A PLANIFIC ACI Ó N LING ÜÍ STICA NO ENSINO

1. A PLANIFICACIÓN LINGÜÍSTICA NO ENSINO O EQUILIBRIO LINGÜÍSTICO NECESARIO Mercedes Queixas Zas Coordinadora territorial ENDL – A Coruña queixaszas@edu.xunta.es

2. A LINGUA: UNHA NECESIDADE COMPARTIDA

4. Referente lexislativo con obxectivo común: consecución competencia comunicativa plurilingüe • Lei orgánica de educación (2006). • Lei de normalización lingüística (1983) • Decreto 124/2007 (DOG de 29 de xuño) • Decreto 130/07 que regula as ensinanzas en EP • Decreto 133/07 que regula as ensinanzas da ESO

5. Outros documentos • Plan Xeral para a Normalización da Lingua Galega (22/09/04) • Carta Europea de linguas rexionais e minoritarias de 1992 (ratificada polo goberno do Estado español en 2001). • Marco europeo común de referencia para as linguas: aprendizaxe, ensino, avaliación. • Consello escolar de Galicia • Informes do Consello de Europa.

6. Funcionamento do cerebro dun bilingüe • Modelo 1: competencia subxacente separada

7. Funcionamento do cerebro dun bilingüe • Modelo 2: competencia subxacente común

8. Funcionamento do cerebro dun bilingüe • Modelo 2: competencia subxacente común • Fonte integrada de pensamento • Capacidade humana para almacenar e funcionar doadamente en dúas ou máis linguas • Desenvolver unha das linguas = desenvolver o sistema cognitivo global, a capacidade comunicativa, a linguaxe

9. Competencia subxacente común Transferencia da competencia de Lx a Ly • Adecuada motivación para aprender a lingua receptora • Exposición adecuada a ela: cantidade input/output correcto calidade input/output variado uso de diferentes variedades lgcas. + manipulación diferencial materiais lgcos.

10. Hipótese da interdependencia Fonte: Huguet (2003)

11. Hipótese da interdependencia

12. Hipótese da interdependencia

13. ANÁLISE DE RENDEMENTO ESCOLAR EN CONTEXTOS BILINGÜES: LINGUA INGLESA

14. Hipótese da interdependencia • Maior facilidade para transferir coñecementos dunha LB a unha LA ca dunha LA a unha LB. Usar a LB na escola garantía da competencia bilingüe. • Canto maior sexa o éxito na adquisición dunha segunda lingua, máis doada resultará a aprendizaxe da(s) seguinte(s)

15. PERCEPCIÓN DO ALUMNADO SOBRE FUNCIONAMENTO LINGÜÍSTICO DOS CENTROS 1= só castelán 2= máis castelán 3= galego/castelán 4= máis galego 5= só galego

16. PERCEPCIÓN DO ALUMNADO SOBRE PORCENTAXE EN GALEGO NO 1º CICLO ESO

17. PERCEPCIÓN DO ALUMNADO SOBRE PORCENTAXE EN GALEGO NO 2º CICLO ESO

18. PORCENTAXE DOCENCIA EN GALEGO EN 2º ESO SEGUNDO TITULARIDADE DO CENTRO

19. PORCENTAXE DOCENCIA EN GALEGO EN 4º ESO SEGUNDO TITULARIDADE DO CENTRO

20. Situación do ensino da lingua e da literatura galega na ESO, Bieito Silva (dir.) • “Estes déficits na instalación social e escolar do idioma galego son considerados tanto polo profesorado como polos participantes nos grupos de discusión como o factor que condiciona máis negativamente a consecución de resultados pedagóxicos satisfactorios nesta área”. • “Non parece arriscado percibir no recurso reiterado ás condicións sociolingüísticas un argumento exculpatorio que libere de responsabilidades persoais no ámbito estrito do quefacer docente: na renovación das metodoloxías, na procura de actividades de aprendizaxe máis motivadoras, etc.”

21. Situación do ensino da lingua e da literatura galega na ESO, Bieito Silva (dir.) • “Para moitos docentes (a programación didáctica) trátase dunha tarefa que se realiza máis por prescrición administrativa que por conciencia da súa utilidade pedagóxica; unha percepción que se ve reforzada polo protagonismo que se lle atribúe ao libro de texto como verdadeira guía da práctica docente”. • “A coordinación tamén mostra carencias importantes (...). A presenza no currículo da ESO de varias linguas (o galego, o castelán e, de forma moi xeneralizada, dous idiomas estranxeiros) obrigaría a que houbese unha coordinación intensa entre todas elas, tanto para evitar disfuncións como para aproveitar sinerxias. Esta coordinación debería realizarse a dous niveis: didáctica integrada de linguas e proxecto lingüístico de centro”.

22. Situación do ensino da lingua e da literatura galega na ESO, Bieito Silva (dir.) • “O recoñecemento por parte do profesorado dunha coordinación intradepartamental deficiente e da ausencia case absoluta de contacto con outras áreas entendemos que son eivas importantes para avanzar de xeito satisfactorio na competencia idiomática dos estudantes”. • “Coidamos que é necesario promover a reorientación dos docentes en activo cara a enfoques comunicativos que poñan o uso lingüístico no centro da súa actividade didáctica”.

23. Situación do ensino da lingua e da literatura galega na ESO, Bieito Silva (dir.) • A metodoloxía, o tipo de actividades de aprendizaxe, a forma de desenvolvelas e os recursos en que se apoia o proceso didáctico configuran, no seu conxunto, unha práctica docente moi reiterativa e tradicional (...). Todos eses indicadores remiten a unha maneira de facer pouco innovadora e tamén pouco axeitada aos intereses do alumnado e ás demandas do propio sistema educativo”. • “Finalmente, non deixa de sorprender positivamente que o profesorado de lingua e literatura galega da ESO, sen excepcións, se encontre motivado e satisfeito profesionalmente e non experimente desexos de cambiar de profesión (...) De ser así, teríase gañada a base fundamental sobre a que asentar a renovación psicopedagóxica que se deduce que é imprescindible na ensinanza da lingua e da literatura galega na ESO”.

24. Obxectivo da escola →Competencia Creación de espazos de uso Eliminación prexuízos Repercusión positiva no uso Mellora a competencia

25. Modelos de ensino bilingüe • Modelos de segregación: implica separación de alumnado por lingua. • Modelos de transición: o obxectivo é o progresivo abandono da lingua socialmente minorizada. • Modelos de mantemento: implica non separación de alumnado por lingua, todas as linguas son vehiculares e a lingua minorizada non está en situación de inferioridade. Obxectivo:adquirir competencia semellante nas dúas linguas oficiais. • Modelos de enriquecemento: inmersión lingüística na segunda lingua.

26. Modelos lingüísticos educativos en España • Modelo de unilingüismo en castelán (maioría das CCAA do Estado español) • Modelo de separación electiva de linguas (Euskadi) • Modelo de conxunción de linguas (Cataluña, Illas Baleares e Galicia) • A lingua propia debén en vehicular do ensino • A lingua propia máis o castelán reparten a docencia das materias PLANIFICACIÓN PLANIFICACIÓN

27. Obxectivo xeral en materia lingüística Preámbulo Decreto 124/2007 O plan xeral de normalización da lingua galega establece como un dos seus obxectivos xerais conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis espazos de uso, priorizando a súa presenza en sectores estratéxicos. Para conseguir estes fins cómpre afondar no desenvolvemento dos preceptos da Lei de normalización lingüística no tocante ao ensino, sen dúbida un sector fundamental para a implantación de hábitos lingüísticos en galego, e establecer unha nova regulamentación do galego que facilite o seu emprego de xeito progresivo e xeneralizado en todos os niveis e graos non universitarios.

28. Obxectivo xeral en materia lingüística PreámbuloDecreto 124/2007 Cómpre reforzar a dimensión comunicativa do galego en relación con contextos vivos, facilitarlle ao alumnado unha oferta educativa que o axude a percibir a utilidade da lingua e que o capacite para o seu uso correcto e eficaz, erradicando especialmente o seu emprego sexista en todos os ámbitos e respectando, así mesmo, a situación sociolingüística en que se enmarca cada centro. Artigo 9 A educación secundaria obrigatoria proporcionaralle a todo o alumnado unha boa competencia en lingua galega que repercuta de forma positiva no seu uso.

29. Decreto 124/07 • É a primeira concreción do PXNLG para o ensino galego. • Aposta por un modelo educativo semellante ao decreto anterior: modelo de conxunción de linguas. • Reitera o obxectivo último trazado na LNL: garantir a competencia lingüística en galego e castelán. • Nace como superación do decreto anterior: modelo de bilingüismo complementario modelo de mantemento (bilingüismo aditivo). • Reproduce un modelo pouco intervencionista por parte da Administración. • Nado como froito inicial dun consenso parlamentario pleno.

30. Decreto 124/07 • Plan de formación • Posta en valor da competencia lingüística • Regulación das horas de docencia no ensino obrigatorio (decreto de mínimos: 50%) • Tratamento individualizado do ensino infantil • Docencia para persoas adultas • Elaboración e publicación de materiais curriculares en galego • Reordenación do sistema de exención de lingua galega • Avaliación interna e externa do grao de cumprimento do Plan de Normalización Lingüística do centro. • Posta en valor dos Equipos de Normalización e Dinamización Lingüística. • Elaboración do Proxecto Lingüístico de Centro (PLC)

31. Proxecto lingüístico de centro Punto de partida sociolingüístico do centro Planificación lingüística do centro Consecución de obxectivos en competencia lingüística

32. Que debe garantir o PLC? • Que o alumnado que ten a lingua galega como lingua habitual poida mantela e consolide unha competencia plena nela. • Que o alumnado que ten o castelán como lingua habitual adquira plena competencia en galego, de maneira que se favorezan os contextos en que se exprese nela. • Que o alumnado adquira plena competencia en castelán tamén. • Que o alumnado adquira a competencia establecida no currículo para as linguas estranxeiras.

33. En que aspectos debemos reparar para abordar un PLC? • Análise da situación sociolingüística de partida (lingua do contorno educativo, do profesorado, do alumnado e ambientalidade lingüística do centro). • Descrición de puntos fortes e febles no centro: administración, xestión pedagóxica, relación co contexto familiar, relación co contorno, interacción didáctica… • Reflexión e avaliación interna sobre a experiencia dinamizadora aplicada no centro.

34. Que plan de traballo preciso?

35. Proxecto lingüístico de centro (PLC)

36. Contidos fundamentais do PLC • En que materias diferentes das xa marcadas no decreto se vai usar como lingua vehicular o galego (Decreto 124/07 como decreto de mínimos, nunca de máximos). • Medidas para que o alumnado que descoñeza as linguas vehiculares do ensino, e nomeadamente o galego, poida seguir con éxito esas materias.

37. Artigo 14. Proxecto lingüístico de centro a) As linguas que se deben empregar nas áreas, materias, módulos ou ámbitos de coñecemento distintos dos sinalados nos artigos 7º a 12º.

38. Primaria

39. ESO

40. Bacharelato

41. Artigo 14. Proxecto lingüístico de centro b) As oportunas medidas de apoio e reforzo para un correcto uso lingüístico escolar e educativo, co fin de alcanzar o obxectivo xeral establecido na Lei de normalización lingüística e na LOE no que afecta ao fomento do plurilingüismo.

42. Estratexias didácticas: innovación + calidade educativa • Estratexias do profesorado de linguas para facilitar a transferencia das aprendizaxes lingüísticas • Partir do tipo de coñecemento do alumnado • Coñecemento de cada lingua • Coñecemento propio do alumnado bilingüe (MCRL) • Tratamento Integrado das Linguas • Enfoque comunicativo • Reflexión lingüística contextualizada e contrastiva INNOVACIÓN INNOVACIÓN

43. Estratexias didácticas • Estratexias para que as áreas non-lingüísticas contribúan á competencia lingüística do alumnado: • Usos correctos do profesorado. • Participación activa do alumnado como reforzo das destrezas básicas: ler, comprender, escribir e falar. • Comprensión e planificación do texto oral e escrito. Ensinar a pensar.

44. Estratexias didácticas • Estratexias de centro para asegurar que os usos lingüísticos que se fan no centro favorecen o obxectivo de competencia bilingüe que guía a Planificación lingüística do centro: • Profesorado (formación, asesoramento, actitudes…) • Familias (información). • Centro como espazo comunicativo (biblioteca, radio, conferencias, teatro, música…). • Interrelación entre os diferentes proxectos que conforman o PE (lector, tics, interdisciplinar...). • Intercambio de experiencias con outros centros. • Aproveitamento do contorno como axente educativo.

45. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA ??? LINGUA DISCIPLINA ACADÉMICA LINGUA OFICIAL FERRAMENTA COMUNICATIVA LINGUA ESTRANXEIRA

46. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA • OBXECTIVO FINAL: O alumnado rendibiliza as súas aprendizaxes lingüísticas e desenvolve ao máximo a súa competencia plurilingüe. • METODOLOXÍA: • Da unificación terminolóxica á planificación conxunta • Compartir programación, metodoloxías, criterios de avaliación • NECESIDADES: • Ser un equipo docente • Reflexionar sobre a necesidade dun cambio metodolóxico • Coñecer que teñen en común as linguas do currículo • Coñecer didáctica das linguas en contextos bilingües • Adaptar os materiais didácticos ás novas finalidades

47. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA • REFERENTE: MARCO EUROPEO COMÚN DE REFERENCIA PARA AS LINGUAS (2002) • As linguas relaciónanse entre si e interactúan • A aprendizaxe de idiomas é unha tarefa que dura toda a vida • Ten especial importancia o desenvolvemento da motivación, a destreza e a confianza á hora de se enfrontar a unha experiencia lingüística fóra do centro escolar. • O plurilingüismo ten que contemplarse no contexto do pluriculturalismo: a lingua é un medio de acceso ás manifestacións culturais que representa.

48. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA • REFERENTE: Decreto 133/2007 (Currículo LG) “ O traballo por proxectos que impliquen varias disciplinas é, neste sentido, de grande utilidade. Fundamentalmente é preciso asegurar a coordinación do profesorado de lingua galega co que imparte as outras linguas no centro. Convén buscar a maneira de rendibilizar os coñecementos lingüísticos e literarios que ten o alumnado, aproveitando todos os contidos adquiridos nunha das materias para a aprendizaxe das outras. Unha proposta didáctica integradora das distintas linguas do centro asegura a transferencia de saberes entre elas”.

49. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA • REFERENTE: Decreto 133/2007 (Currículo LC) “A lingua é un instrumento fundamental no desenvolvemento das outras materias que compoñen o currículo, polo que se converte nun elemento determinante do labor educativo que reverte na propia materia e nas demais, co que se fai necesaria unha coordinación coa materia de lingua galega e literatura e coas demais linguas do centro”.

50. A DIDÁCTICA INTEGRADA DAS LINGUAS COMO ESTRATEXIA DE INNOVACIÓN PEDAGÓXICA • REFERENTE: Decreto 133/2007 LINGUA GALEGA LINGUA CASTELÁ LINGUAS ESTRANXEIRAS OBXECTIVOS CONTIDOS AVALIACIÓN