a d a s i ę , ż e ws p ó ł c z e s n e s p o ł e c z e ń s t wa z r o z wi n i ę t y mi i n s t y t u c j a mi wy k a z u j ą z a i n t e r e s o wa n i e z a s p o k a j a n i e m p o t r z e b s e n i o r ó w. L u d z i e s t a r z y p o s i a d a l i t e ż r ó ż n e p o z y c j e w z a l e ż n o ś c i o d s y s t e mó w p o l i t y c z ­ n y c h , w k t ó r y c h ż y l i . Wy ż s z ą p o z y c j ę z a j mo wa l i w s y s t e ma c h h i e r a r c h i c z n y c h i a u ­ t o k r a t y c z n y c h , w k t ó r y c h z d o b y t a wł a d z a b y ł a c z ę s t o d o ż y wo t n i a . No wo c z e s n e d e mo k r a c j e t wo r z y l i g ł ó wn i e l u d z i e mł o d z i i w ś r e d n i m wi e k u , p r z e c i wn i d z i e d z i ­ c z e n i u p r z y wi l e j ó w. Ws p ó ł c z e ś n i e l u d z i e s t a r z y r z a d z i e j wc h o d z ą w s k ł a d e l i t p o l i ­ t y c z n y c h , c z ę ś c i e j z a ś s ą p o s t r z e g a n i i t r a k t o wa n i j a k o wa ż n y i l i c z n y e l e k t o r a t . E . R o s s e t w s wo j e j a n a l i z i e h i s t o r y c z n y c h z mi a n p o s t a w s p o ł e c z n y c h wo b e c l u d z i s t a r y c h s t wi e r d z a , i ż w z a s a d z i e i c h z n a c z e n i e ma l a ł o wr a z z r o z wo j e m t e c h n o ­ l o g i c z n y m6 0. W X I X wi e k u wr a z z p o s t ę p e m i n d u s t r i a l i z a c j i p r a c a s t a r y c h r z e mi e ś l n i ­ k ó w z o s t a ł a wy p a r t a p r z e z p r o d u k c j ę p r z e my s ł o wą . W wa r u n k a c h k r y z y s u g o s p o ­ d a r c z e g o w p i e r ws z e j k o l e j n o ś c i z wa l n i a n o s t a r s z y c h r o b o t n i k ó w, k t ó r z y p o d wz g l ę ­ d e m s i ł y n i e mo g l i s i ę r ó wn a ć z mł o d s z y mi . Z a mo me n t p r z e ł o mo wy u z n a j e s i ę wp r o wa d z e n i e w 1 8 8 9 r o k u p r z e z k a n c l e r z a Ni e mi e c O t t o v o n B i s ma r c k a z a b e z p i e ­ c z e n i a s t a r o ś c i w f o r mi e r e n t i e me r y t u r . R o z wi ą z a n i e t o mi a ł o s ł u ż y ć ł a g o d n e mu u s u n i ę c i u z r y n k u p r a c y t y c h , k t ó r z y n i e s p e ł n i a l i j u ż s t a wi a n y c h p r z e d n i mi wy ma ­ g a ń . R o z wi ą z a n i e t o s t o p n i o wo b y ł o u p o ws z e c h n i a n e w i n n y c h p a ń s t wa c h . E . R o s ­ s e t p o d k r e ś l a , ż e wó wc z a s o d s e t e k l u d z i d o ż y wa j ą c y c h wi e k u e me r y t a l n e g o b y ł j e d ­ n a k n i e wi e l k i , a p r z y wi l e j t e n n i e d o t y c z y ł ws z y s t k i c h , l e c z t y l k o wy b r a n y c h g r u p 6 0 E . R o s s e t , Mi e j s c e c z ł o wi e k a s t a r e g o w s p o ł e c z e ń s t wi e , [ w: ] I . B o r s o wa , W. P ę d i c h , J . P i o t r o ws k i , T . R o ź n i a t o ws k i , S . R u d n i c k i ( r e d . ) , E n c y k l o p e d i a s e n i o r a , Wi e d z a P o ws z e c h n a , Wa r s z a wa 1 9 8 6 , s . 2 0 - 3 4 .

  29. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 3 1 z a wo d o wy c h6 1. W k o l e j n y c h l a t a c h p r o g i wi e k u e me r y t a l n e g o w p o s z c z e g ó l n y c h k r a j a c h r a c z e j n i e b y ł y z mi e n i a n e , c h o ć z a s p r a wą m. i n . p o p r a wy o p i e k i z d r o wo t n e j i wa r u n k ó w ma t e r i a l n y c h wz r a s t a ł a d ł u g o ś ć ż y c i a . R o s ł a z a t e m i l o ś ć o s ó b k o r z y s t a ­ j ą c y c h z e ś wi a d c z e ń . We d ł u g E . R o s s e t a w d r u g i e j p o ł o wi e X X wi e k u d o s t r z e ż o n o n o wy wy mi a r n e g a t y wn y c h s k u t k ó w s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w i f u n k c j o n o wa n i a s y s t e mó w e me ­ r y t a l n y c h6 2. O k a z a ł o s i ę b o wi e m, ż e p r z e j ś c i e n a e me r y t u r ę j e s t n i e t y l k o r ó wn o ­ z n a c z n e z z a k o ń c z e n i e m p r a c y z a wo d o we j , a l e p r z y n i s k i e j wa r t o ś c i ś wi a d c z e ń p o ­ c i ą g a z a s o b ą t e ż o b n i ż e n i e p o z i o mu ż y c i a ( „ b a n k r u c t wo e me r y t a l n e ” ) , a w s k r a j ­ n y c h p r z y p a d k a c h s t a j e s i ę p r z y c z y n ą p o p e ł n i a n i a s a mo b ó j s t w ( „ ś mi e r ć e me r y t a l n a ” ) . W t y m s a my m o k r e s i e wp r o wa d z o n o p i e r ws z e ws k a ź n i k i s t a t y s t y c z ­ n e d o a n a l i z y p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w i p o j ę c i e s t a r o ś c i d e mo g r a f i c z n e j E . R o s s e t z a k ł a d a , ż e s t a r o ś ć d e mo g r a f i c z n a t o z j a wi s k o s p o ł e c z n e , k t ó r e wy s t ę p u j e , g d y p o n a d 1 2 % c z ł o n k ó w p o p u l a c j i p r z e k r o c z y wi e k 6 0 l a t z i o m o s i ą g n ę ł a w 1 9 6 7 r o k u . Z a g ł ó wn e p r z y c z y n y s t a r o ś c i d e mo g r a f i c z n e j u z n a j e s i ę s p a d e k p ł o d n o ś c i i s p a d e k u mi e r a l n o ś c i d z i e c i , c o p o wo d u j e wz r o s t l i c z b y o s ó b d o ­ ż y wa j ą c y c h wi e k u p o d e s z ł e g o o r a z mi g r a c j e l u d z i mł o d y c h , n p . z e ws i d o mi a s t R o z wó j z j a wi s k a s t a r o ś c i d e mo g r a f i c z n e j i l u s t r u j e s i ę ws k a ź n i k i e m „ o b c i ą ż e n i a ” l u d n o ś c i w wi e k u p r o d u k c y j n y m ( 1 8 - 5 9 l a t d l a k o b i e t / 6 4 l a t d l a mę ż c z y z n ) l u d n o ś c i ą w wi e k u p o p r o d u k c y j n y m ( 6 0 l a t i wi ę c e j / 6 5 l a t i wi ę c e j ) , p r z y c z y m z a k ł a d a s i ę , i ż wr a z z e wz r o s t e m wa r t o ś c i ws k a ź n i k a d o s t r z e g a s i ę n e g a t y wn e i k o n f l i k t o g e n n e z mi a n y w r e l a c j a c h s p o ł e c z n y c h z wi ą z a n e m. i n . z u t r a t ą s t a b i l n o ś c i f i n a n s ó w p u ­ b l i c z n y c h , wz r o s t e m o b c i ą ż e ń o s ó b mł o d y c h p o d a t k a mi i s k ł a d k a mi n a u b e z p i e c z e ­ n i a z d r o wo t n e o r a z r ó ż n i c a mi p o k o l e n i o wy mi w h i e r a r c h i a c h wa r t o ś c i i p r e f e r e n ­ c j a c h p o l i t y c z n y c h6 7. 6 3. 6 4. L u d n o ś ć P o l s k i t e n p o ­ 6 5. 6 6 6 1 S z a c u j e s i ę , ż e w l a t a c h 8 0 . X I X wi e k u w C e s a r s t wi e Ni e mi e c k i m o s o b y , k t ó r e mi a ł y 6 5 l a t i s p e ł ­ n i a ł y k r y t e r i a o t r z y ma n i a z a b e z p i e c z e n i a e me r y t a l n e g o , s t a n o wi ł y b l i s k o 4 % p o p u l a c j i . D l a p o r ó w­ n a n i a w 1 9 8 8 r o k u w P o l s c e o s o b y w wi e k u e me r y t a l n y m s t a n o wi ł y 1 2 , 5 % p o p u l a c j i , w 2 0 0 2 r o k u 1 5 , 1 % p o p u l a c j i k r a j u , z a ś w 2 0 1 0 r o k u j u ż 1 6 , 9 % . Z o b . E . R o s s e t , Mi e j s c e c z ł o wi e k a s t a r e g o w s p o ł e ­ c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 2 7 - 2 9 ; R a p o r t z wy n i k ó w N a r o d o we g o S p i s u P o ws z e c h n e g o L u d n o ś c i i Mi e s z k a ń 2 0 0 2 , G US , Wa r s z a wa 2 0 0 3 , s . 1 7 ; B a n k D a n y c h L o k a l n y c h , G US , www. s t a t . g o v . p l / b d l [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 6 2 E . R o s s e t , Mi e j s c e c z ł o wi e k a s t a r e g o w s p o ł e c z e ń s t wi e , o p . c i t . , s . 2 5 - 2 7 . 6 3 M. O k ó l s k i , D e mo g r a f i a , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 4 , s . 1 5 5 . 6 4I b i d e m, s . 1 5 4 - 1 5 5 . 6 5 Na p o d s t . : M. O k ó l s k i , D e mo g r a f i a , o p . c i t . , s . 1 5 4 ; P . B ł ę d o ws k i , S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i – a n a l i z a d e mo ­ g r a f i c z n a , o p . c i t . , s . 2 2 2 - 2 2 7 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , S p o ł e c z n e s k u t k i s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i , [ w: ] B . S z a t u r - J a wo r s k a , P . B ł ę d o ws k i , M. D z i ę g i e l e ws k a , P o d s t a wy g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 4 3 . 6 6 P o s ł u g i wa n i e s i ę p o j ę c i e m „ o b c i ą ż e n i a ” wy wo ł u j e k o n t r o we r s j e wś r ó d b a d a c z y . S . K l o n o wi c z z a ­ k ł a d a , ż e o k r e ś l e n i e t o p r z y c z y n i a s i ę d o n e g a t y wn y c h p o s t a w wo b e c l u d z i s t a r y c h i n e g a t y wn e g o wa r t o ś c i o wa n i a s t a r o ś c i . Z o b . S . K l o n o wi c z , S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i , [ w: ] I . B o r s o wa , W. P ę d i c h , J . P i o ­ t r o ws k i , T . R o ź n i a t o ws k i , S . R u d n i c k i ( r e d . ) E n c y k l o p e d i a s e n i o r a , Wi e d z a P o ws z e c h n a , Wa r s z a wa 1 9 8 6 , s . 5 3 . 6 7 Z o b . A . K l i mc z u k , B a r i e r y i p e r s p e k t y wy i n t e g r a c j i mi ę d z y p o k o l e n i o we j we ws p ó ł c z e s n e j P o l s c e , o p . c i t .

  30. 3 2 |Andr z e j Kl i mc z uk P o wy ż s z e k r y t e r i a s ą ws p ó ł c z e ś n i e k r y t y k o wa n e , g d y ż c o r a z mn i e j p r z y s t a j ą d o r e a l i ó w s p o ł e c z e ń s t w p o s t i n d u s t r i a l n y c h , w k t ó r y c h mi e j s c e p r a c y f i z y c z n e j z a j ­ mu j e c o r a z c z ę ś c i e j p r a c a u my s ł o wa , n i e ma t e r i a l n a , z wi ą z a n a z wi e d z ą i u s ł u g a mi , p o d c z a s g d y r ó ż n o r o d n e c z y n n o ś c i f i z y c z n e wy k o n u j ą a u t o ma t y i r o b o t y . P o d e j mo ­ wa n e s ą p r ó b y t wo r z e n i a n o wy c h mi a r i p o j ę ć , k t ó r e w wi ę k s z y m s t o p n i u b ę d ą u wz g l ę d n i a ć k r a j o we u wa r u n k o wa n i a i n s t y t u c j o n a l n o - p r a wn e , mi g r a c j e , s t a n z d r o ­ wi a l u d n o ś c i o r a z mo ż l i wo ś c i f u n k c j o n a l n e i p o z n a wc z e s e n i o r ó w. Ws p ó ł c z e ś n i e d o o p i s u p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę p o p u l a c j i wy k o r z y s t u j e s i ę r ó wn i e ż t a k i e mi a r y j a k : ws p ó ł c z y n n i k i z a l e ż n o ś c i , s k a l e a n a l f a b e t y z mu , p o z i o m a k t y wn o ś c i z a wo d o we j , ś r e d n i a wi e k u p o p u l a c j i , o c z e k i wa n a d a l s z a d ł u g o ś ć ż y c i a , p o t e n c j a ł ws p a r c i a , u s t a ­ wo wy wi e k e me r y t a l n y , p r z e ż y wa l n o ś ć o r a z ws p ó ł c z y n n i k p ł o d n o ś c i k o b i e t S k u t k i s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w s ą z ł o ż o n e6 9. Z a d z i e s i ę ć g ł ó wn y c h u z n a ć n a l e ż y : f e mi n i z a c j ę p o p u l a c j i ( k o b i e t y ż y j ą d ł u ż e j i c z ę ś c i e j n i ż mę ż c z y ź n i d o ż y wa j ą s t a ­ r o ś c i z mi a n y s p o s o b u f i n a n s o wa n i a wy d a t k ó w p u b l i c z n y c h ( p r ó b y p r z e s u wa n i a wi e k u e me r y t a l n e g o , wz r o s t p o d a t k ó w l u b s p a d e k wa r t o ś c i wy p ł a c a n y c h e me r y t u r ) ; wz r o s t z a p o t r z e b o wa n i a n a u s ł u g i o p i e k i s p o ł e c z n e j i s e k t o r a z d r o wi a ( w t y m n a k s z t a ł c e n i e wy s p e c j a l i z o wa n y c h k a d r ) ; z mi a n ę s t r u k t u r y r o d z i n y ( wz r o s t l i c z b y b e z d z i e t n y c h i s a mo t n y c h l u d z i s t a r y c h wy ma g a j ą c y c h o p i e k i ; mn i e j s z a l i c z b a d z i e c i ; wz r o s t l i c z b y r o d z i n c z t e r o p o ­ k o l e n i o wy c h , s p a d e k z n a c z e n i a wi ę z i p o z i o my c h w r o d z i n i e , wz r o s t z n a c z e ­ n i a wi ę z i p i o n o wy c h , wz r o s t z a p o t r z e b o wa n i a n a z a a n g a ż o wa n i e mę ż c z y z n w p r a c e d o mo we ) ; 6 8. • 7 0) ; • • • 6 8 Z o b . Wo r l d P o p u l a t i o n A g e i n g : 1 9 5 0 - 2 0 5 0 , Un i t e d Na t i o n s , Ne w Y o r k 2 0 0 1 ; Wo r l d P o p u l a t i o n A g e ­ i n g 2 0 0 9 , Un i t e d Na t i o n s , Ne w Y o r k 2 0 1 0 ; J . K u r k i e wi c z , S t r u k t u r a l u d n o ś c i we d ł u g p o d s t a wo wy c h c e c h d e mo g r a f i c z n y c h , [ w: ] J . K u r k i e wi c z ( r e d . ) , P r o c e s y d e mo g r a f i c z n e i me t o d y i c h a n a l i z y , Wy d . Un i we r s y t e t u E k o n o mi c z n e g o , K r a k ó w 2 0 1 0 , s . 1 2 8 - 1 3 2 . 6 9 Na p o d s t . : M. O k ó l s k i , D e mo g r a f i a , o p . c i t . , s . 1 5 8 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , S p o ł e c z n e s k u t k i s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i , o p . c i t . , s . 2 4 2 - 2 5 6 ; E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z ­ n e j , o p . c i t . , s . 6 4 - 6 5 ; E . T r a f i a ł e k , Ż y c i e n a e me r y t u r z e w wa r u n k a c h p o l s k i c h p r z e mi a n s y s t e mo ­ wy c h , o p . c i t . , s . 3 3 - 4 4 ; B . Ur b a n i a k , S p o ł e c z n o - e k o n o mi c z n e s k u t k i s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w, [ w: ] L . F r ą c k i e wi c z ( r e d . ) , P r z e o b r a ż e n i a d e mo g r a f i c z n e k r a j u i i c h k o n s e k we n c j e d l a p o l i t y k i s p o ł e c z n e j , Wy d . A k a d e mi i E k o n o mi c z n e j , K a t o wi c e 1 9 9 8 , s . 8 9 - 9 9 ; S . G o l i n o ws k a ( r e d . ) , R a p o r t o R o z wo j u S p o ­ ł e c z n y m. P o l s k a 1 9 9 9 . K u g o d n e j a k t y wn e j s t a r o ś c i , o p . c i t . , s . 9 7 - 1 0 8 . 7 0 S z a c u j e s i ę , ż e k o b i e t y u r o d z o n e w 1 9 5 0 r o k u b ę d ą ż y ć ś r e d n i o 6 1 , 6 l a t a mę ż c z y ź n i 5 6 l a t . K o b i e t y u r o ­ d z o n e w 2 0 1 0 r o k u z a ś 8 0 , 5 l a t , a mę ż c z y ź n i 7 2 , 1 . R ó ż n i c a mi ę d z y p r z e c i ę t n ą d ł u g o ś c i ą ż y c i a wz r o ś n i e z 5 , 6 l a t d o 8 , 4 l a t . J e d n o c z e ś n i e wz r a s t a d ł u g o ś ć d a l s z e g o ż y c i a o s ó b k t ó r e ma j ą 7 5 l a t . Wś r ó d u r o d z o ­ n y c h w 1 9 5 0 r o k u k o b i e t s z a c u j e s i ę j e s z c z e 7 , 8 l a t ż y c i a , a mę ż c z y z n 6 , 9 . Wś r ó d u r o d z o n y c h w 2 0 1 0 b ę d z i e t o o d p o wi e d n i o 1 1 , 8 i 9 , 4 l a t . Z o b . P r z e c i ę t n e d a l s z e t r wa n i e ż y c i a w l a t a c h 1 9 5 0 - 2 0 1 0 , K o mu n i ­ k a t G U S z 2 6 . 0 7 . 2 0 1 1 , www. s t a t . g o v . p l / c p s / r d e / x b c r / g u s / P O Z _ p r z e c i e t n e _ d a l s z e _ t r wa n i e _ z y c i a _ 2 0 1 0 . x l s [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] .

  31. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 3 3 z mi a n y w s p o ł e c z n o ś c i a c h l o k a l n y c h ( wz r o s t z a p o t r z e b o wa n i a n a u t r wa l a n i e ws p ó l n o t l o k a l n y c h , o r g a n i z a c j i s p o ł e c z e ń s t wa o b y wa t e l s k i e g o i t r z e c i e g o s e k t o r a7 1, s t r u k t u r mi ę d z y p o k o l e n i o wy c h , i n we s t y c j e w k o mu n i k a c j ę mi e j ­ s k ą , u s ł u g i s p o ł e c z n e , o r g a n i z a c j ę p r z e s t r z e n i b e z z b ę d n y c h b a r i e r a r c h i t e k t o ­ n i c z n y c h ) ; z mi a n y s t r u k t u r y k o n s u mp c j i ( wz r o s t p o p y t u n a l e k a r s t wa i k o s me t y k i ; r o z wó j i n f r a s t r u k t u r y k u l t u r a l n e j , o ś wi a t o we j , r e k r e a c y j n e j i t u r y s t y c z n e j ; z mi a n a s t y l u ż y c i a s e n i o r ó w) ; z mi a n y s t r u k t u r y i n we s t y c j i ( f u n d u s z e e me r y t a l n e f i n a n s u j ą r o z wó j g o s p o d a r ­ c z y ; l u d z i e s t a r z y z a ś c z ę ś c i e j p o d e j mu j ą i n we s t y c j e k r ó t k o t e r mi n o we ) ; z mi a n y w i n n o wa c y j n o ś c i i p r o d u k t y wn o ś c i p r a c y l u d z k i e j ( u p o ws z e c h n i a n i e wc z e ś n i e j s z e g o p r z e c h o d z e n i a n a e me r y t u r ę ; s p o wo l n i e n i e a d a p t a c j i d o n o ­ we j wi e d z y i mi e j s c p r a c y ; wy s t ę p o wa n i e n i e d o b o r ó w s i ł y r o b o c z e j ; „ s t a r z e ­ n i e s i ę wi e d z y ” – s p o wo l n i e n i e p r o c e s ó w o d n a wi a n i a k a p i t a ł u l u d z k i e g o i p r a wd o p o d o b i e ń s t wa p o j a wi e n i a s i ę g e n i u s z y z d o l n y c h d o p r z e ł o mo wy c h o d k r y ć ; u n i k a n i e n o wo ś c i i r y z y k a ) ; s p a d e k d y n a mi z mu p o l i t y c z n e g o i z mi a n y p r e f e r e n c j i p o l i t y c z n y c h ( u mi e s z c z a ­ n i e w p r o g r a ma c h p o l i t y c z n y c h k we s t i i p o p i e r a n y c h p r z e z l u d z i s t a r y c h ; r y z y k o wp r o wa d z a n i a c e c h n i e d e mo k r a t y c z n e g o p o r z ą d k u : c e n t r a l i z a c j i d e ­ c y z j i , k o l e k t y wi z mu i mo n o p a r t y j n o ś c i o r a z wz r o s t u p r z y z wo l e n i a n a c a ł k o ­ wi t e z n i e s i e n i e f u n k c j o n o wa n i a p a r t i i p o l i t y c z n y c h7 2) ; z a p o t r z e b o wa n i e n a e d u k a c j ę s p o ł e c z n ą ( e d u k a c j ę p r z e z c a ł e ż y c i e , e d u k a c j ę d o s t a r o ś c i , p r o mo c j ę o s z c z ę d z a n i a p r z e z c a ł e ż y c i e i s t o p n i o we g o p r z e c h o d z e n i a n a e me r y t u r ę , p r o mo c j ę a k t y wn o ś c i s p o ł e c z n e j i z d r o we g o s t y l u ż y c i a ) . • • • • • • 7 1 P o p r z e z o r g a n i z a c j e s p o ł e c z e ń s t wa o b y wa t e l s k i e g o w n i n i e j s z e j p r a c y r o z u mi a n e s ą o r g a n i z a c j e p o ­ z a r z ą d o we , i n a c z e j t r z e c i e g o s e k t o r a , wy r ó ż n i a n e o b o k p i e r ws z e g o s e k t o r a s y s t e mu s p o ł e c z n e g o ( wł a d z p u b l i c z n y c h ; o r g a n i z a c j i p a ń s t wo wy c h – g ł ó wn i e r z ą d o wy c h i s a mo r z ą d o wy c h ) o r a z d r u g i e ­ g o s e k t o r a ( r y n k u ; p r z e d s i ę b i o r s t w; o r g a n i z a c j i b i z n e s u ) . W l i t e r a t u r z e p r z e d mi o t u s t o s u j e s i ę r ó w­ n i e ż t a k i e p o j ę c i a j a k : s e k t o r s p o ł e c z n y , s e k t o r n i e k o me r c y j n y , s e k t o r d o b r o wo l n y , s e k t o r o c h o t n i ­ c z y , s e k t o r o b y wa t e l s k i i s e k t o r p o z a r z ą d o wy . P o d mi o t y s p o ł e c z e ń s t wa o b y wa t e l s k i e g o o k r e ś l a n e s ą t e ż z u wa g i n a o d mi e n n e c e c h y j e c h a r a k t e r y z u j ą c e , j a k o o r g a n i z a c j e c h a r y t a t y wn e , d o b r o c z y n n e , n i e d z i a ł a j ą c e d l a z y s k u ( a n g . n o n - p r o f i t ) , s p o ł e c z n e , wo l u n t a r y s t y c z n e ( o c h o t n i c z e ) , u ż y t e c z n o ś c i p u ­ b l i c z n e j , p o ż y t k u p u b l i c z n e g o , n i e z a l e ż n e l u b d o b r o wo l n e . W P o l s c e s ą t o p r z e d e ws z y s t k i m s t o wa ­ r z y s z e n i a , f u n d a c j e , i n s t y t u c j e s t a r e j i n o we j g o s p o d a r k i s p o ł e c z n e j ( s p ó ł d z i e l n i e , p r z e d s i ę b i o r s t wa s p o ł e c z n e ) o r a z g r u p y n i e f o r ma l n e ( k l u b y o s i e d l o we , g r u p y ws p a r c i a , s a mo p o mo c o we , s ą s i e d z k i e ) . P o n a d t o o r g a n i z a c j e s p o ł e c z e ń s t wa o b y wa t e l s k i e g o s ą a n a l i z o wa n e j a k o e l e me n t y me z o s t r u k t u r k s z t a ł t u j ą c y c h s f e r ę p u b l i c z n ą o b o k , z j e d n e j s t r o n y p u b l i c z n y c h i n s t y t u c j i p a ń s t wa n a r o d o we g o k s z t a ł t u j ą c y c h ma k r o s t r u k t u r y o r a z – z d r u g i e j s t r o n y – g o s p o d a r s t w d o mo wy c h i ma ł y c h g r u p n i e ­ f o r ma l n y c h n a l e ż ą c y c h d o s f e r y p r y wa t n e j , k t ó r e k s z t a ł t u j ą mi k r o s t r u k t u r y . Z o b . M. G r e wi ń s k i , S . K a mi ń s k i , O b y wa t e l s k a p o l i t y k a s p o ł e c z n a , P T P S , WS P T WP , Wa r s z a wa 2 0 0 7 , s . 4 9 - 5 3 ; E . Wn u k - L i p i ń s k i , S o c j o l o g i a ż y c i a p u b l i c z n e g o , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 5 , s . 1 1 9 - 1 2 5 . 7 2 Z o b . K . S k a r ż y ń s k a , A k t o r z y p o l i t y c z n i , [ w: ] K . S k a r ż y ń s k a ( r e d . ) , P s y c h o l o g i a p o l i t y c z n a , Z y s k , P o z n a ń 1 9 9 9 , s . 4 1 ; K . S k a r ż y ń s k a , C z ł o wi e k a p o l i t y k a . Z a r y s p s y c h o l o g i i p o l i t y c z n e j , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 5 , s . 2 1 3 - 2 1 7 ; S . M. L i p s e t , H o mo p o l i t i c u s . S p o ł e c z n e p o d s t a wy p o l i t y k i , P WN, Wa r s z a wa 1 9 9 8 , s . 1 9 6 , 2 3 0 .

  32. 3 4 |Andr z e j Kl i mc z uk S p o ś r ó d ws k a z a n y c h a s p e k t ó w o d d z i a ł y wa n i a p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w, wa r t o z wr ó c i ć u wa g ę n a f e mi n i z a c j ę p o p u l a c j i . Na l e ż y z a z n a c z y ć , i ż p r a c a k o b i e t j e s t c z ę s t o n i ż e j o p ł a c a n a , k o b i e t y s ą z a t r u d n i a n e n a n i ż s z y c h s t a n o wi s k a c h , c z ę ś c i e j p r a ­ c u j ą w z a wo d a c h o n i s k i m p r e s t i ż u , s ą p o mi j a n e n a l i s t a c h wy b o r c z y c h , r z a d k o s p r a ­ wu j ą wł a d z ę p o l i t y c z n ą , w ś r o d k a c h p r z e k a z u s ą p r z e d s t a wi a n e j a k o o s o b y o wą ­ s k i c h z a i n t e r e s o wa n i a c h s p r o wa d z a n y c h n i e k i e d y d o o b o wi ą z k ó w d o mo wy c h , j e d ­ n o c z e ś n i e c z ę ś c i e j o p o wi a d a j ą s i ę z a r o z wi ą z a n i a mi c h r o n i ą c y mi g r u p y p o s z k o d o wa ­ n e i r z a d z i e j p o p i e r a j ą u ż y c i e s i ł y j a k o s p o s o b u n a r o z wi ą z y wa n i e k o n f l i k t ó w7 3. P o z a t y m w P o l s c e k o b i e t y mo g ą wc z e ś n i e j p r z e c h o d z i ć n a e me r y t u r ę . P o d o b n i e wy n i k i a n a l i z s t a t y s t y c z n y c h d o wo d z ą , i ż w B i a ł y ms t o k u w o k r e s i e s t a r o ś c i r z a d z i e j o d mę ż c z y z n s ą a k t y wn e z a wo d o wo ( T a b e l a 5 , A n e k s ) . 1 . 1 . 5 . P r z y s z ł o ś ć d e mo k r a c j i i k a p i t a l i z mu w o b l i c z u wy d ł u ż a n i a ż y c i a Ws p ó ł c z e s n e b a d a n i a d e mo g r a f i c z n e ws k a z u j ą , i ż o d k o ń c a X I X wi e k u , k i e d y wp r o wa d z o n o p i e r ws z e e me r y t u r y , d o k o ń c a X X wi e k u wz r o s ł a n i e t y l k o d ł u g o ś ć ż y c i a , a l e t e ż wy d ł u ż y ł s i ę c z a s k s z t a ł c e n i a i ż y c i a n a e me r y t u r z e7 4. J e d n o c z e ś n i e o p ó ź n i ł s i ę mo me n t p o d j ę c i a p r a c y i z a ł o ż e n i a r o d z i n y . P r z e d wp r o wa d z e n i e m e me ­ r y t u r p r a c a t r wa ł a p r a k t y c z n i e d o k o ń c a ż y c i a , ws p ó ł c z e ś n i e z a ś o d mo me n t u o s i ą ­ g n i ę c i a wi e k u e me r y t a l n e g o d o ś mi e r c i o k r e s b e z p r a c y mo ż e wy n o s i ć n a we t 2 5 l a t . R o z b i e ż n o ś c i t e r o d z ą p o t e n c j a ł f r u s t r a c j i wy n i k a j ą c y z „ n i e d o p a s o wa n i a ” r ó l b i o l o ­ g i c z n y c h o r a z s p o ł e c z n o - e k o n o mi c z n y c h z a r ó wn o l u d z i mł o d y c h , j a k i s t a r y c h7 5. Ws p ó ł c z e ś n i e f a z y n a u k i , p r a c y i e me r y t u r y , k t ó r e d a wn i e j b y ł y p r z y p o r z ą d k o wa n e d o mł o d o ś c i , wi e k u d o j r z a ł e g o i s t a r o ś c i , n i e mu s z ą j u ż n a s t ę p o wa ć k o n s e k we n t n i e i w n i e o d wr a c a l n y m p o r z ą d k u7 6. P r z y k ł a d o wo n a u k a t r wa c a ł e ż y c i e ( a n g . l i f e l o n g l e a r n i n g ; k s z t a ł c e n i e u s t a wi c z n e , p e r ma n e n t n e ) , a b r a k p r a c y n i e mu s i b y ć j u ż r ó w­ n o z n a c z n y z b r a k i e m mo ż l i wo ś c i j e j p o n o wn e g o u z y s k a n i a w p r z y s z ł o ś c i . C . H a n d y t wi e r d z i , ż e wo b e c z mi a n w c y k l u ż y c i a l u d z i e c o r a z r z a d z i e j b ę d ą wy k o n y wa ć p r a c ę p e ł n o e t a t o wą , a ws z e l k i e o r g a n i z a c j e b ę d ą p o s z u k i wa ć t a l e n t ó w l u d z i , a n i e c a ł e g o c z a s u i c h ż y c i a7 7. w ż y c i u c z ł o wi e k a j e s t j u ż wi ę k s z y m wy z wa n i e m ws p ó ł c z e s n y c h s p o ł e c z e ń s t w n i ż b e z r o b o c i e , b ę d ą c e e f e k t e m t r wa j ą c e g o p r z e j ś c i a o d s p o ł e c z e ń s t w i n d u s t r i a l n y c h d o p o s t i n d u s t r i a l n y c h i z wi ą z a n e g o z t y m z a s t ę p o wa n i a p r a c y f i z y c z n e j d z i a ł a l n o ś c i ą w s f e r z e u s ł u g i s y mb o l i . Z d a n i e m u c z o n e g o s t a r z e n i e s i ę s p o ł e c z e ń s t w s t wa r z a r y ­ M. C a s t e l l s z a k ł a d a , i ż s k r ó c e n i e c z a s u p r a c y 7 3 Z o b . B . S z a c k a , Wp r o wa d z e n i e d o s o c j o l o g i i , O f i c y n a Na u k o wa , Wa r s z a wa 2 0 0 3 , s . 3 5 0 - 3 5 7 ; F . F u k u y ­ a ma , K o n i e c c z ł o wi e k a . K o n s e k we n c j e r e wo l u c j i b i o t e c h n o l o g i c z n e j , Z n a k , K r a k ó w 2 0 0 4 , s . 9 1 - 9 3 . 7 4 M. O k ó l s k i , D e mo g r a f i a z mi a n y s p o ł e c z n e j , S c h o l a r , Wa r s z a wa 2 0 0 4 , s . 4 6 - 4 8 . 7 5I b i d e m, s . 4 8 . 7 6 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 7 . 7 7 C . H a n d y , Wi e k p r z e z wy c i ę ż o n e g o r o z u mu , B u s i n e s s P r e s s , Wa r s z a wa 1 9 9 8 , s . 4 7 - 4 8 .

  33. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 3 5 z y k o „ wo j e n wi e k o wy c h ” ( n i e j e s t t o p o j ę c i e r ó wn o z n a c z n e z „ k o n f l i k t a mi p o k o l e ń ” ) , w k t ó r y c h l u d z i e s t a r z y mo g ą z a j mo wa ć p o z y c j e u p r z y wi l e j o wa n e z a s p r a wą n a g r o ma d z e n i a w t r a k c i e ż y c i a r ó ż n y c h f o r m k a p i t a ł u7 8. R ó wn i e ż i n n i my ś l i ­ c i e l e p r z y p u s z c z a j ą , i ż w p r z y s z ł o ś c i n a r a s t a ć b ę d ą n e g a t y wn e r e l a c j e mi ę d z y g r u p a ­ mi wi e k o wy mi . Z j e d n e j s t r o n y ł ą c z ą t e n f a k t z o d g r y wa n i e m p r z e z s e n i o r ó w r o l i u ż y t k o wn i k a c z a s u wo l n e g o7 9, k t ó r a w s p o ł e c z e ń s t wa c h p r z e my s ł o wy c h s t a n o wi o „ ma r n o t r a ws t wi e ” z a s o b ó w i mo ż l i wo ś c i , g d y ż o b e j mu j e a k t y wn o ś c i n i e z o r i e n t o ­ wa n e n a wy t wa r z a n i e u s ł u g c z y p r o d u k t ó w, p r z e z c o j e s t n i ż e j wa r t o ś c i o wa n a i p r z y c z y n i a s i ę d o d y s k r y mi n a c j i i ma r g i n a l i z a c j i o s ó b s t a r s z y c h . P o d e j ś c i e t o o d n a j ­ d u j e s wo j e mi e j s c e c h o c i a ż b y w t wi e r d z e n i a c h E . B u r g e s s a o r o l i e me r y t a j a k o „ r o l i b e z r o l i ” k ó w” s t r o n y z a ś ł ą c z ą t e n f a k t z k o n i e c z n o ś c i ą p r z y g o t o wa n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w z a c h o d n i c h n a n a p ł y w e mi g r a n t ó w z mł o d s z y c h r e g i o n ó w ś wi a t a – g ł ó wn i e z A z j i i A f r y k i D o mi n u j ą o p i n i e , ż e r ó ż n i c e k u l t u r o we b ę d ą ź r ó d ł e m z a g r o ż e n i a d l a u t r z y ma n i a wo l n o ś c i i p r a w g wa r a n t o wa n y c h p r z e z s y s t e my d e mo k r a t y c z n e . O d k o ń c a X X wi e k u n a s t ę p u j e j e d n a k o d c h o d z e n i e o d o k r e ś l a n i a p r o c e s u s t a ­ r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w w k a t e g o r i a c h „ d e mo g r a f i i a p o k a l i p t y c z n e j ” wy m wy r a z e m j e s t s t o s o wa n i e w d y s k u r s i e p u b l i c z n y m t a k i c h o k r e ś l e ń , j a k n p . „ k o n f l i k t p o k o l e ń ” , „ b o mb a e me r y t a l n a ” , „ z a p a ś ć d e mo g r a f i c z n a ” , „ k a t a s t r o f a d e mo ­ g r a f i c z n a ” , „ d e mo g r a f i c z n e t s u n a mi ” , c z y „ k r y z y s d e mo g r a f i c z n y ” . We d ł u g E . G e e p o s t r z e g a n i e s t a r z e n i a s i ę p o p u l a c j i i wy d ł u ż a n i a s i ę t r wa n i a ż y c i a w o k r e s i e s t a r o ­ ś c i j a k o p r o c e s ó w n i e p o k o j ą c y c h i z a g r a ż a j ą c y c h s p o ł e c z e ń s t wo m i g o s p o d a r k o m, o p i e r a s i ę n a p i ę c i u z a ł o ż e n i a c h : h o mo g e n i z a c j i z b i o r o wo ś c i s e n i o r ó w; „ o b wi n i a n i u ” 8 0, A . G o r z a – k t ó r y t wi e r d z i ł , i ż e me r y c i n a l e ż ą d o „ n i e k l a s y n i e p r a c o wn i ­ 8 1 i L . T h u r o wa – ż e t wo r z ą „ n o wą k l a s ę p r ó ż n i a c z o - r e wo l u c y j n ą ” 8 2. Z d r u g i e j 8 3. 8 4. J e j p o d s t a wo ­ 7 8 M. C a s t e l l s , S p o ł e c z e ń s t wo s i e c i , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 7 , s . 4 4 3 - 4 4 9 . 7 9 B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 5 1 - 5 6 . 8 0 M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 7 9 - 8 2 . 8 1 A . G i d d e n s , S o c j o l o g i a , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 4 , s . 4 3 8 - 4 3 9 . 8 2 J . Ż a k o ws k i , N o wa r e wo l u c j a , n o we ś r e d n i o wi e c z e – r o z mo wa z L e s t e r e m C . T h u r o we m, [ w: ] J . Ż a ­ k o ws k i , T r wo g a i n a d z i e j a , S i c ! , Wa r s z a wa 2 0 0 3 , s . 4 7 - 5 0 . 8 3 Z o b . F . F u k u y a ma , K o n i e c c z ł o wi e k a . K o n s e k we n c j e r e wo l u c j i b i o t e c h n o l o g i c z n e j , o p . c i t . , s . 8 4 - 1 0 3 ; L . T h u ­ r o w, P r z y s z ł o ś ć k a p i t a l i z mu . J a k d z i s i e j s z e s i ł y e k o n o mi c z n e k s z t a ł t u j ą ś wi a t j u t r a , Wy d . D o l n o ś l ą s k i e , Wr o c ł a w 1 9 9 9 , s . 1 3 3 - 1 5 6 ; J . A t t a l i , S ł o wn i k X X I wi e k u , Wy d . D o l n o ś l ą s k i e , Wr o c ł a w 2 0 0 2 , s . 2 1 0 - 2 1 1 ; M. O k ó l s k i , D e mo g r a f i a z mi a n y s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 4 9 - 5 1 ; P . O p a l a , K . R y b i ń s k i , G o r d i a n K n o t s o f t h e 2 1 s t C e n t u r y , „ S S R N Wo r k i n g P a p e r S e r i e s ” , O c t o b e r 2 0 0 7 , h t t p : / / s s r n . c o m/ a b s t r a c t = 1 0 2 4 8 2 6 [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] , s . 1 6 - 2 1 ; N . F e r g u s o n , Z mi e r z c h i u p a d e k E u r o p y , [ w: ] M. N o wi c k i ( r e d . ) , I d e e z p i e r ws z e j r ę k i , A x e l S p r i n g e r P o l s k a , Wa r s z a wa 2 0 0 8 , s . 3 2 - 3 4 ; J . A . G o l d s t o n e , N o wa b o mb a d e mo g r a f i c z n a , „ E u r o p a – Ma g a z y n I d e i N e ws we ­ e k a ” , 0 1 . 0 3 . 2 0 1 0 , www. n e ws we e k . p l / E u r o p a / n o wa - b o mb a - d e mo g r a f i c z n a , 5 4 5 1 9 , 1 , 1 . h t ml [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 8 4 Na p o d s t . : P . S z u k a l s k i , Z a g r o ż e n i e c z y wy z wa n i e – p r o c e s s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i , „ P o l i t y k a S p o ł e c z n a ” 9 / 2 0 0 6 , s . 7 - 9 ; P . S z u k a l s k i , S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i – wy z wa n i e X X I wi e k u , [ w: ] P . S z u k a l s k i ( r e d . ) , P r z y g o t o wa n i e d o s t a r o ś c i . . . , o p . c i t . , s . 2 6 - 3 4 .

  34. 3 6 |Andr z e j Kl i mc z uk o s ó b s t a r s z y c h ; p o s t r z e g a n i u p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę w k a t e g o r i a c h p r o b l e mu s p o ł e c z ­ n e g o ; r o z b u d z a n i u k o n f l i k t ó w mi ę d z y p o k o l e n i o wy c h n a b a z i e d y s k u s j i o mi ę d z y p o ­ k o l e n i o we j ( n i e ) s p r a wi e d l i wo ś c i i ( n i e ) r ó wn o ś c i ; o r a z n a b e z wz g l ę d n y m i s t a ł y m ł ą ­ c z e n i u p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę z p o l i t y k ą s p o ł e c z n ą . P . S z u k a l s k i d o d a j e j e s z c z e s z ó s t e z a ł o ż e n i e – o n i e u n i k n i o n y m p o g a r s z a n i u s i ę wr a z z wi e k i e m s t a n u z d r o wi a , z d o l n o ­ ś c i p o z n a wc z y c h , k o g n i t y wn y c h , k o mp e t e n c j i s p o ł e c z n y c h i z a wo d o wy c h . D o p i e r o w o s t a t n i c h d e k a d a c h w k r a j a c h r o z wi n i ę t y c h d o s t r z e ż o n o p o p r a wę s t a n u z d r o wi a s e n i o r ó w o r a z wz r o s t i c h ś wi a d o mo ś c i s p o ł e c z n e j , g d y z a c z ę l i d ą ż y ć d o z wa l c z a n i a p r z e j a wó w d y s k r y mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k . Z a p r z y k ł a d mo ż e s ł u ż y ć p i e r ws z y n a ś wi e c i e , z a ł o ż o n y w 1 9 7 0 r o k u p r z e z M. K u h n , a me r y k a ń s k i r u c h S z a r y c h P a n t e r ( wł a ś c i wa p o c z ą t k o wa n a z wa o r g a n i z a c j i t o C o n s u l t a t i o n o f O l d e r a n d Y o u n g e r A d u l t s f o r S o c i a l C h a n g e , c z y l i „ K o n s y l i u m s t a r s z y c h i mł o d s z y c h d o r o s ł y c h w p r o c e ­ s i e p r z e mi a n s p o ł e c z n y c h ” ) wi e wo b e c d y s k r y mi n a c j i t y c h d wó c h g r u p wi e k o wy c h p r z e z o s o b y w ś r e d n i m wi e k u . M. Y o u n g i T . S c h u l l e r t wi e r d z ą , ż e t a k i e d z i a ł a n i a p r o wa d z ą d o t wo r z e n i a „ s p o ł e c z e ń s t wa p o n a d z r ó ż n i c o wa n i a mi wi e k o wy mi ” ( a n g . a g e l e s s s o c i e t y ) , k t ó r e p o z wo l i p r z e ł a ma ć k o n s u mp c j o n i z m o r a z b ę d z i e s p r z y j a ć r o z wi j a n i u p r z e z j e d n o s t k i i z b i o r o wo ś c i wł a s n y c h z a i n t e r e s o wa ń i wy j ą t k o wy c h z d o l n o ś c i Z a c z ę t o t e ż z a u wa ż a ć , i ż l u d z i e s t a r z y p o d e j mu j ą p r ó b y mo ż l i wi e n a j d ł u ż s z e g o z a c h o wa n i a mł o d o ś c i , c o r a z c z ę ś c i e j s p o t y k a j ą s i ę z r ó wi e ś n i k a mi , p r o wa d z ą d z i a ł a l ­ n o ś ć wo l u n t a r y s t y c z n ą , o p i e k u j ą s i ę wn u k a mi i p o ma g a j ą f i n a n s o wo s wo i m r o d z i ­ n o m. Wi ę k s z o ś ć z t y c h d z i a ł a ń n i e j e s t u wz g l ę d n i a n a w ż a d n y c h s t a t y s t y k a c h . Wś r ó d i n n y c h d o s t r z e g a n y c h z mi a n ws k a z u j e s i ę m. i n . n a : „ o d mł a d z a n i e ” s t a r o ś c i p o p r z e z z mi a n y s t y l ó w ż y c i a s e n i o r ó w; f e mi n i z a c j ę s t a r o ś c i ; s i n g u l a r y z a c j ę s t a r o ś c i ; e wo l u c j ę s t e r e o t y p ó w s t a r o ś c i – o d n e g a t y wn y c h d o p o z y t y wn y c h8 7. Wi ę c e j u wa g i w t y m mi e j s c u n a l e ż y p o ś wi ę c i ć n o wy m s t y l o m ż y c i a s e n i o r ó w. We d ł u g A . G i d d e n s a w s p o ł e c z e ń s t wa c h p o s t i n d u s t r i a l n y c h s t y l ż y c i a o d n o s i s i ę n i e t y l k o d o k o n s u mp c j i , a l e t e ż d o „ n a wy k ó w i k i e r u n k ó w, w k t ó r y c h j e d n o s t k i p o d ą ż a j ą w i c h ż y c i u c o ­ d z i e n n y m o r a z t e g o , w j a k i s p o s ó b ł ą c z ą s i ę o n e z p o s i a d a n y m p r z e z n i e o b r a z e m s a my c h s i e b i e , i c h c e l a mi i a s p i r a c j a mi ” s t y l ó w ż y c i a s t a n o wi ą ws p ó ł c z e ś n i e wy r a z „ c o d z i e n n e g o p o g ł ę b i a n i a d e mo k r a c j i ” – p o d e j mo wa n i a d e c y z j i i s t o t n y c h n i e t y l k o d l a j e d n o s t e k , a l e t e ż d l a s z e r s z y c h s p o ­ ł e c z n o ś c i . A u t o r z wr a c a w s z c z e g ó l n o ś c i u wa g ę , ż e n a p o c z ą t k u X X I wi e k u z mi a n y 8 5. R u c h t e n j e d n o c z y ł l u d z i mł o d y c h i s t a r y c h w s p r z e c i ­ 8 6. 8 8. Z d a n i e m b r y t y j s k i e g o s o c j o l o g a wy b o r y 8 5 J . H a l i c k i , E d u k a c j a s e n i o r ó w w a s p e k c i e t e o r i i k o mp e t e n c y j n e j , o p . c i t . , s . 3 4 - 3 7 . 8 6 A . G i d d e n s , S o c j o l o g i a , o p . c i t . , s . 1 8 8 - 1 8 9 . 8 7 P . B ł ę d o ws k i , L o k a l n a p o l i t y k a s p o ł e c z n a wo b e c l u d z i s t a r y c h , O f i c y n a Wy d a wn i c z a S G H , Wa r s z a wa 2 0 0 2 , s . 1 0 5 - 1 1 0 . 8 8 A . G i d d e n s , E u r o p a w e p o c e g l o b a l n e j , P WN, Wa r s z a wa 2 0 0 9 , s . 1 6 9 .

  35. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 3 7 s t y l ó w ż y c i a wi ą ż ą s i ę z p r o c e s a mi s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w, o c h r o n y z d r o wi a i ś r o d o wi s k a n a t u r a l n e g o8 9. Wś r ó d i s t o t n y c h z mi a n z wr a c a u wa g ę m. i n . n a : k s z t a ł t o ­ wa n i e s i ę „ s p o ł e c z e ń s t w mł o d n i e j ą c y c h ” – t o j e s t t a k i c h , w k t ó r y c h „ z wy c z a j e o s ó b s t a r s z y c h s ą z b i e ż n e z e z wy c z a j a mi mł o d s z e g o p o k o l e n i a ” o s o b y p r z e c h o d z ą c e n a e me r y t u r ę n o wy c h k a r i e r , e l a s t y c z n y c h f o r m z a t r u d n i e n i a , z a b i e g ó w u k r y wa j ą c y c h s t a r s z y wi e k ; mo ż l i we z a n i k a n i e p o j ę c i a wi e k u e me r y t a l n e ­ g o i z wi ą z a n y c h z n i m s t e r e o t y p ó w; p o p u l a r y z a c j ę u c z e n i a s i ę p r z e z c a ł e ż y c i e , w t y m r u c h u Un i we r s y t e t ó w T r z e c i e g o Wi e k u i wo l o n t a r i a t u o s ó b s t a r s z y c h ; wz r o s t z n a c z e n i a u s ł u g o p i e k u ń c z y c h ; u p o ws z e c h n i a n i e p o s t a w a k c e p t a c j i wz r a s t a j ą c e j d ł u ­ g o ś c i ż y c i a , o s ó b c h o r y c h i n i e p e ł n o s p r a wn y c h ; z a p o t r z e b o wa n i e n a p r o wa d z e n i e z d r o we g o i a k t y wn e g o s t y l u ż y c i a ; e l i mi n o wa n i e i o g r a n i c z a n i e s z k o d l i wy c h d l a z d r o wi a n a wy k ó w, n p . n i e z a p i n a n i a p a s ó w b e z p i e c z e ń s t wa w s a mo c h o d z i e , d i e t y p r o wa d z ą c e j d o c u k r z y c y , n a d wa g i i c h o r ó b s e r c a , p a l e n i a t y t o n i u ; p r o mo c j ę a k t y w­ n o ś c i f i z y c z n e j ; p r o wa d z e n i e d z i a ł a ń e k o l o g i c z n y c h o r a z z a r z ą d z a n i e r y z y k i e m wo ­ b e c z a g r o ż e ń s p o wo d o wa n y c h z mi a n ą k l i ma t u i u t r a t ą d o s t a w e n e r g i i . K o l e j n y m wy mi a r e m p r z e mi a n s ą k o n c e p c j e p o l i t y k i s p o ł e c z n e j wo b e c l u d z i s t a r y c h i s t a r o ś c i p o t r z e b , ws p ó ł c z e ś n i e z a ś d ą ż y s i ę d o t wo r z e n i a s i e c i i n s t y t u c j i mo b i l i z u j ą c y c h s e ­ n i o r ó w d o wy k o r z y s t y wa n i a w d z i a ł a n i a c h ws z y s t k i c h s wo i c h u mi e j ę t n o ś c i i s k ł o n ­ n o ś c i , k t ó r e mo g ą p r z y c z y n i ć s i ę d o p o p r a wy wł a s n y c h wa r u n k ó w ż y c i a . W p r z y ­ p a d k u z mi a n p o s t a w wo b e c s t a r o ś c i c a ł y c h s p o ł e c z e ń s t w, n i e z b ę d n e s t a j e s i ę z mn i e j s z a n i e z n a c z e n i a wi e k u k a l e n d a r z o we g o j a k o c e c h y k s z t a ł t u j ą c e j ż y c i e j e d ­ n o s t k i , s z e r z e n i e p r z y z wo l e n i a n a o d r ę b n o ś ć i r ó ż n o r o d n o ś ć z a c h o wa ń l u d z i s t a r y c h o r a z p o s z u k i wa n i e n o wy c h r ó l s p o ł e c z n y c h d l a s e n i o r ó w. Ws p ó ł c z e ś n i e p o d s t a wo ­ wy m d o k u me n t e m s t r a t e g i c z n y m w t y m z a k r e s i e j e s t „ Mi ę d z y n a r o d o wy P l a n D z i a ­ ł a n i a n t . A k t y wn e g o S t a r z e n i a s i ę ” p r o wa d z o n y o d 2 0 0 2 p r z e z O r g a n i z a c j ę Na r o d ó w Z j e d n o c z o n y c h ( O NZ ) s z e r e g s z c z e g ó ł o wy c h r e k o me n d a c j i d o t y c z ą c y c h r o z wi ą z y wa n i a 1 8 k we s t i i s p o ł e c z ­ n y c h , p r z y p o r z ą d k o wa n y c h d o t r z e c h p r i o r y t e t o wy c h k i e r u n k ó w d z i a ł a ń : „ o s o b y s t a r s z e i r o z wó j ” , „ p o s t ę p z d r o wi a i d o b r e g o s a mo p o c z u c i a w s t a r s z y m wi e k u ” o r a z „ z a p e wn i e n i e wł ą c z a j ą c y c h i ws p i e r a j ą c y c h ś r o d o wi s k ” . P l a n t e n j e s t p o wi ą z a n y 9 0; p o d e j mo wa n i e p r z e z 9 1. W p r z e s z ł o ś c i s k u p i a n o s i ę n a z a s p o k a j a n i u i c h p o d s t a wo wy c h 9 2. D o k u me n t s k i e r o wa n y j e s t d o r z ą d ó w k r a j o wy c h i z a wi e r a 8 9I b i d e m, s . 9 0 - 9 2 , 1 7 0 - 1 9 7 . 9 0I b i d e m, s . 1 3 . 9 1 Na p o d s t . : B . S y n a k , P o z y c j a s p o ł e c z n a l u d z i s t a r y c h w wa r u n k a c h z mi a n u s t r o j o wy c h i c y wi l i z a c y j n o ­ k u l t u r o wy c h , [ w: ] B . S y n a k ( r e d . ) , L u d z i e s t a r z y w wa r u n k a c h t r a n s f o r ma c j i u s t r o j o we j , Wy d . Un i ­ we r s y t e t u G d a ń s k i e g o , G d a ń s k 2 0 0 0 , s . 1 0 - 1 1 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 1 4 0 - 1 4 4 . 9 2R e p o r t o f t h e S e c o n d Wo r l d A s s e mb l y o n A g e i n g Ma d r i d . Ma d r i d I n t e r n a t i o n a l P l a n o f A c t i o n o n A g e i n g , Un i t e d Na t i o n s , Ne w Y o r k 2 0 0 2 .

  36. 3 8 |Andr z e j Kl i mc z uk z r o z wi j a n ą p r z e z O NZ o d l a t 9 0 . X X wi e k u k o n c e p c j ą „ b u d o wy s p o ł e c z e ń s t wa d l a l u d z i w k a ż d y m wi e k u ” ( a n g . s o c i e t y f o r a l l a g e s ) . Na d mi e n i ć n a l e ż y , ż e – j a k t wi e r ­ d z i S . I n a y a t u l l a h – j e s t t o n a j b a r d z i e j o p t y mi s t y c z n y s c e n a r i u s z r o z wo j u w wa r u n ­ k a c h s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i , w o d r ó ż n i e n i u o d n a j b a r d z i e j p e s y mi s t y c z n e g o s c e n a r i u ­ s z a „ s p o ł e c z e ń s t wa p o d z i e l o n e g o wi e k i e m” o r a z d wó c h p o ś r e d n i c h : „ wi r t u a l n y c h ś wi a t ó w” ( p o d z i a ł u c y f r o we g o ) i „ u r z ą d o wi e n i a ” ( b i u r o k r a t y z a c j i s t a r o ś c i ) c e p c j a O NZ wy ma g a , z d a n i e m t e g o b a d a c z a , ws p a r c i a i z a a n g a ż o wa n i a p r z e d s t a wi ­ c i e l i k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j o k r e ś l a n e j z a P . R a y ’ e m i S . A n d e r s o n mi a n e m „ k u l t u r o wo k r e a t y wn y c h ” , k t ó r e j c e c h y s ą z b l i ż o n e d o „ k l a s y k r e a t y wn e j ” w u j ę c i u R . F l o r i d y . Up r a s z c z a j ą c – s ą t o o s o b y , k t ó r e wy k o n u j ą p r a c e t wó r c z e , u my s ł o we , o p a r t e n a u c z e n i u s i ę i wy k o r z y s t y wa n i u wi e d z y . C e c h u j e j e i d e a l i z m, wo l o n t a r i a t n a r z e c z i n ­ n y c h , a k t y wi z m s p o ł e c z n y , k o s mo p o l i t y z m, p o d e j ś c i e p r o e k o l o g i c z n e i ws p a r c i e r u ­ c h ó w s p o ł e c z n y c h . Z a u wa ż a s i ę r ó wn i e ż wz r a s t a j ą c e z a p o t r z e b o wa n i e n a d o s t o s o wa n i e mi a s t d o s t a r z e j ą c y c h s i ę p o p u l a c j i S i e ć Mi a s t P r z y j a z n y c h S t a r s z e mu Wi e k o wi ( a n g . G l o b a l N e t wo r k o f A g e - f r i e n d l y C i ­ t i e s ) p o wo ł a n a w 2 0 1 0 r o k u z i n i c j a t y wy Ś wi a t o we j O r g a n i z a c j i Z d r o wi a w n a s t ę p ­ s t wi e p r o wa d z o n e g o o d 2 0 0 5 r o k u p r o g r a mu k s z t a ł t o wa n i a s t a n d a r d ó w d o s t o s o wa ­ n i a mi a s t d o p o t r z e b o s ó b s t a r s z y c h9 5. O ś r o d k i , k t ó r e k a n d y d u j ą d o c z ł o n k o s t wa w s i e c i , z o b o wi ą z u j ą s i ę d o o p r a c o wa n i a i wd r o ż e n i a p r o g r a mó w r e f o r m w o ś mi u wy mi a r a c h : ( 1 ) p r z e s t r z e n i z e wn ę t r z n y c h i b u d y n k ó w; ( 2 ) t r a n s p o r t u ; ( 3 ) mi e s z k a l ­ n i c t wa ; ( 4 ) u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o ; ( 5 ) s z a c u n k u i i n t e g r a c j i s p o ł e c z n e j ; ( 6 ) a k t y w­ n o ś c i o b y wa t e l s k i e j i z a t r u d n i e n i a ; ( 7 ) k o mu n i k a c j i i i n f o r ma c j i o r a z ( 8 ) u s ł u g s p o ­ ł e c z n y c h i z d r o wo t n y c h . P r o g r a my s ą o c e n i a n e i ws p i e r a n e p r z e z Ś wi a t o wą O r g a n i ­ z a c j ę Z d r o wi a , a g ł ó wn e k r y t e r i u m s t a n o wi z a a n g a ż o wa n i e s e n i o r ó w we ws z y s t k i e e t a p y d z i a ł a ń – n i e t y l k o n p . j a k o c z ł o n k ó w r a d o p i n i u j ą c y c h , a l e t e ż j a k o a n i ma t o ­ r ó w p r o j e k t ó w o r a z o s o b y mo n i t o r u j ą c e i c h p r z e b i e g , u c z e s t n i c z ą c e w i c h e wa l u a c j i o r a z u s p r a wn i a n i u p r z y s z ł y c h d z i a ł a ń . 9 3. K o n ­ 9 4. I s t o t n ą i n i c j a t y wę s t a n o wi w t y m k o n t e k ś c i e G l o b a l n a 9 3 S . I n a y a t u l l a h , A g e i n g : A l t e r n a t i v e F u t u r e s a n d P o l i c y C h o i c e s , " f o r e s i g h t ” 5 / 2 0 0 3 , s . 8 - 1 7 . 9 4 S c e n a r i u s z e r o z wo j u mi a s t , w k t ó r y c h wi ę k s z o ś ć mi e s z k a ń c ó w s t a n o wi ą l u d z i e s t a r z y , p r z e d s t a wi a u r b a n i s t a P . D a f f a r a . B a d a c z d o wo d z i , ż e p r z e s t r z e ń b u d y n k ó w i mi e j s c p u b l i c z n y c h p r o j e k t o wa n a z my ś l ą o o s o b a c h w p o d e s z ł y m wi e k u s p r z y j a z a s p o k o j e n i u p o t r z e b p r z e d s t a wi c i e l i ws z y s t k i c h g r u p wi e k o wy c h . Mi a s t a t a k i e s ą e k o l o g i c z n e , z mn i e j s z a j ą z a p o t r z e b o wa n i e n a t r a n s p o r t s a mo c h o ­ d o wy i s p r z y j a j ą t wo r z e n i u wi ę z i s ą s i e d z k i c h . Z d a n i e m s p e c j a l i s t y d o t y c h c z a s o we p o d e j ś c i a d o z a ­ g o s p o d a r o wa n i a p r z e s t r z e n i mi e j s k i e j s p r z y j a j ą t wo r z e n i u o s i e d l i z a mk n i ę t y c h i d o mó w o p i e k i , a p r z e z t o o d d z i e l a n i u o d s i e b i e p r z e d s t a wi c i e l i p o s z c z e g ó l n y c h g r u p wi e k o wy c h . W k o n s e k we n c j i n a r a s t a p r z e s t ę p c z o ś ć o r a z s y n d r o mu l ę k u p r z e d i n n y mi i p r z e d ż y c i e m n a e me r y t u r z e . Z o b . P . D a f f a r a , C i t y o f t h e a g e d v e r s u s C i t y o f a l l a g e s , „ F o r e s i g h t ” 5 / 2 0 0 3 , s . 4 3 - 5 2 ; A . K l i mc z u k , Wi e k i z m j a k o p r z e ­ s z k o d a w b u d o wi e s p o ł e c z e ń s t wa mą d r o ś c i , o p . c i t . , s . 3 4 4 - 3 6 0 . 9 5G l o b a l N e t wo r k o f A g e - f r i e n d l y C i t i e s , www. wh o . i n t / a g e i n g / a g e _ f r i e n d l y _ c i t i e s _ n e t wo r k / e n / i n d e x . h t ml [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; G l o b a l A g e - f r i e n d l y C i t i e s : A G u i d e , WH O , G e n e v a 2 0 0 7 .

  37. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 3 9 W o d n i e s i e n i u d o k r a j ó w Un i i E u r o p e j s k i e j f o r ma l n y wy r a z d y l e ma t ó w z wi ą z a n y c h z e s t a r z e n i e m s i ę s p o ł e c z e ń s t w p r z y b l i ż a w s z c z e g ó l n o ś c i , o p r a c o wa n a p r z e z K o mi s j ę E u r o p e j s k ą w 2 0 0 5 r o k u , Z i e l o n a K s i ę g a „ Wo b e c z mi a n d e mo g r a f i c z ­ n y c h ” p r z y wr ó c e n i u p r z y r o s t u n a t u r a l n e g o , u t r z y ma n i u r ó wn o wa g i w r e l a c j a c h mi ę d z y p o ­ k o l e n i o wy c h o r a z n o wy c h e t a p ó w p r z e j ś c i o wy c h w c y k l u ż y c i a , n p . z wi ą z a n y c h z b e z r o b o c i e m o s ó b mł o d y c h , p r z e c h o d z e n i e m n a e me r y t u r ę , wy c h o wy wa n i e m d z i e c i p r z e z o s o b y p r a c u j ą c e . D z i a ł a n i a w t y c h wy mi a r a c h n a l e ż ą d o k o mp e t e n c j i wy ł ą c z n y c h r z ą d ó w i s a mo r z ą d ó w p a ń s t w c z ł o n k o ws k i c h . W s p r a wo z d a n i u n a t e ­ ma t s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa z 2 0 0 9 r o k u , p o d t r z y ma n o p i ę ć c e l ó w – „ k o n s t r u k ­ t y wn y c h o d p o wi e d z i n a wy z wa n i a d e mo g r a f i c z n e ” – o k r e ś l o n y c h w 2 0 0 6 r o k u , d o k t ó r y c h p o wi n n y d ą ż y ć ws p o mn i a n e p o d mi o t y9 7. S ą t o : 1 .Ws p i e r a n i e o d n o wy d e mo g r a f i c z n e j p r z e z s t wo r z e n i e l e p s z y c h wa r u n k ó w d l a r o d z i n ; 2 .Ws p i e r a n i e z a t r u d n i e n i a p o p r z e z t wo r z e n i e n o wy c h i l e p s z y c h mi e j s c p r a c y o r a z p r z e d ł u ż e n i e i j a k o ś c i o wą p o p r a wę o k r e s u a k t y wn o ś c i z a wo d o we j ; 3 .S t wo r z e n i e b a r d z i e j p r o d u k t y wn e j i k o n k u r e n c y j n e j E u r o p y ; 4 .Z o r g a n i z o wa n i e E u r o p y w t a k i s p o s ó b , a b y p r z y j ą ć i mi g r a n t ó w i z a p e wn i ć i m i n t e g r a c j ę ; 5 .Z a p e wn i e n i e s t a b i l n y c h f i n a n s ó w p u b l i c z n y c h , a t y m s a my m z a g wa r a n t o wa ­ n i e o c h r o n y s o c j a l n e j i s p r a wi e d l i wo ś c i mi ę d z y p o k o l e n i o we j . D o d a t k o wo w r a p o r c i e „ S t a r s i , l i c z n i e j s i i z r ó ż n i c o wa n i E u r o p e j c z y c y ” z 2 0 1 1 r o k u o k r e ś l o n o t r z y o b s z a r y , w k t ó r y c h p o wi n n y b y ć p r o wa d z o n e d a l s z e d z i a ł a n i a i b a ­ d a n i a . S ą t o : p r o mo c j a a k t y wn e g o s t a r z e n i a s i ę ; i n t e g r a c j a i mi g r a n t ó w i i c h r o d z i n o r a z t wo r z e n i e wa r u n k ó w g o d z e n i a o b o wi ą z k ó w r o d z i n n y c h i z a wo d o wy c h9 8. P o ­ n a d t o c e l e m p o d k r e ś l e n i a wa g i z a g a d n i e ń z wi ą z a n y c h z e s t a r z e n i e m s i ę s p o ł e ­ c z e ń s t w o r a z s t y mu l o wa n i a d y s k u s j i i d z i a ł a ń z b i o r o wy c h , 2 0 1 2 r o k o g ł o s z o n o E u r o ­ p e j s k i m R o k i e m A k t y wn o ś c i O s ó b S t a r s z y c h i S o l i d a r n o ś c i Mi ę d z y p o k o l e n i o we j ( a n g . E u r o p e a n Y e a r f o r A c t i v e A g e i n g a n d S o l i d a r i t y b e t we e n G e n e r a t i o n s ) 9 6. Ws k a z a n o w n i e j , i ż n i e z b ę d n e j e s t p o s z u k i wa n i e r o z wi ą z a ń s p r z y j a j ą c y c h 9 9. Na l e ż y 9 6Z i e l o n a K s i ę g a „ Wo b e c z mi a n d e mo g r a f i c z n y c h : n o wa s o l i d a r n o ś ć mi ę d z y p o k o l e n i a mi ” , K o mi s j a Ws p ó l n o t E u r o p e j s k i c h , B r u k s e l a , 1 6 . 0 3 . 2 0 0 5 . 9 7S p r o s t a n i e wy z wa n i o m z wi ą z a n y m z e s k u t k a mi s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa w U E ( S p r a wo z d a n i e n a t e ma t s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa , 2 0 0 9 ) , K o mi s j a Ws p ó l n o t E u r o p e j s k i c h , B r u k s e l a , 2 9 . 0 4 . 2 0 0 9 . 9 8D e mo g r a p h y r e p o r t 2 0 1 0 . O l d e r , mo r e n u me r o u s a n d d i v e r s e E u r o p e a n s , E u r o p e a n C o mmi s s i o n , L u x e mb o u r g 2 0 1 1 . 9 9D e c y z j a P a r l a me n t u E u r o p e j s k i e g o i R a d y n r 9 4 0 / 2 0 1 1 / U E z d n i a 1 4 wr z e ś n i a 2 0 1 1 r . w s p r a wi e E u ­ r o p e j s k i e g o R o k u A k t y wn o ś c i O s ó b S t a r s z y c h i S o l i d a r n o ś c i Mi ę d z y p o k o l e n i o we j ( 2 0 1 2 ) , „ D z i e n n i k Ur z ę d o wy Un i i E u r o p e j s k i e j ” L 2 4 6 , 2 3 / 0 9 / 2 0 1 1 , s . 5 - 1 0 ; K r a j o wy P l a n D z i a ł a n i a n a r z e c z E u r o p e j ­ s k i e g o R o k u A k t y wn o ś c i O s ó b S t a r s z y c h i S o l i d a r n o ś c i Mi ę d z y p o k o l e n i o we j 2 0 1 2 w P o l s c e , MP i P S , Wa r s z a wa 2 0 1 2 .

  38. 4 0 |Andr z e j Kl i mc z uk p r z y t y m z a z n a c z y ć , ż e w P o l s c e p o p i e r a j ą c i n i c j a t y wę O g ó l n o p o l s k i e g o P o r o z u mi e n i a UT W, S e n a t u s t a n o wi ł r o k 2 0 1 2 r ó wn i e ż R o k i e m Un i we r s y t e t ó w T r z e c i e g o Wi e k u1 0 0. N a p o c z ą t k u X X I wi e k u p o s z c z e g ó l n e p a ń s t wa r o z wi n i ę t e p o d wy ż s z a j ą r ó wn i e ż wi e k e me r y t a l n y . We d ł u g s t a n u z a p o wi e d z i r e f o r m n a 2 0 1 0 r o k n a j wy ż s z y wi e k e me r y t a l n y s p o ś r ó d k r a j ó w z r z e s z o n y c h w O r g a n i z a c j i Ws p ó ł p r a c y G o s p o d a r c z e j i R o z wo j u w 2 0 5 0 r o k u b ę d ą p o s i a d a ć : Wi e l k a B r y t a n i a ( 6 8 l a t d l a k o b i e t i mę ż ­ c z y z n ) o r a z D a n i a , No r we g i a , A u s t r a l i a i S t a n y Z j e d n o c z o n e ( 6 7 l a t d l a k o b i e t i mę ż ­ c z y z n ) n i e ż w p o l s k i c h r z ą d o wy c h d o k u me n t a c h s t r a t e g i c z n y c h1 0 2. W l i s t o p a d z i e 2 0 1 1 r o k u r z ą d z a p o wi e d z i a ł z a ś s t o p n i o we p o d wy ż s z a n i e i wy r ó wn a n i e wi e k u e me r y t a l n e g o d l a k o b i e t i mę ż c z y z n z o d p o wi e d n i o 6 0 i 6 5 d o 6 7 r o k u ż y c i a o d 2 0 1 3 r o k u1 0 3. W ma j u 2 0 1 2 S e j m i S e n a t p r z y j ę ł y p r o j e k t u s t a wy o wy d ł u ż e n i u wi e k u e me r y t a l ­ n e g o , k t ó r y z p o c z ą t k i e m c z e r wc a z o s t a ł r ó wn i e ż z a a k c e p t o wa n y p r z e z p r e z y d e n t a1 0 4. Wi ę k s z y o p t y mi z m w p o d e j ś c i u d o z mi a n z wi ą z a n y c h z p r o c e s a mi s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w wi ą ż e s i ę r ó wn i e ż z k o n c e p c j a mi p o s t h u ma n i z mu o r a z b a d a n i a mi n a d p o t e n c j a l n y mi z a s t o s o wa n i a mi i n n o wa c j i t e c h n o l o g i c z n y c h d o „ u s p r a wn i a n i a c z ł o ­ wi e k a ” , wy d ł u ż a n i a ż y c i a i me d y k a l i z a c j i s t a r o ś c i k ó w wy k r a c z a j e d n a k p o z a r a my n i n i e j s z e j p r a c y . W t y m mi e j s c u i s t o t n e j e s t z wr ó ­ 1 0 1. Na p o t r z e b ę wp r o wa d z e n i a z mi a n y wi e k u e me r y t a l n e g o ws k a z a n o r ó w­ 1 0 5. B l i ż s z e o mó wi e n i e t y c h wą t ­ 1 0 0R o k 2 0 1 2 – R o k i e m Un i we r s y t e t ó w T r z e c i e g o Wi e k u , www. u t w. p l / i n d e x . p h p ? i d = 5 & n e ws = 3 0 5 [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 0 1P e n s i o n s a t a G l a n c e 2 0 1 1 : R e t i r e me n t - i n c o me S y s t e ms i n O E C D a n d G 2 0 C o u n t r i e s , O E C D , P a r i s 2 0 1 1 , s . 2 5 - 2 6 . 1 0 2P r o g r a m S o l i d a r n o ś ć p o k o l e ń . D z i a ł a n i a d l a z wi ę k s z e n i a a k t y wn o ś c i z a wo d o we j o s ó b w wi e k u 5 0 + , MP i P S , Wa r s z a wa 2 0 0 8 . 1 0 3E x p o s e p r e mi e r a D o n a l d a T u s k a , o p . c i t . , s . 1 4 . 1 0 4 W d n i u 1 4 . 0 2 . 2 0 1 2 r z ą d s k i e r o wa ł p r o j e k t u s t a wy o z mi a n i e u s t a wy o e me r y t u r a c h i r e n t a c h z F u n ­ d u s z u Ub e z p i e c z e ń S p o ł e c z n y c h o r a z n i e k t ó r y c h i n n y c h u s t a w d o t r wa j ą c y c h mi e s i ą c k o n s u l t a c j i s p o ł e c z n y c h . W d n i u 3 0 . 0 3 . 2 0 1 2 S e j m o d r z u c i ł wn i o s e k o p r z e p r o wa d z e n i e r e f e r e n d u m w s p r a wi e p o d wy ż s z e n i a wi e k u e me r y t a l n e g o . K a mp a n i a i n f o r ma c y j n a r z ą d u d o t y c z ą c a r e f o r my e me r y t a l n e j z o s t a ł a r o z p o c z ę t a 1 1 . 0 4 . 2 0 1 2 . D o k ł a d n i e 1 1 . 0 5 . 2 0 1 2 S e j m i 2 4 . 0 5 . 2 0 1 1 S e n a t p r z y j ę ł y p r o j e k t u s t a wy o wy d ł u ż e n i u wi e k u e me r y t a l n e g o . D n i a 1 . 0 6 . 2 0 1 2 u s t a wa z o s t a ł a p o d p i s a n i a p r z e z p r e z y d e n t a B r o ­ n i s ł a wa K o mo r o ws k i e g o . Z g o d n i e z u s t a wą o d 2 0 1 3 r o k u wi e k p r z e j ś c i a n a e me r y t u r ę b ę d z i e wz r a ­ s t a ł o t r z y mi e s i ą c e k a ż d e g o r o k u . Mę ż c z y ź n i o s i ą g n ą wi e k e me r y t a l n y 6 7 l a t w 2 0 2 0 r o k u , a k o b i e t y w 2 0 4 0 r o k u . Us t a wa p r z e wi d u j e mo ż l i wo ś ć p r z e j ś c i a n a wc z e ś n i e j s z ą e me r y t u r ę c z ę ś c i o wą s t a n o ­ wi ą c ą 5 0 % k wo t y e me r y t u r y z F u n d u s z u Ub e z p i e c z e ń S p o ł e c z n y c h . P r a wo d o e me r y t u r y c z ę ś c i o we j p r z y s ł u g u j e k o b i e t o m w wi e k u 6 2 l a t o 3 5 l a t a c h s t a ż u u b e z p i e c z e n i o we g o o r a z mę ż c z y z n o m w wi e ­ k u 6 5 l a t i 4 0 l a t a c h s t a ż u u b e z p i e c z e n i o we g o . Us t a wa z a k ł a d a r ó wn i e ż mo d y f i k a c j ę p r o g r a mu „ S o l i ­ d a r n o ś ć p o k o l e ń . D z i a ł a n i a d l a z wi ę k s z e n i a a k t y wn o ś c i z a wo d o we j o s ó b w wi e k u 5 0 + ” o r a z p r z y g o ­ t o wa n i e o d r ę b n e g o p r o g r a mu d z i a ł a ń p r o z a t r u d n i e n i o wy c h d l a o s ó b p o 6 0 . r o k u ż y c i a . Z o b . R o z p o ­ c z y n a my k o n s u l t a c j e r e f o r my e me r y t a l n e j , K P R M, 1 4 . 0 2 . 2 0 1 2 , www. p r e mi e r . g o v . p l / c e n t r u m_ p r a s o we / wy d a r z e n i a / r o z p o c z y n a my _ k o n s u l t a c j e _ r e f o r , 9 0 6 8 [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; R e f o r ma e me r y t a l n a 2 0 1 2 , MP i P S , h t t p : / / e me r y t u r a . g o v . p l [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; R e f o r ma e me r y t a l n a p r z y j ę t a p r z e z S e j m, K P R M, 1 1 . 0 5 . 2 0 1 2 , o p . c i t . ; P r z e b i e g p r o c e s u l e g i s l a c y j n e g o . R z ą d o wy p r o j e k t u s t a wy o z mi a n i e u s t a wy o e me r y t u r a c h i r e n t a c h z F u n d u s z u U b e z p i e c z e ń S p o ł e c z n y c h o r a z n i e k t ó r y c h i n n y c h u s t a w, K a n c e ­ l a r i a S e j mu , www. s e j m. g o v . p l / s e j m7 . n s f / P r z e b i e g P r o c . x s p ? i d = 9 4 D 4 1 9 3 3 4 3 8 C 8 1 F E C 1 2 5 7 9 E 9 0 0 3 4 1 A 8 7 [ 0 4 . 0 6 . 2 0 1 2 ] ; P r e z y d e n t p o d p i s a ł u s t a wę e me r y t a l n ą , K P R P , 0 1 . 0 6 . 2 0 1 2 , www. p r e z y d e n t . p l / a k t u a l n o s c i / wy d a r z e n i a / a r t , 2 2 2 0 , p r e z y d e n t - p o d p i s a l - u s t a we - e me r y t a l n a . h t ml [ 0 4 . 0 6 . 2 0 1 2 ] .

  39. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 4 1 c e n i e u wa g i n a k o n t e k s t t y c h z mi a n , j a k i m j e s t u p o ws z e c h n i a n i e s y s t e mó w „ s r e b r ­ n e j g o s p o d a r k i ” p o l e g a j ą c y c h n a p r o d u k c j i i d y s t r y b u c j i d ó b r i u s ł u g s k i e r o wa n y c h g ł ó wn i e d o o s ó b s t a r s z y c h , j a k r ó wn i e ż u mo ż l i wi a j ą c y c h p r z y g o t o wy wa n i e s i ę d o s t a r o ś c i d z i e c i o m i mł o d z i e ż y o r a z o s o b o m d o r o s ł y m. K o mi s j a E u r o p e j s k a z a l e c a p a ń ­ s t wo m U n i i E u r o p e j s k i e j b u d o wę t a k i c h s y s t e mó w g o s p o d a r c z y c h w p r z e k o n a n i u , i ż k o n c e p c j a t a o d n o s i s i ę d o „ k o mb i n a c j i d o b r y c h wa r u n k ó w d o s t a w ( wy s o k i p o z i o m e d u k a c j i , b a d a ń i r o z wo j u , wr a ż l i we i e l a s t y c z n e r y n k i ) z r o s n ą c ą s i ł ą n a b y wc z ą s t a r ­ s z y c h k o n s u me n t ó w, k t ó r a o f e r u j e n o we , o g r o mn e mo ż l i wo ś c i wz r o s t u g o s p o d a r c z e ­ g o ” i u s ł u g z wi e l u i s t n i e j ą c y c h j u ż s e k t o r ó w, w t y m: i n f o r ma t y k i , t e l e k o mu n i k a c j i , s e k ­ t o r a f i n a n s o we g o , mi e s z k a l n i c t wa , t r a n s p o r t u , e n e r g i i , t u r y s t y k i , k u l t u r y , i n f r a s t r u k t u ­ r y i u s ł u g l o k a l n y c h o r a z o p i e k i d ł u g o t e r mi n o we j . P o d o b n i e P . E n s t e , G . Na e g e l e i V . L e v e z a k ł a d a j ą , ż e : „ s r e b r n a g o s p o d a r k a n i e p o wi n n a b y ć t r a k t o wa n a j a k o s a mo d z i e l n y s e k t o r g o s p o d a r k i , l e c z r a c z e j j a k o p r z e ­ k r ó j r y n k u , w k t ó r y z a a n g a ż o wa n y c h j e s t wi e l e s e k t o r ó w p r z e my s ł u ” my m p o j ę c i e t o n i e k i e d y j e s t z a mi e n n i e s t o s o wa n e z e z wr o t e m „ s r e b r n y r y n e k ” , k t ó r y z o s t a ł u k u t y n a p o c z ą t k u l a t 7 0 . X X wi e k u w J a p o n i i wr a z z e s t o p n i o wy m wz r o s t e m d o s t ę p n y c h u d o g o d n i e ń d l a o s ó b s t a r s z y c h1 0 8. R y n e k t e n t o n i e t y l k o d o ­ b r a , wa r t o ś c i i u s ł u g i d l a z a mo ż n y c h o s ó b s t a r s z y c h , a l e t e ż s p e c j a l n e r o z wi ą z a n i a w h a n d l u mi ę d z y p o d mi o t a mi g o s p o d a r c z y mi , u mo ż l i wi a j ą c e d o s t o s o wa n i a d o s t a ­ r z e j ą c y c h s i ę z a s o b ó w p r a c y o r a z i d e e „ p r o j e k t o wa n i a u n i we r s a l n e g o ” i „ mi ę d z y p o ­ k o l e n i o we g o ” , k t ó r y c h c e l e m j e s t a d a p t a c j a d ó b r i u s ł u g d o o s ó b o r ó ż n y m wi e k u , k o n d y c j i f i z y c z n e j i mo ż l i wo ś c i a c h p o z n a wc z y c h , c o mo ż e wp ł y n ą ć n a p o p r a wę i n t e g r a c j i s p o ł e c z n e j 1 0 6. S t wi e r d z a s i ę p r z y t y m, ż e n i e j e s t t o j e d e n n o wy s e k t o r , a z b i ó r p r o d u k t ó w 1 0 7. T y m s a ­ 1 0 9. 1 0 5 Z o b . A . T o f f l e r , S z o k p r z y s z ł o ś c i , P I W, Wa r s z a wa 1 9 7 4 , s . 2 6 0 - 2 7 5 ; M. K a k u , Wi z j e , c z y l i j a k n a u k a z mi e n iś wi a t w X X I wi e k u , P r ó s z y ń s k i i S - k a , Wa r s z a wa 2 0 0 0 , s . 2 8 8 - 3 1 6 ; G . B a s i l e ( i ws p . ) , 2 0 0 0 T e n - Y e a r F o r e c a s t , I n s t i t u t e f o r t h e F u t u r e , P a l o A l t o 2 0 0 0 , s . 7 7 - 8 3 ; F . B a i t ma n ( i ws p . ) , 2 0 0 3 T e n - Y e a r F o r e c a s t , I n s t i t u t e f o r t h e F u t u r e , P a l o A l t o 2 0 0 3 , s . 7 5 - 9 5 ; K . V i a n , P . S a f f o ( e d s . ) , 2 0 0 4 T e n - Y e a r F o ­ r e c a s t : P e r s p e c t i v e s , I n s t i t u t e f o r t h e F u t u r e , P a l o A l t o 2 0 0 4 , s . 1 5 - 2 1 ; F . F u k u y a ma , K o n i e c c z ł o wi e k a . K o n s e k we n c j e r e wo l u c j i b i o t e c h n o l o g i c z n e j , o p . c i t . , s . 8 4 - 1 0 3 ; P . Mi l l e r , J . Wi l s d o n ( e d s . ) , B e t t e r H u ­ ma n s ? T h e P o l i t i c s o f H u ma n E n h a n c e me n t a n d L i f e E x t e n s i o n , D e mo s , L o n d o n 2 0 0 6 ; J . A . V i n c e n t , A n t i - a g e i n g S c i e n c e a n d t h e F u t u r e o f O l dA g e , [ w: ] J . A . V i n c e n t , C . P h i l l i p s o n , M. D o wn s ( e d s . ) , T h e F u t u r e s o f O l d A g e , S a g e , L o n d o n 2 0 0 6 , s . 1 9 2 - 2 0 0 ; P . J . H . S c h o e ma k e r , J . A . S c h o e ma k e r , C z i p y , k l o n y i p r z e k r o c z e n i e p r o g u s t u l a t ż y c i a , S o n i a D r a g a , K a t o wi c e 2 0 1 0 . 1 0 6E u r o p e ’ s d e mo g r a p h i c f u t u r e . F a c t s a n d f i g u r e s o n c h a l l e n g e s a n d o p p o r t u n i t i e s , E u r o p e a n C o m­ mi s s i o n , L u x e mb o u r g 2 0 0 7 , s . 9 6 . 1 0 7 P . E n s t e , G . Na e g e l e , V . L e v e , T h e D i s c o v e r y a n d D e v e l o p me n t o f t h e S i l v e r Ma r k e t i n G e r ma n y , [ w: ] F . K o h l b a c h e r , C . H e r s t a t t ( e d s . ) , T h e S i l v e r Ma r k e t P h e n o me n o n . B u s i n e s s O p p o r t u n i t i e s i n a n E r a o fD e mo g r a p h i c C h a n g e , S p r i n g e r , H e i d e l b e r g 2 0 0 8 , s . 3 3 0 . 1 0 8 F . C o u l ma s , L o o k i n g a t t h e B r i g h t S i d e o f T h i n g s , [ w: ] F . K o h l b a c h e r , C . H e r s t a t t ( e d s . ) , T h e S i l v e r Ma r k e tP h e n o me n o n …, o p . c i t . , s . V - V I . 1 0 9 F . K o h l b a c h e r , C . H e r s t a t t , P r e f a c e a n d I n t r o d u c t i o n , [ w: ] F . K o h l b a c h e r , C . H e r s t a t t ( e d s . ) , T h e S i l ­ v e r Ma r k e tP h e n o me n o n …, o p . c i t . , s . X I - X X V .

  40. 4 2 |Andr z e j Kl i mc z uk P . E n s t e , G . Na e g e l e i V . L e v e wy r ó ż n i a j ą c z t e r n a ś c i e s e g me n t ó w s r e b r n e g o r y n k u1 1 0: 1 .Z a s t o s o wa n i e t e c h n o l o g i i i n f o r ma c y j n y c h ( I T ) w l e c z n i c t wi e z a mk n i ę t y m i a mb u ­ l a t o r y j n y m; 2 .E l e g a n c k i e ż y c i e , a d a p t a c j a mi e s z k a ń i u s ł u g u ł a t wi a j ą c y c h ż y c i e , w c o r a z wi ę k ­ s z y m s t o p n i u o p a r t y c h n a I T ; 3 .P r o mo c j a s a mo d z i e l n e g o ż y c i a , r ó wn i e ż z c o r a z wi ę k s z y m wy k o r z y s t a n i e m I T ; 4 .D z i e d z i n y g e r o n t o l o g i c z n i e i s t o t n e d l a e k o n o mi i z d r o wi a , w t y m t e c h n o l o g i e me d y c z n e i e - z d r o wi e , t e c h n o l o g i e ws p i e r a j ą c e s ł u c h i wz r o k , p r o t e t y k a i o r ­ t o p e d i a ; 5 .E d u k a c j a i k u l t u r a j a k o o d p o wi e d ź n a c h ę ć z d o b y c i a wy ż s z y c h s t o p n i e d u k a c j i i z a g o s p o d a r o wa n i a c z a s u wo l n e g o ; 6 .I T i me d i a w p o ł ą c z e n i u z me d y c y n ą , p r o mo wa n i e m n i e z a l e ż n o ś c i i b e z p i e c z e ń ­ s t wa ; 7 .R o b o t y k a u s ł u g p o ł ą c z o n a z p r o mo c j ą s a mo d z i e l n e g o ż y c i a w p r z y p a d k u s t a r ­ s z y c h o s ó b z c i ę ż k i mi s c h o r z e n i a mi z d r o wo t n y mi ; 8 .Mo b i l n o ś ć i p r o mo wa n i e j e j e l e me n t ó w, n p . b e z p i e c z e ń s t wa r u c h u s a mo c h o d o ­ we g o ; 9 .Wy p o c z y n e k , p o d r ó ż e , k u l t u r a , k o mu n i k a c j a i r o z r y wk a ; 1 0 . F i t n e s s i we l l n e s s j a k o o d p o wi e d ź n a z wi ę k s z a n i e ś wi a d o mo ś c i z d r o we g o s t y l u ż y c i a ; 1 1 . O d z i e ż i mo d a j a k o p r z e j a w d ą ż e n i a d o i n t e g r a c j i s p o ł e c z n e j ; 1 2 . Us ł u g i u ł a t wi a j ą c e c o d z i e n n e ż y c i e i i n n e p r a c e d o mo we ; 1 3 . Ub e z p i e c z e n i a o d n o s z ą c e s i ę g ł ó wn i e d o f o r m r y z y k a wł a ś c i wy c h s t a r s z e mu wi e k o wi ; 1 4 . Us ł u g i f i n a n s o we – z wł a s z c z a w d z i e d z i n i e o c h r o n y k a p i t a ł u , u t r z y ma n i a b o ­ g a c t wa i z a p o b i e g a n i a u t r a c i e o s z c z ę d n o ś c i . B a d a n i a i s t r a t e g i e r o z wo j u s p r z y j a j ą c e b u d o wi e s r e b r n e j g o s p o d a r k i p o wi n n y u wz g l ę d n i a ć ws k a z a n e s e g me n t y , j a k r ó wn i e ż i s t n i e j ą c e r ó ż n i c e w k o n t y n e n t a l n y c h , k r a j o wy c h i r e g i o n a l n y c h mo d e l a c h j e j i n s t y t u c j o n a l i z a c j i , k t ó r e w o d mi e n n y m s t o p n i u u wz g l ę d n i a j ą z r ó ż n i c o wa n i e s p o ł e c z n e i k u l t u r a l n e s p o ł e c z e ń s t w, w t y m k a t e g o r i i l u d z i s t a r y c h o r a z ws p ó ł d z i a ł a n i a p o d mi o t ó w p u b l i c z n y c h , k o me r c y j n y c h i p o z a r z ą d o wy c h1 1 1. 1 1 0 P . E n s t e , G . Na e g e l e , V . L e v e , T h e D i s c o v e r y a n d D e v e l o p me n t o f t h e S i l v e r Ma r k e t i n G e r ma n y , o p . c i t . , s . 3 3 0 - 3 3 1 . 1 1 1I b i d e m, s . 3 3 7 - 3 3 8 .

  41. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 4 3 Z k o n c e p c j ą s r e b r n e j g o s p o d a r k i wi ą ż e s i ę p o j ę c i e g e r o n t e c h n o l o g i i , k t ó r e mo ż n a u z n a ć z a ma ł o z n a n e w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e n a u k o we j wa n y j e s t J . G r a a f ma n s – h o l e n d e r s k i b a d a c z i n ż y n i e r i i me c h a n i c z n e j , e r g o n o mi k i i t e c h n o l o g i i z d r o wi a . J e g o ws p ó ł p r a c o wn i k , H . B o u ma d o p r e c y z o wa ł t wi e r d z e n i e , i ż j e s t t o „ n a u k a o t e c h n o l o g i i i s t a r z e n i u s i ę c e l e m p o p r a wy ż y c i a c o d z i e n n e g o l u d z i s t a r y c h ” z r ó wn o wa ż o n e g o r o z wo j u o r a z ł ą c z e n i e b a d a ń z p r o j e k t o wa n i e m, p r o d u k c j ą i ma r ­ k e t i n g i e m. H i s t o r i a z i n s t y t u c j o n a l i z o wa n e j g e r o n t e c h n o l o g i i s i ę g a l a t 7 0 . X X wi e k u , k i e d y t o wc h o d z ą c e w j e j z a k r e s z a g a d n i e n i a s t a wa ł y s i ę p r z e d mi o t e m z a i n t e r e s o ­ wa ń t o wa r z y s t w n a u k o wy c h z wi ą z a n y c h m. i n . z e r g o n o mi ą , g e r o n t o l o g i ą , g e r i a t r i ą i u r b a n i s t y k ą1 1 4. Ws p ó ł c z e ś n i e wi ą ż e s i ę t a k ż e z t a k i mi d y s c y p l i n a mi j a k : p s y c h o l o ­ g i a ś r o d o wi s k o wa i r o z wo j o wa , p i e l ę g n i a r s t wo , me d y c y n a , r e h a b i l i t a c j a , a r c h i t e k t u ­ r a o r a z i n f o r ma t y k a i t e l e k o mu n i k a c j a . Na p i e r ws z y m mi ę d z y n a r o d o wy m k o n g r e s i e g e r o n t e c h n o l o g i i n a Un i we r s y ­ t e c i e T e c h n o l o g i c z n y m w E i n d h o v e n w 1 9 9 1 r o k u p r z y j ę t o p i ę ć j e j g ł ó wn y c h d y r e k ­ t y w wo b e c p l a n o wa n i a b a d a ń , p r o j e k t o wa n i a t e c h n o l o g i i i wp r o wa d z a n i a i c h n a r y n e k : ( 1 ) z a p o b i e g a n i e p r o b l e mo m; ( 2 ) z wi ę k s z a n i e mo ż l i wo ś c i s a mo d z i e l n e g o p o ­ k o n y wa n i a p r o b l e mó w b e z z mi a n y u mi e j ę t n o ś c i i o t o c z e n i a ; ( 3 ) r e k o mp e n s o wa n i e u t r a t y o p c j i , j e ś l i u d o g o d n i e n i e n i e j e s t w s t a n i e i c h d o s t a r c z y ć ; ( 4 ) ś wi a d c z e n i e o p i e k i t y l k o j e ś l i j e s t p o t r z e b n a o r a z ( 5 ) b a d a n i e i u s p r a wn i a n i e i s t n i e j ą c y c h j u ż p r o ­ j e k t ó w1 1 5. B a d a c z e i p r o j e k t a n c i z a j mu j ą s i ę g ł ó wn i e p i ę c i o ma o b s z a r a mi : ( 1 ) z d r o wi e i p o c z u c i e g o d n o ś c i ; ( 2 ) mi e s z k a l n i c t wo i ż y c i e c o d z i e n n e ; ( 3 ) mo b i l n o ś ć i t r a n s p o r t ; ( 4 ) k o mu n i k a c j a i z a r z ą d z a n i e ; ( 5 ) p r a c a i wy p o c z y n e k1 1 6. P r a c e b a d a wc z o - r o z wo j o we d a l e j r ó ż n i c u j ą s i ę i ł ą c z ą z t a k i mi k o n c e p c j a mi j a k : „ t e c h n o l o g i e a s y s t u j ą c e ” , „ s t a r z e ­ n i e w mi e j s c u z a mi e s z k a n i a ” ( a n g . a g e i n g i n p l a c e ) , „ p r o j e k t o wa n i e u n i we r s a l n e ” , „ mi ę d z y p o k o l e n i o we ” i „ p a r t y c y p a c y j n e ” – z z a a n g a ż o wa n i e m s e n i o r ó w d o g e n e r o ­ wa n i a p o my s ł ó w i t e s t o wa n i a r ó ż n y c h p r o d u k t ó w, u s ł u g i t e c h n o l o g i i c e l e m l e p s z e ­ 1 1 2. Z a j e g o a u t o r a u z n a ­ 1 1 3. P o d s t a wo we j e s t t u i n t e r d y s c y p l i n a r n e p o d e j ś c i e z g o d n e z k o n c e p c j ą 1 1 2 P o j ę c i e g e r o n t e c h n o l o g i i ( i n a c z e j : g e r o t e c h n o l o g i i ) p o j a wi a s i ę g ł ó wn i e w p r a c a c h B . R z e c z y ń s k i e g o z z a k r e s u u r b a n i s t y k i . Z o b . B . R z e c z y ń s k i , G e r o n t e c h n o l o g i a w p e r s p e k t y wi e u r b a n i s t y c z n e j , [ w: ] J . T . K o wa l e s k i , A . R o s s a ( r e d . ) , P r z y s z ł o ś ć d e mo g r a f i c z n a P o l s k i . „ A c t a Un i v e r s i t a t i s L o d z i e n s i s . F o l i a O e c o n o mi c a ” 2 3 1 , Wy d . UŁ , Ł ó d ź 2 0 0 9 , s . 2 8 7 - 3 0 4 ; B . R z e c z y ń s k i , G e r o n t e c h n o l o g i a w p r z e s t r z e n i k o mu n a l n e j , „ P r z e g l ą d K o mu n a l n y ” 3 / 2 0 0 9 , s . 8 6 - 8 7 ; B . R z e c z y ń s k i , T e c h n i c z n e ws p i e r a n i e s t a r s z y c h , „ P r z e g l ą d T e c h n i c z n y ” 2 - 3 / 2 0 1 0 , s . 1 8 - 1 9 . 1 1 3 J . A . M. G r a a f ma n s , V . T a i p a l e , G e r o n t e c h n o l o g y . A s u s t a i n a b l e i n v e s t me n t i n t h e f u t u r e , [ w: ] J . A . M. G r a a f ma n s , V . T a i p a l e , N. C h a r n e s s ( e d s . ) , G e r o n t e c h n o l o g y . A s u s t a i n a b l e i n v e s t me n t i n t h e f u t u r e , I O S P r e s s , A ms t e r d a m 1 9 9 8 , s . 3 . 1 1 4 D . C . B u r d i c k , G e r o n t e c h n o l o g y , [ w: ] J . E . B i r r e n ( e d . ) , E n c y c l o p e d i a o f G e r o n t o l o g y : A g e , a g i n g , a n d t h ea g e d , A c a d e mi c P r e s s , O x f o r d 2 0 0 7 , s . 6 2 9 . 1 1 5 J . A . M. G r a a f ma n s , V . T a i p a l e , G e r o n t e c h n o l o g y . A s u s t a i n a b l e i n v e s t me n t i n t h e f u t u r e , o p . c i t . , s . 5 - 6 . 1 1 6 D . C . B u r d i c k , G e r o n t e c h n o l o g y , o p . c i t . , s . 6 2 7 - 6 2 9 .

  42. 4 4 |Andr z e j Kl i mc z uk g o z r o z u mi e n i a i c h wy ma g a ń1 1 7. I s t n i e j e j u ż wi e l e p r o d u k t ó w i u s ł u g s t wo r z o n y c h z g o d n i e z p a r a d y g ma t e m g e r o n t e c h n o l o g i i wi ą z a n i a p o z wa l a j ą c e n a wy k o n y wa n i e t e l e p r a c y i z d a l n e n a u c z a n i e , t e l e me d y c y ­ n a , d e t e k t o r y , a l a r my i c z u j n i k i , z e s t a wy me d y c z n e , d i e t e t y c z n e i k o s me t y c z n e , u b r a n i a , o k u l a r y i k a me r y , p r z y r z ą d y p o p r a wi a j ą c e s ł u c h i wę c h , s y s t e my ł a z i e n k o we i k u c h e n n e , wł ą c z n i k i ś wi a t e ł , o k n a i d r z wi , p o d ł o g i a n t y p o ś l i z g o we , p o r ę c z e , p o d n o ­ ś n i k i s c h o d o we , i n t e l i g e n t n e d o my , p r z y r z ą d y s p o r t o we , r o z wi ą z a n i a z wi ę k s z a j ą c e b e z p i e c z e ń s t wo j a z d y s a mo c h o d e m, z n a k i d r o g o we , wi n d y p r z y d u ż y c h wę z ł a c h k o mu n i k a c y j n y c h o r a z o b n i ż o n e p o r ę c z e , k l a mk i , k r a wę ż n i k i i ł a wk i . 1 1 8. S ą t o m. i n . s t r o n y i n t e r n e t o we , r o z ­ 1 . 1 . 6 . L u d z i e s t a r z y w P o l s c e w wa r u n k a c h t r a n s f o r ma c j i i n a p o c z ą t k u X X I wi e k u P r z e b i e g t r a n s f o r ma c j i p o l i t y c z n e j i g o s p o d a r c z e j z mi e n i a mi e j s c e l u d z i s t a ­ r y c h w s p o ł e c z e ń s t wi e p o l s k i m. W o k r e s i e t y m d o c h o d z i d o s u b i e k t y wn e g o i o b i e k ­ t y wn e g o p r z e wa r t o ś c i o wa n i a o b o wi ą z u j ą c y c h p o s t a w i z a c h o wa ń wo b e c s e n i o r ó w. We d ł u g d a n y c h z e s p i s ó w p o ws z e c h n y c h w l a t a c h 1 9 8 8 - 2 0 0 2 n a s t ą p i ł wz r o s t l i c z e b ­ n o ś c i o s ó b p o 6 0 r o k u ż y c i a wś r ó d mi e s z k a ń c ó w P o l s k i z 5 , 5 mi l i o n ó w ( 1 5 % o g ó ł u l u d n o ś c i ) d o 6 , 4 mi l i o n ó w ( 1 7 % ) ( G US ) p o k a z u j ą , ż e w 2 0 0 8 r o k u b y ł o t o j u ż 7 mi l i o n ó w ( 1 8 , 5 % ) , a w 2 0 1 0 n i e c o p o n a d 7 , 5 mi l i o n ó w ( 1 9 , 6 % ) w mi a s t a c h – z 3 mi l i o n ó w ( 1 3 % l u d n o ś c i mi a s t ) w 1 9 8 8 r o k u d o p r a wi e 4 mi l i o n ó w ( 1 6 , 6 % ) w 2 0 0 2 , a n a s t ę p n i e 4 , 4 mi l i o n ó w ( 1 9 , 1 % ) w 2 0 0 8 i d o 4 , 8 mi l i o n ó w ( 2 0 , 6 % ) w 2 0 1 0 r o k u1 2 1. E k s p e r c i O NZ j u ż n a p r z e ł o mi e X X i X X I wi e k u t wi e r d z i l i , ż e p r o c e s s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa w P o l s c e i s ą s i e d n i c h k r a j a c h t r a n s f o r ma c j i u s t r o j o we j b ę d z i e p r z e b i e g a ć k i l k a k r o t n i e s z y b c i e j n i ż t o ma mi e j s c e w k r a j a c h z a c h o d n i c h1 2 2. S p e c j a l i ­ ś c i b e z o d p o wi e d z i p o z o s t a wi l i p y t a n i e o t o , c z y P o l a c y z d o ł a j ą p r z y g o t o wa ć s i ę d o z wi ą z a n y c h z t y m z mi a n . W o d p o wi e d z i n a a p e l O NZ , z wi ą z a n y z o b c h o d a mi w 1 9 9 9 r o k u Mi ę d z y n a r o d o we g o R o k u S e n i o r ó w, p o ws t a ł o wi e l e o p r a c o wa ń z r e ­ k o me n d a c j a mi d l a wł a d z p u b l i c z n y c h r ó ż n e g o s z c z e b l a , j a k t e ż o r g a n i z a c j i p o z a r z ą d o ­ 1 1 9. B i e ż ą c e d a n e G ł ó wn e g o Ur z ę d u S t a t y s t y c z n e g o 1 2 0. S z c z e g ó l n i e z wi ę k s z y ł a s i ę l i c z e b n o ś ć l u d z i s t a r y c h 1 1 7 K . S c h mi d t - R u h l a n d , M. K n i g g e , I n t e g r a t i o n o f t h e E l d e r l y i n t h e D e s i g n P r o c e s s , [ w: ] F . K o h l b a c h e r , C . H e r s t a t t ( e d s . ) , T h e S i l v e r Ma r k e t P h e n o me n o n …, o p . c i t . , s . 1 0 3 - 1 2 4 . 1 1 8 Z o b . T r a n s g e n e r a t i o n a l P r o d u c t E x a mp l e s , www. t r a n s g e n e r a t i o n a l . o r g / r e s o u r c e s / p r o d u c t s . h t m [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; K o mf o r t & Q u a l i t ä t 2 0 1 1 / 2 0 1 2 , www. k o mf o r t - u n d - q u a l i t a e t . d e / 2 0 1 1 / [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 1 9Na r o d o wy s p i s p o ws z e c h n y 2 0 0 2 . L u d n o ś ć – P o l s k a . S t a n i s t r u k t u r a d e mo g r a f i c z n o - s p o ł e c z n a , K o mu n i k a t G US z 0 1 . 0 9 . 2 0 0 3 , www. s t a t . g o v . p l / c p s / r d e / x b c r / g u s / P UB L _ l u d n o s c _ s t a n _ i _ s t r u k t u r a _ d e mo g r a f i c z n o _ s p o l e c z n a . x l s [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 2 0B a n k D a n y c h L o k a l n y c h , G US , www. s t a t . g o v . p l / b d l [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 2 1R o c z n i k D e mo g r a f i c z n y 2 0 0 9 , G US , Wa r s z a wa 2 0 0 9 , s . 1 3 3 ; R o c z n i k D e mo g r a f i c z n y 2 0 1 1 , G US , Wa r s z a wa 2 0 1 1 , s . 1 2 9 . 1 2 2 S . G o l i n o ws k a ( r e d . ) , R a p o r t o R o z wo j u S p o ł e c z n y m. P o l s k a 1 9 9 9 . K u g o d n e j a k t y wn e j s t a r o ś c i , o p . c i t . , s . 1 0 , 2 4 - 2 5 .

  43. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 4 5 wy c h i k o me r c y j n y c h1 2 3. Z a s a d n i c z o ws z y s t k i m z a l e c e n i o m t o wa r z y s z y p r z e k o n a n i e , ż e n i e wy s t a r c z ą s a me d e c y z j e i r e f o r my – d o r o z wi ą z a n i a p o j a wi a j ą c y c h s i ę p r o b l e ­ mó w n i e z b ę d n a j e s t a k c e p t a c j a i z a a n g a ż o wa n i e o b y wa t e l i , t y mc z a s e m P o l a c y p r z e ­ j a wi a j ą n i s k ą ś wi a d o mo ś ć p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa1 2 4. We d ł u g p r o g n o z y d e mo g r a f i c z n e j z 2 0 0 3 r o k u , d o 2 0 3 0 r o k u l i c z b a o s ó b p o 6 0 r o k u ż y c i a mo ż e wz r o s n ą ć d o 1 0 mi l i o n ó w ( 2 9 % o g ó ł u l u d n o ś c i ) , p r z y c z y m w mi a s t a c h d o 6 , 6 mi l i o n ó w ( 3 2 , 5 % l u d n o ś c i mi a s t ) f i c z n e j n a l a t a 2 0 0 8 - 2 0 3 5 , mo ż e wz r o s n ą ć w t y m o k r e s i e d o 1 0 , 8 mi l i o n ó w ( 3 0 % o g ó ł u l u d n o ś c i ) , a w mi a s t a c h d o 6 , 5 mi l i o n ó w ( 3 1 % o g ó ł u l u d n o ś c i mi a s t ) s o m t y m t o wa r z y s z y ć b ę d z i e t z w. p o d wó j n e s t a r z e n i e s i ę , c z y l i s z y b k i wz r o s t w p o ­ p u l a c j i s e n i o r ó w u d z i a ł u g r u p „ s t a r s z y c h - s t a r y c h ” i „ d ł u g o wi e c z n y c h ” , c o n i e t y l k o b ę d z i e p r o wa d z i ć d o wi ę k s z e g o z r ó ż n i c o wa n i a k a t e g o r i i s p o ł e c z n e j l u d z i s t a r y c h , a l e t e ż p o t r z e b i me t o d r o z wi ą z y wa n i a i c h p r o b l e mó w1 2 7. P o n a d t o z g o d n i e z wy n i k a mi n o ws z e j p r o g n o z y w 2 0 2 0 r o k u l u d n o ś ć P o l s k i b ę d z i e wy n o s i ć 3 7 , 8 mi l i o n ó w o s ó b , a w 2 0 3 5 – o k o ł o 3 5 , 9 . Z mn i e j s z a n i e s i ę p o p u l a c j i ma w 9 0 % d o t y c z y ć mi a s t , k t ó r y c h p o p u l a c j a s p a d n i e z 2 3 , 3 d o 2 1 , 2 mi l i o n ó w o s ó b . Na j wi ę k s z e u b y t k i l u d n o ś c i n a s t ą ­ p i ą w wo j e wó d z t wa c h ś wi ę t o k r z y s k i m, ł ó d z k i m, l u b e l s k i m, o p o l s k i m i ś l ą s k i m. Na ­ t o mi a s t p r o c e s y d e z u r b a n i z a c j i wy s t ą p i ą g ł ó wn i e w r e g i o n i e ś wi ę t o k r z y s k i m, wi e l ­ k o p o l s k i m, k u j a ws k o - p o mo r s k i m i p o mo r s k i m. J e d n o c z e ś n i e z mn i e j s z a ć s i ę b ę d z i e l i c z b a o s ó b w wi e k u p r o d u k c y j n y m z p o z i o mu 2 4 , 5 mi l i o n ó w w 2 0 0 7 r o k u d o 2 0 , 7 mi l i o n ó w w 2 0 3 5 . S t a r z e n i e s i ę z a s o b ó w p r a c y b ę d z i e o d z wi e r c i e d l a ć wz r o s t u d z i a ­ ł u o s ó b w wi e k u p o p r o d u k c y j n y m z 1 6 % w 2 0 0 7 r o k u d o 2 6 , 7 % w 2 0 3 5 . Na l e ż y p r z y t y m p o d k r e ś l i ć , ż e s t a r z e j ą c e s i ę , a z a r a z e m „ k u r c z ą c e s i ę ” mi a s t a i r e g i o n y ma j ą o g r a n i c z o n e s z a n s e n a wy k o r z y s t a n i e k r e a t y wn o ś c i , s t wo r z e n i e a t r a k c y j n y c h 1 2 5. We d ł u g p r o g n o z y d e mo g r a ­ 1 2 6. P r o c e ­ 1 2 3 Z o b . E . T r a f i a ł e k , P o l s k a s t a r o ś ć w d o b i e p r z e mi a n , Ś l ą s k , K a t o wi c e 2 0 0 3 ; M. C h a wl a , G . B e t c h e r ­ ma n , A . B a n e r j i ( e d s . ) , F r o m R e d t o G r a y : T h e „ T h i r d T r a n s i t i o n ” o f A g i n g P o p u l a t i o n s i n E a s t e r n E u r o p e a n d t h e F o r me r S o v i e t U n i o n , T h e Wo r l d B a n k , Wa s h i n g t o n 2 0 0 7 ; A . K a r p i ń s k i , A . R a j k i e ­ wi c z ( r e d . ) , P o l s k a w o b l i c z u s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa , P A N K o mi t e t P r o g n o z P o l s k a 2 0 0 0 P l u s , Wa r s z a wa 2 0 0 8 . 1 2 4 We d ł u g r e p r e z e n t a t y wn y c h b a d a ń I n s t y t u t u S t a t y s t y k i i D e mo g r a f i i S z k o ł y G ł ó wn e j H a n d l o we j z 2 0 0 1 r o k u 6 5 % P o l a k ó w n e g a t y wn i e o c e n i a p r o c e s s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t wa . J e d n o c z e ś n i e i s t ­ n i e j e a k c e p t a c j a d l a p r a w i p r o b l e mó w l u d z i s t a r y c h o r a z p r z y z wo l e n i e n a k o me r c j a l i z a c j ę u s ł u g o p i e k u ń c z y c h . Z o b . I . K o t o ws k a , P r o c e s s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i P o l s k i d o 2 0 3 0 r . – o p i s i j e g o p e r c e p c j a s p o ł e c z n a , [ w: ] I . Wó y c i c k a ( r e d . ) , P ó ź n i e j n a e me r y t u r ę ? , I B n G R , G d a ń s k 2 0 0 4 , s . 2 8 - 3 4 . 1 2 5P r o g n o z a l u d n o ś c i P o l s k i n a l a t a 2 0 0 3 - 2 0 3 0 – P o l s k a , K o mu n i k a t G US z 2 2 . 0 3 . 2 0 0 4 , www. s t a t . g o v . p l / c p s / r d e / x b c r / g u s / P UB L _ p r o g n o z a _ l u d n o s c i _ 1 _ p o l s k a . x l s [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 2 6P r o g n o z a l u d n o ś c i n a l a t a 2 0 0 8 - 2 0 3 5 , G US , Wa r s z a wa 2 0 0 9 , s . 2 0 9 , 1 5 6 - 1 5 8 , 1 7 3 - 1 7 5 . 1 2 7 We d ł u g p r o g n o z y G US z 2 0 0 8 r o k u d l a P o l s k i l i c z b a o s ó b w wi e k u 6 0 - 7 4 l a t wz r o ś n i e w l a t a c h 2 0 0 8 - 2 0 3 0 o 4 0 % , 7 5 - 8 4 l a t o 6 5 , 6 % , 8 5 l a t i wi ę c e j o 9 0 % , p r z y c z y m l i c z b a s t u l a t k ó w wz r o ś n i e o 2 5 3 % . Z o b . P . S z u k a l s k i , S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i – wy z wa n i e X X I wi e k u , o p . c i t . , s . 2 3 .

  44. 4 6 |Andr z e j Kl i mc z uk o b s z a r ó w g o s p o d a r c z y c h o r a z s ą z a g r o ż o n e r o z k ł a d e m s t r u k t u r y c z ę ś c i u s ł u g i d o ­ s t ę p u d o n i c h1 2 8. P o d o b n i e we d ł u g p r o g n o z y d e mo g r a f i c z n e j E u r o s t a t u z 2 0 1 0 r o k u d l a 2 7 k r a j ó w e u r o p e j s k i c h , w k t ó r e j p r z y j ę t o z a ł o ż e n i e o k o n we r g e n c j i p r o c e s ó w d e mo g r a f i c z n y c h w k r a j a c h U n i i E u r o p e j s k i e j wr a z z n i we l o wa n i e m i s t n i e j ą c y c h mi ę d z y n i mi r ó ż n i c s p o ­ ł e c z n o - e k o n o mi c z n y c h i k u l t u r o wy c h1 2 9, u d z i a ł o s ó b w wi e k u p o wy ż e j 6 0 . l a t b ę d z i e wy n o s i ł ś r e d n i o 3 0 , 4 % w 2 0 3 0 r o k u , a w 2 0 6 0 r o k u 3 5 , 2 % . W P o l s c e n a t o mi a s t o d p o ­ wi e d n i o 2 7 , 9 % i 4 0 , 3 % . Ś r e d n i wi e k mi e s z k a ń c ó w k r a j ó w U E 2 7 wz r o ś n i e w t y c h o k r e ­ s a c h d o 4 4 , 4 , a n a s t ę p n i e 4 7 , 2 l a t . W P o l s c e z a ś o d p o wi e d n i o d o 4 5 , 3 i 5 1 , 2 l a t . Ws k a ź n i k o b c i ą ż e n i a o s ó b w wi e k u 1 5 - 6 4 l a t o s o b a mi p o wy ż e j 6 5 r o k u ż y c i a b ę d z i e wz r a s t a ł w U E 2 7 d o 3 6 , 4 % i 5 2 , 4 % . W P o l s c e b ę d z i e t o k o l e j n o 3 5 , 2 % i 6 4 , 6 % . We d ł u g t e j p r o g n o ­ z y l u d n o ś ć P o l s k i z mn i e j s z y s i ę z 3 8 , 1 mi l i o n ó w o s ó b w 2 0 1 0 r o k u d o 3 7 , 5 w 2 0 3 0 r o k u i 3 2 , 7 w 2 0 6 0 . O p ó ź n i o n y i s z y b s z y p r o c e s s t a r z e n i a s i ę p o p u l a c j i P o l s k i s p r a wi , ż e j e j s y t u a c j a d e mo g r a f i c z n a b ę d z i e k s z t a ł t o wa ć s i ę r e l a t y wn i e g o r z e j n i ż wi ę k s z o ś c i p a ń s t w U n i i E u r o p e j s k i e j . We d ł u g B . S y n a k a l u d z i s t a r y c h , w o d r ó ż n i e n i u o d g r u p p r a c o wn i c z y c h n a p o c z ą t k u l a t 9 0 . X X wi e k u , d o t k n ę ł a s t o s u n k o wo n i e wi e l k a d e p r y wa c j a e k o n o mi c z n o ­ - s o c j a l n a , g d y ż s p a d e k wa r t o ś c i r e n t i e me r y t u r n i e b y ł t a k d o t k l i wy , j a k s p a d e k z a ­ r o b k ó w i wz r o s t b e z r o b o c i a1 3 0. Z d a n i e m a u t o r a l u d z i e s t a r z y w o k r e s i e t r a n s f o r ma c j i o d c z u wa j ą p r z e wa ż n i e d e p r y wa c j ę s p o ł e c z n ą z c z t e r e c h p o wo d ó w1 3 1: w o k r e s i e t r a n s f o r ma c j i d o k o n u j e s i ę z a c h wi a n i e p a mi ę c i ą z b i o r o wą l u d z i s t a ­ r y c h , c o s t wa r z a p r o b l e my t o ż s a mo ś c i o we1 3 2. Wo b e c n e g a c j i p o p r z e d n i e g o s y s t e mu p r z e d s t a wi c i e l e s t a r s z y c h p o k o l e ń u t r a c i l i p o t wi e r d z e n i e wn i e s i e n i a wk ł a d u d o d o r o b k u o g ó ł u . O d c z u wa j ą wi n ę z a s t wo r z e n i e r z e c z y wi s t o ś c i P o l s k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o we j , k t ó r a z o s t a ł a o d r z u c o n a p r z e z mł o d y c h . • 1 2 8 I . K a t s a r o v a ( r e d . ) , R e g i o n y wy l u d n i a j ą c e s i ę : n o wy p a r a d y g ma t d e mo g r a f i c z n y i t e r y t o r i a l n y . S t u d i u m, I P / B / R E G I / I C / 2 0 0 7 - 0 4 4 1 1 / 0 7 / 2 0 0 8 , P a r l a me n t E u r o p e j s k i , B r u k s e l a 2 0 0 8 . 1 2 9E UR O P O P 2 0 1 0 – C o n v e r g e n c e s c e n a r i o , n a t i o n a l l e v e l ( p r o j _ 1 0 c 2 1 5 0 p ) , h t t p : / / a p p s s o . e u r o s t a t . e c . e u r o p a . e u / n u i / s h o w. d o ? d a t a s e t = p r o j _ 1 0 c 2 1 5 0 p & l a n g = e n [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] ; E u r o s t a t : P r o j e c t e d o l d - a g e d e p e n d e n c y r a t i o , h t t p : / / e p p . e u r o s t a t . e c . e u r o p a . e u / t g m/ t a b l e . d o ? t a b = t a b l e & i n i t = 1 & l a n g u a g e = e n & p c o d e = t s d d e 5 1 1 & p l u g i n = 1 [ 1 7 . 0 5 . 2 0 1 2 ] . 1 3 0 B . S y n a k , P o z y c j a s p o ł e c z n a l u d z i s t a r y c h w wa r u n k a c h z mi a n u s t r o j o wy c h i c y wi l i z a c y j n o - k u l t u r o wy c h , o p . c i t . , s . 1 1 . 1 3 1I b i d e m, s . 1 2 - 1 3 . 1 3 2 Z a B . Mi s z t a l e m s y t u a c j ę t ą mo ż n a t e ż i n t e r p r e t o wa ć , j a k o p r z y k ł a d „ k o n f u z j i p o z n a wc z e j ” – a n o mi j n e g o z j a wi s k a w ś wi a d o mo ś c i s p o ł e c z n e j s t a n o wi ą c e g o j e d n ą z k o n s e k we n c j i p r z y ś p i e s z e n i a ż y c i a s p o ł e c z n e g o n p . o p e r a c j i g o s p o d a r c z y c h , k t ó r e z mi e n i a j ą p a mi ę ć h i s t o r y c z n ą , t o ż s a mo ś ć s p o ­ ł e c z n ą i o d p o wi e d z i a l n o ś ć z a wł a s n e d z i a ł a n i a . K o n f u z j a t a p o l e g a n a b r a k u mo ż l i wo ś c i wp r o wa ­ d z e n i a d o i n d y wi d u a l n y c h b ą d ź g r u p o wy c h p r a k t y k e k s p l a n a c y j n y c h z n a c z ą c y c h o d n o ś n i k ó w c z a s o wy c h , z wł a s z c z a c z a s u t e r a ź n i e j s z e g o , c o p o wo d u j e n i e p o r a d n o ś ć i a g r e s j ę o r a z j e s t n i e k i e d y b ł ę d n i e d i a g n o z o wa n e , j a k o „ wy u c z o n a b e z r a d n o ś ć ” . P o r . B . Mi s z t a l , T e o r i a s o c j o l o g i c z n a a p r a k t y k a s p o ł e c z n a , Un i v e r s i t a s , K r a k ó w 2 0 0 0 , s . 1 3 5 - 1 3 6 .

  45. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 4 7 W r e z u l t a c i e u n i k a j ą u c z e s t n i c t wa w ż y c i u p o l i t y c z n y m i s p o ł e c z n y m. Wy j ą ­ t e k s t a n o wi j e d y n i e i c h u d z i a ł w g ł o s o wa n i a c h wy b o r c z y c h ; n o we z j a wi s k a k u l t u r o we , z mi a n y o b y c z a j o we i wz r o s t r ó ż n e g o r o d z a j u z a g r o ­ ż e ń p o wo d u j ą u l u d z i s t a r y c h p o c z u c i e wy o b c o wa n i a z o t a c z a j ą c e g o i c h ś wi a t a i n i e p e wn o ś c i wo b e c p r z y s z ł o ś c i o r a z o b n i ż a j ą p o c z u c i e b e z p i e c z e ń ­ s t wa o s o b i s t e g o . Wa ż n e s ą t u m. i n . p r z e k a z y ma s s me d i ó w i p o j a wi e n i e s i ę n o wy c h r u c h ó w r e l i g i j n y c h1 3 3; p o 1 9 8 9 r o k u n a s t ą p i ł wz r o s t t e n d e n c j i t e c h n o k r a t y c z n y c h i d y s k r y mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k . L u d z i e s t a r z y s ą o c e n i a n i j a k o b e z u ż y t e c z n i i mn i e j s p r a wn i w p r a c y n i ż mł o d z i . P o ws z e c h n y p r z y k ł a d s t a n o wi ą o g r a n i c z e n i a i wy mo g i wo b e c wi e k u f o r mu ł o wa n e w o g ł o s z e n i a c h o p r a c ę ; d o s z ł o d o s y s t e ma t y c z n e g o o b n i ż a n i a wi e k u p r z e c h o d z e n i a n a e me r y t u r ę p r z y j e d n o c z e s n y m wy d ł u ż a n i u d a l s z e g o t r wa n i a ż y c i a i b r a k u wz o r ó w a k t y wn e ­ g o s p ę d z a n i a c z a s u wo l n e g o . W t a k i c h wa r u n k a c h e me r y t u r a z a c z y n a b y ć n i e k i e d y t r a k t o wa n a j a k o ż y c i e „ n a c u d z y k o s z t ” . P r o mo wa n i e o d e j ś ć z p r a c y , b y z mn i e j s z a ć b e z r o b o c i e wś r ó d mł o d y c h , mo ż e o k a z a ć s i ę z c z a s e m u t r a t ą d o ś wi a d c z o n y c h p r a c o wn i k ó w. E . T r a f i a ł e k a n a l i z u j ą c wy n i k i b a d a ń o p i n i i p u b l i c z n e j , „ D i a g n o z y S p o ł e c z n e j 2 0 0 5 ” o r a z „ R a p o r t u S p o ł e c z n e g o 2 0 0 5 ” s t wi e r d z a , i ż e me r y c i i r e n c i ś c i s ą c z ę ś c i o wo t r a k t o wa n i j a k o z wy c i ę z c y p r z e mi a n , c z ę ś c i o wo z a ś j a k o p r z e g r a n i c h o ć o k a z a l i s i ę o d p o r n i n a „ z a k u p o h o l i z m” , t o z a c z ę l i z a my k a ć s i ę w p r z e s t r z e n i wł a s n y c h d o mó w, s t a j ą c s i ę n a j wi ę k s z ą c z ę ś c i ą o d b i o r c ó w t e l e wi z j i . S wo i s t ą n i s z ą i c h u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o s t a ł o s i ę t e ż ż y c i e r e l i g i j n e i r o d z i n n e . W n i e k t ó r y c h r o d z i n a c h u z y s k a l i wy s o k i e p o z y c j e , p a r t y c y p u j ą c w k o s z t a c h u t r z y ma n i a d z i e c i i wn u k ó w. Z d r u g i e j s t r o n y z a u wa ż a s i ę n e g a t y wn e d l a l u d z i s t a r y c h e f e k t y p r z e ­ mi a n , k t ó r e d o t y c z ą g ł ó wn i e o s ó b s ł a b i e j wy k s z t a ł c o n y c h , mi e s z k a j ą c y c h n a ws i i wy k o n u j ą c y c h w p o p r z e d n i c h l a t a c h p r a c e o c h a r a k t e r z e f i z y c z n y m1 3 5. T e o s o b y ma j ą t r u d n e wa r u n k i mi e s z k a n i o we o r a z n i e mo g ą z n a l e ź ć d o d a t k o wy c h ź r ó d e ł u t r z y ma n i a . P o z a t y m d o s t r z e g a s i ę , i ż w P o l s c e n i e ma s t a b i l n e j p o l i t y k i s p o ł e c z n e j , p o g a r s z a j ą c y s i ę s t a n z d r o wi a l u d z i s t a r y c h n i e z o s t a ł wy s t a r c z a j ą c o u wz g l ę d n i o n y w r e f o r mi e s ł u ż b y z d r o wi a , a o r g a n i z a c j e p o z a r z ą d o we wy k a z u j ą ma ł e z a i n t e r e s o ­ wa n i e s p r a wa mi l u d z i s t a r y c h1 3 6. S y t u a c j a o s ó b w p o d e s z ł y m wi e k u u l e g ł a p o g o r ­ s z e n i u p o 1 9 9 7 r o k u , k i e d y t o wp r o wa d z o n o n i e k o r z y s t n e z a s a d y wa l o r y z a c j i ś wi a d ­ • • • 1 3 4. L u d z i e s t a r z y , 1 3 3 Z o b . B . Ł a c i a k , O b y c z a j o wo ś ć p o l s k a c z a s u t r a n s f o r ma c j i . C z y l i wo j n a p o s t u z k a r n a wa ł e m, T r i o , Wa r s z a wa 2 0 0 5 . 1 3 4 E . T r a f i a ł e k , S k u t k i z mi a n s y s t e mo wy c h w P o l s c e d l a l u d z i w s t a r s z y m wi e k u , [ w: ] M. H a l i c k a , J . H a l i c k i ( r e d . ) , Z o s t a wi ć ś l a d n a z i e mi , o p . c i t . , s . 3 3 0 - 3 3 2 . 1 3 5I b i d e m, s . 3 3 3 - 3 3 4 .

  46. 4 8 |Andr z e j Kl i mc z uk c z e ń1 3 7. W o k r e s i e d o 2 0 0 6 r o k u wz r a s t a ł a t e ż k o me r c j a l i z a c j a u s ł u g o p i e k u ń c z y c h , p o j a wi ł y s i ę u t r u d n i e n i a w d o s t ę p i e d o p r o f i l a k t y k i i o p i e k i z d r o wo t n e j , o g r a n i c z e ­ n i u u l e g ł d o s t ę p d o l e k ó w ( b r a k z n i ż e k , r e f u n d a c j i , wz r o s t c e n ) . Z mn i e j s z y ł s i ę t e ż d o s t ę p l u d z i s t a r y c h d o u s ł u g p u b l i c z n y c h , p l a c ó we k k u l t u r y , r e k r e a c j i i o ś wi a t y , m. i n . o d e b r a n e z o s t a ł y p r a wa d o z n i ż k o wy c h p r z e j a z d ó w p o c i ą g o wy c h i – w n i e k t ó ­ r y c h mi a s t a c h – d o u l g k o mu n i k a c j i mi e j s k i e j , j a k t e ż u l g w o p ł a t a c h a b o n a me n t o ­ wy c h z a r o z mo wy t e l e f o n i c z n e ; i n s t y t u c j e u b e z p i e c z e n i o we z a c z ę ł y p o d wy ż s z a ć s t a wk i u b e z p i e c z e ń n a ż y c i e i z d r o wi e , b a n k i p r z e s t a ł y u d z i e l a ć k r e d y t ó w l u d z i o m s t a r y m1 3 8. E . T r a f i a ł e k z a k ł a d a r ó wn i e ż o b e c n o ś ć p r a k t y k d y s k r y mi n u j ą c y c h o s o b y w s t a r s z y m wi e k u w r z ą d o wy c h p r o g r a ma c h r o z wo j u z a s o b ó w l u d z k i c h , w k t ó r y c h s ą s p r o wa d z a n i d o „ r o l i k l i e n t ó w p o mo c y s p o ł e c z n e j ” o r a z w p r o wa d z e n i u n i e r z e t e l ­ n y c h a n a l i z ( n p . p o d a wa n i e d a n y c h o b e z r o b o c i u , k t ó r e n i e u wz g l ę d n i a j ą o s ó b p o 5 5 r o k u ż y c i a ) 2 0 0 8 r o k u p r o g r a mu „ S o l i d a r n o ś ć p o k o l e ń . D z i a ł a n i a d l a z wi ę k s z e n i a a k t y wn o ś c i z a wo d o we j o s ó b w wi e k u 5 0 + ” . P e wn y c h i n f o r ma c j i n a t e ma t i n n y c h p r z e j a wó w z j a wi s k a d y s k r y mi n a c j i z e wz g l ę d u n a wi e k d o s t a r c z a j ą b a d a n i a C B O S z 2 0 0 0 , 2 0 0 7 i 2 0 0 9 r o k u1 4 0. Na l e ż y d o d a ć , ż e j e ś l i s z a n s e d o s t ę p u d o d ó b r o k r e ś l a j ą p r z e s ą d y l u b s t e r e o t y p y d o t y c z ą c e c e c h t a k i c h j a k wi e k , ma my d o c z y n i e n i a z d y s k r y mi n a c j ą , k t ó r a z k o l e i ma z wi ą z e k z ma r g i n a l i z a c j ą s p o ł e c z n ą , c z y l i u s y t u o wa n i e m l u d z i n a p e r y f e r i a c h i s t o t n y c h n u r t ó w ż y c i a s p o ł e c z n e g o w t a k i s p o s ó b , i ż d y s k r y mi n o wa n i n i e k i e d y u c z e s t n i c z ą w ż y c i u s p o ł e c z n y m, a n i e k i e d y n i e – z a s a d n i c z o j e d n a k i c h 1 3 9. S y t u a c j a t a u l e g a s t o p n i o wy m z mi a n o m w z wi ą z k u z r e a l i z a c j ą o d 1 3 6 B . S y n a k , P o z y c j a s p o ł e c z n a l u d z i s t a r y c h w wa r u n k a c h z mi a n u s t r o j o wy c h i c y wi l i z a c y j n o - k u l t u r o wy c h , o p . c i t . , s . 1 4 . 1 3 7 P r z y c z y m w l a t a c h 1 9 9 4 - 2 0 0 5 o d n o t o wa n o wz r o s t p o g o r s z e n i a n a s t r o j ó w s p o ł e c z n y c h l u d z i s t a r y c h w b a d a n i a c h C B O S z 4 9 % d o 7 6 % . Z o b . N a s t r o j e s p o ł e c z n e 1 9 9 4 - 2 0 0 4 , K o mu n i k a t z b a d a ń , C B O S , c y t . z a : E . T r a f i a ł e k , S k u t k i z mi a n s y s t e mo wy c h w P o l s c e d l a l u d z i w s t a r s z y m wi e k u , o p . c i t . , s . 3 3 0 , 3 3 3 - 3 3 4 . 1 3 8 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a ( r e d . ) , S t a n p r z e s t r z e g a n i a p r a w o s ó b s t a r s z y c h w P o l s c e . A n a l i z a i r e k o ­ me n d a c j e d z i a ł a ń , B i u l e t y n R P O , Wa r s z a wa 2 0 0 8 . 1 3 9 E . T r a f i a ł e k , L u d z i e s t a r z y j a k o k a p i t a ł s p o ł e c z n y , [ w: ] L . F r ą c k i e wi c z , A . R ą c z a s z e k ( r e d . ) , K a p i t a ł s p o ł e c z n y , Wy d . A k a d e mi i E k o n o mi c z n e j , K a t o wi c e 2 0 0 4 , s . 1 6 2 - 1 6 4 ; E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a ­ r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 1 1 - 2 1 3 1 4 0 Ż y c z l i wo ś ć wo b e c l u d z i s t a r y c h ( t r a k t o wa n y c h w b a d a n i u C B O S j a k o o s o b y p o wy ż e j 6 5 r o k u ż y c i a ) ma mi e j s c e p r z e d e ws z y s t k i m w r o d z i n i e ( 6 9 % w 2 0 0 0 r o k u , 7 9 % w 2 0 0 7 i 8 2 % w 2 0 0 9 ) , w ś r o d o wi ­ s k u s ą s i e d z k i m ( o d p o wi e d n i o 6 4 % , 6 8 % i 7 1 % p o s t a w ż y c z l i wy c h ) i w p a r a f i i ( 5 8 % , 6 4 % i 6 9 % ) . Umi a r k o wa n i e w ż y c z l i wo ś c i ma mi e j s c e w s k l e p a c h ( 4 4 % , 4 6 % i 4 8 % ) o r a z w b y ł y m mi e j s c u p r a c y ( 3 6 % , 4 1 % i 4 5 % ) . O b o j ę t n o ś ć i n i e c h ę ć p r z e wa ż a w p l a c ó wk a c h s ł u ż b y z d r o wi a ( 3 9 % , 3 9 % i 3 8 % p o ­ s t a w ż y c z l i wy c h ) , u r z ę d a c h ( 2 7 % , 3 2 % i 3 5 % ) , n a u l i c y ( 2 1 % , 2 5 % i 2 8 % ) o r a z w ś r o d k a c h k o mu n i k a c j i ( 2 2 % , 2 0 % i 2 6 % ) . W l a t a c h 2 0 0 0 i 2 0 0 7 t y l k o j e d n a c z wa r t a i w 2 0 0 9 j u ż 3 0 % P o l a k ó w u z n a wa ł o , ż e mł o d z i e ż j e s t ż y c z l i wa wo b e c o s ó b s t a r s z y c h . Z o b . B . Wc i ó r k a , C z y z mi e n i a s i ę s t o s u n e k P o l a k ó w d o s t a r o ś c i ? , K o mu n i k a t z b a d a ń , C B O S , Wa r s z a wa 2 0 0 7 ; K . Wą d o ł o ws k a , P o l a c y wo b e c l u d z i s t a r s z y c h i wł a s n e j s t a r o ś c i , K o mu n i k a t z b a d a ń , C B O S , Wa r s z a wa 2 0 0 9 .

  47. Kapi t ał s poł e c z ny l udz i s t ar yc h | 4 9 d o r y wc z e u c z e s t n i c t wo b e z p o mo c y z z e wn ą t r z n i e p r z e k s z t a ł c a s i ę w u c z e s t n i c t wo t r wa ł e1 4 1. P o l s c y b a d a c z e z g o d n i e t wi e r d z ą , ż e p o p r a wa wa r u n k ó w ż y c i a l u d z i s t a r y c h , u s t ę p o wa n i e p r o b l e mó w t o ż s a mo ś c i o wy c h i wz r o s t i c h u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , p o wi n n y n a s t ą p i ć d o p i e r o w k o l e j n y c h p o k o l e n i a c h l u d z i s t a r y c h1 4 2. P r z y p u s z c z a s i ę , i ż d o p i e r o o s o b y u r o d z o n e w l a t a c h 5 0 . X X wi e k u b ę d ą l e p i e j wy k s z t a ł c o n e , p o z b a ­ wi o n e wi e l u s e n t y me n t ó w z wi ą z a n y c h z ż y c i e m w p o p r z e d n i m s y s t e mi e , w P o l s c e R z e c z y p o s p o l i t e j L u d o we j , l e p i e j p r z y g o t o wa n e d o s a mo d z i e l n e g o k i e r o wa n i a s wo ­ i m ż y c i e m w o k r e s i e s t a r o ś c i , j a k t e ż d o a k t y wn o ś c i p o z a r o d z i n n e j , s a mo o r g a n i z o ­ wa n i a s i ę i p o d e j mo wa n i a d z i a ł a ń z b i o r o wy c h . P o z a t y m g e r o n t o l o d z y s p o ł e c z n i t wi e r d z ą , ż e n a l e ż y z d i a g n o z o wa ć i z a g o s p o d a r o wa ć k a p i t a ł l u d z k i i s p o ł e c z n y o s ó b w p o d e s z ł y m wi e k u w s z c z e g ó l n o ś c i w o d n i e s i e n i u d o p o p r a wy wy k o r z y s t a n i a i c h z a s o b ó w n i e ma t e r i a l n y c h i mo ż l i wo ś c i z a s p o k a j a n i a i c h p o t r z e b w s p o ł e c z n o ś c i a c h l o k a l n y c h1 4 3. E . T r a f i a ł e k wy r ó ż n i ł a s i e d e m p o t e n c j a ł ó w s t a n o wi ą c y c h k a p i t a ł l u d z k i s e n i o r ó w, p r z y c z y m j e s t o n t u p o s t r z e g a n y j a k o e l e me n t k a p i t a ł u e k o n o mi c z n e g o i s p o ł e c z n e g o1 4 4: e k o n o mi c z n y ( wy p e ł n i a j ą d e f i c y t y f i n a n s o we s wo i c h r o d z i n ) ; k o n s u me n c k i ( z a p o t r z e b o wa n i e n a s p e c y f i c z n e t o wa r y i u s ł u g i ) ; o p i e k u ń c z y i s a mo p o mo c o wy ( i c h a k t y wn o ś ć s t a n o wi a l t e r n a t y wę d l a i n s t y t u c j i p u b l i c z n y c h ) ; k u l t u r o wy ( p r z y wi ą z a n i e d o t r a d y c j i o r a z wa r t o ś c i u n i we r s a l n y c h i n a r o d o ­ wy c h u t r wa l a j ą c y c h t o ż s a mo ś ć ) ; i n t e g r a c y j n y i e mo c j o n a l n y ( b e z i n t e r e s o wn a a k t y wn o ś ć w ś r o d o wi s k u r o d z i n ­ n y m i l o k a l n y m, n p . we ws p ó l n o t a c h wy z n a n i o wy c h i o r g a n i z a c j a c h p o z a ­ r z ą d o wy c h ) ; e d u k a c y j n y ( p r z e k a z p o k o l e n i o wy , d o r a d z t wo w r e l a c j a c h z a wo d o wy c h i ś r o ­ d o wi s k o wy c h ) ; p o l i t y c z n y ( z d y s c y p l i n o wa n y e l e k t o r a t ) . • • • • • • • 1 4 1 P r z y c z y m ma r g i n a l i z a c j a s p o ł e c z n a n i e j e s t r ó wn o z n a c z n a z wy k l u c z e n i e m s p o ł e c z n y m, c z y l i s t a ­ n e m, w k t ó r y m l u d z i e w o g ó l e n i e u c z e s t n i c z ą w g ł ó wn y m n u r c i e ż y c i a p u b l i c z n e g o o r a z s ą p o z b a ­ wi e n i k o n t r o l i n a d c z y n n i k a mi wy z n a c z a j ą c y mi i c h p o z y c j ę w s p o ł e c z e ń s t wi e i n a d s wo i mi wa r u n ­ k a mi b y t u . Z o b . E . Wn u k - L i p i ń s k i , S o c j o l o g i a ż y c i a p u b l i c z n e g o , o p . c i t . , s . 2 7 1 - 2 7 2 , 3 4 6 , 3 4 8 . 1 4 2 N a p o d s t . : B . S y n a k , P o z y c j a s p o ł e c z n a l u d z i s t a r y c h w wa r u n k a c h z mi a n u s t r o j o wy c h i c y wi l i z a c y j n o - k u l t u r o wy c h , o p . c i t . , s . 1 4 ; E . T r a f i a ł e k , S k u t k i z mi a n s y s t e mo wy c h w P o l s c e d l a l u d z i w s t a r s z y m wi e k u , o p . c i t . , s . 3 3 5 - 3 3 6 ; B . S z a t u r - J a wo r s k a , L u d z i e s t a r z y i s t a r o ś ć w p o l i t y c e s p o ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 1 8 5 . 1 4 3 Z o b . B . S z a t u r - J a wo r s k a , S p o ł e c z n e s k u t k i s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i , o p . c i t . , s . 2 5 0 ; M. Ni e z a b i t o ws k i , L u d z i e s t a r s i w p e r s p e k t y wi e s o c j o l o g i c z n e j . P r o b l e my u c z e s t n i c t wa s p o ł e c z n e g o , o p . c i t . , s . 1 7 8 - 1 8 0 . 1 4 4 E . T r a f i a ł e k , L u d z i e s t a r z y j a k o k a p i t a ł s p o ł e c z n y , [ w: ] L . F r ą c k i e wi c z , A . R ą c z a s z e k ( r e d . ) , K a p i t a ł s p o ł e c z n y , o p . c i t . , s . 1 6 5 - 1 6 6 ; E . T r a f i a ł e k , S t a r z e n i e s i ę i s t a r o ś ć . Wy b ó r t e k s t ó w z g e r o n t o l o g i i s p o ­ ł e c z n e j , o p . c i t . , s . 2 1 4 - 2 1 6 .

  48. 5 0 |Andr z e j Kl i mc z uk Z e s t a wi e n i e t o ws k a z u j e n a g ł ó wn e o b s z a r y a n a l i z n a d z a s o b a mi s p o ł e c z n y mi l u d z i s t a r y c h . Ni e mn i e j b a d a n i a p o wi n n y t e ż s ł u ż y ć r o z p o z n a n i u b a r i e r w i c h wy k o r z y ­ s t a n i u o r a z s p o s o b ó w i c h mo b i l i z o wa n i a w r ó ż n y c h s f e r a c h ż y c i a . 1 . 1 . 7 . S t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i B i a ł e g o s t o k u j a k o mi a s t a p o g r a n i c z a P r o b l e m s t a r z e n i a s i ę p o p u l a c j i d o t y c z y t e ż B i a ł e g o s t o k u , d u ż e g o mi a s t a n a ws c h o d n i m p o g r a n i c z u1 4 5 P o l s k i , s t o l i c y wo j e wó d z t wa p o d l a s k i e g o . J e s t t o o ś r o d e k c h a r a k t e r y z u j ą c y s i ę m. i n . p r z y g r a n i c z n y m i p e r y f e r y j n y m p o ł o ż e n i e m, l o k a l i z a c j ą w wi e j s k i m o t o c z e n i u , r e a l i z a c j ą r o z wo j u z a l e ż n e g o , p o c z u c i e m wś r ó d mi e s z k a ń c ó w k o mp l e k s u p r o wi n c j i , n i e wi a r y we wł a s n e s i ł y , u c i e k a n i e m o d mn i e j s z o ś c i o we g o wy p o s a ż e n i a k u l t u r o we g o , mn i e j s z o ś c i o wy c h t o ż s a mo ś c i s p o ł e c z n y c h o r a z t r a d y c j a ­ mi mi g r a c y j n y mi l o k a l n e g o i r e g i o n a l n e g o , l e c z j a k o j e g o b a r i e r y . P o n a d t o z a A . S a d o ws k i m mo ż n a p r z y j ą ć , i ż B i a ł y s t o k p o d l e g a p r o c e s o m p r z e k s z t a ł c e ń w k i e r u n k u mi a s t a p o g r a n i c z a , t o j e s t t a k i e g o , w k t ó r y m w r o z wo j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m p o ws z e c h n e b ę d z i e wy k o r z y s t y wa n i e p r z y g r a n i c z n e g o p o ł o ż e n i a i z r ó ż n i c o wa n i a s p o ł e c z n o - k u l t u r o we ­ g o1 4 7. Ś wi a d c z y o t y m s t o p n i o we wy k o r z y s t y wa n i e k a p i t a ł u p r z y g r a n i c z n e g o p o ł o ­ ż e n i a , c z y l i z l o k a l i z o wa n i e i n s t y t u c j i i o r g a n i z a c j i p o g r a n i c z a , r o z wi j a n i e ws p ó ł p r a c y t r a n s g r a n i c z n e j o r a z p o ws t a wa n i e r e g i o n ó w f u n k c j o n a l n y c h , i n a c z e j : e u r o r e g i o ­ n ó w1 4 8. S t r u k t u r a z i n s t y t u c j o n a l i z o wa n e g o – u t r wa l o n e g o wy s t ę p o wa n i a f o r m a k ­ t y wn o ś c i , n o r m i wa r t o ś c i – z r ó ż n i c o wa n i a k u l t u r o we g o mi e s z k a ń c ó w B i a ł e g o s t o k u n a p o c z ą t k u X X I wi e k u o b e j mu j e p r z e d s t a wi c i e l i • mn i e j s z o ś c i n a r o d o wy c h ( B i a ł o r u s i n i , Uk r a i ń c y , L i t wi n i , R o s j a n i e , Ż y d z i ) ; • e t n i c z n y c h ( T a t a r z y , R o mo wi e ) ; • r e l i g i j n o - wy z n a n i o wy c h ( p r a wo s ł a wn i , mu z u ł ma n i e , p r o t e s t a n c i , s t a r o o b r z ę ­ d o wc y ) ; • z b i o r o wo ś c i r e g i o n a l n y c h ( B i a ł o s t o c c z y z n y , z i e mi ł o mż y ń s k i e j , S u wa l s z c z y z n y ) ; • z b i o r o wo ś c i wy r ó ż n i o n y c h we d ł u g k u l t u r y p o c h o d z e n i a , p r z y n a l e ż n o ś c i h i s t o ­ r y c z n e j ( c h ł o p s k a , p o s t s z l a c h e c k a , ma ł o mi a s t e c z k o wa ) ; 1 4 6. Ws k a z a n e c e c h y c z ę s t o s ą t r a k t o wa n e n i e j a k o c z y n n i k i r o z wo j u 1 4 9: 1 4 5 Z a A . S a d o ws k i m p o p r z e z p o g r a n i c z e mo ż n a r o z u mi e ć t r z y p r z e d mi o t y b a d a ń . W a s p e k c i e p r z e ­ s t r z e n n y m j e s t t o o b s z a r , t e r y t o r i u m z n a j d u j ą c e s i ę p r z y g r a n i c y l u b d a l e k o o d c e n t r u m wi ę k s z e j c a ­ ł o ś c i n p . p a ń s t wa l u b r e g i o n u , j e s t t o s t r e f a p r z e j ś c i o wa mi ę d z y d wo ma l u b wi ę c e j n a r o d a mi . Z p e r ­ s p e k t y wy s p o ł e c z n o - k u l t u r o we j j e s t t o u s y t u o wa n y w p r z e s t r z e n i k o n t a k t mi ę d z y d wo ma l u b wi ę ­ c e j n a r o d a mi l u b g r u p a mi e t n i c z n y mi . P r z y c z y m k o n t a k t y t e mo g ą p r z y b i e r a ć f o r my k o o p e r a c j i , o p o z y c j i , a k o mo d a c j i , a s y mi l a c j i l u b k o n f r o n t a c j i o r a z d o t y c z y ć wz a j e mn e g o p r z e n i k a n i a s y s t e mó w wa r t o ś c i , p o s t a w ż y c i o wy c h , p o z i o mu ż y c i a i wz o r ó w k u l t u r o wy c h . Wy mi a r o s o b o wo ś c i o wo - k u l t u ­ r o wy s t a n o wi mi e j s c e k s z t a ł t o wa n i a s i ę n o we g o c z ł o wi e k a i j e g o k u l t u r y . C z ł o wi e k p o g r a n i c z a p o ­ s i a d a s p e c y f i c z n ą ś wi a d o mo ś ć s p o ł e c z n ą i t o ż s a mo ś ć – p o d z i e l a ż y c i e k u l t u r a l n e i t r a d y c j e d wó c h l u b wi ę c e j s p o ł e c z n o ś c i , p o t r a f i z mi e n i a ć s wo j ą p r z y n a l e ż n o ś ć n a r o d o wą i o d c z u wa p e r y f e r y j n o ś ć s wo j e g o p o ł o ż e n i a . Z o b . A . S a d o ws k i , S o c j o l o g i a p o g r a n i c z a , [ w: ] A . S u ł e k , J . S t y k ( r e d . ) , L u d z i e i i n ­ s t y t u c j e . S t a wa n i e s i ę ł a d u s p o ł e c z n e g o , T o m 2 , P T S , UMC S , L u b l i n , 1 9 9 5 , s . 1 3 4 - 1 3 9 . 1 4 6 A . S a d o ws k i , B i a ł y s t o k . K a p i t a ł s p o ł e c z n y mi e s z k a ń c ó w mi a s t a , o p . c i t . , s . 1 0 . 1 4 7I b i d e m, s . 1 3 9 . 1 4 8I b i d e m, s . 1 3 9 - 1 4 0 . 1 4 9I b i d e m, s . 1 7 0 .

More Related