Vấn đề dạy học thơ Hồ Xuân Hương trong chương trình ngữ văn 7 Trung học cơ sở

PhÇn më ®Çu PhÇn më ®Çu I. LÝ do chän ®Ò tµi: Nh- chóng ta ®· biÕt, sù tr-êng tån, h-ng thÞnh vµ ph¸t triÓn cña mçi mét quèc gia, mét d©n téc nãi riªng, cña nh©n lo¹i nãi chung th× b¶n th©n nã ph¶i lµ sù kÕt tinh gi÷a ba yÕu tè vÒ: ChÝnh trÞ- Kinh tÕ- V¨n ho¸. C¶ ba nh©n tè nµy tuy ®øng riªng biÖt nh-ng l¹i bæ xung, hç trî cho nhau theo quan ®iÓm biÖn chøng duy vËt. Nh-ng ë ®©y t«i muèn nhÊn m¹nh ®Õn lÜnh vùc v¨n ho¸ ! V× sao l¹i nh- vËy ? Së dÜ v¨n ho¸ lµ mét ph¹m trï rÊt réng, nã bao hµm çc gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn, trong ®ã yÕu tè cÊu hîp nªn chiÒu dµi v¨n ho¸ lµ gi¸o dôc.V× vËy, gi¸o dôc cã vai trß cã mét vai trß ®Æc biÖt quan träng trong cuéc sèng cña mçi con ng-êi, cña toµn x· héi. ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh nªn n¨ng lùc vµ nh©n çch cña con ng-êi. Gi¸o dôc ®· trë thµnh t©m ®iÓm cña mäi thêi ®¹i, lµ sîi chØ ®á xuyªn xuèt chiÒu dµi lÞch sö cña mçi quèc gia, mçi d©n téc. ë n-íc ta gi¸o dôc ®· cã mét lÞch sö l©u dµi,g¾n liÒn víi nh÷ng b-íc ph¸t triÓn cña d©n téc. Gi¸o dôc lu«n lu«n ®-îc ®Æc biÖt coi träng, nhµ tr-êng chÝnh lµ çi n«i ®µo t¹o nh©n tµi: HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ quèc gia. M«n v¨n nãi chung ®· trë thµnh m«n häc chÝnh thøc, quan träng cho nÒn gi¸o dôc cña mäi thê ®¹i. Trong giai ®o¹n hiÖn nay §¶ng vµ Nhµ n-íc lu«n quan t©m,ch¨m lo ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc vµ kh¼ng ®Þnh r»ng: §Çu t- cho gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ sù s¶n sinh tµi n¨ng, n¨ng lùc vµ nh©n çch ®Ó lµm cho cuéc sèng con ng-êi vµ x· héi ngµy mét ph¸t triÓn ®i lªn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. §Ó lµm nªn nh÷ng thµnh qu¶ ®ã, ngµnh gi¸o dôc n-íc ta ®· chó träng ®Õn sù toµn diÖn cña çc m«n häc, vÒ ®æi míi ch-¬ng tr×nh bé m«n, ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, ®æi míi s¸ch gi¸o khoa, trong ®ã çc m«n gi¸o dôc nh©n v¨n cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong trong ch-¬ng tr×nh häc trung häc c¬ së. M«n ng÷ v¨n cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong nhµ tr-êng tõ x-a ®Õn nay, v× v¨n häc chÝnh lµ: “ V¨n häc lµ nh©n häc ” ( M.Gor. ki ). M«n ng÷ v¨n trong nhµ trêng phæ th«ng nãi chung , ë cÊp trung häc c¬ së nãi riªng ®· gãp phÇn gi¸o dôc häc 1 https://tailieutieuhoc.com/

sinh tinh thÇn yªu n-íc, ý thøc céng ®ång, t×nh c¶m trong s¸ng tèt ®Ñp, nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n l©u bÒn lµm cho cong ng-êi gÇn gòi ,yªu th-¬ng nhau h¬n, sèng cã môc ®Ých, lÝ tëng, hoµi b·o. Nãi chung, m«n ng÷ v¨n híng häc sinh tíi “ch©n- thiÖn-mÜ ” cña cuéc ®êi, híng tíi nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n nhÊt. Trong ®ã vÊn ®Ò cÇn ®i s©u t×m hiÓu ph©n m«n v¨n häc (v¨n b¶n v¨n ch-¬ng) trong ch-¬ng tr×nh ng÷ v¨n cÊp trung häc c¬ së. Çc v¨n b¶n v¨n ch-¬ng ®-a vµo gi¶ng d¹y ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, phong phó vÒ néi dung, kh¬i dËy ë häc sinh nh÷ng høng thó, say mª,nh÷ng xóc c¶m, t×nh c¶m tèt ®Ñp. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò ®Æt ra: Lµm thÕ nµo ®Ó ng-êi gi¸o viªn cã thÓ khai th¸c ®-îc nh÷ng khuynh h-íng gi¸o dôc thÈm mÜ cña t¸c phÈm v¨n ch-¬ng vµ ®Þnh h-íng nh÷ng t¸c ®éng cña t¸c phÈm trong viÖc gi¸o dôc vµ gi¸o d-ìng tri thøc, thÈm mÜ v¨n häc, ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt nh©n çch cho häc sinh. Trong thùc tÕ, viÖc tiÕp cËn t¸c phÈm v¨n ch-¬ng cña häc sinh bËc THCS lµ rÊt h¹n chÕ, cïng víi thêi l-îng cho t×m hiÓu v¨n b¶n l¹i gãi gän trong kho¶ng thêi gian cña mét tiÕt häc. ChÝnh v× vËy çc em n¾m b¾t v¨n b¶n mét çch m¬ hå, råi quªn sau ®ã kh«ng l©u. T×nh tr¹ng häc sinh ng¹i häc vµ kh«ng thÝch häc v¨n lµ phæ biÕn, kh¶ n¨ng nghe-nãi-®äc-viÕt ngµy cµng h¹n chÕ h¬n. Trong ch-¬ng tr×nh ng÷ v¨n, phÇn v¨n häc Trung ®¹i sè l-îng v¨n b¶n cßn Ýt, ®©y l¹i lµ phÇn khã tiÕp cËn víi häc sinh, v× c©u tõ, ý tø s©u sa, häc ®Êy nh-ng l¹i kh«ng hiÓu, hoÆc hiÓu mê hå vµ nhiÒu khi hiÓu thiªn lÖch nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mÜ cña t¸c phÈm. §©y lµ ®iÒu b¨n kho¨n, tr¨n trë cña nhiÒu gi¸o viªn d¹y v¨n. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu vÒ ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ häc v¨n b¶n v¨n ch-¬ng sao cho hiÖu qu¶ nhÊt, ®Æc biÖt lµ viÖc d¹y häc çc v¨n b¶n cæ Trung ®¹i Tõ vÞ trÝ,vai trß ®Æc biÖt quan träng cña ph©n m«n v¨n häc trong nhµ tr-êng X· héi chñ nghÜa lµ : ViÖc gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n ch-¬ng qua mçi giê häc gãp phÇn quan träng trong viÖc h×nh thµnh thÕ giíi quan, ®¹o ®øc,ý thøc lÞch sö, hiÓu biÕt v¨n häc, h×nh thµnh trÝ t-ëng t-îng vµ t×nh c¶m cho häc sinh. Vµ gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nh©n çch cña con ng-êi míi XHCN. Chän ®Ò tµi:“ VÊn ®Ò d¹y häc th¬ Hå Xu©n H- ¬ng trong ch- ¬ng tr×nh ng÷ v¨n 7 Trung häc c¬ së”, t«i mong muèn ®îc ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó 2 https://tailieutieuhoc.com/

gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶ th¬ N«m Hå Xu©n H¬ng th«ng qua v¨n b¶n “B¸nh tr«i níc”. Gióp häc sinh cã çi nh×n toµn diÖn vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña nhµ th¬ n÷ ®éc ®¸o vµo bËc nhÊt cña v¨n häc Trung ®¹i nãi riªng vµ v¨n häc ViÖt nam nãi chung. Còng nh- nhËn ra nÐt ®éc ®¸o vÒ phong çch th¬ Hå Xu©n H-¬ng. II. T×NH h×nh nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Hå Xu©n H-¬ng cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu phøc t¹p, ch-a gi¶i quyÕt døt kho¸t ®-îc. Çc s¸ch viÕt hoÆc in trong thÕ kØ XIX vÒ nhµ th¬ ch-a nhiÒu. Nh-ng tªn tuæi vµ th¬ cña Xu©n H-¬ng l¹i gÇn gòi quen thuéc víi mäi ng-êi. Hµng v¹n tÇm lßng cña nh÷ng ng-êi ch©n lÊm tay bïn tõ l©u ®· n©ng niu, ch¾t läc tõng vÇn th¬ nhá cña bµ. Kh«ng chØ quÇn chóng lao ®éng biÕt vµ yªu mÕn th¬ Hå Xu©n H-¬ng mµ ngay c¶ nh÷ng ng-êi thuéc tÇng líp trªn cña x· héi phong kiÕn còng mÕn phôc Hå Xu©n H-¬ng , Miªn ThÈm , mét nhµ th¬ danh tiÕng cña triÒu NguyÔn ®· tõng xãt th-¬ng cho cuéc ®êi Hå Xu©n H-¬ng , ch¾c h¼n «ng còng tõng ®äc th¬ cña n÷ sÜ nh-ng cã lÏ còng nh- t©m lÝ chung cña nh÷ng trÝ thøc phong kiÕn lµ Ýt nhiÒu biÕt gi¸ trÞ cña Hå Xu©n H¬ng, nhng vÉn gi÷ mét th¸i ®é “ kÝnh nhi viÔn chi” nh vËy ®ã. Nh vËy cã thÓ thÊy trong thÕ kØ XIX rÊt Ýt nh¾c ®Õn tªn tuæi còng nh- t¸c phÈm cña nhµ th¬ nµy. B-íc sang ®Çu thÕ kØ XX,mét tÇng líp trÝ thøc míi xuÊt hiÖn, cã çi nh×n cuéc sèng cëi më, phãng kho¸ng h¬n, cho nªn th¬ Hå Xu©n H-¬ng ®èi víi hä kh«ng nh÷ng kh«ng cã g× ph¶i l¶ng tr¸nh, khiÕp sî, mµ tr¸i l¹i hä cßn t×m thÊy tropng ®ã mét tiÕng nãi t¸o b¹o, cëi më. Sè ng-êi nµy b¾t ®Çu s-u tÇm th¬ Xu©n H-¬ng in thµnh s¸ch, viÕt truyÖn vÒ cuéc ®êi cña nhµ th¬, viÕt tiÓu luËn, nghiªn cøu,phª b×nh. Th¬ Hå Xu©n H-¬ng ®-îc giíi thiÖu vµ ®¸nh gi¸ trong: Xu©n H-¬ng thi tËp cña Xu©n Lan (1913) , Nam thi hîp tuyÓn cña NguyÔn v¨n Ngäc ( 1927) , N÷ l-u v¨nhäc sö cña Lª D- ( 1929), trong Quèc v¨n trÝch diÔm råi ViÖt nam v¨n häc sö yÕu cña D-¬ng qu¶ng Hµm (1940), Thi v¨n b×nh chó cña Ng« TÊt Tè ( 1943), Kinh thiViÖt nam cña Tr-¬ng Töu (1940)…Cã ng-êi viÕt chuyªn ®Ò vÒ Hå Xu©n H-¬ng nh- NguyÔn V¨n Thanh viÕt Hå Xu©n H-¬ng ,t¸c phÈm,th©n thÕ vµ v¨n tµi ( 1936), Hoa B»ng viÕt Hå Xu©n H-¬ng ,nhµ th¬ çch m¹ng ( 1950)… Trong giíi 3 https://tailieutieuhoc.com/

nghiªn cøu, phª b×nh Xu©n H-¬ng næi bËt lªn hai khuynh h-íng ®¸nh gi¸ ®èi lËp nhau mét çch râ rÖt. Khuynh h-íng thø nhÊt lµ nh÷ng ng-êi m¹t s¸t, chØ trÝch Xu©n H-¬ng nh- Tr-¬ng Töu, NguyÔn V¨n Hanh ; Khuynh h-íng thø hai hÕt søc t¸n tông, ca ngîi th¬ cña Xu©n H-¬ng nh- nhµ nghiªn cøu Hoa B»ng, Hoµng Thóc Tr©m. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c cã th¸i ®é thËn träng,dÌ dÆt h¬n khi ®¸nh gi¸ th¬ Xu©n H-¬ng nh- Lª D- , T¶n §µ…Tuy nhiªn çc çch nh×n,®¸nh gi¸ cña çc nhµ nghiªn cøu kh«ng ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c. MÆc dï cã nh÷ng t×m tßi, kh¸m ph¸ nhÊt ®Þnh nh-ng nh×n chung ch-a cã mét ng-êi nµo chó ý ®Õn vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt lµ néi dung x· héi s©u s¾c trong s¸ng t¸c cña Hå Xu©n H-¬ng. Sau çch m¹ng th¸ng T¸m, chñ yÕu lµ sau hoµ b×nh lËp l¹i 1954, çc nhµ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c ®· viÕt nhiÒu bµi nghiªn cøu, phª b×nh Hå Xu©n H-¬ng ®-îc ®¨ng t¶i r¶i r¸c trªn çc b¸o vµ t¹p chÝ V¨n T©n-1955 xuÊt b¶n cuèn Hå Xu©n H-¬ng víi çc giíi phô n÷,v¨n häc vµ gi¸o dôc ;trong L-îc th¶o lÞch sö v¨n häc viÖt nam - Nhãm Lª QuÝ §«n ( 1957) S¬ th¶o lÞchsö v¨n häc ViÖt nam cña V¨n T©n, Hoµi Thanh, NguyÔn §æng Chi…(1959), trong çc gi¸o tr×nh v¨n häc ë çc tr-êng ®¹i häc nh- §¹i häc s- ph¹m,§¹i häc Tæng hîp. Çc nhµ nghiªn cøu ®Òu nhÊt trÝ víi nhau nhiÒu vÊn ®Ò kh¸ c¬ b¶n. Mäi ng-êi ®Òu thõa nhËn Xu©n H-¬ng lµ mét nhµ th¬ cã tinh thÇn nh©n ®¹o chñ nghÜa cao, t¸c phÈm cña Xu©n H-¬ng cã ý nghÜa phª ph¸n x· héi phong kiÕn, nghÖ thuËt ng«n ng÷ trong th¬ Xu©n H-¬ng ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é ®iªu luyÖn vµ cã tÝnh d©n téc s©u s¾c…Tuy nhiªn møc ®é ®¸nh gi¸ nh÷ng vÊn ®Ò Êy ë mçi ng-êi vÉn cã kh¸c nhau, vµ vÒ mét sè vÊn ®Ò nhÊt ®Þnh, ý kiÕn còng cßn m©u thuÉn. Nhµ nghiªn cøu Thanh L-¬ng, nh×n nhËn Hå Xu©n H-¬ng theo tinh thÇn cña mét nhµ sö häc: “Hå Xu©n H¬ng vµ Cèng Quúnh ®· ®¹i diÖn cho tinh thÇn cña thêi ®¹i hä, vµ lµ kÎ b¸o hiÖu cña cuéc khëi nghÜa T©y S¬n. Víi Xu©n H-¬ng vµ Cèng Quúnh lµ mét çi g× t¬ng tù nh B«cax¬, Rab¬le vµ XÐcv¨ngtÐt” (LÞch sö ViÖt nam tãm t¾t) Nhµ th¬ Xu©n DiÖu gäi Xu©n H¬ng lµ “Bµ chóa th¬ N«m”ca ngîi Hồ Xu©n H¬ng mét çch ®Çy nhiÖt t×nh: “ Mét t©m hån thµnh khÈn, s©u s¾c,cã dòng khÝ, 4 https://tailieutieuhoc.com/

t¸o gan, mét hån th¬ hÕt søc ®éc ®¸o, cã nh÷ng dông ý rÊt tèt lµ chèng sù bãp nghÑt con ng-êi cña çi x· héi phong kiÕn tµn t¹, bªnh vùc phô n÷, yªu ®Êt n-íc vµ b×nh d©n…th¬ rÊt hay,hay vµo lo¹i nh÷ng thiªn tµi v¨n häc bËc nhÊt cña d©n téc ta”(Ba thi hµo d©n téc -1959 ). Cßn V¨n T©n, bªn c¹nh nh÷ng lêi khen cã phÇn dÌ dÆt,l¹i chó ý v¹ch ra nh÷ng thiÕu sãt trong th¬ Hå Xu©n H¬ng : “ Xu©n H¬ng c¨m ghÐt ®¹o ®øc,lÔ gi¸o phong kiÕn, nh-ng bµ chØ c¨m ghÐt nh- mét ng-êi phô n÷…V× thÕ mòi nhän ®Êu tranh cña Xu©n H-¬ng th-êng chØ chÜa vÒ phÝa lÔ gi¸o, ®¹o ®øc phong kiÕn, hay ë mÆt sinh ho¹t th-êng cã h¹i cho phôi n÷ nhiÒu h¬n c¶…§äc th¬ bµ ng-êi ta thÊy bµ lín tiÕn chöi vang lªn, nh-ng tiÕng chöi cña bµ chØ nh¾m vµo tay ch©n chÕ ®é phong kiÕn,cßn b¶n th©n chÕ ®é phong kiÕn th× bµ kh«ng ®éng tíi”. ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ vÒ çc s¸ng t¸c cña Hå Xu©n H-¬ng ®Õn nay vÉn cßn nan gi¶i, khã kh¨n, cuéc hµnh tr×nh ®i t×m lêi gi¶i ®¸p tho¶ ®¸ng cho th¬ Hå Xu©n H-¬ng vÉn ®ang tiÕp diÔn. III. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô ®Ò tµi Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ tõ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp nhµ th¬ Hå Xu©n H¬ng, ®Ó híng dÉn häc sinh hiÓu cô thÓ, thÊu ®¸o V¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” trong ch-¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 7. Phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y th¬ Hå Xu©n H-¬ng cña gi¸o viªn vµ häc tËp th¬ tr÷ t×nh Trung ®¹i cña häc sinh cã hiÖu qu¶ nhÊt. IV §èi t- îng vµ pham vi nghiªn cøu + Ph¹m vi cña ®Ò tµi: §Ò tµi nghiªn cøu nµy chØ ¸p dông cho ®èi t-îng gi¶ng d¹y, häc tËp ng÷ v¨n líp 7 Trung häc c¬ së, phÇn v¨n häc Trung ®¹i. + §èi t- îng: Häc sinh líp 7- Tr-êng trung häc c¬ së Phô Kh¸nh HuyÖn H¹ Hoµ - TØnh Phó Thä. + B¶n th©n t«i ®· s-u tÇm, ®äc nghiªn cøu vÒ lÝ luËn v¨n häc vÒ nh÷ng tµi liÖu cã liªn quan ®Õn cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña nhµ th¬ Hå Xu©n H-¬ng, tham kh¶o çc bµi v¨n mÉu trong s¸ch tham kh¶o hiÖn hµnh, çc bµi nghÞ luËn phª b×nh v¨n häc, 5 https://tailieutieuhoc.com/

s¸ch gi¸o viªn, s¸ch thiÕt kÕ ng÷ v¨n 7 …Trªn c¬ së ®ã, t«i h-íng dÉn häc sinh t×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ ,t¸c phÈm, ®i s©u ph©n tÝch gi¸ trÞ cña v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc”. V. Ph- ¬ng ph¸p nghiªn cøu. §Ó thùc hiªn ®Ò tµi nµy t«i sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p chñ yÕu sau: 1.§äc tµi liÖu, tham kh¶o ý kiÕn cña thÇy gi¸o Vò Anh TuÊn. 2.Dïng ph-¬ng ph¸p kh¶o s¸t: KiÓm tra häc sinh vÒ viÖc tiÕp nhËn v¨n b¶n. 3.Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch v¨n b¶n tr÷ t×nh. 4.Ph-¬ng ph¸p hÖ thèng kiÕn thøc. 5.Ph-¬ng ph¸p dù giê, trao ®æi víi ®ång nghiÖp vµ häc sinh. VI. KÕt cÊu cña ®Ò tµi §Ò tµi gåm c¸c phÇn: •PhÇn më ®Çu. •PhÇn néi dung: + Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung + Ch-¬ng II: Nghiªn cøu khoa häc + Ch-¬ng III: Thùc hµnh - thÓ nghiÖm •PhÇn kÕt luËn. 6 https://tailieutieuhoc.com/

PhÇn néi dung Ch-¬ng I: nh÷ng vÊn ®Ò chung I. C¬ së lÝ luËn Mét c©u hái ®Æt ra lµ: D¹y häc v¨n ®Ó lµm g× ? C©u hái t-ëng nh- ®¬n gi¶n Êy ®É thµnh nçi tr¨n trë cña biÕt bao thÕ hÖ gi¸o viªn d¹y v¨n: D¹y çi g× ? D¹y nh- thÕ nµo ? D¹y ®Ó lµm g× ? VÊn ®Ò ®Æt ra th-êng chung chung lµ: ®Ó gi¸o dôc, ®Ó më réng t©m hån, më réng nhËn thøc, nhËn thøc çi ®Ñp cña con ng-êi cña chÕ ®é…D¹y häc v¨n cã më réng vèn tõ ph¸t triÓn ng«n ng÷ nh-ng kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých chÝnh. §iÒu ®¸ng chó ý lµ mäi chøc n¨ng phong phó vµ ®a d¹ng cña v¨n ch-¬ng ®Òu quay quanh vµ th«ng qqua chøc n¨ng nhËn thøc çi ®Ñp. Çi ®Ñp trong v¨n häc nghÖ thuËt ®-îc x©y dùng chÊm ph¸ b»ng chÊt liÖu ng«n ng÷ l¹i rÊt kú l¹ lµ kh«ng bao giê x¸c ®Þnh vµ lu«n lu«n ph¸t triÓn theo mçi ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i, kh¸ch quan vµ chñ quan ë mçi ng-êi ®äc, ë mçi d©n téc. Môc ®Ých cña d¹y häc v¨n chÝnh lµ kÝch thÝch mét çi ®Ñp trong v¨n häc nghÖ thuËt ®-îc ph¸t triÓn vµ sinh s«i n¶y në trong t©m hån häc sinh ë mçi thêi ®¹i. §· lµ v¨n häc ph¶i ®em l¹i cho ng-êi ta kho¸i c¶m thÈm mü, kho¸i c¶m Êy vËn ®éng theo h-íng nµo trong t©m linh ng-êi ®äc, ng-êi c«ng d©n lµ mét vÊn ®Ò hoµn toµn kh¸c cña ng-êi d¹y vµ ng-êi häc. VÊn ®Ò ®Æt ra trong d¹y häc hiÖn ®¹i lµ ph¶i gi¶i quyÕt ®-îc çi kh¸i qu¸t míi ®i vµo çi cô thÓ. Tinh thÇn c¬ b¶n ®Çu tiªn cña lÝ luËn d¹y häc ph¸t triÓn lµ ®i tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ. Tõ bèn ph-¬ng ph¸p lín cña nghµnh lÝ luËn d¹y häc khi vËn dông vµo mçi nghµnh khoa häc ng-êi ta ®· t×m ra bèn ph-¬ng ph¸p lín trong d¹y v¨n: ph-¬ng ph¸p ®äc s¸ng t¹o; ph-¬ng ph¸p gîi t×m; ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu; ph-¬ng ph¸p t¸i t¹o vµ sù ®an xen cña çc ph-¬ng ph¸p. §ång thêi khi chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n ch-¬ng, cã nhiÒu con ®-êng, tõ tr-íc ®Õn nay vÉn th-êng chia ®o¹n, hoÆc " bæ däc" theo nh©n vËt hoÆc theo tuyÕn nh©n vËt… ViÖc lµm nµy nhiÒu khi còng h÷u hiÖu, nh-ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng "tróng vÊn ®Ò", vµ xem chõng nh÷ng con ®-êng nµy chØ phï hîp víi viÖc gi¶ng ý v¨n, 7 https://tailieutieuhoc.com/

chø kh«ng ph¶i chiÕm lÜnh t¸c phÈm nghÖ thËt qua h×nh t-îng. §ã lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc cò, lµm cho søc s¸ng t¹o cña ng-êi häc mê nh¹t. Mét vÊn ®Ò cña ph-¬ng ph¸p d¹y häc cò lµ ng-êi thÇy ®ãng vai trß chñ ®¹o, ®em ch©n lÝ ®Õn cho häc sinh, b¾t ph¶i th-a nhËn ch©n lÝ, thÕ nµy , thÕ kia. Vai trß cña häc sinh bÞ lu mê trong viÖc tiÕp nhËn v¨n b¼n v¨n ch-¬ng. V« h×nh chung ph©n m«n v¨n häc ®· dÇn mÊt ®i c¸i chÊt nghÖ thuËt cña h×nh t-îng v¨n häc, mµ chØ cßn lµ sù kh« khan, rËp khu«n trong ph-¬ng ph¸p d¹y häc v¨n, lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña giê häc v¨n ch-¬ng, lµm mÊt dÇn sù høng thó häc tËp vµ yªu thÝch v¨n häc, chø kh«ng nãi g× ®Õn viÖc t×m tßi vµ s¸ng t¹o nghÖ thuËt. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ tån t¹i l©u nay trong d¹y häc v¨n, ®Ó ph©n m«n v¨n thùc sù ®em l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc nh©n v¨n trong nhµ tr-êng phæ th«ng, th× vÊn ®Ò ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc v¨n ®-îc ®Æc biÖt chó träng. NÕu nh- Ph-¬ng ph¸p lµ linh hån cña mét néi dung ®ang vËn ®éng. Th× linh hån cña v¨n ch-¬ng ®ang vËn ®éng trong nhËn thøc cña ng-êi d¹y vµ ng-êi häc v¨n nh- thÕ nµo ? VÊn ®Ò ®æi míi ë ®©y chÝnh lµ: thay ®æi lèi d¹y häc truyÒn thô mét chiÒu sang d¹y häc theo "Ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc" nh»m gióp häc sinh ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o, rÌn luyÖn thãi quen vµ kh¶ n¨ng tù häc…t¹o niÒm tin, niÒm vui, høng thó trong häc tËp. Trong ®ã d¹y häc Nªu vÊn ®Ò ®-îc xuyªn xuèt trong viÖc d¹y häc v¨n b¶n v¨n ch-¬ng. Ph-¬ng ph¸p daþ häc th¬ tr÷ t×nh nãi chung vµ th¬ tr÷ t×nh Trung ®¹i nãi riªng (th¬ §-êng luËt) ®-îc ®-a ra bëi nh-ng yªu cÇu chÆt chÏ. Nã kh¸c h¼n víi viÖc d¹y häc c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c. ChÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ ®Æc tr-ng thÓ lo¹i tr÷ t×nh trung ®¹i I-1. Yªu cÇu d¹y th¬ tr÷ t×nh nãi chung. - Ph¶i kh¸m ph¸ b»ng ®-îc c¶m høng chñ ®¹o cña v¨n b¶n ch÷ t×nh, vµ t©m tr¹ng ®iÓn h×nh cña h×nh t-îng c¶m xóc. - X¸c ®Þnh râ sù vËn ®éng c¶m xóc vµ cao trµo cña h×nh t-îng ®Ó viÖc gi¶ng d¹y v¨n b¶n cã träng t©m, träng ®iÓm, kh«ng lan man tuú tiÖn. - §Æt t¸c phÈm tr÷ t×nh vµo hÖ thèng thi ph¸p t¸c gi¶ vµ c¶ thi ph¸p thêi ®¹i cña t¸c 8 https://tailieutieuhoc.com/

gi¶ ®Ó ph¸t hiÖn râ nh÷ng nÐt phong çch riªng trong v¨n b¶n. §ã lµ vÒ: ( t- t-ëng, ng«n ng÷, çch thÓ hiÖn, cÊu tróc, h×nh ¶nh…) - CÇn lµm râ ®-îc ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh vÒ nh©n vËt tr÷ t×nh, çi t«i tr÷ t×nh, h×nh t-îng c¶m xóc trong v¨n b¶n, v× nhiÒu khi nã kh«ng ®ång nhÊt trong cïng mét thÓ lo¹i v¨n häc. - Ph¶i chó ý ®Õn viÖc ®äc v¨n b¶n, lét t¶ ®-¬c çi hån cña c©u tõ ( ®äc s¸ng t¹o, ®äc diÔn c¶m) t¹o ra sù céng h-ëng gi÷a ng-êi d¹y, ng-êi häc. Vµ sù tiÕp nhËn v¨n b¶n mét çch chñ ®éng nhÊt. - CÇn cã thiÕt kÕ tiÕt d¹y hîp lý: vµo bµi, c©u hái, chó gi¶i tõ khã, luyÖn tËp, cñng cè vµ n©ng cao ý nghÜa t- t-ëng cña v¨n b¶n. I- 2. Ph- ¬ng ph¸p d¹y häc th¬ §- êng luËt ( th¬ N«m ) Con ®-êng khai th¸c v¨n b¶n tr÷ t×nh Trung ®¹i, võa ph¶i t×m ra nh÷ng nÐt tæng quan võa t×m ra nÐt cô thÓ vÒ v¨n b¶n ®ã. Cô thÓ lµ t×m ®-îc: thi ®Ò, thi tø, thi ý vµ tõ ®ã t×m ra çi gi¸ trÞ t- t-ëng cña v¨n b¶n. 2. a. Thi ®Ò: CÇn n¾m ch¾c ®Ò tµi cña th¬ §-êng lµ nh÷ng yªu cÇu trang träng, vÜnh h»ng, con ng-êi trong ®ã th-êng nhá bÐ, h÷u h¹n tr-íc vò trô kh«ng cïng ( m©y, nói, hoµng h«n, ¸nh tr¨ng…)NÕu thiÕu nh÷ng yÕu tè nµy th× nã chØ lµ bµi th¬ luËt §-êng mµ th«i. 2. b. Thi tø: Trong th¬ §-êng, tø th¬ th-êng ®-îc tr¹o ra bëi thø ng«n ng÷ kh¸i niÖm, kh¸i qu¸t, lêi Ýt mµ ý kh«ng cïng. Nh©n vËt tr÷ t×nh thêng mang mét “nçi buån thiªn cæ” lµ nçi buån kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc tõ ®ã mµ gi¸ trÞ nh©n b¶n trµo dËy. Con ng-êi nhiÒu khi tõ nh÷ng ®iÓm nh×n cao xa cã çi g× ®ã ung dung, tù t¹i. Tø th¬ ®-îc thÓ hiÖn b»ng çc ph¹m trï ®èi lËp ; sù hµi hoµ cña vÇn ®iÖu, luËt, niªm, nghÖ thuËt ®èi… 2. c. Thi ý: Th¬ §-êng luËt nãi chung vµ th¬ N«m §-êng luËt nãi riªng, bao giê còng cã hai tÇng ý: tÇng “mÆt” vµ tÇng “ch×m” lµ v× “ ý kÞ n«ng, m¹ch kÞ lé”. TÊt c¶ ®Òu t¹o nªn 9 https://tailieutieuhoc.com/

mét sù thèng nhÊt vÒ cÊu tróc: hai ( trªn, d-íi), bèn ( ®Ò, thùc, luËn, kÕt ) hoÆc víi th¬ tø tuyÖt ( khai, thõa, chuyÓn, hîp ) hÕt søc hµi hoµ. Trong qu¸ tr×nh ViÖt ho¸ th¬ §-êng nã tån t¹i ë rÊt nhiÒu d¹ng sinh ®éng, kh«ng mét sù kh¸i qu¸t nµo cã thÓ ®óng tuyÖt ®èi ®-îc. V× vËy, ng-êi gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña th¬ §-êng luËt th× viÖc gi¶ng d¹y míi cã thÓ ®i ®óng ®-îc. §Æc biÖt cÇn khai th¸c ®Ó t×m ra hai tÇng nghÜa. TÇng biÓu vËt vµ tÇng biÓu niÖm, t×m ra ý hµm Èn trong mçi c©u tõ cña v¨n b¶n ®ã. II. C¬ së thùc tiÔn Trong ch-¬ng tr×nh ng÷ v¨n trung häc c¬ së, phÇn v¨n häc Trung ®¹i sè l-îng v¨n b¶n t-¬ng ®èi ®a d¹ng, ®©y l¹i lµ phÇn khã tiÕp cËn víi häc sinh líp 7, v× c©u tõ, ý tø s©u sa, häc ®Êy nh-ng l¹i kh«ng hiÓu, hoÆc hiÓu mê hå vµ nhiÒu khi hiÓu ch-a chuÈn nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mÜ cña t¸c phÈm. §©y lµ ®iÒu b¨n kho¨n, tr¨n trë cña nhiÒu gi¸o viªn d¹y v¨n. §Æc biÖt lµ khi d¹y häc th¬ Hå Xu©n H-¬ng trong m«n Ng÷ v¨n 7, víi v¨n b¶n " B¸nh tr«i n-íc" lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i víi c¶ ng-êi d¹y vµ ng-êi häc. VÊn ®Ò d¹y häc th¬ N«m Hå Xu©n H-¬ng trong ch-¬ng tr×nh ng÷ v¨n 7 hiÖn nay cßn nhiÒu çch hiÓu vÒ gi¸ trÞ v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” cña ®éi ngò gi¸o viªn, dÉn tíi viÖc gi¶ng d¹y cã phÇn kh¸c nhau, häc sinh hiÓu v¨n b¶n nh-ng ch-a lµm næi bËt gi¸ trÞ t- t-ëng cña v¨n b¶n. Tõ viÖc t×m hiÓu çc c«ng tr×nh nghiªn cøu cña çc nhµ lÝ luËn, phª b×nh v¨n häc, gi¸o tr×nh ®¹i häc, s¸ch thiÕt kÕ ng÷ v¨n 7,bµi v¨n mÉu…T«i nhËn thÊy viÖc gi¶ng d¹y çc v¨n b¶n v¨n ch-¬ng cæ , cô thÓ lµ v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” mét çch thÊu ®¸o, gi¶i m· ®-îc gi¸ trÞ t- t-ëng, nghÖ thuËt cña v¨n b¶n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, quan träng ®èi víi ng-êi gi¸o viªn v¨n. ViÖc hiÓu thÊu ®¸o v¨n b¶n cæ, ®Ó truyÒn ®¹t dÕn häc sinh còng chÝnh lµ ®Ó lµm tèt h¬n çc chøc n¨ng nhËn thøc - gi¸o dôc - thÈm mÜ cña bé m«n ng÷ v¨n nãi chung vµ ph©n m«n V¨n häc nãi riªng, kh¬i dËy niÒm ham mª, høng thó häc v¨n h¬n n÷a cho çc em häc sinh. NhÊt lµ trong thùc tÕ häc sinh ng¹i vµ kh«ng thÝch 10 https://tailieutieuhoc.com/

häc v¨n nh- hiÖn nay th× viÖc t×m ra gi¶i ph¸p ®Ó thu hót c¸c em häc tËp lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®èi víi ng-êi gi¸o viªn d¹y v¨n. 11 https://tailieutieuhoc.com/

Ch-¬ng II: nghiªn cøu khoa häc I- nÐt kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX . I- 1. Bèi c¶nh lÞch sö. V¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX ra ®êi trong giai ®o¹n chÕ ®é phong kiÕn ®i vµo con ®-êng khñng ho¶ng, bÕ t¾c.Giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ giai ®o¹n nµy tá ra kh«ng cßn ®ñ n¨ng lùc qu¶n lý vµ l·nh ®¹o nhµ n-íc,mµ lao vµo c¶nh ¨n ch¬i truþ l¹c vµ tranh giµnh quyÒn lîi , sinh ra chÐm giÕt lÉn nhau. Nh÷ng thiÕt chÕ cña chÕ ®é phong kiÕn lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt cña x· héi. N«ng nghiÖp ®×nh ®èn, kinh tÕ hµng ho¸ manh nha tõ sím kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n ®ãi kÐm…TÊt c¶ t×nh h×nh Êy ®-a ®Õn mét l«gÝc lÞch sö lµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong x· héi diÔn ra gay g¾t tr-íc kia ch-a tõng cã, mµ biÓu hiÖn cô thÓ lµ phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa bïng næ liªn tiÕp trong suèt giai ®o¹n, suèt tõ B¾c chÝ Nam, víi ®Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa T©y S¬n. C¸c nhµ sö häc m¸c xÝt gäi thÕ kû nµy lµ thÕ kû n«ng d©n khëi nghÜa. Nh÷ng biÕn cè lÞch sö liªn miªn cña x· héi ViÖt Nam: TriÒu ®¹i T©y s¬n víi mét sè chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ x· héi nh»m cøu v·n t×nh thÕ ®Êt n-íc ,thiÕt lËp l¹i trËt tù phong kiÕn , nh-ng triÒu ®¹i T©y S¬n tån t¹i kh«ng ®-îc l©u,khi NguyÔn ¸nh lªn ng«i th× t×nh h×nh trë l¹i nh cò. §Êt níc tiÕp tôc loanh quanh trong “ ®ªm tr-êng trung cæ", song hµnh cïng lÞch sö giai ®o¹n nµy, quÇn chóng nh©n d©n ®· viÕt nªn nh÷ng trang sö oanh liÖt trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn vµ cuéc sèng, t- t-ëng con ng-êi ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn, nh÷ng ®¶o lén kh¸ m¹nh mÏ v× ®©y lµ mét thêi kú ®au th-¬ng nh-ng quËt khëi, cã bi kÞch nh-ng cã anh hïng ca. Qua nh÷ng biÕn cè lÞch sö kinh thiªn ®éng ®Þa ®èi víi quan niÖm phong kiÕn truyÒn thèng ( Chóa TrÞnh léng quyÒn, T©y S¬n chiÕn th¾ng ,vua Lª thÊt b¹i…) ®· lµm ®¶o lén c¶ mét nÒn nÕp t- t-ëng phong kiÕn. ý thøc hÖ chÝnh thèng ®ang ®i vµo con ®-êng khñng ho¶ng, bÕ t¾c vµ bªn c¹nh ®ã, ®· h×nh thµnh mét trµo l-u t- t-ëng chøa chan yÕu tè nh©n ®¹o chñ nghÜa ®Ñp ®Ï. Cïng víi sù khñng ho¶ng x· héi th× r-êng cét tinh thÇn cña chÕ ®é Êy còng khñng ho¶ng, ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n Êy 12 https://tailieutieuhoc.com/

chñ yÕu n¶y në tõ søc c«ng ph¸ cña trµo l-u t- t-ëng xuÊt hiÖn trong phong thµo quÇn chóng ®Êu tranh muèn v¹ch ra mét lèi ®i s¸ng t-¬i h¹nh phóc. Lý t-ëng t«n qu©n, nguyªn t¾c hµng ®Çu cña ®¹o ®øc gi¸o lý phong kiÕn bÞ sôp ®æ mét çch th¶m b¹i, bÞ xóc ph¹m, bÞ r¬i rông ®i, qu¶ ®óng nh lêi cña Ph¹m §×nh Hæ: “®êi suy thãi tÖ”, “thÕ ®¹o ngµy mét sót kÐm”, “ danh phËn lung tung” kh«ng cßn biÕt ®©u mµ ph©n biÖt thuËn víi nghÞch n÷a”. I- 2.T×nh h×nh v¨n häc. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña t×nh h×nh x· héi ViÖt Nam giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX , ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi sù ph¸t triÓn cña v¨n häc, v× v¨n häc lµ “ TÊm g¬ng ph¶n chiÕu thêi ®¹i”( M. Gãoc-ki), tøc lµ mang tÝnh ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña nã : Sù kh¸m ph¸ ra con ng-êi vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh cña con ng-êi. Cã nghÜa lµ nãi ®Õn giai ®o¹n nµy con ng-êi víi tÊt c¶ sù phong phó cña nã míi trë thµnh ®èi t-îng chñ yÕu, hµng ®Çu trong nhËn thøc cña v¨n häc, vµ ®iÒu ®ã ®em l¹i cho v¨n häc sù ®æi míi vÒ nhiÒu mÆt,. Nh-ng kh«ng ph¶i lµ ë giai ®o¹n tr-íc ch-a ®Ò cËp ®Õn con nguêi, nh÷ng vÊn ®Ò t×nh yªu vµ h¹nh phóc trÇn tôc, sù thuû chung kh«ng ph¶i ®-îc quan niÖm nh- mét biÓu hiÖn cña ®¹o ®øc phong kiÕn,mµ lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu ®Ñp ®Ï,…Tuy nhiªn chØ ®Õn nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX vÊn ®Ò con ng-êi míi ®-îc ®-a lªn hµng ®Çu vµ sù kh¸m ph¸ ra con ng-êi míi xuÊt hiÖn nh- mét tÊt yÕu lÞch sö. Vµ ®iÒu ®ã ®· t¹o ra mét b-íc ngoÆt lín cho v¨n häc d©n téc. §ã lµ sù ra ®êi cña “Trµo lu nh©n ®¹o chñ nghÜa”. Nh×n chung trµo lu nh©n ®¹o chñ nghÜa trong v¨n häc giai ®o¹n nµy ph¸t triÓn trªn hai b×nh diÖn bæ xung cho nhau: Phª ph¸n nh÷ng thÕ lùc phong kiÕn trµ ®¹p con ng-êi; §Ò cao con ng-êi, ®Ò cao cuéc sèng trÇn tôc. §Æc ®iÓm chung trong sù tè ço cña çc nhµ th¬, nhµ v¨n lµ kh«ng ®øng trªn lËp tr-êng ®¹o ®øc phong kiÕn ®Ó phª ph¸n nh÷ng hiÖn t-îng phi ®¹o ®øc,mµ chñ yÕu ®øng trªn lËp tr-êng nh©n sinh ®Ó tè ço tÊt c¶ nh÷ng çi g× gäi lµ ph¶n nh©n sinh,ph¶n tiÕn ho¸. Do ®ã diÖn tè ço ®-îc më réng, vµ néi dung còng s©u s¾c h¬n. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong çc s¸ng t¸c cña NguyÔn Du, Cao B¸ Qu¸t, Ng« ThÕ L©n, Hå Xu©n H-¬ng vµ nhiÒu t¸c gia kh¸c cïng thêi. 13 https://tailieutieuhoc.com/

Bªn c¹nh ®ã, ë b×nh diÖn: §Ò cao con ng-êi, ®Ò cao cuéc sèng trÇn tôc, v¨n häc ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò trung t©m cña trµo l-u nh©n ®¹o chñ nghÜa, chÝnh lµ : Gi¶i phãng t×nh c¶m. Nhu cÇu gi¶i phãng t×nh c¶m kh«ng nh÷ng g¾n liÒn víi ®Ò tµi t×nh yªu nãi chung mµ cßn g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn cña h×nh ¶nh ng-êi phô n÷ trong v¨n häc. Ch-a bao giê v¨n häc l¹i nãi nhiÒu vÒ ng-êi phô n÷ nh- v¨n häc giai ®o¹n nµy. H×nh ¶nh ng-êi phô n÷ lµ h×nh ¶nh thµnh c«ng nhÊt cña v¨n häc nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX. D-êng nh- t¸c gi¶ nµo còng Ýt nhiÒu còng cã viÕt vÒ phô n÷, kh«ng chØ cã NguyÔn Du, Hå Xu©n H-¬ng, Ph¹m Th¸i, §oµn ThÞ §iÓm viÕt vÒ phô n÷, mµ Ph¹m §×nh Hæ, Ninh Tèn, Cao B¸ Qu¸t…còng viÕt vÒ phô n÷. H×nh nh- ®· trë thµnh mét quy luËt phæ biÕn lµ bÊt cø mét nÒn v¨n häc nµo khi ra ®êi mét trµo l-u nh©n ®¹o chñ nghÜa th× vÊn ®Ò ng-êi phô n÷ l¹i ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®-îc nhÊn m¹nh. Çc nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc giai ®o¹n nµy, th¸i ®é cña çc nhµ th¬ nãi chung lµ th«ng c¶m, bªnh vùc vµ ngîi ca. Hä kh«ng chØ ca ngîi sù ®¶m ®ang,chÞu khã, chung thuû, hiÕu th¶o …mµ cßn th«ng c¶m vµ ca ngîi ng-êi phô n÷ ë nh÷ng ®øc tÝnh nhiÒu khi ®èi lËp gay g¾t víi ®¹o ®øc phong kiÕn. Tuy nhiªn, çc nhµ th¬ nhµ v¨n vÉn ch-a bao giê ®Ò ra ®-îc con ®-êng gi¶i tho¸t cho phô n÷ b»ng mét lý t-ëng x· héi nµo, v× thÕ mµ v¨n häc mang tÝnh chÊt bi quan, kh«ng lèi tho¸t. VÒ mÆt ®Ò tµi, v¨n häc giai ®o¹n nµy kh«ng chØ cßn lµ lÞch sö vµ thiªn nhiªn n÷a, mµ lµ nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi trong cuéc sèng tr-íc m¾t. Çc nhµ th¬ giai ®o¹n nµy viÕt vÒ chiÕn tranh phong kiÕn vµ nh÷ng tai ho¹ cña nã, viÕt vÒ sù thèi n¸t cña gai cÊp phong kiÕn thèng trÞ, vÒ cuéc sèng khæ cùc cña nh©n d©n, vÒ th©n phËn ng-êi phô n÷ vµ nh÷ng giµng buéc cña ®¹o ®øc lÔ gi¸o phong kiÕn,…Cã thÓ nãi lý t-ëng thÈm mü cña v¨n häc giai ®o¹n nµy kh¸c tr-íc vÒ c¬ b¶n, nã kh«ng cßn ®ång nhÊt víi lý t-ëng ®¹o ®øc mµ t¸ch ra khái lý t-ëng ®¹o ®øc. Çi ®Ñp ë ®©y kh«ng ph¶i lµ ®¹o ®øc ®-îc gäi tªn mµ lµ cuéc sèng con ng-êi víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p, ®a d¹ng, lµ sù ®an xen çc mèi quan hÖ x· héi. Cïng víi sù xuÊt hiÖn nh÷ng ®Ò tµi míi vµ lý t-ëng míi, v¨n häc giai ®o¹n nµy g¾n liÒn víi sù ra ®êi cña nh÷ng nh©n vËt víi t- çch lµ nh÷ng ç thÓ x· héi. 14 https://tailieutieuhoc.com/

NÕu v¨n häc tõ thÕ kû X ®Õn ®Çu thÕ kû XVIII, ®Ò cËp ®Õn con ng-êi trong mèi quan hÖ víi søc m¹nh cña tËp thÓ d©n téc, chø kh«ng ph¶i søc m¹nh cña tõng ç nh©n, v× thÕ v¨n häc kh«ng x©y dùng ®-îc nh©n vËt. §Õn v¨n häc nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX, x©y dùng ®-îc rÊt nhiÒu nh©n vËt. Nh©n vËt tr÷ t×nh xuÊt hiÖn víi çi t«i tr÷ t×nh t-¬ng ®èi râ nÐt. Kh«ng ai cã thÓ lÉn lén çi t«i ®Çy søc sèng, l¹c quan vµ hÕt søc tinh nghÞch cña Hå Xu©n H-¬ng víi çi t«i man m¸c, bµng b¹c, cña Bµ HuyÖn Thanh Quan, çi t«i ng«ng nghªnh, kiªu b¹c, cã tÝnh chÊt h- v« cña Ph¹m Th¸i; hay çi t«i trÇm ng©m, s©u l¾ng trong suy nghÜ cña NguyÔn Du víi çi t«i bay bæng, ngang tµng cña Cao B¸ Qu¸t; v.v… Tõ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸i qu¸t nãi trªn, chóng ta cã thÓ nhËn ra quan niÖm s¸ng t¸c dÉn ®Õn çc khuynh h-íng trong néi dung t- t-ëng v¨n häc thêi ®¹i: Tõ khuynh h-íng v¨n häc víi chñ ®Ò ph¶n ¸nh nh÷ng yªu cÇu d©n chñ nh©n ®¹o cña con ng-êi víi thêi ®¹i; ®Õn khuynh h-íng v¨n häc vµ sù ph¶n ¸nh lÞch sö d©n téc.T×nh c¶m yªu n-íc, tinh thÇn tù hµo trong giai ®o¹n tr-ëng thµnh cña ý thøc d©n téc; §Õn khuynh h-íng t- t-ëng chÝnh thèng víi néi dung ®Ò cao t- t-ëng trung qu©n, lÝ t-ëng kÎ sü vµ nh÷ng nguyªn t¾c ®¹o ®øc, nh÷ng t- t-ëng triÕt lÝ tiªu cùc, bi quan…cña Nho gi¸o, PhËt gi¸o, §¹o gi¸o. TÊt c¶ nh÷ng néi dung t- t-ëng Êy ®· thÓ hiÖn c¶m høng v¨n häc thêi ®¹i cã nh÷ng ngän nguån vµ b¶n s¾c ®a d¹ng, kh¸c biÖt, nh-ng c¶m høng nh©n ®¹o vÉn lµ mét tinh thÇn nh©n ®¹o chñ nghÜa biÕu hiÖn hÕt søc phong phó vµ sinh ®éng, ®Ñp ®Ï. §ã lµ tiÕn nãi xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng cña con ng-êi bÞ ¸p bøc, ®Ì nÐn bëi nh÷ng thÕ lùc thèng trÞ x· héi vµ uy lùc thèng trÞ tinh thÇn cña ý thøc hÖ phong kiÕn. Nh-ng nh÷ng con ng-êi ®ã ®ã ®ang t×m ®Õn nh÷ng con ®-êng míi rùc rì ch©n trêi cña kh¸t väng h¹nh phóc, tù do vµ c«ng lÝ. Trong ®ã, cã nh÷ng -íc m¬ vµ kh¸t väng cña ng-êi phô n÷ - nh÷ng ng-êi bÞ trµ ®¹p, ¸p bøc vµ khèn khæ nhÊt. I- 3. Sù ph¸t triÓn phong phó cña lo¹i h×nh thÓ lo¹i v¨n häc Trung ®¹i. Cã thÓ thÊy ë giai ®o¹n nµy sù cã mÆt cña nh÷ng thÓ lo¹i ®· tõng ®-îc sö dông ë giai ®o¹n tr-íc nh-: HÞch, phó, th¬ §-êng luËt, truyÖn v¨n xu«i ch÷ H¸n, truyÖn th¬ N«m, ®ång thêi cßn xuÊt hiÖn nhiÒu thÓ lo¹i mµ giai ®o¹n tr-íc chØ míi manh nha, t¹o nªn sù ph¸t triÓn vÒ qui m« to lín, ®¹t ®Õn tr×nh ®é nghÖ thuËt rùc rì tr-íc 15 https://tailieutieuhoc.com/

®ã ch-a tõng cã.Bªn c¹nh thÓ lo¹i tù sù giµu tÝnh d©n téc, ta thÊy ®-îc b-íc ph¸t triÓn míi cña V¨n xu«i ch÷ H¸n víi çc lo¹i kÝ sù, bót kÝ, tuú bót, truyÖn ng¾n, víi nhiÒu t¸c phÈm næi bËt. Bªn c¹nh ®ã ®¸nh dÊu sù nh÷ng thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tr÷ t×nh , th¬ N«m §-êng luËt, phó N«m, truyÖn N«m ®· lµm cho v¨n häc ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña lÞch sö, cña x· héi ®ßi hái s- thùc hiÖn chøc n¨ng thÈm mÜ cña çc thÓ lo¹i. Mét thùc tÕ hiÓn nhiªn cña v¨n häc giai ®o¹n nµy, lµ nh÷ng kiÖt t¸c hµng ®Çu cña v¨n häc ®-¬ng thêi ®Òu s¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m. Thêi ®¹i, cuéc sèng con ng-êi vµ néi dung v¨n häc ®ßi hái mét h×nh thøc t-¬ng øng, phï hîp ®Ó tù biÓu hiÖn. Cuéc sèng vµ t©m hån d©n téc chØ cã thÓ diÔn ®¹t thµnh c«ng nhÊt bëi ng«n ng÷ mÑ ®Î, ng«n ng÷ hµng ngµy. Nh÷ng s¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m cña NguyÔn Du, Hå Xu©n H-¬ng, §oµn ThÞ §iÓm…®· ®-a ng«n ng÷ d©n téc ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é tiªu chuÈn, mÉu mùc cæ ®iÓn ch-a tõng cã. Trªn c¶ hai lÜnh vùc tù sù vµ tr÷ t×nh, víi t- çch lµ yÕu tè ®Çu tiªn, yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn v¨n b¶n nghÖ thuËt, ng«n ng÷ v¨n häc thêi ®¹i ®· ph¸t huy cao ®é vµ rùc rì kh¶ n¨ng biÓu ®¹t v« cïng cña ng«n ng÷ d©n téc trong sù kh¸m ph¸, ph¶n ¸nh nh÷ng t©m tr¹ng nh÷ng con ng-êi, nh÷ng cuéc ®êi…víi mét tr×nh ®é phong phó, trong s¸ng cha tõng cã, ®éi ngò çc thi gia u tó cña thêi ®¹i “ ®· biÕt sö dông vµ khai th¸c ®Õn cao ®é nh÷ng kh¶ n¨ng phong phó cña tiÕng ViÖt, ®· ®Ò cao tiÕng ViÖt, ®· më ra cho nã mét triÓn väng lín, ®· ®-a nã ®Õn mét ®Ønh cao vÒ v¨n b¶n, gÇn víi tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i ”.(NguyÔn Kh¸nh Toµn). Cïng víi nh÷ng thµnh tùu lín lao vÒ mÆt ng«n ng÷ nghÖ thuËt, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng v¨n häc cña giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn hµi hoµ víi néi dung vµ chÝnh sù kÕt hîp ®ã ®· ®-a ®Õn gi¸ trÞ toµn bÝch, mÉu mùc. Nh÷ng gi¸ trÞ lín lao cã tÝnh chÊt cæ ®iÓn ®ã kh«ng chØ to¶ s¸ng mét bÇu trêi lÞch sö, mét kh«ng gian x· héi x-a, mµ cßn lµ mét di s¶n quý b¸u ®èi víi cuéc sèng x· héi,t©m hån con ng-êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n häc hiÖn nay. 16 https://tailieutieuhoc.com/

II- ®iÒu kiÖn lÞch sö, x· héi ®· t¹o nªn hiÖn t- îng Hå Xu©n H- ¬ng Chóng ta ch-a biÕt râ vÒ cuéc ®êi cña Xu©n H-¬ng, ngay c¶ n¨m sinh, n¨m mÊt. Nh-ng ®iÒu ch¾c ch¾n lµ thi tµi Xu©n H-¬ng ®· ph¸t sinh vµ h×nh thµnh tronh nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ®Æc biÖt, ®ã lµ cña nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XVIII ®Çu thÕ kû XIX. Nh- ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, chóng ta kh«ng thÓ hiÓu ®-îc hiÖn t-îng Hå Xu©n H-¬ng vÒ ph-¬ng diÖn x· héi còng nh- vÒ ph-¬ng diÖn v¨n ho¸, nÕu chóng ta bá qua hay xem nhÑ nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ®ã. Chóng ta kh«ng thÓ hiÓu ®-îc t¹i sao d-íi chÕ ®é phong kiÕn hµ kh¾c, cã thÓ cã mét ng-êi- h¬n n÷a l¹i lµ mét ng-êi phô n÷ - c«ng nhiªn chÕ giÔu tõ vua chóa ®Õn quan l¹i, nho sü, c«ng nhiªn nguyÒn rña tÊt c¶ nh÷ng g× rµng buéc, ®Ì nÐn ng-êi phô n÷ vµ cã mét th¸i ®é b-íng bØnh ®èi víi lÔ gi¸o phong kiÕn. Chóng ta sÏ cµng kh«ng hiÓu lµ lµm sao trong bÇu kh«ng khÝ ®en tèi, ngét ng¹t cña chÕ ®é phong kiÕn, l¹i cã thÓ cã mét ngän giã yªu ®êi m¸t dÞu vµ ®em l¹i çi x«n xao r¹o rùc cho lßng ng-êi. NhiÒu ng-êi khi nghiªn cøu Hå Xu©n H-¬ng cã lÏ lµ qu¸ chó träng vµo cuéc t×nh duyªn bÊt nh ý cña Xu©n H¬ng , ®Õn çi gäi lµ “ cuéc khñng ho¶ng trÇm träng cña t×nh dôc”. Do ®ã hä ®· ®¸nh gi¸ th¬ cña Xu©n H¬ng cã phÇn nµo thÊp ®i. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn ®êi sèng riªn cña mét nhµ v¨n – kÓ c¶ cuéc ®êi t×nh ¸i, ®iÕu ®ã cã mét ¶nh h-ëng rÊt lín ®èi víi viÖc s¸ng t¸c cña nhµ v¨n Êy, tõ néi dung cho cho ®Õn ph-¬ng ph¸p nghÖ thuËt. Cµng xem träng h¬n n÷a çi néi dung giai cÊp, néi dung x· héi vµ lÞch sö ®-îc ph¶n ¸nh trong çc t¸c phÈm cña nhµ v¨n, nhÊt lµ khi nhµ v¨n Êy ®-îc quÇn chóng yªu thÝch.Xu©n H-¬ng thuéc vÒ giai cÊp nµo ? §iÒu ®ã chóng ta ch-a biÕt ®Ých x¸c. Nh-ng chóng ta cã thÓ biÕt ch¾c r»ng Xu©n H-¬ng ë vµo tÇng líp nh÷ng ng-êi bÞ ¸p bøc vµ sèng rÊt gÇn gòi quÇn chóng. B¶n th©n m×nh còng “ b¶y næi ba ch×m”, Xu©n H-¬ng ®· c¶m th«ng víi nh÷ng nçi ®au xãt, c¨m phÉn vµ nguyÖn väng cña quÇn chóng. §ång th-ßi Xu©n H-¬ng còng n¾m ch¾c ®-îc ng«n ng÷, vµ nh÷ng ph-¬ng tiÖn thøc biÓu hiÖn t×nh c¶m, t- t-ëng cña quÇn chóng. Do ®ã, khi nãi lªn ý nghÜ, t©m t×nh cña m×nh, ®ã còng lµ ý nghÜ vµ t©m t×nh cña quÇn chóng. Xu©n H-¬ng ®· sö dông lèi nãi, lèi ®ïa, lèi m¾ng cña quÇn chóng. Nguyªn lý vµ h×nh thøc thèng nhÊt víi nhau lµ nh- 17 https://tailieutieuhoc.com/

vËy. Muèn hiÓu vµ ®¸nh gi¸ çi tôc trong th¬ Xu©n H-¬ng, kh«ng thÓ t¸ch rêi nã víi néi dung ch©m biÕm, ®¶ kÝch. §ång thêi nghiªn cøu hiÖn t-îng Hå Xu©n H-¬ng ph¶i g¾n liÒn víi sù thÞnh hµnh cña çc chuyÖn tiÕu l©m, sù ra ®êi cña çc truyÖn Tr¹ng Lîn, Tr¹ng Quúnh. Trong luång v¨n häc trµo phóng cã tÝnh chÊt nh©n d©n râ rÖt, mµ thi phÈm cña Xu©n H-¬ng lµ tËp trung nhÊt vµ cao nhÊt. Tuy nhiªn nh- chóng ta ®· thÊy Xu©n H-¬ng ch-a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ thêi ®¹i cña m×nh. C¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc tiÕn nãi cña Xu©n H-¬ng c¨n b¶n lµ tiÕng nãi cña quÇn chóng ®ang v-¬n dËy. Nh-ng, ®ã ch-a ph¶i lµ tiÕng nãi ®Çy ®ñ ®Ó cã thÓ nhÊt cho thêi ®¹i. Çi yªu cÇu gi¶i phãng con ng-êi cña Hå Xu©n H-¬ng chØ ®ãng khung trong mét ph¹m vi rÊt h¹n chÕ. VÊn ®Ò c¬ b¶n cña x· héi: cuéc ®Êu tranh mét mÊt mét cßn gi÷a tÇng líp thèng trÞ vµ tÇng líp bÞ trÞ, ch-a ®Æt ra mét çch chÝnh diÖn vµ trän vÑn ®Õn mét møc ®é nµo trong th¬ cña Xu©n H-¬ng. Çc phong trµo næi dËy m·nh liÖt cña nh©n d©n kh¾p n¬i cã g©y ra nh÷ng d- ba trong t©m hån Xu©n H-¬ng , mh-ng nh÷ng d- ba ®ã cßn m¬ hå kh«png ®ñ søc m¹nh ®Ó kÝch thÝch Xu©n H-¬ng tiÕn thªm mét b-íc cã ý thøc ®Çy ®ñ vÒ sù ®æi thay xung quanh m×nh, ®Ó hoµn toµn hoµ m×nh trong dßng n-íc lò cña thêi ®¹i. ChÝnh v× Xu©n H-¬ng ch-a c¶m, ch-a thÊy ®-îc ®Çy ®ñ søc m¹nh cña nh©n d©n, ch-a g¾n liÒn çi ®Êu tranh cua m×nh trong çi ®Êu tranh chung cña lùc l-îng vÜ ®¹i ®ã, mµ ®«i khi trong th¬ cña Xu©n H-¬ng vÉn cã çi buån n¶n cña nh÷ng ng-êi bÊt lùc, kh«ng t×m ra lèi tho¸t. Sau khi ®· tá ra tÊt c¶ sù bùc béi , o¸n ghÐt cña m×nh ®èi víi chÕ ®é ®a thª, Xu©n H-¬ng chØ ®i ®Õn mét gi¶i ph¸p lµ: “ BiÕt thÕ th«i ®µnh ë vËy xong”. NghÜa lµ thõa nhËn sù tån t¹i cña çi hiÖn thùc ®ã vµ xin rót lui. Trong çi khÝ thÕ m¹nh mÏ cña lùc l-îng nh©n d©n vïng lªn thay ®æi cuéc ®êi, Xu©n H-¬ng h×nh nh- còng c¶m thÊy nªn lµm vµ cã thÓ lµm ®-îc mét çi g× to t¸t. Nh-ng ®ã chØ lµ mét sù liªn t-ëng tho¸ng qua. Ng-êi chiÕn sü ®¬n ®éc chèng l¹i víi c¶ çi thÕ lùc bao v©y chÆt chÏ m×nh nhiÒu lóc kh«ng khái c¶m thÊy v¾ng vÎ c« ®¬n. H¬n n÷a, sù qu»n qu¹i trong tinh thÇn cña mét ng-êi cã b¶n lÜnh nh- Xu©n H-¬ng nh- ta ®· thÊy,thØnh tho¶ng còng ®-a ®Õn mét lèi nh×n, lèi nghÜ kh¸c biÖt, cã phÇn qu¸i dÞ víi sù vËt bªn ngoµi. 18 https://tailieutieuhoc.com/

III.th©n thÕ vµ sù nghiÖp nhµ th¬ Hå Xu©n H- ¬ng Hå Xu©n H-¬ng, lµ nhµ th¬ N«m næi tiÕng sèng vµo cuèi thÓ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX . Bµ ®Ó l¹i nhiÒu bµi th¬ ®éc ®¸o víi phong çch th¬ võa thanh võa tôc vµ ®-îc mÖnh danh lµ Bµ chóa th¬ N«m. Hå Xu©n H-¬ng ®-îc coi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu, ®Æc s¾c cña nÒn v¨n häc d©n téc giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII, nöa ®Çu thÕ kû XIX . Cho ®Õn nay, tiÓu sö cña Hå Xu©n H-¬ng vÉ cßn nhiÒu ®iÓm g©y tranh c·i, r¾c rèi, kh«ng râ rµng. Th©m chÝ cã mét vµi ý kiÕn cho r»ng nh÷ng bµi th¬ ®-îc xem lµ cña Hå Xu©n H-¬ng hiÖn nay do nhiÒu ng-êi s¸ng t¸c, nghÜa lµ kh«ng cã ai thùc sù lµ Hå Xu©n H-¬ng. Chóng ta kh«ng cã mét tµi liÖu gèc nµo vÒ cuéc ®êi Hå Xu©n H-¬ng cßn l-u gi÷ l¹i. Chóng ta còng kh«ng biÕt g× vÒ ngµy sinh vµ ngµy mÊt cña bµ. Kh«ng biÕt Xu©n H-¬ng s¸ng t¸c chñ yÕu vµo giai ®o¹n nµo trong cuéc ®êi bµ, vµ vµo giai ®o¹n nµo trong lÞch sö, mÆc dï ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò lín d-êng nh- kh«ng thÓ kh«ng biÕt khi nghiªn cøu mét t¸c gi¶ Dùa vµo mét sè tµi liÖu l-u truyÒn, nh÷ng bµi th¬ ®-îc kh¼ng ®Þnh lµ cña Hå Xu©n H-¬ng , çc nhµ nghiªn cøu ®· tam thõa nhËn mét sè kÕt luËn b-íc ®Çu vÒ tiÓu sö cña n÷ sÜ: - Hå Xu©n H-¬ng thuéc dßng dâi hä Hå ë lµng Quúnh §«i, huyÖn Quúnh L-u, tØnh NghÖ An. §ay lµ mét dßng hä lín cã nhiÒu ng-êi ®ç ®¹t vµ lµm quan, nh-ng ®Õn ®êi Hå Phi DiÔn - th©n sinh cña bµ - th× dßng hä nµy ®· suy tµn. Bµ lµ kÕt qu¶ cña cuéc t×nh duyªn gi÷a Hå Phi DiÔn víi mét c« g¸i B¾c Ninh hä Hµ. - Bµ sèng vµo thêi k× cuèi nhµ Lª, ®Çu nhµ NguyÔn, tøc cuèi thÓ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX. Do ®ã bµ cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu ¶nh h-ëng cña phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng vµ chøng kiÕn tËn m¾t sù ®æ n¸t cña chÕ ®é phong kiÕn. - Bµ xuÊt th©n trong mét gia ®×nh phong kiÕn suy tµn, song hoµn c¶nh cuéc sèng ®· gióp n÷ sÜ cã ®iÒu kiÖn sèng gÇn gòi víi quÇn chóng lao ®éng nghÌo, l¨n lén vµ tiÕp xóc nhiÒu víi nh÷ng ng-êi phô n÷ bÞ ¸p bøc trong x· héi cò. - Hå Xu©n H-¬ng Ýt chÞu ¶nh h-ëng cña Nho gi¸o vÒ mÆt nh©n sinh quan, còng nh- vÒ ph-¬ng diÖn v¨n ch-¬ng, ®Æc biÖt lµ néi dung t- t-ëng.Bµ lµ mét phô n÷ th«ng minh, cã häc nh-ng häc hµnh còng kh«ng ®-îc nhiÒu l¾m, bµ giao du réng r·i víi b¹n bÌ nhÊt lµ víi nh÷ng b¹n bÌ ë lµng th¬ v¨n, çc nho sÜ. N÷ sÜ ®i du l·m 19 https://tailieutieuhoc.com/

nhiÒu danh lam th¾ng c¶nh cña ®Êt n-íc: ®©y còng lµ mét ®iÒu hiÕm cã ®èi víi mét ng-êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn ngµy tr-íc. - Hå Xu©n H-¬ng lµ mét phô n÷ tµi hoa, cã ç tÝnh m¹nh mÏ nh-ng ®êi t- l¹i cã nhiÒu bÊt h¹nh. Bµ lÊy chång muén mµ ®Õn hai lÇn lÊy chång, hai lÇn ®Òu lµm lÏ, c¶ hai ®Òu ng¾n ngñi vµ kh«ng cã h¹nh phóc. (Nh-ng theo tµi liÖu nghiªn cøu cña Gi¸o s- Hoµng Xu©n H·n vµ «ng Lª Xu©n Gi¸o th× n÷ sÜ cã tíi 3 ®êi chång chø kh«ng ph¶i hai: Tæng Cãc, ¤ng Phñ VÜnh T-êng, vµ cuèi cïng lµ quan Tham hiÖp trÊn Yªn Qu¶ng TrÇn Phóc HiÓn ). - Çc t¸c phÈm cña bµ ®· mÊt nhiÒu, ®Õn nay cßn l-u truyÒn chñ yÕu lµ nh÷ng bµi th¬ ch÷ N«m truyÒn miÖng Th¬ cña bµ bao gåm c¶ H¸n lÉn N«m. Sè th¬ N«m l©u nay truyÒn tông lµ cña bµ cã kho¶ng trªn 40 bµi . GÇn ®©y cã ph¸t hiÖn ®-îc mét th¬ ch÷ H¸n. Qua nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ tiÓu sö cña nhµ th¬, cã thÓ thÊy Hå Xu©n H-¬ng kh«ng ph¶i lµ mét phô n÷ b×nh th-êng cña thêi phong kiÕn. Bµ ®· cã mét cuéc sèng ®Çy sãng giã, mét cuéc ®êi bÊt nh- ý vµ bµ lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é phong kiÕn môc ruçng Êy, bµ bÞ ®Èy xuèng líp tËn cïng cña x· héi. Qu»n qu¹i vµ ®au ®ín, c¨m phÉn víi x· héi bÊt c«ng; mét çi g× thiÕt tha cña cuéc sèng riªng t©y vµ sù l¨n lén tiÕp xóc víi quÇn chóng lao khæ, víi ng-êi phô n÷ bÞ ¸p bøc trong x· héi, tÊt c¶ ®· hun ®óc nªn con ng-êi vµ tµi n¨ng Xu©n H-¬ng, th«i thóc Xu©n H-¬ng viÕt nªn nh÷ng vÇn th¬ nhän s¾c vµ ch¸y báng, nh÷ng vÇn th¬ th«ng minh vµ t×nh tø, nh÷ng vÇn th¬ rÊt quÇn chóng mµ còng rÊt ®éc ®¸o, rÊt Xu©n H-¬ng. IV. gi¸ trÞ néi dung th¬ Hå Xu©n H- ¬ng. G¸c bá mäi thµnh kiÕn mét bªn, víi tÊm lßng s½n sµng th«ng c¶m víi nh÷ng vÇn th¬ nhiÒu lóc cßn xï x×, cã phÇn nh- sç sµng, chóng ta sÏ b¾t gÆp mét con ng-êi hÕt søc thiÕt tha víi cuéc sèng, ®em hÕt t©m hån ra g¾n bã víi cuéc sèng, cuéc sèng khoÎ vµ m¹nh. Mét thø chñ nghÜa yªu dêi hån nhiªn vµ méc m¹c, ®ã míi lµ çi ý thøc chñ ®¹o lµm nªn çi sinh khÝ, çi r¹o rùc, çi ý vÞ ®Ëm ®µ vµ t- t-ëng chñ ®¹o trong toµn bé th¬ Hå Xu©n H-¬ng. IV- 1. Hå Xu©n H- ¬ng , nhµ th¬ cña phô n÷. 20 https://tailieutieuhoc.com/

Trong v¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX , Hå Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ nh©n ®¹o chñ nghÜa, bëi nhµ th¬ tr-íc hÕt lµ tiÕng nãi t©m t×nh cña ng-êi phô n÷ . Kh«ng ph¶i lµ ng-êi phô n÷ quý téc, hay chinh phô, mµ lµ ng-êi phô n÷ b×nh th-êng, ng-êi phô n÷ lao ®éng cã nhiÒu bÊt h¹nh trong cuéc sèng. Cã thÓ nãi, ngoµi v¨n häc d©n gian, Hå Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ ®Çu tiªn trong lÞc sö v¨n häc d©n téc ®· ®em ®Õn cho th¬ v¨n tiÕng nãi cña ng-êi phô n÷ Êy: nh÷ng tiÕng than vµ nh÷ng tiÕng thÐt, nh÷ng tiÕng c¨m hên vµ nh÷ng tiÕng ch©m biÕm s©u cay. Ai còng biÕt trong cuéc ®êi cò nçi khæ ch¼ng ph¶i giµnh riªng cho ng-êi phô n÷. Nh-ng çi ®au khæ cña phô n÷ bao giê còng cã khÝa c¹nh chua sãt, t¸i tª riªng cña nã. Phô n÷ lµ ng-êi lµm lông ®Êu t¾t mÆt tèi, còng ®ãi c¬m r¸ch ¸o, còng bÞ tr¨m ngh×n thø chµ ®ap. Nh- bÊt cø ng-êi bÞ ¸p bøc nµo kh¸c.Nh-ng x· héi phong kiÕn giµnh cho hä nhiÒu sù b¹c ®·i: çc quy t¾c nÆng nÒ cña ®¹o ®øc, cña lÔ gi¸o, cña tËp tôc x· héi...mµ çi ®©u khæ vÒ tinh thÇn nhiÒu khi cßn day døt, ®au ®ín h¬n nhiÒu lÇn çi ®au khæ vÒ thÓ chÊt ! Hå Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ phô n÷, vµ nhµ th¬ cña phô n÷, b»ng kinh nghiÖm cña cuéc ®êi chung, vµ b»ng kinh nghiÖm cña cuéc ®êi riªng ch¼ng ra g× cña m×nh, nhµ th¬ ®øng vÒ phÝa nh÷ng ng-êi phô n÷ bÞ ¸p bøc. Trong th¬ m×nh, Xu©n H-¬ng kh«ng nãi ®Õn toµn bé nçi khæ cña ng-êi phô n÷ , Xu©n H-¬ng h×nh nh- chØ nãi ®Õn nçi khæ riªng cã tÝnh chÊt giíi tÝnh cña m×nh. ViÕt vÒ ®Ò tµi phô n÷, nhµ th¬ th-êng xo¸y s©u vµo nh÷ng ngãc ng¸ch Ðo le cña cuéc ®êi ®Ó nªu lªn nh÷ng bi kÞch kh«ng kÐm phÇn chua ch¸t, song b×nh th-êng nã d-êng nh- bÞ xo¸ nhoµ trong mét cuéc sèng vèn dÜ ®· rËp khu«n theo nh÷ng quy -íc nÆng nÒ cña lÔ gi¸o. Hå Xu©n H¬ng viÕt vÒ nçi khæ cña ngêi phô n÷ “ lÊy chång chung”, hay nçi khæ cña ngêi phô n÷ “ Kh«ng chång mµ chöa”, v.v…Bµ nhËn thøc ®-îc sù bÊt c«ng, ngang tr¸i cña thùc tÕ ®ã, nhµ tho lªn tiÕng m¾ng chöi quyÕt liÖt “ ChÐm cha çi kiÕp lÊy chång chung”, nhng ®iÒu kiÖn x· héi phong kiÕn vÉn cø cho phÐp nã nghiÔm nhiªn tån t¹i. LÞch sö h¹n chÕ nhµ th¬, Xu©n H-¬ng kh«ng t×m ®-îc lèi tho¸t, kh«ng më ra ®-îc b-íc ngoÆt nµo c¶, mµ ®ãng l¹i b»ng tiÕng thë dµi bÊt lùc: “ Th©n nµy vÝ biÕt dêng nµy nhØ, 21 https://tailieutieuhoc.com/

Thµ tríc th«i ®µnh ë vËy xong !” Nhµ th¬ kh«ng thÓ v-ît lªn trªn çi hoµn c¶nh x· héi. BÊt m·n víi thùc t¹i, Hå Xu©n H-¬ng nghÜ gi¸ g× ngµy tr-íc ®õng ®i lÊy chång ! §ã lµ mét çch nãi chø kh«ng ph¶i mét gi¶i ph¸p, vµ tiÕng thë dµi cña Xu©n H-¬ng chØ lµm ®Ëm thªm çi mØa mai cña thùc t¹i. §Æc ®iÓm th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ kh«ng bao giê döng d-ng, l¹nh nh¹t. Nhµ th¬ lu«n cã mét traÝi tim nãng báng, nãi ®Õn çi g× lµ nãi víi tÊt c¶ sù xóc ®éng ch©n thµnh cña m×nh. Khi giËn d÷ th× thÐt lªn, m¾ng chöi; khi yªu th-¬ng th× ®»m th¾m, ngät ngµo. Ngay víi t×nh c¶nh Ðo le cña ng-êi phô n÷ , Xu©n H-¬ng nh×n nhËn víi sù khoan dung, ®é l-îng, thay lêi ng-êi phô n÷ kh«ng may ®Ó t©m sù víi ng-êi t×nh , nöa nh- lêi tr¸ch mãc: “ C¶ nÓ cho nªn ho¸ dë dang, Nçi niÒm chµng cã biÕt ch¨ng chµng !” Nµng chØ yªu cÇu mét ®iÒu lµ ph¶i nh×n nhËn sù viÖc cho ®óng ®¾n. §Êy lµ chuyÖn t×nh, chuyÖn nghÜa chø kh«ng ph¶i chuyÖn ong bím trong chèc l¸t: “ Çi nghÜa tr¨m n¨m chµng nhí chöa”. Cßn kÕt qu¶ cña nã, b¹n t×nh kh«ng d¸m nhËn, nµng xin ®¶m ®-¬ng tÊt c¶: “ M¶nh t×nh mét khèi thiÕp xin mang”. Cuèi cïng ng-êi phô n÷ cña Xu©n H-¬ng thÊy kh«ng thÓ sèng khuÊt phôc ®-îc,. Nµng ngÈng cao ®Çu tuyªn chiÕn víi lÔ gi¸o phong kiÕn, b»ng lêi lÏ hÕt søc hïng hån, ®anh thÐp : “ Qu¶n bao miÖng thÕ lêi chªnh lÖch, Kh«ng cã, nhng mµ cã, míi ngoan.” Th¸i ®é cña nhµ th¬ b¾t gÆp th¸i ®é cña quÇn chóng nh©n d©n trong ca dao: “ Kh«ng chång mµ chöa míi ngoan Cã chång mµ chöa thÕ gian sù thêng”. Cè nhiªn, quÇn chóng nh©n d©n còng nh- Hå Xu©n H-¬ng kh«ng ph¶i bªnh vùc cho quan hÖ bõa b·i nam n÷, mµ ë ®©y lµ çch nãi “ ¨n miÕng tr¶ miÕng” cã tÝnh chÊt bèp ch¸t trong lèi ®èi tho¹i cña nh©n d©n víi giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ. Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ yªu con ng-êi, yªu cuéc sèng. T×nh c¶m ch©n thµnh lµm cho th¬ Xu©n H-¬ng d-êng nh- lóc nµo còng che dÊu bªn trong nô c-êi. §èi víi Xu©n H-¬ng, nô c-êi cã ý nghÜa nhiÒu h¬n giät n-íc m¾t. TÊt nhiªn nãi 22 https://tailieutieuhoc.com/

thÕ ch¼ng ph¶i n-íc m¾t kh«ng cã ý nghÜa. NhÊt lµ víi nh÷ng giät n-íc m¾t ch©n thµnh vµ c¶m th«ng. Tuy nhiªn, cuéc sèng ®au khæ cña ng-êi phô n÷ n-íc m¾t ®· ®äng l¹i thµnh s«ng, thµnh biÓn, khãc thªm vµi giät n÷a pháng cã Ých g× ®©y ? Xu©n H-¬ng kh«ng muèn khãc. Xu©n H-¬ng kh«ng muèn phñ mét mµu ®en lªn cuéc ®êi vè ®· ®en ngßm cña nh÷ng ng-êi ®au khæ, mµ muèn ®em ®Õn cho hä mét nô c-êi, gióp hä cã nghÞ lùc ®Ó sèng vµ chèng chäi víi cuéc sèng. Nhµ th¬ sÏ b¶o mét bµ lang khãc chång: “ V¨ng v¼ng tai nghe tiÕng khãc g×, Th¬ng chång nªn nçi khãc tØ ti” khÏ b¶o mét c« g¸i cã chång míi chÕt r»ng: “ NÝn ®i kÎo thÑn víi non s«ng ”. sÏ ®em ®Õn chót ¸nh s¸ng cña lßng tin vµo mét lÏ c«ng b»ng vµ nh©n ®¹o h¬n ®Ó cho nh÷ng c« g¸i bÊt h¹nh trong t×nh duyªn, cã thÓ tiÕp tôc sèng, lµm mÑ vµ lµm ng-êi. Xu©n H-¬ng kh«ng ph¶i chØ cã th«ng c¶m vµ bªnh vùc. §Æc biÖt h¬n n÷a lµ nhµ th¬ cßn hÕt søc ®Ò cao vµ ca ngîi hä. Xu©n H-¬ng t×m thÊy vÎ ®Ñp thËt sù ch©n chÝnh ë hä. Trong mét lo¹t h×nh t-îng nãi vÒ sè phËn bÊp bªnh, hÈm hiu cña ng-êi phô n÷ nh chiÕc b¸nh tr«i “ B¶y næi ba ch×m víi níc non”; con èc nhåi “ §ªm ngµy l¨n lãc ®¸m cá h«i”, hay qu¶ mÝt “ da nã sï s×”, v.v…nhµ th¬ chó träng t×m ra vµ nªu bËt çi vÎ ®Ñp bªn trong, çi ®Ñp t©m hån cña hä. Qu¶ mÝt da sï s×, nhng “ mói nã dµy”. ChiÕc b¸nh tr«i b¶y næi ba ch×m vµ “R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn”, nhng “vÉn gi÷ tÊm lßng son”... Bªn c¹nh nh÷ng bµi th¬ vÞnh vËt, Xu©n H-¬ng cßn cã nh÷ng bµi th¬ ca ngîi vÎ ®Ñp h×nh thÓ ngêi phô n÷ “ ThiÕu n÷”, hay ca ngîi tuæi trÎ t¬i m¸t, tr¾ng trong cña c« g¸i ®ang tuæi xoan “ §Ò tranh tè n÷”. Nh÷ng c©u tõ, ý tø ®· ®em ®Õn cho ng-êi ®äc nh÷ng rung ®éng thÈm mü thanh cao. Vµ h¬n hÕt chóng ta cµng hiÓu h¬n vÒ nh÷ng t×nh c¶m tr©n träng, yªu th-¬ng ng-êi phô n÷ cña Hå Xu©n H-¬ng. §i s©u khai th¸c vÎ ®Ñp t©m hån thanh cao cña ng-êi phô n÷, lét t¶ nh÷ng thiªn phó t¹o ho¸ ban cho, Hå Xu©n H-¬ng ®· thæi vµo th¬ ca nh÷ng ®iÒu míi mÎ, mµ çc thi 23 https://tailieutieuhoc.com/

nh©n tr-íc ®ã, vµ ngay cïng thêi víi nhµ th¬ cßn nÐ tr¸nh. ChÝnh ë khÝa c¹nh nµy ®· lµm nªn mét Xu©n H-¬ng rÊt riªng, rÊt ®éc ®¸o, trong thi ca Trung ®¹i ViÖt Nam ®-¬ng thêi. Nh÷ng ®iÕu mµ ®-¬ng thêi nÐ tr¸nh, l¹i chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò nh- thêi sù trong th¬ cña Xu©n H-¬ng , gÇn gòi víi cuéc sèng ®êi th-êng cña quÇn chóng lao ®éng. IV- 2. Xu©n H- ¬ng, nhµ th¬ trµo phóng. Xu©n H-¬ng vµ th¬ cña bµ th-êng bÞ giai cÊp phong kiÕn c¨m ghÐt, tho¸ m¹. Bëi v× Xu©n H¬ng d¸m nãi th¼ng nh÷ng ®iÒu bän “ mò cao ¸o dµi” kh«ng d¸m nãi ®Õn. Nhµ th¬ ®· xÐ to¹c hÕt çc bé mÆt gi¶ dèi, lét trÇn hÕt nh÷ng chiÕc ¸o ®¹o ®øc còn cìn ®Ó chóng lé nguyªn h×nh lµ mét lò bÞp bîm, dèi ®êi vµ dèt n¸t. HiÒn nh©n qu©n tö lµ mÉu ng-êi lý t-ëng cña x· héi phong kiÕn, thùc ra còng ch¼ng “ hiÒn nh©n qu©n tö” g×. Hä còng cã l¾m kh¸t khao phµm tôc. ThÊy mét c« gaÝo ngñ hí hªnh, qu©n tö còng “ dïng d»ng ®i ch¼ng døt”. Hay tríc c¶nh ®Ìo Ba Déi –th× còng lµ mét hiÒn nh©n “ Mái gèi chån ch©n còng muèn trÌo”…ý nghÜ phª ph¸n cña bµi th¬ kh«ng ph¶i lµ çi kh¸t khao phµm tôc, mµ ë chç nhµ th¬ v¹ch trÇn çi m©u thuÉn ®Çy tÝnh chÊt kh«i hµi cña néi dung rÊt phµm tôc l¹i ®-îc che ®Ëy b»ng mét líp vá ®¹o ®øc gi¶ dèi. Trong x· héi phong kiÕn, giai cÊp thèng trÞ cè dïng nh÷ng tõ ng÷ ®Ñp ®Ï ®Ó trang ®iÓm cho çi ®Þa vÞ v« thùng cña chóng. Nµo nh÷ng “ thiªn tö”, “ minh qu©n”,“ l¬ng tíng”, nh÷ng “ thÕ thiªn hµnh ®¹o”…Xu©n H-¬ng ®· phñ nhËn, vµ nãi ng-îc tÊt c¶. Bµi th¬ VÞnh çi qu¹t, Xu©n H-¬ng m-îng cí t¶ qu¹t ®Ó ¸m chØ çi kh¸c, bµ nãi to lªn víi mäi ng-êi: “ Hång hång m¸ phÊn duyªn v× cËy, Chóa dÊu, vua yªu mét çi nµy !” Çch ®¶ kÝch s©u cay ®Õn nh- thÕ, ®-¬ng thêi chØ cã trong ca dao víi truyÖn cña Tr¹ng Quúnh mµ th«i ! Vua vµ chóa chØ yªu “ çi nµy” chø kh«ng yªu çi g× kh¸c n÷a ! Víi bän v¨n nh©n tµi tö dèt n¸t mµ khoe ch÷ nghÜa lµ chuyÖn lè l¨ng, bµ chöi th¼ng vµo mÆt chóng: “ Ai vÒ nh¾n b¶o phêng lßi tãi, 24 https://tailieutieuhoc.com/

Muèn sèng ®em v«i quÐt tr¶ ®Òn.” Hay lµ: “ Ong non ngøa näc ch©m hoa r÷a, Dª cán buån sõng hóc dËu tha.” §Ó råi bµ lín tiÕng d¹y b¶o chóng r»ng: “ KhÐo khÐo ®i ®©u lò ngÈn ng¬, L¹i ®©y cho chÞ d¹y lµm th¬…” Nhµ th¬ còng kh«ng ngÇn ng¹i kÐo lªn s©n khÊu c-êi cît c¶ bä tu hµnh gi¶ dèi, b¶n th©n Xu©n H-¬ng còng ch¼ng -a g× n¬i tu hµnh. C¶nh ®Ñp chïa chiÒn kh«ng g©y ®-îc mét chót xóc ®éng nµo ®èi víi bµ. ThÊy Chïa, thÊy §Òn ®Êy, nh-ng Xu©n H-¬ng kh«ng t×m vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, mµ chØ chó ý ®Õn c¶nh ng-îc ®êi cña bän ng-êi sïng ®¹o: “ Ngêi quen câi phËt chen ch©n xäc, KÎ l¹ bÇu tiªn mái m¾t dßm.” Vµ çi c¶nh lîi dông ®Ó kiÕm ¨n, nóp bãng PhËt lµm nh÷ng viÖc nh¬ nhuèc: “ O¶n d©ng tríc mÆt d¨m ba phÈm, V·i nÊp sau lng s¸u b¶y bµ.” Cã nhiÒu ng-êi ®äc nh÷ng bµi th¬ vÒ c¶nh chïa chiÒn cña Xu©n H-¬ng nh- thÊy tÊt c¶ chèn linh thiªng ®Òu kh«ng ®-îc t«n träng. Nh-ng víi mét con ng-êi lu«n ®øng ch¾c trªn lËp tr-êng nh©n sinh ®Õ nh×n c¶nh vËt. Nhµ th¬ kh«ng thÓ chÞu ®-îc bÊt cø çi g× cã liªn quan ®Õn sù tha ho¸ con ng-êi, lµm cho con ng-êi tho¸t li b¶n tÝnh hån nhiªn t-¬i trÎ cña m×nh. Víi Xu©n H-¬ng , tÊt c¶ nh÷ng g× lµ con ng-¬×, cña con ng-êi ®Õu gÇn gòi, th©n thiÕt, vµ rÊt xa l¹ víi nhµ th¬ nh÷ng g× xa l¹ víi con ng-êi, ®èi lËp víi con ng-êi. Nãi cho c«ng b»ng, c¶nh chïa chiÒn, th-êng lµ nh÷ng th¾ng c¶nh, ngµy nay chóng ta, nh÷ng ng-êi duy vËt chñ nghÜa kh«ng bÞ mét gi¸o lý nµo giµng buéc, ®i du ngo¹n c¶nh chïa ®Ó th-ëng thøc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ nh÷ng c«ng tr×nh v¨n ho¸ cña cha «ng. Nh-ng ngµy x-a cã mÊy nhµ th¬ nãi ®Õn vÎ ®Ñp cña chïa chiÒn mµ kh«ng t¸n d-¬ng nh÷ng triÕt lý h- v« cña PhËt gi¸o, g¾n víi çi “ thó mÇu” cña ®¹o PhËt? BiÕt nh vËy, ®Ó chóng ta hiÓu h¬n çch miªu t¶ trong çc bµi th¬ t¶ c¶nh cña Xu©n H-¬ng. 25 https://tailieutieuhoc.com/

Tuy nhiªn, mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ phª ph¸n, tè ço sù dèt n¸t, gi¶ dèi vµ nh÷ng thñ ®o¹n bãc lét, bßn x-¬ng rót tuû n«ng d©n cña giai cÊp phong kiÕn lµ s©u cay, lµ quyÕt liÖt. Nh-ng Xu©n H-¬ng d-êng nh- thiªn vÒ lËp tr-êng phô n÷ khi nh×n nhËnçi sÊu cña giai cÊp thèng trÞ, h¬n lµ lËp tr-êng cña ng-êi bÞ ¸p bøc bãc lét. Vµ cã thÓ do ¶nh h-ëng cña cuéc ®êi riªng bÊt h¹nh cña m×nh, Xu©n H-¬ng chó nhiÒu ®Õn mÆt x· héi phong kiÕn k×m h·m b¶n n¨ng cña ng-êi phô n÷ mµ ch-a chó ý ®óng møc ®Õn çc mÆt kh¸c cña x· héi. Mét ®iÒu kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn trong th¬ Xu©n H-¬ng cã mét çi g× ®ã kh¸c th-êng. Nhµ th¬ thËt cã çi nh×n kú l¹ víi mäi hiÖn t-îng xung quanh, trong thiªn nhiªn còng nh- trong x· héi. Tõ qu¶ mÝt, con èc nhåi, chiÕc qu¹t, ®Õn çi ®Çu träc cña nhµ s-, ®Õn c¶nh ®¸nh ®u, hßn ®¸ ¤ng Chång Bµ Chång, ®Ìo Ba Déi, v.v…Xu©n H-¬ng cßn muèn nãi ®Õn chuyÖn kh¸c n÷a, chuyÖn cña phô n÷, vµ chuyÖn riªng trong buång kÝn cña vî chång. §©y còng chÝnh lµ ®iÒu lµm nªn sù ®éc ®¸o trong th¬ cña Hå Xu©n H-¬ng. Nh- chóng ta ®· biÕt Hå Xu©n H-¬ng lµ mét con ng-êi tµi hoa, yªu ®êi vµ giµu søc sèng mµ cuéc ®êi lu«n lu«n bÞ trÌn Ðp, c©u thóc – kh«ng chØ bÞ chÌn Ðp vÒ tinh thÇn, vÒ t×nh c¶m, mµ c¶ vÒ ®êi sèng b¶n n¨ng, vÒ h¹nh phóc ¸i ©n. §iÒu ®ã lµm cho nhµ th¬ c¨m phÉn vµ khao kh¸t, r¹o rùc mét ®iÒu g× ®ã…NhiÒu ng-êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn còng cïng c¶nh ngé víi bµ, cã ®iÒu hä ®· dån nÐn nh÷ng c¶m xóc Êy xuèng tËn ®¸y s©u cña suy nghÜ, cña tiÒm thøc, vµ hä chØ lê mê mét c¶m gi¸c bi quan, nhÉn nhôc chÞu ®ùng vµ xãt th-¬ng cho sè kiÕp cña hä. Ph¶i can ®¶m vµ l¹c quan nh- ng-êi lao ®éng trong v¨n häc d©n gian cã thÓ nãi lªn çi khao kh¸t ch¸y báng Êy : “ Bao giê l·o mãm chÇu trêi, Th× em l¹i kiÕm mét ngêi trai t¬.” Xu©n H-¬ng ®· rÊt gÇn víi chñ nghÜa l¹c quan cña ng-êi lao ®éng, nh-ng ç tÝnh s¾c c¹nh cña nhµ th¬ ®· kh«ng cho phÐp Xu©n H-¬ng ao -íc mét çch hiÒn lµnh nh lêi cña ca dao trªn, mµ bµ viÕt vÒ “®¸ ¤ng chång Bµ Chång”, vÒ “®¸nh ®u”, vÒ “ dÖt cöi”: “ Hai ch©n ®¹p xuèng n¨ng n¨ng nh¾c, Mét suèt ®©m ngang thÝch thÝch mau…” 26 https://tailieutieuhoc.com/

Nhµ th¬ nãi ®Õn h¹nh phóc ¸i ©n ®©u ph¶i lµ sù d©m ®·ng ? X· héi phong kiÕn chñ tr-¬ng tiªu diÖt ç tÝnh, mét ng-êi d¸m nãi lªn kh¸t väng ch©n thµnh cña m×nh th× bÞ cho lµ d©m ®·ng còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Cho dï lêi th¬ cã da diÕt vµ t¸o tîn, nh-ng xÐt cho cïng, ®©u cã ph¶i lçi t¹i nhµ th¬ ? §ã lµ tiÕng kªu, tiÕng thÐt, lµ sù ph¶n øng quyÕt liÖt cña mét kh¸t väng chÝnh ®¸ng bÞ x· héi phong kiÕn d×m xuèng kh«ng cho thùc hiÖn ®-îc. Sù d©m ®·ng lµ “nghÖ thuËt” khªu gîi thó tÝnh con ngêi, nh»m tho¶ m·n nhôc dôc thÊp hÌn. Nh-ng th¬ Xu©n H-¬ng ®©u ph¶i nh- vËy ? §äc th¬ Xu©n H-¬ng bao giê ng-êi ®äc còng mét ®Çu ãc tØnh t¸o, mét lý trÝ lµnh m¹nh. Nhµ th¬ bao giê còng ®øng cao h¬n hiÖn t-îng m×nh miªu t¶ ®Ó miªu t¶. Xu©n H-¬ng thÝch chän nh÷ng ®Ò tµi mËp mê, Èn hiÖn ®Ó ng-êi ®äc cã nh÷ng liªn t-ëng… vµ nhµ th¬ miªu t¶ mét çch say s-a, nh-ng bµ vÉn lµ mét nghÖ sÜ ch©n chÝnh nªn bµ vÉn b×nh tÜnh ®Ó ph¸t hiÖn ra çi ®Ñp cña nã. Nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ “ ®¸ ¤ng Chång Bµ Chång” cña Xu©n H¬ng lµ nh÷ng c©u th¬ ®Ñp, giµu h×nh ¶nh, kh«ng gian réng lín: “ Tõng trªn tuyÕt ®iÓm ph¬ ®Çu b¹c, Thít d-íi s-¬ng pha ®-îm m¸ hång. Gan nghÜa gi¶i ra cïng nhËt nguyÖt, Khèi t×nh cä m·i víi non s«ng.” Bµi th¬ t¶ chiÕc giÕng th¬i lµ mét bøc tranh lôa mÞn mµng, ®éng nh-ng l¹i tÜnh, ®an xen linh ®éng v« cïng: “ CÇu tr¾ng phau phau ®«i v¸n ghÐp, N-íc trong leo lÎo mét dßng th«ng. Cá gµ lón phón leo quanh mÐp, Ç diÕc le te l¸ch gi÷a dßng…” C¶nh ®¸nh ®u cña tr¸i g¸i ngµy tÕt ®-îc nhµ th¬ ghi l¹i, diÔn t¶ l¹i mét çch sinh ®éng víi nhiÒu mµu s¾c: “ Trai du gèi h¹c khom khom cËt, G¸i uèn l-ng ong ngöa ngöa lßng. Bèn m¶nh quÇn hång bay phÊp phíi, §«i hµng ch©n ngäc duçi song song…” 27 https://tailieutieuhoc.com/

Ch¾c ch¾n ®äc nh÷ng bµi th¬ nh thÕ, nÕu kh«ng muèn nghÜ ®Õn çi “nghÜa ph« ra”cña nã, mµ chØ nghÜ ®Õn “nghÜa ngÇm”, th× còng kh«ng thÓ nãi lµ gîi dËy trong t©m trÝ hä nh÷ng ý nghÜ xÊu xa ®-îc. V× thÕ ®ßi hái sù ®¸nh gi¸, xem xÐt vÊn ®Ò trong thùc chÊt cña nã, nghÜa lµ ph¶i chó ý ®Õn hoµn c¶nh lÞch sö lµm bèi c¶nh cho bµi th¬ lóc ra ®êi, ph¶i chó ý ®Õn thÈm mü cña nhµ th¬ trong khi t¶. Trong th¬ Xu©n H-¬ng cã çi tôc nh-ng ®äc kü ta l¹i thÊy r»ng Xu©n H-¬ng ®· dïng çi “ tôc” lµm mét ph¬ng tiÖn cêi, mét vò khÝ ®¶ kÝch. Cã thÓ nãi r»ng th¬ Xu©n H¬ng chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp cña lèi “ ®è tôc gi¶ng thanh” hay “ ®è thanh gi¶ng tôc” cña quÇn chóng nh©n d©n ( TÇng líp b×nh d©n ). Nhµ th¬ kh«ng thÝch tôc tÜu, nh-ng nhiÒu khi bµ dïng çi tôc mét çch tr¾ng trîn nh»m môc ®Ých ®¶ kÝch kÎ thï. Víi cã thÓ coi yÕu tè tôc trong th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ xuÊt ph¸t tõ dông ý ®¶ kÝch, ch©m biÕm x· héi phong kiÕn thèi n¸t ®-¬ng thêi. Nãi cho ®óng, ë bÊt kú thêi ®¹i nµo, çi tôc – b¶n th©n nã tr¸i víi lý t-ëng thÈm mü, víi lý t-ëng ®¹o ®øc, nã kh«ng ph¶i lµ ph-¬ng tiÖn tèt nªn dïng trong v¨n häc. §Æc biÖt, trong thêi ®¹i ngµy nay khi nh©n d©n ta lµm chñ cuéc ®êi, lµm chñ ®Êt n-íc th× viÖc gi¸o dôc thÈm mü cho quÇn chóng nãi chung vµ tuæi trÎ ViÖt Nam nãi riªng th× còng kh«ng nªn dïng çi tôc víi bÊt cø môc ®Ých nµo, Nh-ng trong x· héi phong kiÕn, ng-êi lao ®éng bÞ ¸p bøc, bãc lét kh«ng mét tÊc vò khÝ trong tay, kh«ng quyÒn lùc, kh«ng ®-îc sù b¶o vÖ cña x· héi, th× hä ph¶n kh¸ng b»ng bÊt cø çch nµo, bÊt cø ph-¬ng tiÖn nµo, thø vò khÝ nµo còng ®Òu cã ý nghÜa vµ ®Òu cã thÓ th«ng c¶m ®-îc. Tãm l¹i chÊt trµo phóng trong th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ v« cïng ®Æc biÖt - ®Æc biÖt nh- chÝnh hån th¬ Xu©n H-¬ng. Qua nhiÒu bµi th¬ cña bµ chÊt trµo phóng hiÖn lªn v« cïng sinh ®éng, c¶ mét s©n khÊu hµi kÞch ®a d¹ng, mét x· héi víi ®Çy rÉy nh÷ng nhè nh¨ng, kÖch kìm…Bµ xem th-êng tÊt c¶, mØa mai tÊt c¶, ch©m biÕm tÊt c¶… D-êng nh- nhµ th¬ chØ ®îi c¬ héi ®Ó chÕ giÔu vµ t¹o ra tiÕng c-êi. ChÝnh v× thÕ mµ mçi khi ®äc ®äc nh÷ng vÇn th¬ trµo phóng cña Xu©n H-¬ng, ta vÉn thÊy cã sù thó vÞ nhÊt ®Þnh nµo ®ã, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng khÝa c¹nh lµm nªn søc sèng l©u dµi cho th¬ Hå Xu©n H-¬ng. Ph¶i ch¨ng ta cã thÓ coi Xu©n H-¬ng lµ nhµ 28 https://tailieutieuhoc.com/

th¬ thÓ hiÖn ®îc “ mét dôc väng thÓ x¸c lµnh m¹nh” nh c¸ch nãi cña P. ¨ng nghen vÒ OÐt-t¬, mét nhµ v¨n ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n §øc, mét bËc thÇy trong v¨n häc §øc thÕ kû XIX. IV- 3. Hå Xu©n H- ¬ng, nhµ th¬ tr÷ t×nh yªu ®êi. NÕu nãi Hå Xu©n H-¬ng chØ lµ nhµ th¬ trµo phóng, ®¶ kÝch th× ch-a hiÓu hÕt gi¸ trÞ néi dung ph¶n ¸nh trong th¬ cña bµ, bëi sù thËt trong th¬ Xu©n H-¬ng nh÷ng c¶m xóc tr÷ t×nh lu«n d©ng trµo, khoÎ kho¾n ®Õn l¹ kú. V× mét ®iÒu ®¬n gi¶n lµ ë nh÷ng nhµ th¬ lín, trµo phóng vµ tr÷ t×nh lu«n thèng nhÊt víi nhau ®Ó nãi lªn tÝnh chÊt ®a diÖn cña cuéc sèng còng nh- trong t©m hån t¸c gi¶. Mµ tr-êng hîp th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ vËy. Xu©n H-¬ng, nhµ th¬ tr÷ t×nh tr-íc hÕt biÓu hiÖn ë lßng yªu mÕn thiªn nhiªn. NÕu ë phÇn trªn ta võa nãi r»ng Hå Xu©n H-¬ng ghÐt cay, ghÐt ®¾ng c¶nh chïa chiÒn, song ®iÒu dÔ nhËn ra lµ c¶nh thiªn nhiªn mµ bµ yªu mÕn lµ nh÷ng c¶nh b×nh th-êng mµ cao réng, cã h×nh khèi, cã c©y, cã giã, cã ©m thanh, s¾c mµu…, nghÜa lµ mét thiªn nhiªn tr÷ t×nh trong bµi th¬ dµi cña t¹o ho¸, thiªn nhiªn lµm ®Ñp thªm cuéc sèng con ng-êi. Vµ tr-íc mét thiªn nhiªn nh- vËy th× râ rµng nhµ th¬p say ®¾m. T©m hån thiªn nhiª-n Xu©n H-¬ng mang ®Õn cho th¬ thiªn nhiªn chÊt sèng ngån ngén nh- nhùa mïa xu©n. Thiªn hiªn trong th¬ cña Xu©n H-¬ng lóc th× bõng lªn nh÷ng nÐt sinh ®éng dÞ th-êng: “ L¾t lÎo cµnh th«ng c¬n giã thèc, §Çm ®×a l¸ liÔu giät s¬ng gieo.” Cã lóc c¶nh thiªn nhiªn l¹i v« cïng hïng vÜ mµ t-¬i ®Ñp ®Õn l¹ kú: “ Giã giËt sên non kªu l¾c c¾c, Sãng dån mÆt níc vç bong bong.” Mµu s¾c trong th¬ Xu©n H-¬ng lu«n lu«n sèng ®éng. §ã lµ thø s¾c mµu x«n xao, rùc rì ,trçi dËy : “ CÇu tr¾ng phau phau ®«i v¸n ghÐp, Níc trong leo lÎo mét dßng th«ng.” C¶nh tr¨ng mïa thu trong con m¾t th¬ Xu©n H-¬ng còng trë nªn ngon lµnh nh- 29 https://tailieutieuhoc.com/

mét tr¸i c©y chÝn ®á: “ Mét tr¸i tr¨ng thu chÝn mâm mßm”, vµ còng nh nhµ th¬, nã míi duyªn d¸ng t×nh tø lµm sao: “ N¨m canh l¬ löng chê ai ®ã, Hay cã t×nh riªng víi níc non .” C¶nh mïa thu trong th¬ Xu©n H-¬ng lµ nh- vËy. Nã kh«ng cã çi mµu ph¬n phít, nhµn nh¹t cña tranh thuû mÆc. Nã kh«ng -a nÐt buån buån cña mét buæi chiÒu tµ xÕ bãng, kh«ng -a thÝch nh÷ng chiÕc l¸ vµng r¬i tr-íc giã, hay h×nh ¶nh con nai vµng ng¬ ng¸c trong rõng giµ…C¶nh vËt trong th¬ Xu©n H-¬ng, bÊt cø c¶nh nµo còng cùa quËy, còng sèng ®éng, còng vui nhén, r¹o rùc kh¸c th-êng. §ã chÝnh lµ ®Æc ®iÓm cña thiªn nhiªn trong s¸ng t¸c cña Xu©n H-¬ng. Tr-íc thiªn nhiªn bao la réng lín, nhµ th¬ thÊy lßng m×nh hÓ h¶ nh- ch¾p çnh bay lªn. C¶m høng tr÷ t×nh trong nh- bµi th¬ viÕt vÒ thiªn nhiªn cña bµ lµ mét niÒm xóc c¶m l·ng m¹n hÕt søc t-¬i s¸ng. Song ®«i khi quay l¹i víi chÝnh cuéc ®êi riªng cña m×nh, th× Xu©n H-¬ng cã nh÷ng suy nghÜ chua ch¸t: “ Qu¶ cau nho nhá miÕng trÇu h«i, Nµy cña Xu©n H-¬ng míi quyÖt råi. Cã ph¶i duyªn nhau th× th¾m l¹i, §õng xanh nh l¸ b¹c nh v«i.” Nh÷ng bµi th¬ tr÷ t×nh viÕt vÒ th©n phËn cña m×nh cña Xu©n H-¬ng th-êng ®-îm mét mµu buån. Xu©n H-¬ng kh«ng cã ý uû mÞ khãc lãc, çi buån trong th¬ Xu©n H-¬ng b×nh tÜnh mµ thÊm thÝa, kÝn ®¸o, nã to¸t lªn tõ ®¸y lßng cña nhµ th¬. Trong ®ã chïm ba bµi th¬ "Tù t×nh" cña nhµ th¬ lµ tiªu biÓu h¬n c¶ cho th¬ tr÷ t×nh cña bµ. Bµi thø nhÊt cã lÏ nhµ th¬ lµm lóc tuæi ®· nhiÒu, nh-ng ®-êng t×nh duyªn ch-a t¾t hÕt hy väng. Bµi th¬ cã bùc tøc, o¸n tr¸ch vÉn cßn thõa tin t-ëng: “ TiÕng gµ v¨ng v¼ng g¸y trªn bom, O¸n hËn tr«ng ra kh¾p mäi chßm. Mâ th¶m kh«ng khua mµ còng cèc, Chu«ng sÇu kh«ng ®¸nh cí sao om. Tr-íc nghe nh÷ng tiÕng thªm rÒn rÜ, 30 https://tailieutieuhoc.com/

Sau giËn v× t×nh ®Ó mâm mom. Tµi tö v¨n nh©n ai ®ã t¸, Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom !” Sau ®ã kh¸ l©u nhµ th¬, lµm bµi th¬ tù t×nh thø hai trong mét hoµn c¶nh hoµn toµn ®æi kh¸c. Nhµ th¬ ch¾c ®· ®em th©n ®i lµm lÏ. Cuéc ®êi lµm lÏ cña ng-êi ®µn bµ cã thÝch thó nçi g×, cho nªn gi÷a mçi ®ªm khuya – d-íi mét vÇng tr¨ng s¸ng vµ bªn cèc r-îu ®Çy, Xu©n H-¬ng, Xu©n H-¬ng ngÉm l¹i cuéc ®êi m×nh. Bµi th¬ tan dÇn c¸i bùc tøc, chØ cßn l¹i nçi buån c« ®¬n, qu¹nh v¾ng: “ C¶nh khuya v¨ng v¼ng trèng canh dån, Tr¬ c¸i hång nhan víi n-íc non. ChÐn r-îu h-¬ng ®-a say l¹i tØnh, VÇng tr¨ng bãng xÕ khuyÕt ch-a trßn. Xiªn ngang mÆt ®Êt rªu tõng ®¸m, §©m to¹c ch©n m©y ®¸ mÊy hßn. Ng¸n nçi xu©n ®i xu©n l¹i l¹i, M¶nh t×nh san sÎ tý con con. ” Bµi tù t×nh thø ba cã thÓ Hå Xu©n H-¬ng s¸ng t¸c ra gi÷a hai ®êi chång. Cuéc ®êi ngang tr¸i diÔn ra tr-íc m¾t lµm cho Xu©n H-¬ng tõ mét ng-êi th¸ch thøc víi cuéc sèng, trë thµnh ng-êi bµng hoµng tr-íc cuéc sèng. Nhµ th¬ ph©n v©n, bµi th¬ tù t×nh còng l-ìng lù ph©n v©n. Xu©n H-¬ng vÝ m×nh nh- nh- chiÕc b¸ch lªnh ®ªnh gi÷a dßng n-íc c¶. lêi th¬ cÊt lªn trong nh¹c ®iÖu, h×nh ¶nh, c¶m gi¸c bÊp bªnh, ch¬i v¬i: “ ChiÕc b¸ch buån vÒ phËn næi nªnh, Gi÷a dßng ngao ng¸n nçi lªh ®ªnh. L-ng khoang t×nh nghÜa d-êng lai l¸ng, Nöa m¹n phong ba luèng bËp bÒnh. CÇm l¸i mÆc ai l¨m bÕn ®ç, Dong lÌo th©y kÎ r¾p xu«i ghÒnh. Êy ai th¨m v¸n cam lßng vËy, Ng¸n nçi «m ®µn nh÷ng tÊp tªnh.” 31 https://tailieutieuhoc.com/

Tuy nhiªn con ng-êi ®· viÕt nh÷ng vÇn th¬ chua ch¸t Êy l¹i vèn lµ nh÷ng con ng-êi rÊt tù tin vµo m×nh: “ VÝ ®©y ®æi phËn lµm trai ®îc, Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu. ” Vèn lµ mét nhµ th¬ tr÷ t×nh yªu ®êi, lu«n l¹c quan cëi më, trong th¬ Xu©n H-¬ng cã nh÷ng ca tõ thÓ hiÖn sù kiªu h·nh vÒ vÞ trÝ, vai trß cña ng-êi phô n÷. §· cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ tiÕng nãi ®Ò cao n÷ quyÒn còng kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së, c¨n cø. Mét ®iÒu dÔ nhËn ra lµ cã nhiÒu bµi th¬ ®· béc lé nçi buån b·, lµm quÆn lßng ng-êi ®äc. §ã lµ mét çi buån cña mét kiÕp ng-êi th«ng qua mét con ng-êi,chø kh«ng phaØi çi buån ç nh©n,c« ®éc. Nã kh«ng cã ý nghÜa tiªu cùc. C«ng thøc “buån-tiªu cùc” lµ mét c«ng thøc qu¸ gi¶n ®¬n, kh«ng phï hîp víi thùc tÕ v« cïng cña cuéc sèng. TÊt nhiªn çi buån, tiªu cùc cña mét ai ®ã tr-íc thùc t¹i, nhÊt lµ nh÷ng c¶nh ®êi Ðo le nh- Xu©n H-¬ng nãi riªng, hay ng-êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn nãi chung lµ mét ®iÒu dÔ hiÓu. Vµ sèng trong mét x· héi qu¸ nhiÒu ¸p bøc bÊt c«ng, qu¸ nhiÒu b¹o tµn mµ con ng-êi kh«ng biÕt ph¶i thay ®æi nã b»ng çch nµo, th× ai tha thiÕt víi cuéc sèng, víi vËn mÖnh cña cong ng-êi lµm sao kh«ng buån cho ®-îc. Çi buån ë ®©y, v× vËy mµ cã ý nghÜa tè ço nhÊt ®Þnh. S½n sµng yªu ®êi, l¹i cã ý thøc vÒ ch©n gi¸ trÞ cña m×nh, Êy mµ hÇu nh- suèt cuéc ®êi Xu©n H-¬ng kh«ng thÊy bãng d¸ng cña h¹nh phóc. §ã lµ tÊn bi kÞch cña mét kiÕp ng-êi vµ còng lµ tÊn bi kÞch cña bao kiÕp ng-êi phô n÷c kh¸c. Nh÷ng tÊn bi kÞch ®ã Èn kÝn trong ®¸y lßng ng-êi trong cuéc, vµ ng-êi ta chØ chó ý nhiÒu ®Õn çi tiÕng c-êi nhiÒu khi cã phÇn sç sµng ë bªn ngoµi, mµ thiÕu çi nh×n s©u h¬n vµo nhiÒu s¸ng t¸c cña Hå Xu©n H-¬ng. V- Gi¸ trÞ nghÖ thuËt. Trong khi t×m hiÕu gi¸ trÞ néi dung, ®· phÇn nµo nãi ®Õn h×nh thøc th¬ Xu©n H-¬ng. §ã lµ sù kÕt hîp gi÷a trµo phóng víi tr÷ t×nh, ®ã lµ sù ch¾t läc mét çc cã s¸ng t¹o tõ ng÷ trong kho tµng v¨n häc d©n gian, h¬n n÷a nã ®-îc ch¾t läc ngay tõ trong ®êi sèng cña nh©n d©n. TÝnh d©n téc, tÝnh ®¹i chóng ®-îc ph¸t huy trong th¬ cña Xu©n H-¬ng víi mét sù s¸ng t¹o rÊt ®¸ng kh©m phôc. Qua mÊy chôc bµi th¬ N«m cßn l¹i, Xu©n H-¬ng vÉn cã thÓ liÖt vµo nh÷ng nhµ th¬ N«m xuÊt s¾c nhÊt vµ 32 https://tailieutieuhoc.com/

cã ç tÝnh ®éc ®¸o nhÊt trong v¨n häc d©n téc. Th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ nh÷ng vÇn th¬ ViÖt Nam nhÊt trong dßng th¬ N«m luËt §-êng. Nhµ th¬ Xu©n DiÖu ®· tõng ®¸nh gi¸ vÒ Hå Xu©n H¬ng lµ “ Bµ chóa th¬ N«m”. Kh¸c víi nhiÒu nhµ th¬ cïng thêi, kh«ng xuÊt th©n tõ tÇn líp quý téc. Nhµ th¬ sèng l¨n lén ë nhiÒu m«i tr-êng kh¸c nhau: N«ng th«n, thµnh thÞ,. TiÕp xóc gÇn gòi víi nhiÒu h¹ng ng-êi trong x· héi phong kiÕn , nh-ng bµ l¹i kh«ng bÞ rµng buéc nhiÒu cña lu©n lý, lÔ gi¸o phong kiÕn, råi cuéc ®êi riªng cã nhiÒu Ðo le vÒ t×nh duyªn…TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Ó l¹i râ nÐt trong th¬ cña bµ, vµ còng lµ nh÷ng nh©n tè lµm th¬ bµ cã phong çch râ nÐt. Víi Xu©n H-¬ng, cuéc sèng lu«n ®-îc ph¶n ¸nh theo con m¾t nh×n riªng, theo çi gãc ®é riªng cña t©m hån m×nh.Th¬ cña bµ kh«ng dËp khu«n theo çi cò. Xu©n H-¬ng s¸ng t¸c b»ng thÓ th¬ §-êng luËt, mét thÓ th¬ phæ biÕn trong v¨n häc b¸c häc chø kh«ng ph¶i v¨n häc b×nh d©n, nh-ng phong çch th¬ Xu©n H-¬ng l¹i thuéc dßng phong çch b×nh d©n chø kh«ng ph¶i dßng phong çch quý téc. Tuy vËy nhµ th¬ kh«ng tan biÕn trong phong çch chung – b×nh d©n Êy, mµ s¾c th¸i ç nh©n rÊt ®Ëm nÐt. NÕu v¨n häc b¸c häc nãi chung viÕt vÒ tÇng líp trªn cña x· héi, th× Xu©n H-¬ng kh«ng viÕt vÒ ®êi sèng cña quý téc, kh«ng viÕt theo kiÓu khÈu khÝ mµ viÕt vÒ cuéc sèng sinh ho¹t cña ng-êi lao ®éng, gièng nh- v¨n häc d©n gian. Song trong th¬ cña Xu©n H-¬ng kh«ng ph¶i ph¶n ¸nh tÊt c¶ çi phong phó sinh ho¹t cña ng-êi lao ®éng, mµ chØ ph¶n ¸nh nh÷ng hiÖn t-îng nµo g¾n liÒn víi sinh ho¹t cña ng-êi phô n÷, hoÆc cã kh¶ n¨ng lång vµo ®ã mét “ nghÜa ngÇm”, göi g¾m vµo ®ã çi khao kh¸t vÒ cuéc sèng b¶n n¨ng, cuéc sèng ¸i ©n cña trai g¸i víi nhiÒu s¾c th¸i vµ cung bËc kh¸c nhau. VÒ ng«n ng÷ :Trong v¨n häc cæ ViÖt Nam kh«ng ai gi¶n dÞ, dÔ hiÓu vµ méc m¹c nh- Xu©n H-¬ng. Ng«n ng÷ trong th¬ Xu©n H-¬ng kh«ng kh¸c g× ng«n ng÷ cña ca dao, tôc ng÷. ThØnh tho¶ng trong th¬ cña bµ cã xuÊt hiÖn ®«i tõ H¸n ViÖt, th× hÇu hÕt ®· ®-îc ViÖt ho¸, ®· ®i vµo kho tõ vùng phæ biÕn cña tiÕng ViÖt. Tr-êng hîp bµi th¬ Bìn bµ lang khãc chång lµ mét vÝ dô – tªn çc vÞ thuèc B¾c ®Õn nay vÉn dïng chñ yÕu,vÉn ®-îc gäi b»ng tõ H¸n ViÖt ( QuÕ Chi; Cam Th¶o…). 33 https://tailieutieuhoc.com/

Nh×n chung cã thÓ nãi ng«n ng÷ trong th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ mét ng«n ng÷ thuÇn tuý ViÖt Nam. Xu©n H-¬ng cã tµi khai th¸c vèn ng«n ng÷ sóc tÝch, c« ®äng cña tôc ng÷, ca dao. Ch¼ng h¹n h×nh ¶nh qu¶ cau, miÕng trÇu th-êng thÊy trong ca dao ®-îc biÕn thµnh lêi th¬ ý vÞ, t×nh tø: Ch¼ng h¹n nh- bµi th¬ : Mêi trÇu “ Qu¶ cau nho nhá, miÕng trÇu h«i, Nµy cña Xu©n H-¬ng ®· quÖt råi. Cã ph¶i duyªn nhau th× th¾m l¹i, §õng xanh nh l¸, b¹c nh v«i.” Hay lêi ®éng viªn ng-êi phô n÷ lì lµng: “ Qu¶n bao miÖng thÕ lê chªnh lÖch, Kh«ng cã, nhng mµ cã, míi ngoan.” Xu©n H-¬ng cã tµi khai th¸c, ph¸t triÓn néi dung cña thµnh ng÷, tôc ng÷ cho nã cã søc t¸c ®éng m¹nh mÏ h¬n. Nh÷ng thµnh ng÷: “ cè ®Êm ¨n x«i”; “ ba ch×m b¶y næi”… Cã thÓ nãi Hå Xu©n H-¬ng ®É suy nghÜ vµ diÔn ®¹t theo çch cña thµnh ng÷, tôc ng÷ nh-ng kh«ng c©u nÖ ë h×nh thøc. Xu©n H-¬ng ®· ®-a vµo th¬ mét lo¹t çc tõ ng÷ d©n gi·, nhiÒu khi nh- chî bóa, miÔn sao çc tõ ng÷ Êy nãi ®óng çi chÊt thùc cña ®êi sèng, cña t×nh c¶m. Nhµ th¬ kh«ng ngÇn ng¹i khi viÕt nh÷ng c©u th¬: “ Róc rÝch th©y cha con chuét nh¾t, Vo ve mÆc mÑ çi ong bÇu.” Hay: - “ ChÐm cha çi kiÕp lÊy chång chung” - “ N¨m th× mêi ho¹ ch¨ng hay chí ” - “ Cha kiÕp ®êng tu sao l¾t lÐo, C¶nh buån thªm ch¸n nî t×nh ®eo.” Qua thùc tiÔn s¸ng t¸c cña Xu©n H-¬ng, ng«n ng÷ th¬ lµ ng«n ng÷ cña ®êi sèng ®-îc sö dông mét çch cã nghÖ thuËt. Con ®-êng th¬ cña Xu©n H-¬ng còng lµ con ®-êng ®i cña NguyÔn Du vµ nhiÒu nhµ th¬ d©n téc kh¸c. Kho tõ ng÷ trong th¬ Xu©n H-¬ng chøa nhiÒu yÕu tè ®éng, c¶nh vËt lu«n lu«n cùa quËy tr-íc m¾t méi ng-êi, çc tõ lÊp l¸y t¹o nªn søc ®éc ®¸o cho th¬. Mµu s¾c 34 https://tailieutieuhoc.com/

ph¶i lµ “ tr¾ng phau phau”, “ trong leo lÎo”, “ tèi om om”, “ chÝn mâm mßm”, “ ®á lßm lom”, “ ®á loÐt”, “ xanh r×”…Cßn cö ®éng ph¶i lµ “ khua l¾c c¾c”, “ vç bong bong" “ N¨ng n¨ng nh¾c”, “ thÝch thÝch mau”. HoÆc nÕu lµ h×nh ¶nh sù vËt th× “xiªn ngang mÆt ®Êt”,“ ®©m to¹c ch©n m©y”… Hay còng ph¶i lµ: “ Mâ th¶m kh«ng khua mµ còng cèc, Chu«ng sÇu ch¼ng ®¸nh cí sao om.” VÒ çch gieo vÇn trong th¬ Xu©n H-¬ng cã thÓ coi lµ ®Æc tµi. Xu©n H-¬ng thÝch dïng nh÷ng vÇn o¸i o¨m khã gieo, trong thi ph¸p cæ gäi lµ “ tö vËn”, nh÷ng vÇn chÕt, nh-ng nÕu dïng thµnh c«ng th× bµi th¬ l¹i cã d¸ng dÊp ®éc ®¸o. Ch¼ng h¹n nh vÇn “ ªnh" t¹o c¶m gi¸c bÊt ®Þnh, mong manh, dÔ tan vì ; vÇn “om” trong bµi tr¨ng thu, t¹o ra c¶m gi¸c sung m·n, trµn ®Çy; vÇn “eo”trong bµi Qu¸n kh¸ch nh vÏ ra c¶nh rõng nói cheo leo, hiÓm trë… Xu©n H-¬ng cßn thÝch dïng çch nãi lÊp löng cã hai nghÜa. VÒ ph-¬ng diÖn nµy Xu©n H-¬ng còng tiÕp thu truyÒn thèng cña c©u ®è d©n gi©n chø kh«ng ph¶i lèi th¬ cã tÝnh chÊt biÓu tr-ng nh- th¬ ngô ng«n hay th¬ khÈu khÝ. VÒ thÓ th¬ phæ biÕn mµ Xu©n H-¬ng sö dông trong s¸ng t¸c lµ th¬ thÊt ng«n b¸t có vµ tø tuyÖt. §©y lµ hai thÓ th¬ phæ biÕn trong v¨n häc phong kiÕn, h×nh thøc th¬ ®-êng bÖ, niªm luËt chÆt chÏ. Nh-ng Xu©n H-¬ng ®· ®em ®Õn cho th¬ §-êng luËt mét néi dung hÕt søc th«ng tôc. Trong thùc tÕ, nhµ th¬ ®· “c¶i t¹o” thÓ §êng luËt. Mét sù thay ®æi vÒ néi dung tÊt ph¶i ®-a ®Õn mét sù thay ®æi vÒ h×nh thøc t-¬ng øng, trong khu«n khæ mµ thÓ th¬ cho phÐp. D-íi ngßi bót cña Xu©n H-¬ng, nh÷ng bµi th¬ §-êng luËt trë nªn hån nhªn, t-¬i trÎ: “ Hái bao nhiªu tuæi hìi c« m×nh, ChÞ còng xinh mµ em còng xinh. …Ngh×n n¨m cßn m·i çi xu©n xanh.” Vµ khi bèp ch¸t còng hÕt søc tù nhiªn, còng rÊt ®anh ®¸ vµ còng d©n d· v« cïng: “ KhÐo khÐo ®i ®©u lò ngÈn ng¬, L¹i ®©y cho chÞ d¹y lµm th¬. Ong non ngøa näc ch©m hoa r÷a, 35 https://tailieutieuhoc.com/

Dª cán buån sõng hóc dËu tha.” Cã lÏ, chØ víi Xu©n H-¬ng, c©u th¬ §-êng luËt míi cã nhÞp ®iÖu ®Çy søc sèng nh- thÕ nµy: “ Khi c¶nh, khi tiªu, khi chòm choÑ, Giäng hú, giäng hû, giäng hy ha.” Hay lµ: “ VÝ ®©y ®æi phËn lµm trai ®îc, Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu.” Tõ nh÷ng s¸ng t¹o trong viÖc vËn dông th¬ §-êng luËt, mçi c©u tõ cña Xu©n H-¬ng cÊt lªn ®· biÕn nh÷ng nh-îc ®iÓm trong th¬ §-êng luËt thµnh nh÷ng -u ®iÓm. Sù gÇn gòi, gi¶n dÞ, méc m¹c vµ còng hÕt søc tinh tÕ, ®-îc quÇn chóng ®ãn nhËn vµ yªu mÕn. DÜ nhiªn th¬ Hå Xu©n H-¬ng ch-a ph¶i tËp ®¹i thµnh cña v¨n häc viÖt Nam ®-¬ng thêi. Còng nh- nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c, n÷ sÜ Xu©n H-¬ng còng chØ gãp mét tiÕng nãi t¹o nªn nÒn v¨n häc cæ ®iÓn rùc rì. Cã ®iÒu th¬ bµ lµ tiÕng nãi riªng, tiÕng nãi cña mét ng-êi phô n÷ ®· ý thøc ®-îc vÞ trÝ vai trß cña giíi m×nh trong cuéc sèng, trong x· héi. Th¬ cña bµ kh«ng chØ lµ tiÕng thÐt, tiÕng than mµ cßn lµ lêi ca vÒ quyÒn sèng, h¹nh phóc vµ vÎ ®Ñp cña con ng-êi, lµ niÒm tin vµo tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ cña ng-êi phô n÷. H¬n n÷a, tiÕng nãi Êy l¹i ®-îc diÔn ®¹t b»ng mét phong c¸ch riªng, b»ng c¸i vèn tõ ng÷ hÕt søc gi¶n dÞ mµ v« cïng chÝnh x¸c, d¹t dµo søc sèng. Th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ mét thÓ thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. Cho dï ®Ò cËp ®Õn néi dung nµo b»ng bót ph¸p nµo ®i ch¨ng n÷a th× th¬ cña bµ vÉn chÞu sù chi phèi cña mét t- t-ëng thèng nhÊt. §ã lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o cña nhµ th¬. ®Æc ®iÓm chñ nghÜa nh©n ®¹o cña Xu©n H-¬ng lµ t×nh c¶m yªu ®êi tha thiÕt, hån nhiªn vµ méc m¹c. Chñ nghÜa nh©n ®¹o cña Xu©n H-¬ng ®· gãp phÇn lµm phong phó thªm trµo l-u v¨n häc nh©n ®¹o chñ nghÜa giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX, vµ cã khuynh h-íng nghiªng vÒ v¨n häc d©n gian, nghÜa lµ nã gÇn víi chñ nghÜa nh©n ®¹o cña ng-êi b×nh d©n. Cã thÓ nãi Xu©n H-¬ng lµ s¶n phÈm cña mét thêi ®¹i lÞch sö, vµ còng lµ sù kÕt tinh cña truyÒn thèng phô n÷ ViÖt Nam trªn lÜnh vùc x· héi vµ v¨n häc. §Æc biÖt lµ truyÒn thèng 36 https://tailieutieuhoc.com/

cña ng-êi phô n÷ b×nh d©n, vµ nã ®-îc thÓ hiÖn qua tµi n¨ng ®éc ®¸o cã mét kh«ng hai cña n÷ sÜ.. VÒ ph-¬ng diÖn nghÖ thuËt, cã thÓ nãi Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ n÷ ®Çu tiªn cña nÒn v¨n häc trung ®¹i thµnh c«ng trong viÖc sö dông ng«n ng÷ hµng ngµy ®Ó s¸ng t¸c th¬, vµ cã nh÷ng cèng hiÕn quan träng trong viÖc c¶i t¹o th¬ §-êng luËt. Thµnh c«ng cña Xu©n H-¬ng lµ mét ®ãng gãp ®¸ng kÓ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc ch÷ N«m cña d©n téc, ®-a v¨n häc N«m tiÕp tôc ®-îc kÕ thõa vµ ph¸t triÓn ë giai ®o¹n nöa cuèi thÕ kû XIX, víi tªn tuæi cña hai thi nh©n xuÊt s¾c lµ NguyÔn KhuyÕn vµ TrÇn TÕ X-¬ng. T¸c phÈm còng nh- tµi liÖu vÒ cuéc ®êi cña Xu©n H-¬ng n÷ sÜ cßn nhiÒu vÊn ®Ò hiÖn nay ch-a gi¶i quyÕt døt kho¸t ®-îc. Cho nªn, chóng ta chØ cã thÓ vµ ®¸nh gi¸ Xu©n H-¬ng mét çch thËn träng, vµ cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vai trß cña nhµ th¬ trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. MÆc dï cßn nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt nh-ng Hå Xu©n H-¬ng lµ mét nhµ th¬ lín cña ViÖt Nam, mét nhµ th¬ ®øng h¼n vÒ phÝa nh©n d©n – tr-íc hÕt vÒ phÝa ng-êi phô n÷ – gãp phÇn ®¾c lùc vµo viÖc ®Ëp tan uy thÕ cña chÕ ®é phong kiÕn vµ ®Êu tranh cho tù do, h¹nh phóc cña con ng-êi. Ngµy nay tiÕp thu di s¶n v¨n häc cña Xu©n H¬ng, víi ph¬ng ph¸p “ G¹n ®ôc, kh¬i trong” chóng ta gi÷ l¹i nh÷ng g× cã ý nghÜa víi cuéc sèng hiÖn t¹i, còng nh nh÷ng g× gióp cho con ng-êi ngµy nay hiÓu s©u h¬n qu¸ khø, vµ g¹t bá ®i tÊt c¶ nh÷ng g× cßn h¹n chÕ do hoµn c¶nh lÞch sö vµ tõ sù chñ quan ng-êi n÷ sÜ ®· g©y nªn. Trong sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng phô n÷, mét vÊn ®Ò vÊn ®Ò rÊt quan träng ®-îc ®Æt ra trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn ®Êt n-íc ta ngµy nay, Xu©n H-¬ng nh- lµ ng-êi ®· phÊt cao l¸ cê ®Çu mét çch kiªn c-êng, dòng c¶m. Xu©n H-¬ng còng lµ ng-êi ®· më ®Çu cho mét trµo l-u v¨n häc hiÖn thùc tè ço dïng tiÕng c-êi s¾c nhän lµm vò khÝ ®¶ kÝch, çi vò khÝ mµ nhµ th¬ ®· tiÕp thu ®-îc tay nh©n d©n bÞ ¸p bøc. ChÝnh v× vËy mµ Xu©n H-¬ng vµ th¬ N«m cña bµ trë nªn bÊt tö trong lßng ®éc gi¶ ViÖt Nam vµ t¹o nªn sù yªu mÕn cho c¶ nh÷ng ®éc gi¶ n¬i Ph-¬ng T©y xa x«i. Lêi tùa cho TuyÓn tËp th¬ Hå Xu©n H-¬ng khi dÞch sang tiÕng Ph¸p cña nhµ th¬ hiÖn ®¹i Ph¸p Gi¨ng – Rixtat lµ mét minh chøng: 37 https://tailieutieuhoc.com/

“Hå Xu©n H-¬ng lµ ng-êi rÊt gÇn víi chóng ta. Bµ hÕt søc hiÖn ®¹i vµ trong cuéc ®Êu tranh cña chóng ta, chóng ta c¶m thÊy bµ cµng gÇn chóng ta h¬n n÷a v× trong nh÷ng bµi th¬ cña bµ,bµ ®· sèng hÕt m×nh, hoµn toµn ch©n thùc vµ gi¶n dÞ.” VI . V¨n b¶n: “B¸nh tr«i níc” " Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn, B¶y næi ba ch×m víi n-íc non. R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn, Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son." Bµi th¬ n»m trong chïm th¬ vÞnh vËt, vÞnh c¶nh cña nhµ th¬. §©y lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ N«m ®Æc s¾c cña Hå Xu©n H-¬ng. Lµ mét t¸c phÈm biÓu c¶m ®a nghÜa, võa ®Ëm ®µ tÝnh d©n téc, võa tËp trung nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña hån th¬ n÷ sÜ hä Hå - mét kiÖt t¸c cña v¨n häc Trung ®¹i. Mét v¨n b¶n v¨n ch-¬ng bÊt kú ë thÓ lo¹i nµo, bao giê còng gåm cã hai phÇn, néi dung vµ h×nh thøc. H×nh thøc cña v¨n b¶n v¨n ch-¬ng lµ líp vá vËt chÊt, lµ h×nh thøc biÓu ®¹t cña t¸c gi¶. H×nh thøc ®ã mét mÆt lµm hiÖn lªn thÕ giíi kh¸ch thÓ, mÆt kh¸c thÓ hiÖn çch nh×n, çch c¶m, gîi ra mét chñ ®Ò ®ang c¶m nhËn, thö nghiÖm tr-íc cuéc sèng vµ con ng-êi. Cßn néi dung v¨n ch-¬ng lµ sù c¶m nhËn vÒ thÕ giíi nh©n sinh mang tÝnh triÕt lý cña ng-êi nghÖ sÜ. “ B¸nh tr«i níc” ®îc lµm theo thÓ thÊt ng«n tø tuyÖt hµm sóc, ng«n tËn mµ ý bÊt tËn. VÒ h×nh thøc, míi ®äc, bµi th¬ t¶ nh- t¶ çi b¸nh tr«i n-íc – mét ®Æc s¶n cña d©n téc ta mµ nh÷ng ng-êi d©n tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n ai ai còng biÕt. B¸nh cã h×nh trßn, mµu tr¾ng vµ c¶ nghÖ thuËt chÕ biÕn; nh-ng xÐt vÒ mÆt néi dung ®-îc biÓu ®¹t, th× çi tiÒm Èn bªn trong cña bµi th¬, sau çi vá ng«n ng÷ cña nã l¹i s©u s¾c vµ th©m thuý v« cïng. Bµi th¬ lµ sù vÒ tÝnh phæ qu¸t ®Çy triÕt lý nh©n sinh, thÓ hiÖn c¶m quan, nh·n quan vÒ thÕ giíi vµ nh©n sinh cña nhµ th¬. Ngay tõ c©u më ®Çu: “ Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn” t¸c gi¶ ®· da ngêi ®äc vµo kh«ng khÝ ca dao quen thuéc b»ng çch xng h« “ th©n em” ®Ó nãi ®Õn th©n phËn cña biÕt bao ng-êi phô n÷ trong x· héi cò. Mét lêi giíi thiÖu gÇn gòi, quen thuéc, nghe võa dÞu dµng, khiªm tèn võa cã chót téi nghiÖp ®¸ng th-¬ng : 38 https://tailieutieuhoc.com/

“ Th©n em nh h¹t ma sa, H¹t vµo ®µi çc, h¹t ra ruéng cµy.” hoÆc: - “ Th©n em nh giÕng gi÷a lµng, Ngêi kh«n röa mÆt, ngêi phµm röa ch©n.” - “ Th©n em nh tÊm lôa ®µo, PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai.” v.v… Tuy nhiªn, trong ca dao, sau nh÷ng lêi x-ng h« khiªm nh-êng, duyªn d¸ng Êy bao giê còng cã sù so s¸nh “ nh ", cßn ë ®©y, chiÕc b¸nh tr«i ®îc nh©n ho¸, tù nãi vÒ m×nh: “ võa tr¾ng l¹i võa trßn”. §©y lµ çi “ Tr¾ng” vµ “ Trßn” cña chiÕc b¸nh tr«i nh-ng còng lµ vÎ ®Ñp cña ng-êi phô n÷, mét vÎ ®Ñp ®«n hËu, méc m¹c, trong tr¾ng, kÝn ®¸o vµ m¹nh mÏ, gi¶n dÞ mµ kiªu sa. Víi tõ “trßn” ý nghÜa c©u th¬ trë nªn lÊp l¸nh, tá mê khiÕn ng-êi ®äc kh«ng thÓ suy nghÜ mét çc véi vµng ®-îc. Khi ®äc th¬ tr÷ t×nh, ta kh«ng chØ dõng l¹i ë ý nghÜa t¶ thùc mµ ph¶i t-ëng t-îng, suy ngÉm réng vµ s©u ®Ó hiÓu hÕt, hiÓu ®óng ý nghÜa Èn dô, hiÓu ®óng tinh thÇn ng«n ng÷ vµ c¶m xóc cña thi nh©n. Giíi thiÖu vÒ ng-êi phô n÷ nh- çch nãi ë c©u th¬ thø nhÊt, Hå Xu©n H-¬ng kh«ng chØ ca ngîi nhan s¾c, vÎ ®Ñp bªn ngoµi mµ cßn tr©n träng c¶ t©m hån, ®øc h¹nh bªn trong, çch nãi n¨ng khiªm nh-êng duyªn d¸ng cña chÞ em. C©u “ §Ò ” nhµ th¬ ®· tõ mét çi b¸nh tr«i thùc ngoµi cuéc ®êi, ®Èy ng-êi ®äc tíi mét sù liªn t-ëng vÒ cuéc ®êi ng-êi phô n÷. C©u th¬ lµ lêi béc b¹ch cña nh©n vËt tr÷ t×nh nh-ng ®»ng sau ®ã lµ tiÕng than,tiÕng thë dµi bu«ng xu«i Tõ mét c©u thµnh ng÷ “ Ba ch×m b¶y næi chÝn lªnh ®ªnh ” trong d©n gian, t¸c gi¶ ®· khÐo lÐo ®a vµo vÞ trÝ c©u “thùc” khiÕn cho c©u th¬ trë nªn hµm sóc, ý nghÜa trë nªn biÕn ho¸ v« cïng. VÉn lµ ng©m trong n-íc, nh-ng chiÕc b¸nh tr«i ®· trë thµnh biÓu t-îng cña sù tru©n chuyªn, næi nªnh, sù long ®ong lËn ®Ën, sù th¨ng trÇm cña ®êi ngêi,cña sè phËn con ngêi: “B¶y næi ba ch×m víi níc non” Râ rµng bµi th¬ viÕt vÒ çi b¸nh tr«i n-íc mµ ý tø l¹i nãi vÒ th©n phËn cña con ng-êi, vÒ mét kiÕp ng-êi – kiÕp ng-êi phô n÷ . C©u mét vµ c©u hai ®-a ng-êi ®äc vµo mét nghÞch lý: Çi ®Ñp lÏ ra ph¶i song hµnh cïng çi tèt. Çi “ Tr¨ng” vµ “ Trßn” lÏ ra ph¶i ®îc t«n thê, sñng ¸i nhng l¹i bÞ “ B¶y næi ba ch×m” trong çi x· héi träng nam khinh n÷, ngêi phô n÷ ®· bÞ coi lµ “ C¬m nguéi ®ì khi ®ãi lßng” ( 39 https://tailieutieuhoc.com/

Ca dao ), cho ngêi ®µn «ng, bÞ rµng buéc mét c¸ch nghiÖt ng· vµo “ Tam tßng tø ®øc” cña lÔ gi¸o phong kiÕn. §· kh«ng Ýt lÇn n÷ sÜ Xu©n H¬ng ®· ph¶i thèt lªn: “ Gi¬ tay víi thö giêi cao thÊp, Xo¹c c¼ng ®o xem ®Êt ng¾n dµi.” Nh- muèn v-¬n tíi tÇm cao cña vò trô, muèn lµm chñ c¶ ®Êt trêi víi ý trÝ, nghÞ lùc quyÕt t©m cña m×nh. M¹nh mÏ h¬n, quyÕt liÖt h¬n, cã lóc nhµ th¬ tù cho ng-êi phô n÷ cßn tµi giái h¬n gÊp nhiÒu lÇn nam giíi, viÖc g× phô n÷ lµm còng xong, còng cã kÕt qu¶. §· tõng cã dÞp ®i qua ®Òn thê SÇm Nghi §èng – tªn t-íng b¹i trËn nhµ Thanh ë gß §èng §a Hµ Néi, bµ ®· tøc c¶nh mµ viÕt r»ng: “ VÝ ®©y ®æi phËn lµm trai ®îc, Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu.” VËy mµ ng-êi phô n÷ ®· kh«ng ®-îc ph¸t huy tµi n¨ng còng nh- thùc hiÖn thiªn chøc cña m×nh khiÕn nhµ th¬ ph¶i than lªn: “ R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn .” “ R¾n n¸t” lµ hai tr¹ng th¸i ®èi cùc, ®Òu lµ kÕt qu¶ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc. Sù r¾n n¸t Êy hoµn toµn phô thuéc vµo “ tay kÎ nÆn”. “ KÎ nÆn” ®©y ®©u ph¶i lµ ho¸ c«ng mµ chÝnh lµ con ng-êi, lµ x· héi phong kiÕn lµm mÊt hÕt quyÒn con ng-êi, lµm biÕn d¹ng ®i mäi gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶ cña ng-êi phô n÷, biÕn hä thµnh nh÷ng thø ®å ch¬i biÕt nãi; mµ ®iÒu téi nghiÖp ®¸ng th-¬ng Êy kh«ng chØ ®èi víi phô n÷ b×nh d©n, mµ lµ cña tÊt c¶ nh÷ng ng-êi phô n÷ trong x· héi cò. Trong lÞch sö cña d©n téc ViÖt nam, trõ thêi Bµ Tr-ng Bµ TriÖu oanh liÖt, c-ìi voi xung trËn, lµm nªn kú tÝch cøu c¶ d©n téc khái ¸ch ®« hé cña phong kiÕn Ph-¬ng B¾c. Vµ ngµy nay – ng-êi phô n÷ míi ®-îc gi¶i phãng mäi tµi n¨ng, mäi søc m¹nh vµ ®-îc b×nh quyÒn víi nam giíi, cßn l¹i hä ph¶i sèng trong ®au khæ, nhôc nh»n, trong sù rµng buéc bÊt c«ng vµ v« lý cña x· héi: Ng-êi con g¸i Nam X-¬ng, tiÕt h¹nh mµ vÉn ph¶i tù vÉn trong oan uæng.Thuý KiÒu tµi s¾c,hiÕu nghÜa, thuû chung mµ ph¶i “ Thanh l©u hai lît, thanh y hai lÇn”… Vµ Xu©n H-¬ng, hai lÇn lÊy chång ®Òu lµm lÏ män, ph¶i cay ®¾ng thèt lªn r»ng: - “ ChÐm cha c¸i kiÕp lÊy chång chung” - “ Thµ tríc th«i ®µnh ë vËy xong.” 40 https://tailieutieuhoc.com/

Do vËy mµ bµi th¬ tuy t¶ çi b¸nh tr«i n-íc, nh-ng l¹i më ra trong kh«ng gian cña c¶ mét ®Êt n-íc, mét d©n téc, mét thêi ®¹i, më ra kh«ng gian ®êi t- cña biÕt bao sè phËn “ mÆt níc çnh bÌo”, c¶nh “ mêi hai bÕn níc” cña ngêi phô n÷ . Bµi th¬ cßn më ra kh«ng gian chËt chéi, tï tóng cña x· héi x-a cò mµ ng-êi phô n÷ ®©u cã ®-îc coi lµ con ng-êi: “ §au ®ín thay phËn ®µn bµ Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung.” ( TruyÖn KiÒu – NguyÔn Du ) NÕu nh- bµi th¬ dõng l¹i th× bµi th¬ ®¬n thuÇn lµ lêi than th©n nh- chñ ®Ò than th©n trong ca dao d©n ca truyÒn thèng. Nh-ng kh«ng, c©u th¬ thø t- vót lªn t¹o mét sù ®æi thay kú l¹ c¶ vÒ cÊu tróc vËt chÊt lÉn cÊu tróc tinh thÇn cña bµi th¬: “ Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son” VÉn lµ çi b¸nh tr«i víi mét chót nh©n ®-êng phªn ®á bªn trong nh-ng ý nghÜa biÓu ®¹t cña nã ®· biÕn ®æi h¼n: Nh©n vËt tr÷ t×nh ë c©u th¬ tr-íc t-ëng nh- thë than buån b·, t-ëng nh- bÊt lùc, bu«ng xu«i vôt ®øng th¼ng lªn, ngÈng cao ®Çu, qu¶ quyÕt, m¹nh mÏ, tù kh¼ng ®Þnh m×nh, kh¼ng ®Þnh ch©n lý gi¸ trÞ cña m×nh. C©u th¬ kÕt hoµn toµn ®èi lËp víi c©u: §Ò, thùc, luËn. Víi kiÓu c©u phøc kÕt cÊu cã kÕt cÊu quan hÖ ®èi lËp: "Tuy…nh-ng mµ…" nhµ th¬ ®· kh¼ng ®Þnh çi cao quý nhÊt cña ng-êi phô n÷ lµ nh©n çch, lµ phÈm h¹nh, lµ vÎ ®Ñp néi t©m, son s¾t, ®»m th¾m, ®Ëm ®µ. “ Son” lµ mµu ®á, mét mµu kh«ng cã thùc cña nh©n b¸nh tr«i, “ son” lµ lý t-ëng thÈm mü, nã kh«ng dõng l¹i ë møc ®é cña mét tÝnh tõ chØ mµu s¾c mµ ®· trë thµnh mét ch÷ trong tõ l¸y “son s¾t”. “ Son” lµ m¸u, lµ tiÕt h¹nh, lµ phÈm gi¸ cña ngêi phô n÷. Ch÷ “ son” ®èi l©p víi hai m¬i b¶y ch÷ kh¸c trong bµi th¬ t¹o nªn mét tÇng nghÜa míi:“ Son” lµ bÊt biÕn, “b¶y næi ba ch×m”,“ r¾nn¸t”lµ v¹n biÕn. LÊy çi bÊt biÕn ®Ó øng víi çi v¹n biÕn ë trong cuéc ®êi qu¶ thËt lµ tµi t×nh. Ng-êi phô n÷ trong bÊt kú hoµn c¶nh nµo còng lu«n lu«n s¸ng ngêi mét vÎ ®Ñp cao sang, hoµn h¶o. C©u th¬ nh- mét lêi kh¼ng ®Þnh, mét lêi th¸ch ®è, mét kh¸t väng sèng trong t×nh yªu ®«i løa, h¹nh phóc gia ®×nh. Bµi th¬ viÕt vÒ b¸nh tr«i nh-ng thùc ra nhµ th¬ ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thÕ sù nh©n sinh. “ B¸nh tr«i níc” nãi vÒ ý nghÜa cuéc ®êi. Cuéc ®êi dï ®en b¹c, dï ®æi thay, 41 https://tailieutieuhoc.com/

dï t×nh duyªn cã sãng giã, cã “ b¶y næi ba ch×m” th× tÊm lßng bao dung, son s¾t, çi tiÕt h¹nh cña ng-êi phô n÷ vÉn kh«ng ®æi thay. Hå Xu©n H-¬ng ®· lÊy çi riªng ®Ó nãi vÒ çi chung, lÊy çi cô thÓ ®Ó nãi çi kh¸i qu¸t, n©ng gi¸ trÞ t- t-ëng cña bµi th¬ thµnh quan niÖm vÒ ng-êi phô n÷. ThËt kú diÖu cho hån th¬ cña thi sÜ: th¸ch ®è mµ khiªm nh-êng, t¸o b¹o mµ bao dung, qu¶ quyÕt mµ dÞu dµng. §©y lµ mét quan niÖm nh©n sinh hÕt søc tiÕn bé cña nhµ th¬. Thùc ra trong s¸ng t¸c cña m×nh kh«ng ph¶i lóc nµo nhµ th¬ còng m¹nh mÏ nh- vËy, còng cã nh÷ng lóc than thë, khãc lãc, cã lóc bøc bèi, chöi ®æng vÒ thêi thÕ vµ sãt sa cho th©n phËn …Bµi th¬ “B¸nh tr«i níc” lµ chÝnh lµ ®iÓm s¸ng chãi trong sù l¹c quan, vît lªn sè phËn, yªu ®êi, yªu cuéc sèng, kh¸t väng v-¬n lªn çi ch©n, thiÖn, mü. V-ît lªn c¶m høng tr÷ t×nh cña bµi th¬ ThÊt ng«n tø tuyÖt, bµi th¬ “B¸nh tr«i níc” lÊy c¶m høng thÕ sù lµm nguån t liÖu. Bµi th¬ lµ tiÕng nãi ®Ò cao, kh¼ng ®Þnh ch©n gi¸ trÞ cña ng-êi phô n÷ . §ã lµ lêi t©m sù, lµ tiÕng lßng cña ng-êi phô n÷ tµi hoa mµ t×nh duyªn tr¾c trë. TiÕng lßng Êy ®-îc göi, ®-îc tiÒm Èn trong mét Èn dô nghÖ thuËt: b¸nh tr«i n-íc, mãn ¨n rÊt b×nh dÞ cña d©n téc. Nçi niÒm t©m sù cña nhµ th¬ còng lµ cña chung c¶ mét thÕ hÖ phô n÷ ®-îc göi g¾m trong mét bµi th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt chØ víi bèn c©u mµ “ ý t¹i ng«n ngo¹i”. VÞnh çi b¸nh tr«i mµ kh«ng ph¶i lµ çi b¸nh, h×nh t-îng th¬ thËt kú ¶o, biÕn ho¸ kh«n l-êng, khiÕn nã võa lung linh, khªu gîi trÝ t-ëng t-îng, liªn t-ëng cña ng-êi ®äc võa ®ßi hái sù c¶m nhËn, chiªm nghiÖm vµ kh¸i qu¸t ho¸. ChÊt trÝ tuÖ vµ nghÖ thuËt th¬ N«m cña Hå Xu©n H-¬ng ®· ®¹t tíi ®é tinh vi nhÊt. Nãi nh- TÒ B¹ch Th¹ch – mét ho¹ sÜ cæ ®iÓn Trung Quèc: “ NghÖ thuËt ph¶i võa gièng vµ kh«ng gièng – gièng qu¸ th× mÞ ®êi mµ kh«ng gièng th× dèi ®êi.” Bµi th¬ “B¸nh tr«i níc” qu¶ ®óng lµ nh thÕ. Vµ ®Õn h«m nay, h¬n hai tr¨m n¨m tr«i qua nhng mçi khi ®äc bµi th¬ “B¸nh tr«i níc” cña Hå Xu©n H¬ng, chóng ta lu«n t×m thÊy nh÷ng d vÞ ngät ngµo cña t×nh ng-êi, cña phÈm gi¸, cña lÏ nh©n t×nh thÕ th¸i. Chóng ta cµng thªm yªu mÕn, tr©n träng nh÷ng s¸ng t¸c cña n÷ sÜ tµi danh vµ ®éc ®¸o cña v¨n häc d©n téc; cµng thªm hiÓu vµ c¶m th«ng cho nh÷ng nçi vÊt v¶ cña ng-êi phô n÷ thêi x-a; cµng thªm nhËn thøc s©u s¾c h¬n vÒ vai trß cña ng-êi phô n÷ ViÖt Nam. 42 https://tailieutieuhoc.com/

VII. thùc tÕ d¹y- häc v¨n b¶n : “ B¸nh tr«i níc” VII-1. Gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn: - ViÖc hiÓu vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp nhµ th¬ Hå Xu©n H-¬ng cña nhiÒu gi¸oviªn ch-a s©u s¾c, toµn diÖn.Khi gi¶ng d¹y gi¸o viªn cßn lóng tóng trong viÖc tiÕp cËn v¨n b¶n b»ng con ®-êng nµo? V× ®©y lµ bµi tù häc cña häc sinh do sù h-íng dÉn cña gi¸o viªn. - Ph©n tÝch, t×m hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n nh- qui tr×nh mét tiÕt d¹y häc v¨n b¶n. - H-íng dÉn häc sinh ®äc, t×m hiÓu gi¸ trÞ néi dung - nghÖ thuËt cña v¨n b¶n mét çch kh¸i qu¸t. - T×m hiÓu nghÜa ®en, nghÜa bãng cña v¨n b¶n, th«ng qua viÖc chuÈn bÞ ë nhµ cña häc sinh. Khi ph©n tÝch v¨n b¶n chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò: B¸nh tr«i n-íc ®Ó nãi lªn th©n phËn ng-êi phô n÷ , mµ ch-a hiÓu s©u s¾c vÒ gi¸ trÞ v¨n b¶n. - ViÖc ®Çu t- cho bµi gi¶ng ch-a nhiÒu nh- : tham kh¶o çc nguån tµi liÖu, s¸ch h-íng dÉn cßn qu¸ s¬ l-îc, hoÆc qu¸ phøc t¹p mµ thêi l-îng mét tiÕt häc chØ trong vßng 45 phót, bao gåm tÊt c¶ çc phÇn viÖc. Møc ®é thÈm v¨n ch-¬ng còng cßn h¹n chÕ cña nhiÒu gi¸o viªn trong tr-êng… VII-2. Häc tËp cña häc sinh. §Ó kiÓm nghiÖm thùc chÊt häc sinh 3 líp 7 khi häc xong v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc”. T«i ®· tiÕn hµnh dù cña gi¸o viªn d¹y Ng÷ v¨n 7 ®Ó kh¶o s¸t kÕt qu¶ vµo cuèi tiÕt häc, b»ng c©u hái tr¾c nghiÖm, vµ c¶m nhËn cã liªn quan ®Õn néi dung gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn víi 100% häc sinh (128 HS ), trong thêi gian phót. Thèng kª l¹i kÕt qu¶ kh¶o s¸t: ChÊt l-îng giái - kh¸ - trung b×nh - yÕu ChÊt l- îng Giái Kh¸ Trung b×nh YÕu TB trë lªn T.Sè Líp HS SèHS Sè% SèHS Sè% Sè.HS Sè% Sè.HS Sè% Sè.HS Sè% 43 2 4,7 8 18,6 18 41,8 15 34,9 28 64,1 7A1 7A2 41 1 2,4 9 21,9 17 41,5 14 34,3 27 65,7 43 2 4,7 6 13,9 19 44,2 16 37,2 27 62,8 7A3 43 https://tailieutieuhoc.com/

Ch-¬ng III : Thùc hµnh –thÓ nghiÖm gi¶ng d¹y I- H- íng dÉn t×m hiÓu v¨n b¶n: “ B¸nh tr«i níc” I- 1.T¸c gi¶, t¸c phÈm. -H-íng dÉn häc sinh (HS) ®äc phÇn chó thÝch * t×m hiÓu nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ tiÓu sö nhµ th¬ Hå Xu©n H-¬ng. -Gi¸o viªn giíi thiÖu râ thªm phÇn tiÓu sö cña nhµ th¬, chó träng ®Õn hoµn c¶nh lÞch sö t¹o nªn hiÖn t-îng Hå Xu©n H-¬ng; vÒ ®Ò tµi VÞnh vËt trong th¬ N«m cña th¬ Xu©n H-¬ng, nãi vÒ b¸nh tr«i n-íc víi ngô ý ®èi chiÕu. I- 2. §äc v¨n b¶n -Gi¸o viªn ®äc mÉu mét l-ît, nhÊn m¹nh vµo çc tõ ng÷ trong bµi th¬. -Häc sinh ®äc v¨n b¶n tõ 3 ®Õn 5 em ( 3 ®èi t-îng: tèt, kh¸, trung b×nh, yÕu) sau ®ã cho c¶ líp nhËn xÐt. -Gi¸o viªn kh¸i qu¸, söa lçi cho häc sinh I- 3. H- íng dÉn HS tiÕp cËn v¨n b¶n Gi¸o viªn ®Æt c©u hái, gîi ý tr¶ lêi, coi träng sù chñ ®éng, tÝch cùc cña häc sinh •Thao t¸c 1: T×m hiÓu c©u th¬ thø nhÊt: "Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn" a. C©u th¬ ®Çu cã tõ nµo t¶ h×nh d¸ng viªn b¸nh tr«i n-íc ? ( tr¾ng vµ trßn ) - Quan hÖ tõ võa…l¹i…cã ý nghÜa g× ®èi víi çch t¶?(nãi lªn hai h×nh d¸ng nhÊt thiÕt ph¶i cïng cã,chóng bæ xung cho nhau lµm râ ®Æc ®iÓm h×nh d¸ng) b. T¹i sao nãi: C©u th¬ ®ã kh«ng nh»m t¶ b¸nh tr«i n-íc mµ t¶ h×nh d¸ng mét con ng-êi? H×nh d¸ng ®ã thÕ nµo? Cña ai (ngô ý t¶ ng-êi phô n÷ trong tr¾ng, xinh ®Ñp ) •Thao t¸c 2: H-íng dÉn häc sinh t×m hiÓu c©u th¬ thø hai: "B¶y næi ba ch×m víi n-íc non" a.C©u th¬ cã tõ nµo t¶ viªn b¸nh tr«i ®ang ®-îc nÊu trong nåi n-íc s«i ? (®ã lµ çc tõ : næi, ch×m, n-íc ) b.H×nh ¶nh “ b¶y næi ba ch×m” gióp em tëng tîng nh thÕ nµo vÒ viªn b¸nh tr«i ®ang trong nåi n-íc ? ( lén lªn, lén xuèng, næi nhiÒu h¬n ch×m ) 44 https://tailieutieuhoc.com/

c.Cã ph¶i nhµ th¬ ngÇm nãi vÒ th©n phËn ng-êi phô n÷ kh«ng ? Th©n phËn ®ã thÕ nµo ? §ã lµ ai ?(nãi vÒ th©n phËn ng-êi phô n÷ long ®ong, s-íng khæ, vinh nhôc, bÞ x· héi vïi dËp trong x· héi phong kiÕn, cho dï hä tµi n¨ng xinh ®Ñp, dï hä muèn v-¬n lªn.) •Thao t¸c 3: Qua c©u th¬ thø ba, häc sinh hiÓu ®-îc nghÜa Èn dô cña c©u th¬: " R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn" a.Tõ nµo trong c©u thø 3 nãi vÒ c¸ch lµm b¸nh tr«i tõ bét nh·o? [nÆn, r¾n (cøng), n¸t ( mÒm)] b.Qua h×nh d¸ng b¸nh tr«i ®-îc nÆn nh- thÕ nµo lµ phô thuéc vµo tay ng-êi nÆn gióp em liªn t-ëng g× ®Õn th¸i ®é cña x· héi phong kiÕn ®èi víi ng-êi phô n÷ ( thÊy ®-îc sù phô thuéc cña ng-êi phô n÷ vµo ng-êi chång, vµo ng-êi nam giíi, bÞ chÌn Ðp, khinh b¹c…) •Thao t¸c 4: Qua c©u cuèi, häc sinh thÊy ®-îc nghÜa Èn dô cña c©u th¬: " Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son" a.Trong c©u cuèi, tõ ng÷ nµo nªu ®Æc ®iÓm bªn trong cña b¸nh tr«i ? (lßng son- nh©n ®-êng mµu ®á t-¬i ) b.CÆp quan hÖ tõ mÆc dï…mµ vÉn nãi lªn mèi quan hÖ g× gi÷a viÖc nÆn b¸nh vµ cho nh©n b¸nh ? (nÆn thÕ nµo còng ®-îc, cã thÓ nh·o hay cøng nh-ng nhÊt thiÕt kh«ng quªn nh©n b¸nh, v× nÕu thiÕu nh©n ®-êng th× kh«ng ph¶i lµ b¸nh tr«i ). c.C©u th¬ ®· nãi lªn ngô ý g× vÒ phÈm chÊt cña ng-êi phô n÷ tronh x· héi phong kiÕn? PhÈm chÊt Êy nh- thÕ nµo ? (nãi vÒ sù trong s¸ng cña t©m hån, søc m¹nh ph¶n kh¸ng, sù tù kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt trung thùc, th¼ng th¾n ). I- 4. Tæng hîp kÕt qu¶ ph©n tÝch. + Bµi th¬ ®· sö dông Èn dô t-¬ng ®ång mét c¸ch tµi t×nh võa t¶ ®å vËt, võa biÓu c¶m s©u s¾c nh- thÕ nµo ? + Qua nghÖ thuËt Èn dô, bµi th¬ ®· nãi vÒ th©n phËn ng-êi phô n÷ trong s¸ng, xinh ®Ñp trong x· héi phong kiÕn nh- thÕ nµo ? Em cã liªn hÖ g× víi cuéc sèng cña ng-êi phô n÷ hiÖn nay ? 45 https://tailieutieuhoc.com/

+ So s¸nh c¸c bµi tø tuyÖt ch÷ H¸n ®· häc, bµi th¬ tø tuyÖt thuÇn N«m nµy cã g× kh¸c vµ gièng nhau?(Gièng:vÒ nhÞp ng¾t, sè c©u,sè ch÷,c¸ch hiÖp vÇn th¬; Kh¸c: kÕ thõa nghÖ thuËt Èn dô d©n gian trong ca dao, tôc ng÷ ; sö dôngh×nh thøc biÓu ý vµ biÓu c¶m Èn kÝn qua Èn dô, tÝnh liªn kÕt rÊt chÆt chÏ ®i tõ liªn kÕt (nghÜa t-êng minh) bªn ngoµi sù vËt, ®Õn bªn trong sù vËt (nghÜa hµm Èn ). + Häc sinh ®äc phÇn Ghi nhí trong SGK. I- 5. H- íng dÉn cñng cè vµ luyÖn tËp - §äc diÔn c¶m v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” ? ( 2 häc sinh ) -Em c¶m nhËn ®-îc g× vÒ ng-êi phô n÷ x-a vµ nay qua bµi th¬ ? -Hai ®Æc ®iÓm cã phÇn ®èi lËp cña ngêi phô n÷ trong v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” nh thÕ nµo ? II- Kh¶o s¸t kÕt qu¶ thùc nghiÖm. •Néi dung kh¶o s¸t: Sö dông hai c©u hái phÇn luyÖn tËp, ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶d¹y –häc v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” tõ viÖc øng dông ®Ò tµi khoa häc. - C©u 1.Em c¶m nhËn ®-îc g× vÒ ng-êi phô n÷ x-a vµ nay qua bµi th¬ ? - C©u 2. Hai ®Æc ®iÓm cã phÇn ®èi lËp cña ng-êi phô n÷ trong v¨n b¶n “ B¸nh tr«i níc” nh thÕ nµo ? •H×nh thøc kh¶o s¸t: Häc sinh lµm bµi tËp trªn giÊy. •Thêi gian kh¶o s¸t: Ngay sau tiÕt häc (15 phót 2 c©u hái.) •§èi t- îng kh¶o s¸t: Tæng sè: 127 - häc sinh khèi líp 7 •KÕt qu¶ cô thÓ:ChÊt l- îng sau khi ¸p dông ®Ò tµi ChÊt l- îng TSè Giái Kh¸ Trung b×nh YÕu TB trë lªn Líp SèHS Sè% SèHS Sè% Sè.HS Sè% SèHS Sè% Sè.HS Sè% 3 6,9 10 23,3 19 44,2 11 25,6 32 74,4 43 7A1 41 2 4,9 10 24,4 20 43,9 11 26,8 30 73,2 7A2 3 6,9 8 18,6 21 44,2 13 30,2 30 69,8 7A3 43 46 https://tailieutieuhoc.com/

III. Bµi häc kinh nghiÖm Qua viÖc øng dông kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo gi¶ng d¹y v¨n b¶n: “ B¸nh tr«i níc” cña Hå Xu©n H-¬ng, ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh, ®· n©ng cao kÕt qu¶ häc tËp vµ c¶m thô v¨n ch-¬ng cña häc sinh. T«i tù rót ra nh÷ng kinh nghiÖm khi gi¶ng d¹y v¨n b¶n nh- sau: III- 1.Sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn – häc sinh. III- 1. a. Kh©u chuÈn bÞ cña gi¸o viªn : - Ph¶i ®äc kü v¨n b¶n, ®äc víi nhiÒu giäng ®iÖu, ®äc cho thÊm v¨n b¶n ®Ólét t¶ ®-îc çi thÇn cña v¨n b¶n: Giäng ®äc võa dÞu võa ngËm ngïi võa døt kho¸t l¹i tho¸ng ngÇm kiªu h·nh, tù hµo. - Ph¶i ®Æt v¨n b¶n ®óng thÓ lo¹i : v¨n b¶n tr÷ t×nh Trung ®¹i, tr¸nh nhÇm lÉnvíi çc thÓ lo¹i kh¸c ( bót ph¸p l·ng m¹n víi c¶m høng tr÷ t×nh ). - X¸c ®Þnh ®óng "chÊt cña lo¹i trong thÓ" ®Ó cã ®Þnh h-íng ph©n tÝch, tõ ®ã x¸c®Þnh râ môc tiªu cña bµi gi¶ng. CÇn sö dông ba con ®-êng ph©n tÝch ®èi víi t¸c phÈm v¨n häc: (" theo ®Ò tµi, chñ ®Ò", " theo b-íc t¸c gi¶", "theo nh©n vËt"), ®Ó x¸c ®Þnh cho chÝnh x¸c, cô thÓ. - Ph¶i x©y dùng ®-îc hÖ thèng c©u hái c¶m thô ®Ó ng-êi gi¸o viªn x¸c ®Þnh ®-îc sù c¶m thô cña m×nh ( sau ®ã míi tham kh¶o c©u hái vµ gîi ý trong s¸ch gi¸o khoa, çc lo¹i s¸ch tham kh¶o kh¸c.) - X¸c ®Þnh phong çch th¬ Hå Xu©n H-¬ng, thÓ hiÖn qua v¨n b¶n "B¸nh tr«i n-íc" so s¸nh víi mét sè v¨n b¶n cã cïng ®Ò tµi vÞnh vËt cña nhµ th¬, hay trong v¨n häc d©n gian truyÒn thèng ( ca dao, d©n ca, ... ) - Ph-¬ng tiÖn d¹y häc, cÇn ®-îc chó ý chuÈn bÞ: mÈu chuyÖn giai tho¹i vÒ nhµ th¬ Hå Xu©n H-¬ng ; TuyÓn tËp th¬ Hå Xu©n H-¬ng. - PhiÕu häc tËp chuÈn bÞ tr-íc cho häc sinh, dù kiÕn c©u hái kiÓm tra phï hîp víi n¨ng lùc chung cña häc sinh. Thêi gian cho phÇn kiÓm tra kh¶o s¸t ph¶i phï hîp víi møc ®é c©u hái. III- 1. b. ThiÕt kÕ gi¸o ¸n : 47 https://tailieutieuhoc.com/

- Qu¸n triÖt t×nh thÇn d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m, ph¸t huy kh¶ n¨ngs¸ng t¹o, chiÕm lÜnh kiÕn thøc, th«ng qua sô tæ chøc h-íng dÉn cña ng-êithÇy gi¸o vµo qu¶ trinh thiÕt kÕ gi¸o ¸n.. - Lµm râ môc tiªu cÇn ®¹t sau khi häc v¨n b¶n " B¸nh tr«i n-íc" ( cÇn ng¾n gän, râ träng t©m cña bµi. ) - CÇn tham kh¶o çc s¸ch tham kh¶o m«n ng÷ v¨n 7 cã liªn quan ®Õn viÖc d¹y vµ häc v¨n b¶n: "B¸nh tr«i n-íc", ®Ó cã çi h×nh dung tæng thÓ, trªn c¬ së ®ã x©y dùng mét gi¸o ¸n hîp lý nhÊt. - Tuy nhiªn kh«ng nªn qu¸ phô thuéc vµo çc s¸ch h-íng dÉn, nh÷ng dµn bµi, nh÷ng thiÕt kÕ bµi gi¶ng cã s½n mµ nªn tù thiÕt kÕ gi¸o ¸n b»ng mét kiÓu riªng. - CÇn vËn dông bèn ph-¬ng ph¸p lín trong d¹y v¨n: (§äc s¸ng t¹o - Gîi t×m Nghiªn cøu t¸i t¹o vµ sù ®an xen cña çc ph-¬ng ph¸p) ®Ó thiÕt kÕ gi¸o ¸n ®¶m b¶o ®-îc çc môc tiªu c¬ b¶n lµ: ( KiÕn thøc - TÝch hîp - Kü n¨ng ) - §¶m b¶o ®-îc tÝnh tÝch hîp víi çc ph©n m«n kh¸c trong m«n ng÷ v¨n nh- ( tiÕng VÖt, tËp lµm v¨n ). - Dù kiÕn vµo bµi, t¹o t×nh huèng, hÖ thèng c©u hái c¶m thô lín, nhá…tïy tõng møc ®é phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh. Bè trÝ tõng phÇn theo: tæng, ph©n, hîp. Ghi chÐp nh÷ng c©u thËt c« ®óc trªn b¶ng, cã hÖ thèng. - X¸c ®Þnh ®-îc träng t©m cña tiÕt häc vµ ph©n bè thêi gian hîp lý. Lµm râ ngay çi "nh·n tù " cña v¨n b¶n ngay trong gi¸o ¸n. - Trong qu¸ tr×nh h-íng dÉn häc sinh khai th¸c v¨n b¶n, gi¸o viªn nªn chó ý liªn hÖ, më réng vÊn ®Ò ®Ó n©ng ço viÖc gi¸o dôc t- t-ëng t×nh c¶m cho häc sinh. - Coi träng kh©u kÕt thóc tiÕt häc: + Tæng kÕt theo çc gi¸ trÞ néi dung, h×nh thøc thÈm mü cña v¨n b¶n. + Kh¸i qu¸t vÒ tinh thÇn, th¸i ®é häc tËp, hiÖu qu¶ cña tiÕt häc. + Cñng cè, dÆn dß ®Ó t¹o Ên t-îng cho häc sinh khi häc xong v¨n b¶n,b»ng viÖc cho häc sinh ®äc nh÷ng bµi th¬ cña Hå Xu©n H-¬ng ®· s-u tÇm ®-îc. III- 1. c. ChuÈn bÞ cña häc sinh: 48 https://tailieutieuhoc.com/

- §äc nhiÒu l-ît v¨n b¶n ë nhµ, tËp ng©m th¬ víi häc sinh cã n¨ng khiÕu.Häc thuéc lßng bµi th¬ ( ®©y lµ mét bµi th¬ ng¾n, dÔ thuéc lßng ) - So¹n bµi trªn c¬ së gîi ý trong s¸ch gi¸o khoa, x¸c ®Þnh néi dung vµ nghÖ thuËt næi bËt cña v¨n b¶n. - T×m hiÓu sù t-¬ng ®ång gi÷a v¨n b¶n " b¸nh tr«i n-íc" víi çc v¨n b¶n kh¸c ®É häc vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò. - C¶m nhËn ban ®Çu vÒ t- t-ëng chñ ®¹o cña bµi th¬. - Suy nghÜ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o viªn nh¾c nhë cuèi tiÕt häc tr-íc mét çch thËt nghiªm tóc, kh«ng chiÕu lÖ. - S-u tÇm th¬ vÞnh vËt cña Hå Xu©n H-¬ng, vµ nh÷ng v¨n b¶n cïng ®Ò tµi trong ca dao d©n ca, ®· häc ®· ®äc. III- 2.Mét vÊn ®Ò quan träng víi ng- êi gi¸o viªn v¨n: §ã lµ ý thøc t×m tßi, s¸ng t¹o cña cña ng-êi gi¸o viªn v¨n. Con ®-êng tù häc, häc hái ®ång nghiÖp, lu«n l¾ng nghe sù ph¶n håi trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y lµ c¬ së ®Ó viÖc d¹y v¨n ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc nhÊt. Lu«n lu«n chñ ®éng trong mçi bµi gi¶ng, xö lý tèt ç t×nh huèng n¶y sinh.T¹o dùng ®-îc kh«ng khÝ v¨n ch-¬ng, sù say mª, høng thó cho häc sinh khi häc v¨n b¶n v¨n ch-¬ng. Thùc sù yªu m«n v¨n häc, yªu çc v¨n b¶n tr÷ t×nh, cã mét vèn kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc ch¾c ch¾n, kiÕn thøc v¨n häc phong phó th× míi cã thÓ ®em ®Õn cho häc sinh ngän löa ®am mª v¨n häc. Båi d-ìng vµ ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña häc sinh. T«n träng nh÷ng c¶m nhËn cña häc sinh, ®Þnh h-íng cho çc em ®i ®óng h-íng. Ph¸t huy tèt vai trß chñ thÓ cña häc sinh trong häc v¨n. 49 https://tailieutieuhoc.com/

PhÇn kÕt luËn Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña n÷ sÜ Hå Xu©n H-¬ng ®Õn h«m nay - gÇn hai tr¨m n¨m ®· tr«i qua nh-ng vÉn cßn nhiÒu ®iÒu ch-a râ rµng, vÉn cßn nhiÒu ý kiÕn, quan ®iÓm vÒ hiÖn t-îng Xu©n H-¬ng. Tuy nhiªn çc nhµ nghiªn cøu ®Òu thõa nhËn mét vÊn ®Ò then chèt, c¬ b¶n lµ: Hå Xu©n H-¬ng lµ nhµ th¬ lín cña d©n téc - nhµ th¬ cña nh©n d©n - tr-íc hÕt lµ cña ng-êi phô n÷ - cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo qu¸ tr×nh ViÖt hãa th¬ §-êng luËt. Víi phong çch th¬ ®éc ®¸o cã mét kh«ng hai cña v¨n häc thêi Trung ®¹i. Hå Xu©n H-¬ng lµ mét trong nh÷ng ®¹i diÖn -u tó nhÊt cña v¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX. Cho nªn viÖc gi¶ng d¹y vÒ th¬ N«m cña Hå Xu©n H-¬ng trong tr-êng trung häc c¬ së cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n víi ®éi ngò gi¸o viªn. §Æc biÖt víi häc sinh líp 7, kh¶ n¨ng c¶m thô v¨n häc cæ cßn yÕu, vèn sèng cña çc em cßn nghÌo nµn. TiÕp cËn v¨n häc cæ Trung ®¹i ®· khã kh¨n nh-ng gióp häc sinh hiÓu ®-îc tÝnh ®a nghÜa cña v¨n b¶n l¹i cµng khã kh¨n h¬n. V¨n b¶n "B¸nh tr«i n-íc", ®-îc ®-a vµo gi¶ng d¹y trong ch-¬ng tr×nh líp 7, lµ mét trong nh÷ng kiÖt t¸c cña n÷ sÜ Xu©n H-¬ng vµ cña v¨n häc Trung ®¹i ViÖt Nam. VÒ h×nh thøc ®©y lµ mét v¨n b¶n hay, dÔ nhí, dÔ thuéc nh-ng ®Ó hiÓu çc tÇng nghÜa ý nghÜa l¹i lµ mét viÖc khã kh¨n víi çc em häc sinh. VÊn ®Ò hiÓu gi¸ trÞ t- t-ëng cña v¨n b¶n mét çch thÊu ®¸o, ®Ó viÖc gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn thùc sù cã hiÖu qu¶ v¨n b¶n nµy cßn nhiÒu bÊt cËp. §iÒu ®ã lµm gi¶m ®i høng thó häc tËp cña häc sinh, gi¶m ®i hiÖu qu¶ gi¸o dôc thÈm mü cña tiÕt häc nãi riªng vµ ph©n m«n v¨n häc nãi chung. Thùc hiÖn ®Ò tµi:"VÊn ®Ò d¹y- häc th¬ Hå Xu©n H- ¬ng trong ch- ¬ng tr×nh ng÷ v¨n 7- Trung häc c¬ së " t«i mong muèn cã mét çch tiÕp cËn míi trong viÖc d¹y - häc th¬ Hå Xu©n H-¬ng trong nhµ tr-êng cÊp trung häc c¬ së, ®Ó çc ®ång nghiÖp d¹y ng÷ v¨n tham kh¶o vÒ çch hiÓu, çch triÓn khai vÊn ®Ò vµ sù øng dông trong gi¶ng d¹y v¨n b¶n " B¸nh tr«i n-íc" cã hiÖu qu¶ h¬n. §ã còng chÝnh lµ ®iÒu t«i lu«n lu«n tr¨n trë trong nghiÖp d¹y v¨n cña m×nh lµ lµm cho häc sinh yªu thÝch 50 https://tailieutieuhoc.com/

Vấn đề dạy học thơ Hồ Xuân Hương trong chương trình ngữ văn 7 Trung học cơ sở

Vấn đề dạy học thơ Hồ Xuân Hương trong chương trình ngữ văn 7 Trung học cơ sở

Presentation Transcript