TABOES DOORBREKEN

1. TABOES DOORBREKEN Relaties, seksualiteit, intimiteit en liefde bij 50-plus vrouwen en mannen Groen!Plus 20 februari 2010 Els Messelis

2. Els Messelis, zaakvoerder Lachesis en lector Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen Els Messelis

3. Els Messelis

4. Gezondheidsdoelstellingen • Infectieziekten en vaccinatie • Borstkankeropsporing • Tabak, alcohol, drugs • Ongevallen in de privésfeer • Voeding en beweging • Depressie en zelfdoding Els Messelis

5. Gezond leven… (Vlaams Agentschap Zorg & Gezondheid) • Gezonde voeding en beweging • Tabak, alcohol en drugs • Seksuele gezondheid • Ongevallen in de privésfeer Els Messelis

6. Decreet betreffende het preventieve gezondheidsbeleid van 21 november 2003. • Decreet van 21 november 2003 betreffende het preventieve gezondheidsbeleid (BS: 3/2/2004) gewijzigd door het decreet van 20 maart 2009 houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en gezin (BS: 6/4/2009) Els Messelis

7. Preventieve gezondheidszorg: het deel van de gezondheidszorg dat maatregelen en acties omvat die tot doel hebben de gezondheid te bevorderen, te beschermen of te behouden; Seksuele gezondheid: aan intieme lichamelijke relaties verbonden lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. Els Messelis

8. Voorbeeld • Stijgend aantal hiv-besmettingen tegengaan. • HIV: Ook probleem bij 50-plussers? • HIV, het virus dat AIDS veroorzaakt lijkt een relatief nieuwe epidemie onder 50-plussers te veroorzaken zo publiceerde WHO. Wereldwijd is de groep 50-plussers al zo groot als een derde van de groep die 15 tot 49-jarigen die besmet zijn. De ontwikkeling van besmette 50-plussers betreft besmettingen die na het vijftigste levensjaar zijn opgelopen. Als voorbeeld: het aantal Braziliaanse vrouwen tussen de 50 en 59 jaar dat aan AIDS lijdt, is tussen 2000 en 2007 verdubbeld. Els Messelis

9. De toekomst begint vandaag: ouder worden met hiv • In 2008 zijn 3.319 patiënten van 50 jaar of ouder geregistreerd, onder wie 2.946 (89%) mannen en 373 (11%) vrouwen. De groep vijftigplussers zal in 2015 verdubbeld zijn tot 7.531 patiënten. Dat is 41% van de totale hiv-geïnfecteerde groep tegenover 26% nu. Zowel in Nederland als in het buitenland is nog weinig onderzoek gedaan naar de ouder wordende hiv-populatie. Wel is duidelijk dat door het wezenlijk andere beloop van de hiv-infectie vergeleken met vóór 1996 de hiv-patiënten van nu een ander type zorg vragen. Els Messelis

10. Gezondheidspromotie • MOGELIJKE ROL VAN DE LOKALE BESTUREN: subsidiëren, ondersteunen, uitwerken, implementeren van acties in samenwerking met andere lokale actoren: vorming, informatie, sensibilisering, steunpunt seksuele gezondheid (met aandacht voor de diversiteitstoets) Els Messelis

11. De ‘equity lens’ • ‘Gelijkheidsblik – bril’ • Gelijke kansen in de gezondheids-toets • Sociale verschillen in gezondheid bestrijden Els Messelis

12. Veel initiatieven bestaande aangaande jongeren en seksualiteit… Weinig aandacht voor seksuele gezondheid bij ouderen… Redenen? Els Messelis

13. Er bestaan geen seksuele taboes meer… • De historische en de persoonlijke context • Historisch: • Invloeden van de patriarchale en de katholieke samenleving? • Is de seksuele revolutie voorbijgegaan aan de babyboomers? • Persoonlijk: • alles is communicatie • Assertief gedrag • Zelfvertrouwen en zelfbeeld Els Messelis

14. Er bestaan geen seksuele taboes meer… • De psycho-sociale context • De culturele context Els Messelis

15. MYTHEN • Mannen hebben seks nodig, vrouwen hebben liefde nodig • Mannen hebben meer behoefte aan seks dan vrouwen • Mannen moeten het initiatief nemen • Mannen zijn verantwoordelijk voor het seksueel genot van de vrouw • Masturbatie is taboe en alleen acceptabel als er geen partner beschikbaar is • Seks = de geslachtsdaad • Mannen en vrouwen moeten op hetzelfde moment een orgasme hebben Els Messelis

16. VOOROORDELEN EN TABOES • Seksualiteit en intimiteit is vooral bij ouderen, maar ook bij medioren en jonge senioren, nog steeds beladen onderwerp • HOE KOMT DIT? • Wijze van communiceren in ouderlijk milieu • Tijd waarin men is opgegroeid (seksualiteit had meer met procreatie dan met prestatie of recreatie te maken; belang van huwelijksstatus,…) • Opvoeding (seksuele schuld en schaamte) Els Messelis

17. VOOROORDELEN EN TABOES HOE KOMT DIT (VERVOLG): • Methoden van geboorteplanning waren niet zo verfijnd, betrouwbaar en gemakkelijk bereikbaar • Irreëel beeld vanuit reclame- en filmwereld (najagen van seksueel genot: weggelegd voor jongeren; ouderen worden verwacht zich waardig, wijs en bezadigd te gedragen; overstijgen van lichamelijke begeerten) • -seksuele ervaringen op jongere leeftijd (continuïteitstheorie) Els Messelis

18. TNS NIPO ONDERZOEK & IVA TILBURG (2003) I.O.V. PFIZER: GROOTSCHALIG ONDERZOEK NAAR SEKSUELE TABOES IN NEDERLAND • Top 3 van grootste seksuele taboes in Nederland: • 40-60 jarigen (n=221): • Zelfbevrediging (38%) • Erectieproblemen (17%) • Incontinentie & seks (12%) & geen zin in seks (12%) • 60 jaar en > (n=155): • Zelfbevrediging (38%) • Geslachtsziektes (13%) • Erectieproblemen (12%) Els Messelis

19. TABOES DOORBREKEN!!! • MYTHEN, VOOROORDELEN EN TABOES Els Messelis

20. TABOES DOORBREKEN… JA! MAAR HOE?? Els Messelis

21. Els Messelis

22. WAT MOGEN WE NIET UIT HET OOG VERLIEZEN? • Gedurende de hele volwassenheid wordt de beleving van een liefdesrelatie in hoofdzaak bepaald door intimiteit (emotionele veiligheid gevolgd door respect, comunicatie, seksuele intimiteit & loyauteit) (Ponjaert, 1999) Els Messelis

23. Seksueel gedrag Seksualiteit Seksuele Behoefte/ interesse Seksuele beleving SEKSUALITEIT , INTIMITEIT,… WHAT’S IN A NAME? • Seksualiteit is van alle tijden en van alle leeftijden • Seksualiteit is multidimensioneel gegeven: Els Messelis

24. SEKSUALITEIT • Seksueel gedrag: coïtaal gedrag, aaien, strelen, zelfbevredigende activiteiten, erotische of pornografische beelden bekijken, het genieten van zeemzoete of gezouten lectuur • Welk seksueel gedrag? Afhankelijk van culturele context (waarden, normen, taboes); opvoeding; psyho-sociale situatie; (leeftijd en gezondheidstoestand: minder belangrijk dan aangenomen wordt) Els Messelis

25. SEKSUALITEIT • Seksuele behoefte/interesse: • Seksueel gedrag zonder behoefte of interesse seks • Seksuele behoefte/interesse zonder seksueel gedrag • Seksuele behoefte/interesse: beïnvloed door omgevingsfactoren Els Messelis

26. SEKSUALITEIT • Seksuele beleving: • Meer evaluatieve dimensie van seksualiteit (voorkeuren, houdingen, gevoelens van (on)tevredenheid over zichzelf, de andere, de relatie) Els Messelis

27. INTIMITEIT • Verwijst naar kwaliteit van de relatie • Cruciaal: zichzelf mogen, kunnen en durven zijn, persoonlijke gevoelens kunnen uiten zonder vrees voor conflict/verlies aan affectie • Veronderstelt wederzijds vertrouwen, emotionele veiligheid, open communicatie en loyauteit • Communicatie: verbaal en niet verbaal Els Messelis

28. Verschillende soorten intimiteit • Intellectuele intimiteit • Spirituele intimiteit • Sociale intimiteit • Emotionele intimiteit • Fysieke intimiteit Els Messelis

29. INTIMITEIT: 3 FACTOREN • Individuele factor • Relationele factor • Situationele factor Els Messelis

30. Verschillende soorten liefde • Naastenliefde • Platonische liefde • Liefde voor zichzelf • Liefde tussen familieleden • Liefde voor vrienden • Romantische en/of seksuele liefde • Passionele liefde • Liefde voor een voorwerp of een sport • Liefde voor het vaderland • Liefde voor God • … Els Messelis

31. Seks als basisbehoefte? • De piramide van Maslow ontrafeld… Els Messelis

32. De seksuele cyclus: wat ermee als we ouder worden? • Invloeden van de menopauze • Invloeden van de andropauze Els Messelis

33. BIOLOGISCHE VERANDERINGEN MAN • Vanaf 50: Bij meeste mannen blijft de toename van testosteron bij de opwinding uit • Gevolg: intensiteit en duur van lichamelijke seksuele reacties kan verminderen • Het voorvocht neemt af; gewaarwording van zaaduitstorting minder intens • Mogelijk krijgen mannen op hogere leeftijd te kampen met erectiestoornissen • Lichamelijke oorzaak (prostaatontsteking, gebruik van medicatie,…) • Psychische oorzaak: (faalangst,…) • Externe factoren (alcohol- en medicatie gebruik,…) Els Messelis

34. BIOLOGISCHE VERANDERINGEN VROUW • Hormonale veranderingen: • Rond 50 jaar: start menopauze • Ovaria stoppen met productie van oestrogeen. Die veranderende hormonenspiegel kan voor opvliegers zorgen • Vagina verrimpelt, wordt kleiner in lengte en omtrek • Lage concentratie van geslachtshormonen maakt een aantal organen, die betrokken zijn bij het seksueel gedrag, atrofisch vb. huid, vagina, baarmoeder, borsten,… • Clitoris verkleint en wordt overgevoelig • Soms bemoeilijkte opwinding (dr verminderde spierkracht en spierspanning) Els Messelis

35. BIOLOGISCHE VERANDERINGEN VAN DE VROUW • Mogelijke problemen: • Vaginawanden verliezen hun elasticiteit en worden dunner • Vaginale vocht wordt dunner + productie ervan vermindert: kan tot pijn leiden bij penetratie • Spierkracht vermindert waardoor de intensiteit van de opwinding vermindert • Bij orgasme: samentrekking spieren kan pijnlijk zijn • Dus: besteed voldoende aandacht aan het opbouwen van de opwindings- en voorspelfase Els Messelis

36. GEZONDHEID, MEDICATIE EN SEKSUALITEIT • Alle mannen kunnen last krijgen van erectieproblemen, maar bij mannen met diabetes komt dit meer voor… • Hartinfarct en seksualiteit • Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) • Bepaalde medicatie kan invloed hebben op seksueel functioneren… Els Messelis

37. DE VERANDERENDE LEVENSLOOP • Sociale veranderingen bij ouder worden: nieuw evenwicht moet gezocht worden • Deze zoektocht heeft wellicht invloed op de relatie en de seksualiteit • Het lege nest (partnerrelatie komt terug voor periode van 15-30 jaar,…) De ouderrol en de rol als partner wordt geëvalueerd,… • Pensionering: oog in oog met grote veranderingen, meer geconfronteerd met elkaar: partnerrelatie wordt geëvalueerd,… • Gezondheid: seksualiteit krijgt soms andere invulling wanneer één van de partners (ernstig) ziek wordt,… Els Messelis

38. Seksuele hulpverlening • Pijnklachten bij het vrijen (daardoor geen gemeenschap kunnen hebben) • Problemen met de erectie • Negatieve ervaringen met seksualiteit en de verwerking daarvan • Geen zin om te vrijen door allerlei uiteenlopende redenen • Verschil in behoeften en manieren van vrijen tussen partners • Opwindingsproblemen • Seksuele identiteitsvragen (ben ik homo of hetero) • Problemen met het krijgen van een orgasme • Het niet of moeilijk reguleren van een orgasme (te snel, te moeizaam) • … Els Messelis

39. SEKSUELE HULPVERLENING PRAAT EROVER! Els Messelis

40. Een kleine greep uit het wetenschappelijk onderzoek… Els Messelis

41. SEKSUELE ACTIVITEIT ALLEENSTAANDEN BELGIË (1997) Els Messelis

42. WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK VLAANDEREN 21° EEUW: SCHAARS! • Oudere mensen en seksualiteit (Wereldwijde studie University of Western Ontario (2001), bij 26.000 mensen tussen de 40 en de 80 jaar, in 28 landen, waaronder België, in: Knack 30.10-04.11.2002) • Meerderheid van de mensen blijft seksueel actief, ook bij het ouder worden • Seksuele problemen komen erg vaak voor, doch vragen artsen zelden naar de seksuele gezondheid van hun patiënten • Ondervraagde mannen: 84% zei het afgelopen jaar seksueel actief te zijn geweest • Ondervraagde vrouwen: 66% zei het afgelopen jaar seksueel actief te zijn geweest • Van de seksueel actieven: 69,5% van de mannen en 63,9% van de vrouwen zei dat ze minstens drie à vier keer per maand betrekkingen hadden Els Messelis

43. WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK VLAANDEREN 21° Eeuw (vervolg) • Seksuele problemen die langer duurden dan twee maanden: • Gebrek aan interesse in seks: man 18% en vrouw 29% • Seks niet plezierig: man 11% en vrouw 19% • Erectiestoornissen: man 17% en vrouw n.v.t. • Onvoldoende vochtig: man n.v.t. en vrouw 18% • Onmogelijkheid orgasme: man 13,5% en vrouw 21,2% • Te vlug een orgasme: man 22,6% en vrouw 11,1% • Pijn bij penetratie: man 5,3% en vrouw 14% Els Messelis

44. Eigen onderzoek (ism HIG en Sensoa) • Uitgebreide vragenlijst • In te vullen: • Website Sensoa • 50-plus Beurs Antwerp Expo • In totaal vulden 1.147 respondenten de vragenlijst in, waarvan er uiteindelijk 1.037 werden weerhouden. • De meeste ingevulde vragenlijsten (60%) werden op de 50PlusBeurs verzameld. • De resultaten zijn statisch niet representatief voor de ganse groep 50-plussers, maar ze leveren wel een goed beeld en duidelijke indicaties op van het seksleven en de seksualiteitsbeleving van 50-plussers Els Messelis

45. Belangrijkste resultaten • Seks is normaal bij 50+ • Voorkeur voor bepaalde seksuele handelingen • Hoe hoger de leeftijd, hoe beperkter het seksuele repertoire • Gesprekspartners: vooral de partner… • Hoe ouder, hoe minder actief op zoek naar informatie Els Messelis

46. Belangrijkste resultaten • 50-plus vrouwen en mannen hebben geen goed zicht op elkaars seksueel functioneren • Seksuele tolerantie van 50-plussers (voorleggen vragen + bespreking) • Tevredenheid partnerrelatie Els Messelis

47. Bedankt voor uw aandacht! (foto Marie Bott) Els Messelis