Bài giảng Ngữ văn 11 - Văn bản: Chí Phèo

2. ʼ A. TÁC GIA I. Vàinét Tiểusử Con người II. Sựnghiệpvănhọc Quanđiểmnghệthuật Cácđềtàichính Phongcáchnghệthuật Cáctácphẩmnổibật III. Kếtluận

3. I. Vàinétvềtácgiả 1. Tiểusử Ông xuất thân từ một gia đình Công giáo bậc trung. Cha ông là ông Trần Hữu Huệ, làm nghề thợ mộc và thầy lang trong làng. Mẹ ông là bà Trần Thị Minh, vừa là nội trợ, làm vườn, làm ruộng và dệt vải. Thuở nhỏ, ông học sơ học ở trường làng. Đến cấp tiểu học và bậc trung học, gia đình gửi ông xuống Nam Định học ở trường Cửa Bắc rồi trường Thành Chung (nay là Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong – Nam Định). Nhưng vì thể chất yếu, chưa kịp thi Thành Chung, ông đã phải về nhà chữa bệnh, rồi cưới vợ năm 18 tuổi.

4. I. Vàinétvềtácgiả 2. Con ngườitácgiả Ônglà một nhà văn và cũng là một chiến sĩ, liệt sĩ người Việt Nam. Ông là nhà văn hiện thực lớn, một nhà báo kháng chiến, một trong những nhà văn tiêu biểu nhất thế kỷ XX.

5. I. Vàinétvềtácgiả 2. Con ngườitácgiả 4/1943, Nam Cao gianhậpHộiVănhóacứuquốcvàlàmộttrongsốnhữngthànhviênđầutiêncủatổchứcnày. Bịđịchkhủngbốgắtgao, ôngphảilánhvềquê. 1946, vớitưcáchlàphóngviên, ôngcùngđoànquân Nam tiếnvàoTrungbộ. 1947, ônglênViệtBắtlàmcôngtácbáochí 1950, thamgiachiếndịchbiêngiới. 1951, ôngmấttrên đườngđicôngtác ở vùngĐịchhậuLiênKhu III do Phápphụckích

6. Nam Cao (1917 - 1951)

7. II. Sựnghiệpvănhọc 1. Quanđiểmnghệthuật a) TrướcCáchmạngthángTám Nghệthuậtphảibámsátcuộcđời, gắnbóvớiđờisống, phảinóilênnỗikhốnkhổcùngquẫncủanhândânlaođộngvìhọmàlêntiếng. “Nghệthuậtkhôngcầnphảilàánhtrănglừadối, khôngnênlàánhtrănglừadối, nghệthuậtchỉcóthểlàtiếngđaukhổkiathoátratừkiếplầm than” (Trăngsáng) Mộttácphẩmvănchương hay cógiátrịphảichứađựngnội dung nhânđạocaocả “… Nó ca tụnglòngthương, tìnhbácái, sựái, sự công bình…Nó làm cho ngườigần người hơn” (Đờithừa)

8. II. Sựnghiệpvănhọc 1. Quanđiểmnghệthuật b) SauCáchmạngthángTám Nam Cao vẫnsángtáctheoquanđiểmđúngđắntíchcựcvớiquanniệm “sốngđãrồihãyviết”

9. II. Sựnghiệpvănhọc 2. Cácđềtàichính a) TrướcCáchmạngthángTám Nam Cao tập trung vào hai đề tài: Người trí thức nghèo vàNgười nông dân nghèo

10. II. Sựnghiệpvănhọc 2. Cácđềtàichính Người trí thức nghèo Tác phẩm: Giăng sáng, Đời thừa, Những truyện không muốn viết…. và tiểu thuyết Sống mòn

11. II. Sựnghiệpvănhọc 2. Cácđềtàichính Người trí thức nghèo Nội dung chính: Nhà văn đã miêu tảsâu sắc tấn bi kịch tinh thần của nhữngngười trí thức nghèo trong xã hội. Giá trị: Phê phán xã hội phi nhân đạođã tàn phá tâm hồn con người đồngthời thể hiện niềm khát khao một cuộcsống có ích, thực sự có ý nghĩa.

12. II. Sựnghiệpvănhọc Người nông dân nghèo 2. Cácđềtàichính Tác phẩm: Chí Phèo, Lão Hạc,Lang Rận, Một bữa no, Một đám cưới, Tư cách mỏ

13. II. Sựnghiệpvănhọc Người nông dân nghèo 2. Cácđềtàichính Nội dung chính: Tập trung khắc họatình cảnh và số phận những người nôngdân nghèo bị đẩy vào đường cùng, bị chàđạp tàn nhẫn, đặc biệt là bị tha hóa, lưu manh hóa. Giá trị: Kết án xã hội tàn bạo đã hủydiệt nhân tính của những người nôngdân hiền lành đồng thời khẳng định phẩmchất và bản chất lương thiện của họ

14. II. Sựnghiệpvănhọc 2. Cácđềtàichính b) SauCáchmạngthángTám Nam Cao là cây bút đi tiên phong của văn học giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Ông viết về người nông dân về cuộc kháng chiến Tác phẩm: Nhật kí ở rừng(1948), Đôi mắt(1948), Chuyện biên giới(1950)

15. II. Sựnghiệpvănhọc 3. Phongcáchnghệthuật Nam Cao là nhà văn có phong cách nghệ thuật độc đáo Luôn hướng tới đời sống tinh thần của con người, nhà văn có biệt tài diễn tả, phân tích tâm lí nhân vật Nam Cao thường viết về cái nhỏ nhặt, bình thường có sức khái quát lớn và đặt ra những vấn đề xã hội lớn lao, nêu những triết lí nhân sinh sâu sắc, quan điểm nghệ thuật tiến bộ Giọng văn tỉnh táo sắc lạnh mà nặng trĩu suy tư; buồn thương chua chát mà đằm thắm yêu thương Ngôn từ sống động tinh tế mà giàn dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói của quần chúng lao động

16. II. Sựnghiệpvănhọc 4. Cáctácphẩmnổibật Tiểuthuyết

17. II. Sựnghiệpvănhọc 4. Cáctácphẩmnổibật Truyệnngắn

18. III. Kếtluận Nam Cao là đại diện xuất sắc của trào lưu văn học hiện thực, một nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn và là một trong những nhà văn tiêu biểu mở đầu cho văn học Cách mạng Việt Nam (1930-1945). Các sáng tác của Nam Cao với quan điểm nghệ thuật tự giác, sâu sắc, tiến bộ và phong cách đặc sắc đã góp phần quan trọng vào sự hoàn thiện ngôn ngữ truyện ngắn, tiểu thuyết và việc cách tân nền văn xuôi Việt Nam theo hướng hiện đại hóa ở nửa đầu thế kỉ XX.

19. B. Tácphẩm I. Tìmhiểuchung Hoàncảnhsángtác Ý nghĩanhanđề Cốttruyện Tómtắt

20. I. Tìmhiểuchung

21. I. Tìmhiểuchung Chí Phèo là một truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn Nam Cao viết vào tháng 2 năm 1941. Chí Phèo là một tác phẩm xuất sắc, thể hiện nghệ thuật viết truyện độc đáo của Nam Cao, đồng thời là một tấn bi kịch của một người nông dân nghèo bị tha hóa trong xã hội. Chí Phèo cũng là tên nhân vật chính của truyện

22. I. Tìmhiểuchung 1. Hoàncảnh sang tác Tác phẩm được viết năm 1941 Đề tài về “Người nông dân nghèo Việt Nam” trước Cách mạng Tháng Tám Giai đoạn xã hội nửa thực dân nửa phong kiến Dựa vào người thật việc thật ở làng quê Nam Cao trước Cách mạng Tháng Tám

23. I. Tìmhiểuchung 2. Ý nghĩanhanđề Ban đầutruyệncótên “Cáilògạchcũ” Năm 1941, tập truyện đầu tay Đôi lứa xứng đôi, tên trong bản thảo là Cái lò gạch cũ, với bút danh Nam Cao do Nhà xuất bản Đời mới Hà Nội ấn hành được đón nhận như là một hiện tượng văn học thời đó. Sau này khi in lạivào 1946, Nam Cao đã đổi tên lạithànhChí Phèo

24. I. Tìmhiểuchung 3. Cốttruyện • Cuộc đời bị bỏ rơi • Bị đẩy vào tù • Ra tù và bị tha hóa • Trở thành tay sai cho Bá Kiến • Gặp Thị Nở và thức tỉnh • Rơi vào bi kịch bị cự tuyệt • Giết Bá Kiến và tự sát

25. I. Tìmhiểuchung 4. Tómtắttruyện Nhân vật cùng tên Chí Phèo – một đứa trẻ mồ côi bị bỏ rơi trong một cái lò gạch cũ. Hắn được người làng chuyền tay nhau nuôi. Lớn lên, Chí Phèo đi ở hết nhà này tới nhà nọ và làm canh điền cho Lý Kiến. Vì ghen tuông vô lí, Lý Kiến đẩy Chí Phèo vào tù. Bảy năm sau Chí Phèo trở về làng trong một bộ dạng khác hẳn của một tay anh chị. Hắn bị Bá Kiến lợi dụng và biến thành tay sai. Hắn trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại, chuyên rạch mặt ăn vạ và gây tai họa cho người trong làng. Mối tình với Thị Nở đã làm Chí Phèo hồi sinh, hắn khao khát làm hòa với mọi người và sống lương thiện. Nhưng bà cô Thị Nở và cái xã hội đương thời đã chặn đứng con đường trở về làm người lương thiện của Chí . Tuyệt vọng, hắn tìm giết Bá Kiến và tự sát. Nghe tin Chí Phèo chết, Thị Nở nhìn xuống bụng và thầm nghĩ đến một cái lò gạch bỏ không, xa đường cái và vắng người qua lại.

27. II. Phân tích

28. 1. LàngVũĐại * Thànhphầndâncư:Phứctạp, chia thànhnhiềutầnglớp: + Vaivế bề trên: Bá Kiến, tưĐạm, độiTảo, bátTùng + Cùngđinhthahóa: Chí Phèo, NămThọ, BìnhChức. + Dânlàng: Ngườilaođộnghiềnlành, an phận. * Quanhệxãhội: - Thốngtrị >< thốngtrị: Hai mặtgầmgènhau Giữthếgiữmiếng - Thốngtrị >< bịtrị: Ápbứcbóclột Đốikháng gay gắt - Bịtrị - bịtrị: ghétlôithôi, nặngđịnhkiến Thờ ơ thiếuthôngcảm → Làng, xãphongkiếnképkín, tùđọng, ngộtngạt, khôngổnđịnh  HìnhảnhchânthựcthunhỏcủaxãhộiViệt Nam trước CMT8

29. 2. NhânvậtBáKiến • Đặcđiểm con người: - Giọngquátrất sang - TiếngcườiTàoTháo - Lốinóingọtnhạt  Đầycátính, rấtấntượng • Phươngchâm, thủđoạnthốngtrị - “Mềmnắm, rắnbuông” - “Thứnhấtsợkẻanhhùng - Thứhaisợkẻcốcùngliềuthân”.- “Bámthằngcótóc, aibámthằngtrọcđầu”. - “Giànéođứtdây - Hãyngấmngầmđẩyngười ta xuốngsông, nhưngrồilạidắtnólênđểnóđềnơn...”  Khônngoanxảoquyệt

30. 2. NhânvậtBáKiến • Bákiếnchết: Tháiđộmọingười - Mừng - Ngờvực  Phảnánhthựctrạngxãhộikhôngổnđịnh Giátrịhiệnthựcvà ý nghĩaphêphánrấtsâusắc.

31. 3. NhânvậtThịNở • Ngoạihình: xấuxí • “Xấu ma chêquỷhờn” • “Cáimặtcủathịđíchthựclà 1 sựmỉamaicủahóacông: nóngắnđếnnỗingười ta cóthểtưởngbềnganglớnbềdài, thếmàhaimánólạihópvàomớithậtlà tai hại.” • “Cáimũithìvừangắn, vừa to, vừađỏ,vừasầnsùinhưvỏ cam sành.” • “Cáimôicũngcố to chokhôngthuacáimũi, đãthếthịlạiăntrầuthuốc, 2 môidàyđượcbồichodàythêm, đãthếnhữngcáirăngrất to lạichìara.” • Tínhtình: • Ngẩnngơ, vôduyên • Nhânhậu • Tìnhtrạng: 30 tuổivẫn ế chồng • → Vẻđẹpbêntrongtỏarangoài

32. 4. HìnhtượngnhânvậtChíPhèo

33. a. Lai lịch, bản chất con người - Lai lịch: Con hoang  Con nuôi  Đi ở => Bị bỏrơi, mồcôi, vôgiacư  Đángthương.- Bảnchất: + Sốngbằngsứclaođộngcủachínhmình. + Hiềnnhưđất. + CảmthấynhụcvàsợkhibàBa bắtlênbópchân  Tựtrọngvàcó ý thựcvềnhânphẩm + Có aoướcnhonhỏvề mộtcuộcsốnggiađìnhhạnhphúc, giản dị, bìnhthường.  Chí Phèo có mộttâmhồntrongsáng, bảnchấtlươngthiện. * ChíPhèobịđẩyvàotù do cơnghenvôcớcủaBáKiến. Saubảy, támnăm, ChíPhèotrởthành con ngườikháchẳn

34. b. Quátrìnhthahoá - Hìnhdạng: + Đầu: Trọclốc. + Răng: Trắnghớn. + Mặt; Đen, cơngcơng. + Mắt: Gườmgườm. + Ngực: Phanh, chạmtrổ.  Trônggớmchết! - Tínhcách: + Uốngrượu, chửibới, đậpđầu, rạchmặtănvạ, dọanạt, ănquỵt,… + Đòinợ, ứchiếp, pháphách, đâmchém, mưuhại,…  Là taysaiđắclựccủa Bá Kiến.

35. b. Quátrìnhthahoá - Tínhcách: + Baogiờcũng say, chưabaogiờtỉnhtáo. + Tácquáidânlàng.+ Phábaonhiêucơnghiệp, đậpnátcảnhyênvui, đạpđổhạnhphúc, làmchảymáuvànướcmắtcủabaonhiêungườilươngthiện.  Con quỷdữcủalàng Vũ Đại.  ChíPhèolàsảnphẩmcủachếđộnhàtùđentối, củasựápbứctànkhốc; làhiệntượngngườilaođộnglươngthiệnbịđẩyvào con đườnglưumanh, bịtànphávềnhânhình, bịhuỷdiệtnhântính

36. c. Quátrìnhthứctỉnh • Thức tỉnh tính người Thứctỉnhbảnnăngcủa con người.- Nhậnbiếtđượccuộcsống: + Thị giác: Cảmnhậntrờiđãsáng… + Thínhgiác: Biếtnghenhữngâmthanhquenthuộccủacuộcsống. + Cảmgiác, cảmxúc: Bângkhuâng, lòngmơhồbuồn; nhớvề quá khứ, nghĩngợivềhiệntạivàtươnglai; hắnthấyhắnđãgià mà vẫncôđộc.  Ý thứcđượctìnhtrạngthânphậnmình.

37. c. Quátrìnhthứctỉnh - ThịNởcùngbátcháohành ChíPhèongạcnhiênxúcđộnglầnđầutiênđượcmộtngườicho + Tìnhcảm: Ngạcnhiên.  Mắtươnướt  Cảmđộng.  Bângkhuângvừavuivừabuồnnhưlà ănnăn.  Thấylòngtrẻ con, muốnlàmnũng.  Vui, cườithậthiền, nóichuyện, đùa, cảmnhậnđượchạnhphúc. Đó là bảntínhcủahắn, ngàythường bị lấpđi.  ChínhtìnhngườicủaThịNởđãthứctỉnhtínhngườitrong Chí Khaokhátlàmngườilươngthiện

38. c. Quátrìnhthứctỉnh - Linhhồnđãtrởvề : “Trờiơi! Hắnthèmlươngthiện, hắnmuốnlàmhoàvớimọingườibiếtbao!” Thôithúccháybỏng.- Hi vọng: “ThịNở sẽ mởđườngchohắn”, sẽ là cầunốiđưa Chí Phèotrởlạixãhộilươngthiện.ThịNởtừchốithông qua bàcô(đạidiệnchođịnhkiếnxãhội).  Cầunối bị cắtđứt, xãhộikhôngchấpnhận.  Chí Phèorơivào bi kịchđauđớn: Bị cựtuyệtquyềnlàmngườilươngthiện.

39. c. Quátrìnhthứctỉnh • Đòi quền làm người lương thiện Phảnứng, hànhđộng: + Nghĩngợi. Ngẩnngười, sửngsốt . Níukéonhưngkhôngđược. + Uốngrượu - cànguốngcàngtỉnh. Buồn, thoangthoảnghơicháohành. + Ômmặtkhócrưngrức. + Xáchdaođi - đếnnhà Bá Kiến.Nhậnthứcsâusắckẻthù  Con ngườivậtchấtthì say nhưng con ngườitinhthầnlạitỉnh.

40. c. Quátrìnhthứctỉnh + Chí Phèogiết Bá Kiến:  Hànhđộngtrảthù.  Tiêuđiệtcáiác. Sựphảnkháng + Chí Phèotựsát. Sự cùngđườngbếtắc.  Chí Phèochếttrênngưỡngcửatrởvề vớicuộcđời. - Lờinói: “Tao muốnlàmngườilươngthiện”, “Ai chotaolươngthiện ? Làmthếnào... ?”  Tiếngkêucứunhânphẩmkhẩnthiết.  Lờitốcáosâusắc, tiếngchungđòiquyềnlàmngười.  ChíPhèolàđiểnhìnhchongườilaođộngnghèobịthahoá nhưngcuốicùngthứctỉnh.

41. III. Tổngkết

42. 1. Giátrịnội dung • Giátrịhiệnthức • Giátrịnhânđạo • Sự đàn áp, bóc lột và tàn ác của bọn thực dân, phong kiến đối với những người nông dân trong xã hội xưa • Số phận của người nông dân Việt Nam trước cách mạng lại vô cùng thê thảm, bần cùng và trở thành lưu manh. Họ bị đẩy vào con đường tha hóa, lưu manh hóa và cái chết là điều tất yếu để giải thoát họ khỏi những đau khổ. • Lời kết án đanh thép xã hội thực dân, phong kiến tàn bạo đã phá cả thể xác và tâm hồn người nông dân lao động hiền lành, chất phác.

43. 2. Giátrịnghệthuật • Nghệthuậtđiểnhìnhhoánhânvật • Nghệthuậtmiêutảtâmlítàitình • Cốt truyện độc đáo, các tình tiết giàu kịch tính, luôn biến hoá mang lại nhiều bất ngờ cho người đọc • Cáchdẫnchuyệnlinhhoạtvàvôcùnghấpdẫi • Ngônngữ, giọngđiệusinhđộng