นางสาวสยาม ไชยทิพย์ กลุ่มวางแผนการใช้ที่ดิน สำนักงานพัฒนาที่ดิน เขต 4

1. การศึกษาการเปลี่ยนแปลงของทรัพยากรดินและสภาพการใช้ที่ดินในเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส นางสาวสยาม ไชยทิพย์กลุ่มวางแผนการใช้ที่ดิน สำนักงานพัฒนาที่ดิน เขต 4

2. พื้นที่พรุ • พื้นที่ราบลุ่มที่มีน้ำแช่ขังอยู่เกือบตลอดเวลาและมีลักษณะเป็นดินหยุ่น เกิดจากการงอกของชายฝั่งทะเล ทำให้เกิดแอ่งระหว่างสันทราย ในแอ่งนี้จะมีน้ำทะเลขังอยู่ หรือมีทางออกสู่ทะเล ต่อมาเมื่อมีตะกอนดินมาทับถมอยู่เรื่อยๆ ส่วนที่ตื้นเขินก็เริ่มมีป่าชายเลนเกิดขึ้น เมื่อทางออกทะเลดังกล่าวเกิดมีสันทรายมาปิดกั้น น้ำทะเลไม่อาจไหลเข้าได้อีก ป่าชายเลนจึงค่อยๆ ตาย น้ำเค็มเริ่มแปรสภาพเป็นน้ำกร่อยและต่อมากลายเป็นน้ำจืด เนื่องจากมีน้ำฝนตกลงมาและน้ำที่ไหลมาจากลำน้ำ ทำให้ความเค็มค่อยๆเจือจางลง ต่อมามีพืชพรรณเกิดขึ้นแล้วตายลงก็เน่าเปื่อยสลายตัวผุพังทับถมกัน และแปรสภาพเป็นดินอินทรีย์หรือดินพีท

3. ขั้นตอนการเกิดพรุบาเจาะขั้นตอนการเกิดพรุบาเจาะ ขั้นตอนการเกิดพรุโต๊ะแดง

4. เขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ พื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส มีเนื้อที่รวมกันประมาณ 261,860 ไร่ • พื้นที่พรุบาเจาะประมาณ 52,736 ไร่ • และพรุโต๊ะแดง(รวมพื้นที่พรุเล็กพรุน้อย ได้แก่พรุกาบแดง พรุสะปอมและพรุปิเหล็ง) มีเนื้อที่ประมาณ 209,124 ไร่

5. แบ่งเขตการใช้ที่ดินออกเป็น 3 เขต ได้แก่ • เขตพัฒนา มีเนื้อที่ประมาณ 95,015 ไร่ • เขตอนุรักษ์ มีเนื้อที่ประมาณ 109,938 ไร่ • และเขตสงวน มีเนื้อที่ประมาณ 56,907 ไร่

6. การศึกษาการเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินและสภาพการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส ขอบเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ ซ้อนทับกับแผนที่ดินสองช่วงเวลา และแผนที่สภาพการใช้ที่ดินสามช่วงเวลา • แผนที่ดินที่ได้ทำการสำรวจใน ปี 2527 กับแผนที่ดินจังหวัดนราธิวาสปรับปรุงใหม่ในปี 2542 โดยกองสำรวจและจำแนกดิน • แผนที่สภาพการใช้ที่ดิน ปี 2528 ปี 2545 และปี 2550

7. วัตถุประสงค์ • 1. เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินและสภาพการใช้ที่ดินในเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส • 2.เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงของทรัพยากรดินที่มีการใช้ที่ดินเปลี่ยนแปลงไป ในเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ • 3 เพื่อใช้เป็นแนวทางในการปรับปรุงเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ

8. ผลการศึกษา • 1.การเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ (1) ดินที่ลุ่มที่เป็นดินเปรี้ยวจัดระดับตื้น ได้แก่ ดิน Cyi&Mu, Cyi, Cyi-Oi, Mu และ Tkt มีแนวโน้มลดลง จากปี 2527 มีเนื้อที่ 41,035 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 37,853 ไร่ พื้นที่ลดลง 3,182 ไร่ (2) ดินที่ลุ่มที่เป็นดินเปรี้ยวจัดระดับลึกปานกลาง ได้แก่ ดิน Pil, Pti, Ra, Ra-Oi, Ts, Ts-Oi ,Ra&Mu และ Tan มีแนวโน้มลดลง จากปี 2527 มีเนื้อที่ 36,476ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 28,949 ไร่ พื้นที่ลดลง 7,527 ไร่ (3) กลุ่มดินอินทรีย์หนาปานกลาง Kd, Nw-bs และ Nw-mtkp มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น จากปี 2527 มีเนื้อที่ 35,663 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 54,980 ไร่ มีพื้นที่เพิ่มขึ้น 19,317 ไร่

10. 1.การเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ(ต่อ)1.การเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ(ต่อ) • (4) กลุ่มดินอินทรีย์หนาถึงหนามาก ได้แก่ดิน Nw มีแนวโน้มลดลง จากปี 2527 มีเนื้อที่ 131,735 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 113,286 ไร่ พื้นที่ลดลง 18,449 ไร่ • (5) กลุ่มดินที่ลุ่มที่เป็นดินทรายแป้งและเป็นกรดจัดมาก ได้แก่ดิน Ta มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น จากปี 2527 มีเนื้อที่ 2,305 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 5,886 ไร่ มีพื้นที่เพิ่มขึ้น 3,581 ไร่ • (6) กลุ่มชุดดินในที่ลุ่มที่เป็นดินทราย ได้แก่ ดิน Dt-pd และ Bh-pd มีการเปลี่ยนแปลงเล็กน้อย จากปี 2527 มีเนื้อที่ 3,536ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 3,458ไร่

11. 1.การเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ(ต่อ)1.การเปลี่ยนแปลงทรัพยากรดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ(ต่อ) • (7) กลุ่มชุดดินในที่ลุ่มที่เป็นดินร่วนและดินเหนียว ได้แก่ ดิน Ba&Tsl,Cb, Tsl, Ko และ Sng มีการเปลี่ยนแปลงเล็กน้อย จากปี 2527 มีเนื้อที่ 817 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 604 ไร่ • (8) กลุ่มดินที่ดอน ได้แก่ดิน Bc, Bh, Bu, Chl, Dt, Knk, Ro-mw, Tg และYg มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น จากปี 2527 มีเนื้อที่ 8,507 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 12,087 ไร่ มีพื้นที่เพิ่มขึ้น 3,580 ไร่ • (9) พื้นที่เบ็ดเตล็ด ได้แก่ AP(สนามบิน), SC, U, W มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น จากปี 2527 มีเนื้อที่ 1,786 ไร่ และปี 2542 มีเนื้อที่ 4,757 ไร่ มีพื้นที่เพิ่มขึ้น 2,971 ไร่

12. เมื่อนำข้อมูลมาซ้อนทับกับข้อมูลเขตการใช้ที่ดิน สามารถสรุปการเปลี่ยนแปลงได้ดังนี้ • (1) กลุ่มดินอินทรีย์หนาถึงหนามากในพื้นที่เขตอนุรักษ์และเขตสงวนลดลง 18,449 ไร่ • (2) กลุ่มดินอินทรีย์หนาปานกลางในพื้นที่เขตอนุรักษ์และเขตสงวนเพิ่มขึ้น 19,317 ไร่ • (3) กลุ่มชุดดินอื่นๆ ในพื้นที่ลุ่ม มีแนวโน้มไม่เปลี่ยนแปลง

13. สาเหตุที่ทำให้ความหนาของชั้นวัสดุดินอินทรีย์บางลง • (1) การระบายน้ำในพื้นที่พรุมีมากเกินไป ทำให้วัสดุดินอินทรีย์เกิดการสูญเสียน้ำ แห้งและยุบตัว สมบัติของวัสดุดินอินทรีย์นี้ เมื่อมีการสูญเสียน้ำไปแล้ว ไม่สามารถดูดซับน้ำได้เท่ากับก่อนสูญเสียน้ำ แสดงว่า เมื่อวัสดุดินอินทรีย์เกิดการยุบตัวแล้ว ไม่สามารถขยายหรือขยายตัวได้มาก • (2) วัสดุดินอินทรีย์ที่แห้ง มีสมบัติที่ติดไฟได้ง่าย ดับยากและครุกรุ่นในชั้นดินล่าง • (3) วัสดุดินอินทรีย์ที่แห้งและไม่มีน้ำขังจะเกิดการย่อยสลายผุพังตามธรรมชาติเร็วกว่าดินอินทรีย์ที่อยู่สภาพน้ำขังจากกิจกรรมของจุลินทรีย์และสัตว์ที่อาศัยอยู่ในดิน

14. 2.การใช้ที่ดินในเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส • เปรียบเทียบแผนที่สภาพการใช้ที่ดิน ปี 2528 ปี 2545 และปี 2550 • การเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส ตั้งแต่ปี 2528 ถึงปี 2550 (ช่วงระยะเวลารวม 22 ปี) • (1) มีการใช้ที่ดินเพื่อทำการเกษตรเพิ่มขึ้น จากปี 2528 มีเนื้อที่ 23,658 ไร่ ปี 2543 มีเนื้อที่ 35,421 ไร่ และปี 2550 มีเนื้อที่ 55,754 ไร่ แสดงให้เห็นว่ามีพื้นที่เกษตรกรรมเพิ่มขึ้น • (2) พื้นที่ป่าไม้ลดลง จากปี 2543 มีเนื้อที่ 188,892 ไร่ และปี 2550 มีเนื้อที่ 128,578 ไร่ • (3) พื้นที่ชุมชนและสิ่งปลูกสร้าง พื้นที่แหล่งน้ำ บ่อขุดและเหมืองแร่เพิ่มขึ้น จากปี 2528 มีเนื้อที่ 5,414 ไร่ ปี 2543 มีเนื้อที่ 6,157 ไร่ และปี 2550 มีเนื้อที่ 7,693 ไร่

16. ตั้งแต่ปี 2528 ถึงปี 2543 (ช่วงระยะเวลา 15 ปี) หลังจากมีการขุดคลองระบายน้ำและควบคุมน้ำในพื้นที่พรุ พบว่า • - มีการใช้ที่ดินเพื่อทำการเกษตร และสร้างพื้นที่แหล่งน้ำเพิ่มขึ้น • - เกิดพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมขึ้น • เมื่อทำการศึกษาข้อมูลสภาพการใช้ที่ดิน ปี 2550 เพื่อวิเคราะห์แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินต่อไป พบว่า • - พื้นที่ทำการเกษตรยังมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะการปลูกพืชเศรษฐกิจ ได้แก่ ยางพารา มะพร้าว และปาล์มน้ำมัน • - พื้นที่ป่าไม้มีการเปลี่ยนแปลง จากป่าสมบูรณ์กลายสภาพเป็นป่าเสื่อมโทรมเพิ่มขึ้น • - พื้นที่ทุ่งหญ้าธรรมชาติและที่ลุ่ม มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น

17. 3.การใช้ที่ดินในแต่ละประเภทของกลุ่มทรัพยากรดิน เขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ จังหวัดนราธิวาส • เมื่อทำการศึกษาข้อมูลที่ได้จากการซ้อนทับข้อมูลการใช้ที่ดิน กับข้อมูลทรัพยากรดิน พบว่า • -มีแนวโน้มการใช้ที่ดินเพื่อทำการเกษตร บนพื้นที่ที่เป็นกลุ่มดินอินทรีย์หนามาก เพิ่มขึ้นโดยเฉพาะการปลูกพืชเศรษฐกิจ ได้แก่ ยางพารา มะพร้าว และปาล์มน้ำมัน • - พื้นที่กลุ่มดินอินทรีย์หนามาก มีแนวโน้มลดลง สอดคล้องกับการใช้ที่ดิน ที่มีการทำการเกษตรเพิ่มขึ้นและพื้นที่ป่าพรุสมบูรณ์ลดลง

18. 4.สภาพการใช้ที่ดินกับกลุ่มทรัพยากรดินประเภทต่างๆ เขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุจังหวัดนราธิวาส 1) ในเขตอนุรักษ์และเขตสงวนมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นของกลุ่มดินอินทรีย์หนาปานกลาง • 2) ในเขตอนุรักษ์และเขตสงวนมีแนวโน้มลดลงของกลุ่มดินอินทรีย์หนามาก สอด คล้องกับการใช้ที่ดินที่มีการทำการเกษตรเพิ่มขึ้นและพื้นที่ป่าพรุสมบูรณ์ลดลง • 3) พื้นที่ทำการเกษตร บนกลุ่มทรัพยากรดินเปรี้ยวจัดและดินอินทรีย์หนาปานกลางถึงหนามากมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น • 4) พื้นที่ป่าไม้มีแนวโน้มลดลง ทั้งในพื้นที่กลุ่มทรัพยากรดินเปรี้ยวจัดและดินอินทรีย์หนาปานกลางถึงหนามาก • 5) พื้นที่ลุ่มและทุ่งหญ้ามีแนวโน้มเพิ่มขึ้น • 6) พื้นที่ชุมชนและสิ่งปลูกสร้าง พื้นที่แหล่งน้ำ บ่อขุดและเหมืองแร่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น

20. 5. แนวทางในการปรับปรุงเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ • การกำหนดเขตการใช้ที่ดิน เพื่อป้องกันปัญหาจากผลกระทบการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ แบ่งออกเป็น 3 เขต ได้แก่ เขตสงวน เขตอนุรักษ์ และเขตพัฒนา โดยมีหลักเกณฑ์ดังนี้ • -เขตพัฒนา เป็นเขตที่มีการชักน้ำออกและถูกหักล้างถางพง เพื่อใช้เป็นที่ทำกินของราษฎร • -เขตอนุรักษ์ เป็นเขตที่พืชพรรณธรรมชาติถูกทำลายไปมากแล้ว แต่ยังไม่มีโครงการพัฒนาเพื่อทำกิน แต่ควรให้ความสำคัญต่อการฟื้นฟูบูรณะพื้นที่ เพื่อให้ป่าไม้กลับสู่สภาพเดิม และเป็นแนวกันชนระหว่างเขตพัฒนาและเขตสงวน • -เขตสงวน ต้องเป็นบริเวณป่าที่มีสภาพสมบูรณ์ หรือถูกรบกวนน้อยที่สุด ดินที่พบทั้งหมดจะต้องเป็นดินอินทรีย์ที่มี เขตนี้จะต้องมีการสงวนไว้อย่างเข้มงวด เพื่อรักษาสมดุลของระบบนิเวศน์ในพื้นที่พรุให้มากที่สุด

21. 5. แนวทางในการปรับปรุงเขตการใช้ที่ดินในพื้นที่พรุ(ต่อ) • เพื่อให้การแบ่งเขตการใช้ที่ดินพื้นที่พรุ ถูกต้องตามสภาพพื้นที่จริงในปัจจุบัน สามารถนำผลการศึกษาการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินในทรัพยากรดินประเภทต่างๆ ที่มีการเปลี่ยนแปลง ไปเป็นแนวทางในการปรับปรุงเขตการใช้ที่ดินได้ โดยการวิเคราะห์ภาพรวมการใช้ที่ดิน ในดินประเภทต่างๆ จากอดีตจนถึงปัจจุบันสรุปได้ดังนี้ • 1) เขตพัฒนามีแนวโน้มเพิ่มขึ้นโดยล้ำเข้าในเขตอนุรักษ์ เพราะมีพื้นที่การพัฒนาแหล่งน้ำเพิ่มขึ้น มีการใช้ที่ดินเพื่อทำการเกษตรเพิ่มขึ้น • 2) เขตอนุรักษ์มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นโดยล้ำเข้าในเขตเขตสงวน เพราะพื้นที่ป่าสมบูรณ์ลดลง มีพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมเพิ่มมากขึ้น เนื้อที่ของดินอินทรีย์ที่มีชั้นวัสดุอินทรีย์หนาปานกลางเพิ่มขึ้น เนื้อที่ของดินอินทรีย์ที่มีชั้นวัสดุอินทรีย์หนาถึงหนามากลดลง • 3) เขตสงวนมีแนวโน้มลดลง เพราะมีการใช้ที่ดินเพื่อทำการเกษตรล้ำเข้าไปในเขตเพิ่มขึ้น พื้นที่ป่าสมบูรณ์ลดลง มีพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมเพิ่มมากขึ้น เนื้อที่ของดินอินทรีย์ที่มีชั้นวัสดุอินทรีย์หนาถึงหนามากลดลง

22. วิจารณ์ • เมื่อมีโครงการพัฒนาพื้นที่หรือจัดสรรที่ดินทำกิน แล้วขาดความรู้ความเข้าใจหรือความรู้ทางด้านวิชาการสำหรับนำมาใช้ในการจัดการพื้นที่อย่างเหมาะสม จะก่อให้เกิดผลกระทบมากมายที่ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่เสื่อมโทรม สมดุลธรรมชาติเสียไป • กรมพัฒนาที่ดินมีข้อมูลแผนที่ทรัพยากรดินและสภาพการใช้ที่ดิน ซึ่งได้ดำเนินการและจัดทำไว้ทั้งในรูปแบบเอกสารวิชาการ ข้อมูลแผนที่ หรือฐานข้อมูลในรูปดิจิตอล นักวิชาการหรือผู้ที่สนใจสามารถนำไปศึกษา วิเคราะห์พื้นที่ เพื่อทำความเข้าใจในลักษณะเฉพาะของพื้นที่นั้นๆ เพื่อหาแนวทางการจัดการให้กับพื้นที่ได้อย่างถูกต้องเหมาะสม ซึ่งเป็นแนวทางหนึ่งที่จะลดปัญหาความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติลงได้ ยังประโยชน์ให้กับองค์กรและประชาชน อีกทั้งตอบสนองต่อนโยบายของรัฐบาลที่ส่งเสริมให้มีการบูรณาการ การใช้ทรัพยากรอย่างมีคุณค่าและคุ้มค่า

23. Thank