Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. UKŁAD MOCZOWY

3. Metabolizm. • Przemiana materii czyli metabolizm jest to zespół procesów biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Składają się na niego zarówno procesy syntezy (anabolizm) prowadzące do tworzenia nowych komórek i tkanek, wytwarzania ciepła niezbędnego do utrzymywania stałej temperatury organizmu (36,6 0C), jak i procesy rozkładu (katabolizm) np. trawienie pokarmu czy oddychanie wewnątrzkomórkowe. • W wyniku tych procesów w naszym organizmie powstają substancje zbędne, a nawet szkodliwe. Należy je wydalić z organizmu. • Produktami przemiany węglowodanów i tłuszczów jest głównie woda i dwutlenek węgla. Końcowym produktem przemiany białek jest mocznik.

4. 2. Drogi usuwania produktów przemiany materii.

5. 3. Funkcje układu moczowego: • wydalanie mocznika i nadmiaru wody • utrzymywanie na odpowiednim poziomie zwartości wody w organizmie • regulowanie ciśnienia krwi • regulowanie gospodarki mineralnej organizmu • utrzymywanie równowagi kwasowo – zasadowej organizmu

6. 4. Budowa układu moczowego. Nerka Żyła nerkowa Tętnica nerkowa Pęcherz moczowy Cewka moczowa Moczowód

7. 5. Nerki. Nerki są to parzyste narządy położone w tylnej części jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa. Mają kształt fasolek, wielkość 10 -12 cm, waga 120 -170 g. Dochodzą do nich tętnice nerkowe dostarczające składniki odżywcze, tlen oraz produkty przemiany materii. Oczyszczona krew wraca żyłami nerkowymi. Nerka składa się z trzech warstw: zewnętrznej kory nerki, środkowej warstwy rdzenioweji znajdującej się w środkumiedniczki nerkowej zbierającejmocz wytworzony przez nerkę. a b c Kora nerki Rdzeń nerki Miedniczka nerkowa Moczowód d

8. Jednostką funkcjonalną nerki jest nefron (ciałko nerkowe). Składa się on z torebki otaczającej kłębuszek włosowatych naczyń krwionośnych oraz długiego kanalika. Torebka z kłębuszkiem znajduje się w warstwie korowej, a system kanalików oplecionych włosowatymi naczyniami krwionośnymi w warstwie rdzeniowej nerki. a b c Kłębuszek naczyń krwionośnych Torebka Kanalik nerkowy zdjęcie kłębuszka nerkowego

9. 6. Moczowody, pęcherz, cewka moczowa. Moczowody są to przewody długości około 30 cm, łączące miedniczkę nerkowa z pęcherzem moczowym. Dzięki skurczom mocz przesuwa się w stronę pęcherza. Moczowody są bardzo silnie unerwione. Zablokowanie moczowodu przez kamień nerkowy wywołuje bardzo silny ból – kolkę nerkową. Pęcherz moczowy jest to zbiornik moczu o pojemności około 700 ml. Ujście pęcherza zamyka silny mięsień okrężny – zwieracz pęcherza. Jego działanie jest zależne od woli człowieka. Cewka moczowa wyprowadza mocz na zewnątrz. Długość cewki u kobiet wynosi 4 cm, u mężczyzn około 20 cm. U mężczyzn służy zarówno do wyprowadzania moczu jak i spermy.

10. 7. Powstawanie moczu. • Ostatecznym produktem pracy nerek jest mocz. Powstaje on w wyniku filtracji krwi przez nefron. Proces ten przebiega w dwóch etapach: • Około 1/5 osocza krwi z kłębuszka nerkowego przenika do torebki nerkowej. Proces ten zachodzi pod wpływem dużego ciśnienia krwi. W ten sposób powstaje mocz pierwotny. Zawiera on zarówno substancje szkodliwe (mocznik, kwas moczowy) jak i pożyteczne (cukier, witaminy) • Mocz pierwotny z kłębuszka nerkowego spływa do kanalika nerkowego. Jest on opleciony siecią włosowatych naczyń krwionośnych biegnących od kłębuszka nerkowego. Tu następuje resorpcja (ponowne wchłanianie) wszystkich składników przydatnych dla organizmu. Odbywa się to poprzez osmozę, dyfuzję i transport aktywny substancji. W ten sposób powstaje mocz ostateczny, który ścieka do miedniczki nerkowej.

11. 8. Skład moczu. • Mocz jest to żółtawa ciecz zawierająca: • wodę (96 %), • związki azotowe (2,5 %) będące produktami przemiany białek: mocznik, kwas moczowy, amoniak, • sole sodu, potasu, wapnia, i magnezu (1,5 %) • śladowe ilości barwników żółciowych • Jednorazowo człowiek może oddać około 0,5 l moczu, a w ciągu doby około 2 l. Zależy to od ilości spożywanych płynów, temperatury. W zależności od ilości wypitej wody mocz może być mniej lub bardziej zagęszczony. • Mechanizm wydalania moczu jest sterowany przez ośrodek oddawania moczu znajdujący się w krzyżowym odcinku rdzenia kręgowego.

12. 9. Analiza moczu. • Analiza moczu dostarcza istotnych informacji na temat stanu zdrowia człowieka. Prawidłowe wyniki analizy moczu to: • barwa – żółta • przejrzystość – bez zmętnień • odczyn – kwaśny (pH 4,8 – 6,4) • ciężar właściwy – 1,005 – 1,025 • białko – brak • cukier – brak • aceton i kwasy – 1,2 – 4,5 mg • barwniki żółciowe – brak • osad – brak • nabłonek płaski – nieliczne komórki • krwinki białe – pojedyncze • krwinki czerwone - brak

13. 9. Choroby układu moczowego. • Zakażenie bakteryjne nerek, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Przyczyna mogą być bakterie docierające do układu moczowego z innych zakażonych organów np. migdałków, zatok, zębów. • Odmiedniczkowe zapalenie nerek . Jego przyczyną jest zakażenie bakteryjne dróg moczowych. Występuje częściej u kobiet np. w okresie ciąży. • Zapalenie pęcherza moczowego. Objawia się bolesnym parciem, niewielką ilością oddawanego moczu, pieczeniem cewki moczowej. W moczu wykrywa się białe ciałka krwi i nabłonek.

14. Toksyczne zapalenie nerek powstaje pod wpływem działania toksyn np. leków na nerkę. • Kamica nerkowa (kamica moczowa) polega na tworzeniu się w drogach moczowych kamieni. Rozwojowi choroby sprzyja zagęszczony mocz (picie zbyt małej ilości płynów), zastój moczu, obecność w moczu nabłonków. Choroba występuje częściej u mężczyzn. kamienie nerkowe

15. 10. Dializa. W leczeniu przewlekłych chorób nerek, a szczególnie ich niewydolności stosuje się dializę pozaustrojową. Polega ona na oczyszczeniu krwi ze szkodliwych substancji przez urządzenie zwane sztuczną nerką. Chorego podłącza się do urządzenia na 6 – 7 godzin 3 razy w tygodniu. Reguluje ona również zawartość wody we krwi. Zasada działania sztucznej nerki polega na przenikaniu substancji z krwi poprzez błonę półprzepuszczalną do płynu dializującego. Jednym ze sposobów leczenia niewydolności nerek jest transplantacja (przeszczep) nerki.

16. 11. Higiena układu moczowego. • Aby zapobiegać chorobom układu moczowego i zapewnić jego prawidłowe funkcjonowanie należy: • dbać o higienę osobistą – podmywać krocze ciepłą bieżącą wodą z mydłem • codziennie zmieniać bieliznę • nieprzetrzymywać moczu, regularnie wypróżniać pęcherz • po oddaniu moczu używać papieru toaletowego, bidetu • w czasie chłodu ubierać ciepłą bieliznę • nie siadać na mocno wyziębionych miejscach np. na ziemi wiosną • zabezpieczać nogi przed przemoczeniem i wyziębieniem

17. 12. Bibliografia i netografia: • Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga, Wydawnictwo Nowa Era, • Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwo ABC, • Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, • Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, • Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak, • Villee C. A.:Biologia, PWRiL, • www.wikipedia.pl, • www.encyklopedia.interia.pl • www.wiem.onet.pl