บทที่ 1 สารสนเทศและการรู้สารสนเทศ

1. บทที่ 1 สารสนเทศและการรู้สารสนเทศ อาจารย์วรพจน์ พรหมจักร

2. Guideline สารสนเทศและการรู้สารสนเทศ

3. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ สังคมฐานความรู้ สังคมฐานความรู้ (Knowledge Based Society)ข้อมูล ข่าวสาร และสารสนเทศ เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งต่อการดำเนินงานทั้งของภาครัฐและเอกชน ข้อมูลและสารสนเทศเป็นทรัพยากรหลักที่ทุกองค์กรให้ความสำคัญ เนื่องมาจากการดำเนินงานทางธุรกิจมีความซับซ้อนมากขึ้น และมีการแข่งขันกันสูง ทำให้ข่าวสารเป็นสิ่งที่ทุกคน จำเป็นต้องรับทราบและเข้าถึงได้อย่างรวดเร็ว

4. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ พีระมิดความรู้ (Knowledge pyramid) พีระมิดความรู้เป็นเครื่องมือที่จะทำให้เข้าใจในความแตกต่างระหว่าง Data, Information, Knowledge และ Wisdom รวมทั้งความสัมพันธ์ระหว่างกัน

5. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ ข้อมูล ข้อมูล (Data) คือ ข้อเท็จจริงที่ยังไม่มีการปรุงแต่งหรือประมวลผลใดๆ อาจแบ่งเป็น 3 ประเภท คือ ข้อเท็จจริงที่เป็น จำนวน ปริมาณ ระยะทาง ข้อเท็จจริงที่ไม่เป็นตัวเลข เช่น ชื่อ ที่อยู่ ประวัติการศึกษา ข่าวสารที่ยังไม่ประเมิน เช่น รายงาน บันทึก คำสั่ง ระเบียบ กฎหมาย และเหตุการณ์หรือสภาพการณ์ต่างๆ

6. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ สารสนเทศ สารสนเทศ (Information) คือ ข้อมูลข่าวสาร ความรู้ต่างๆ ที่ได้รับการสรุป คำนวณ จัดเรียง หรือประมวลแล้วจากข้อมูลต่างๆ ที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นระบบตามหลักวิชาการ จนได้เป็นข้อความรู้ เพื่อนำมาเผยแพร่และใช้ประโยชน์ในงานด้านต่าง ๆ

7. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ ความรู้ ความรู้ (Knowledge)คือ สิ่งที่สั่งสมมาจากการศึกษาเล่าเรียน การค้นคว้า หรือประสบการณ์ เป็นความรู้ที่ถูกพัฒนาขึ้นอีกระดับหนึ่งเป็นความรู้ที่ได้ศึกษาจากสารสนเทศ จนเป็นความรู้ของตัวเอง รวมทั้งความสามารถเชิงปฏิบัติหรือทักษะความเข้าใจ

8. ความรู้ ความรู้ แบ่งเป็น 2 ประเภท 1. ความรู้ฝังลึก (tacit knowledge) คือ ความรู้ที่เกิดจากการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ การลงมือปฏิบัติ หรือเป็นพรสวรรค์ของตนเองที่มีอยู่ สิ่งเหล่านี้จัดเป็นความรู้ชนิดที่ยากต่อการถ่ายทอด หรือสื่อสารให้ผู้อื่นเข้าใจ 2. ความรู้ชัดแจ้ง (explicit knowledge) คือความรู้ที่สามารถถ่ายทอด หรือสื่อสารให้ผู้อื่นเข้าใจได้ ความรู้ประเภทนี้ คือ ความรู้ที่ถูกเขียนออกมาเป็นตำรา เป็นคู่มือ หรือเอกสารต่างๆ

9. แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ ความฉลาด หรือ สติปัญญา (Wisdom) ความฉลาดหรือสติปัญญา (Wisdom) คือ การรวบรวมความรู้ วิเคราะห์สังเคราะห์ เข้ากับประสบการณ์และเหตุผลกลายเป็น ภูมิปัญญา

10. สารสนเทศ • ความหมาย 1 วิมานพร รูปใหญ่ และคณะ (2551 : 5) กล่าวว่า สารสนเทศ หมายถึง ข้อมูล ข่าวสาร ข้อเท็จจริง ความรู้ ความคิด เรื่องราว ที่รวบรวม บันทึกไว้ในสื่อใดใด เป็นลายลักษณ์อักษร เครื่องหมาย สัญลักษณ์ รูปภาพ แผนที่ แผนภูมิ ฯลฯ ซึ่งได้ผ่านกระบวนการรวบรวม คัดเลือก ประเมินค่า และจัดเก็บไว้สำหรับการนำไปใช้ประโยชน์อย่างสะดวก

11. สารสนเทศ • ความหมาย 2 อรอุมา สืบกระพัน (2552) ได้ให้ความหมายว่า สารสนเทศ หมายถึง ข้อมูล ข่าวสารที่ผ่านการเลือกสรร ประมวลผลอย่างเป็นระบบและจัดเก็บในรูปแบบต่างๆ สามารถนำไปเผยแพร่ให้เหมาะสมกับการใช้งาน ทันเวลา เพื่อเกิดประโยชน์ด้านต่างๆ กับ บุคคลและสังคม

12. สารสนเทศ • สรุปความหมาย สารสนเทศ หมายถึง ข้อมูล ข่าวสาร เรื่องราวต่างๆ ที่ผ่านการประมวลผล ให้อยู่ในรูปแบบ ที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้

13. สารสนเทศ ความสำคัญ • ยุคสังคมสารสนเทศ (Information Age) • ข้อมูล ข่าวสารและสารสนเทศแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็ว • ความก้าวหน้าของเทคโนโลยีสารสนเทศ • วิถีชีวิตปัจจุบันมีเทคโนโลยีสารสนเทศและสารสนเทศอยู่ทุกหนทุกแห่ง

14. สารสนเทศ ความสำคัญ • พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 • พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542(แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.2545) • มาตรา 24 การจัดกระบวนการเรียนรู้ • สาระสำคัญ คือ การจัดการเรียนรู้โดยเน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ(Student-centeredLearning) และ เน้นการใช้ทรัพยากรเพื่อการเรียนรู้ด้วยตนเอง(Resource-basedLearning) • เป้าหมาย คือ การเรียนรู้ตลอดชีวิต (Life Long Learning)

15. สารสนเทศ ความสำคัญ • ต่อตนเอง • พัฒนาตนเองด้านสติปัญญา จิตใจ รวมทั้งร่างกายและบุคลิกภาพ เพื่อ • การเรียนรู้ การศึกษา ในมหาวิทยาลัย • การดำรงชีวิตประจำวัน • ต่อประเทศชาติและประชาคม • พัฒนาการศึกษา การวิจัย • พัฒนาเศรษฐกิจ • พัฒนาการเมืองการปกครอง • พัฒนาสังคมและวัฒนธรรม • พัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี • ฯลฯ

16. การรู้สารสนเทศ ความเป็นมาการรู้สารสนเทศ • Literacy:- ความสามารถในการอ่านและเขียน • ความสามารถอ่านออกเขียนได้, การรู้หนังสือ • Literate : • - สามารถอ่านและเขียนหนังสือได้, • มีการศึกษา, มีความรู้ดี • - ผู้สามารถอ่านและเขียนหนังสือได้, ผู้มีความรู้ดี

17. การรู้สารสนเทศ ความหมาย สมาน ลอยฟ้า(2544, 2) อธิบายว่า การรู้สารสนเทศ เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับความรู้ความสามารถด้านสารสนเทศ โดยเป็นกระบวนการทางปัญญาเพื่อสร้างความเข้าใจในความต้องการสารสนเทศ การค้นหา การประเมิน การใช้สารสนเทศและการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ

18. การรู้สารสนเทศ ความหมายของการรู้สารสนเทศ การรู้สารสนเทศ (Information Literacy) หมายถึง ความรู้ความสามารถและทักษะของบุคคลในการเข้าถึงสารสนเทศ ประเมินสารสนเทศที่ค้นมาได้ และใช้สารสนเทศอย่างมีประสิทธิภาพทุกรูปแบบ ผู้รู้สารสนเทศจะต้องมีทักษะในด้านต่างๆ เช่น ทักษะการคิดวิเคราะห์และ / หรือ การคิดอย่างมีวิจารณญาณ ทักษะการใช้ภาษา ทักษะการใช้ห้องสมุด ทักษะการใช้คอมพิวเตอร์ เป็นต้น

19. การรู้สารสนเทศ ความหมาย นันทา วิทวุฒิศักดิ์ (2550, 18-19) ให้นิยาม การรู้สารสนเทศว่าเป็น ความรู้ความสามารถของบุคคลในการระบุความต้องการสารสนเทศของตนเอง ความสามารถในการค้นหา การประเมินคุณค่าและใช้ประโยชน์จากสารสนเทศอย่างมีประสิทธิภาพ

20. การรู้สารสนเทศ สรุปความหมาย การรู้สารสนเทศ หมายถึง ความรู้ความสามารถ ทักษะของบุคคล ในด้านการรู้หรือการตระหนักถึงความต้องการสารสนเทศ การค้นหาสารสนเทศ การประเมิน ประมวล การใช้และการถ่ายทอดสารสนเทศได้อย่างมีประสิทธิภาพ

21. หากผู้เรียนมีความสามารถดังกล่าวข้างต้น จะเป็นการพัฒนาไปสู่ “ผู้รู้สารสนเทศ” (Information literate Person)

22. การรู้สารสนเทศ ความสำคัญ • จาก ความสำคัญของสารสนเทศ สู่ ความสำคัญของการรู้สารสนเทศ • การรู้สารสนเทศ เป็นเครื่องมือช่วยให้สามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง(Learn How to Learn)

23. การรู้สารสนเทศ ความจำเป็นของการรู้สารสนเทศ สารสนเทศคืออำนาจ” (Information is Power) หมายถึง ผู้ที่มีสารสนเทศหรือได้รับสารสนเทศที่มีคุณค่า และทันสมัย มีความต่อเนื่อง ทันเหตุการณ์ และสามารถใช้ สารสนเทศให้เกิดประโยชน์สูงสุด ผู้นั้นย่อมมีพลังหรือมีอำนาจ ได้เปรียบผู้อื่นในทุกๆ ด้าน

24. การรู้สารสนเทศ ความสำคัญของการรู้สารสนเทศ (สรุป) • บุคคลสามารถแสวงหาสารสนเทศตามความต้องการได้อย่างมีประสิทธิภาพ • ได้รับรู้โอกาสในการเลือกใช้แหล่งสารสนเทศและแยกแยะแหล่งสารสนเทศได้ • ได้วิเคราะห์และเลือกใช้สารสนเทศจากเครื่องมือสืบค้นสารสนเทศ เช่น จากคอมพิวเตอร์ และจากเทคโนโลยีสารสนเทศประเภทอื่นๆ • มีความสะดวกต่อการใช้สื่อ หรือทรัพยากรสารสนเทศที่หลากหลายที่เหมาะสมที่สุด • มีความระมัดระวังต่อการใช้สารสนเทศทั้งที่เชื่อถือได้และเชื่อถือไม่ได้ • สามารถถ่ายทอดสารสนเทศที่รู้ให้ผู้อื่นทราบได้

25. การรู้สารสนเทศ มาตรฐานการรู้สารสนเทศ • ศึกษาเพิ่มเติมที่ • www.ala.org Information Literacy Competency Standards for Higher Education www.ala.org/acrl/files/standards/standards.pdf‎ • http://www.caul.edu.au/ Australian and New Zealand Information Literacy Framework

26. การรู้สารสนเทศ องค์ประกอบของการรู้สารสนเทศ • ความรู้ความสามารถ ทักษะด้านการรู้หรือการตระหนักถึงความต้องการสารสนเทศ คือ การเข้าใจถึงคุณค่า ความสำคัญ ความจำเป็นของสารสนเทศในการช่วยพัฒนาตนเอง • ความรู้ความสามารถ ทักษะด้านการค้นหาสารสนเทศ รู้แหล่งสารสนเทศ รู้วิธีการในการสืบค้น • ความรู้ความสามารถ ทักษะด้านการประเมินสารสนเทศ คือ การพิจารณาเลือกสารสนเทศที่สอดคล้องหรือตรงกับความต้องการ • ความรู้ความสามารถ ทักษะด้านการประมวลสารสนเทศ โดยการฝึกทักษะด้านการอ่าน การคิดวิเคราะห์ การรวบรวม การเรียบเรียงสารสนเทศ • ความรู้ความสามารถ ทักษะด้านการใช้และถ่ายทอดสารสนเทศ นำสารสนเทศไปใช้ประโยชน์ต่อตนเอง รวมทั้งเผยแพร่สารสนเทศ ถ่ายทอดสารสนเทศแก่ผู้อื่น

27. ผู้รู้สารสนเทศ ผู้รู้สารสนเทศ คือ บุคคลที่มีทักษะ ความสามารถเกี่ยวกับสารสนเทศ ได้แก่ การตระหนักหรือการรู้ว่าตนมีความต้องการสารสนเทศ ความสามารถในการค้นหาสารสนเทศ ความสามารถในการประเมินสารสนเทศ ความสามารถในการประมวลสารสนเทศ ความสามารถในการใช้และถ่ายทอดสารสนเทศ ตลอดจนการใช้และเข้าถึงสารสนเทศโดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง ฯลฯ คำนึงถึงการใช้ การเข้าถึงและการเผยแพร่อย่างถูกต้องทั้งทางจริยธรรมและถูกกฎหมาย

28. ผู้รู้สารสนเทศ คุณลักษณะของผู้รู้สารสนเทศ • มีความเป็นอิสระและมีศักยภาพในการเรียนรู้ด้วยตนเอง • มีความต้องการสารสนเทศ • รู้ว่าอะไรคือสารสนเทศที่ตรงกับความต้องการ • สามารถใช้และมีความมั่นใจในสารสนเทศในการแก้ปัญหาได้ • รู้จักใช้เครื่องมือทางเทคโนโลยีต่างๆเพื่อการเข้าถึงและสื่อสารสารสนเทศ

29. ผู้รู้สารสนเทศ ทักษะการรู้สารสนเทศ (Information Literacy Skill) • ทักษะการรู้สารสนเทศ มี 5 ทักษะ • ทักษะที่ 1 การกำหนดความต้องการสารสนเทศหรือเข้าใจปัญหาของตนเอง หมายถึง ความสามารถในการกำหนดคำถามปัญหาและหัวข้อสำคัญที่เกี่ยวข้อง • ทักษะที่ 2 การใช้แหล่งและทรัพยากรสารสนเทศ หมายถึง ความสามารถในการใช้แหล่งและทรัพยากรสารสนเทศ • ทักษะที่ 3 การสืบค้นสารสนเทศ หมายถึงความสามารถในการใช้ฐานข้อมูล รายการบรรณานุกรมทรัพยากร สารสนเทศ

30. ผู้รู้สารสนเทศ ทักษะการรู้สารสนเทศ (Information Literacy Skill) (ต่อ) • ทักษะที่ 4 การประเมินสารสนเทศ • หมายถึง ความสามารถในการประเมินความน่าเชื่อถือของแหล่งทรัพยากรสารสนเทศ เช่น ผู้แต่ง ความถูกต้อง ความทันสมัย • ทักษะที่ 5 การวิเคราะห์ สังเคราะห์ และการเขียนรายงาน • หมายถึง ความสามารถในการวิเคราะห์และการสังเคราะห์เนื้อหาของสารสนเทศเพื่อนำเสนอ การอ้างอิงและการเขียนบรรณานุกรมได้

31. ตระหนักถึงความสำคัญของข้อมูล สารสนเทศ ความรู้ ต่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต จริยธรรมในการใช้สารสนเทศ นำมาใช้ วิเคราะห์ความต้องการ รูปแบบการนำเสนอ การอ้างอิง - วางแผนค้นคว้า - ระดมความคิด - แผนที่ความคิด - ลักษณะสารสนเทศ ทักษะการรู้สารสนเทศ รู้จักแหล่ง/ทรัพยากรสารสนเทศ ลักษณะสำคัญ การนำมาใช้ประโยชน์ ลิขสิทธิ์ และการใช้ที่เป็นธรรม2 ประมวล วิเคราะห์ จดบันทึกสังเคราะห์ วางโครงร่างเรียบเรียงเนื้อหา ค้นหา ประเมิน รู้จักเครื่องมือและกลยุทธ์ในการเข้าถึงสารสนเทศ เกณฑ์ในการประเมิน หลักการอ่านเพื่อการเลือกมาใช้