Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Bài 24: Sang thu

1. Vănbản : SANG THU -HữuThỉnh -

2. I. Tìmhiểuchung: 1. Tácgiả: - HữuThỉnhlànhàthơtrưởngthànhtừtrongquânđội. - Lànhàthơviếtnhiều, viết hay vềnhững con người ở nôngthôn, vềmùathu. Nhiềuvầnthơthucủaôngmangcảmxúcbângkhuâng, vấnvươngtrướcđấttrờitrongtrẻo, đangbiếnchuyểnnhẹnhàng. - ThơHữuThỉnhmangđậmhồnquêViệt Nam dândã, mộcmạctinhtếvàgiàu rung cảm. 2. Tácphẩm: a. Hoàncảnhsángtác: - Bàithơsángtácnăm 1977. - In trongtập“Từchiếnhàođếnthànhphố”. c. Bốcục:3 phầntươngứngvớibakhổthơ. - Khổ 1: Nhữngtínhiệugiaomùa - Khổ 2: Bứctranhthiênnhiênlúcgiaomùa - Khổ 3: Nhữngsuytưvàchiêmnghiệmcủanhàthơ.

3. II. Đọc – hiểuvănbản: 1. Nhữngtínhiệugiaomùa: - “Sang thu” ở đâylàchớmthu, làlúcthiênnhiêngiaomùa. Mùahèvẫnchưahếtmàmùathutớicónhữngtínhiệuđầutiên. Trướcnhữngsựthayđổitinh vi ấy, phảinhạycảmlắmmớicảmnhậnđược. - VớiHữuThỉnhmùathubắtđầuthậtgiảndị: Bỗngnhận ra hươngổi Phảvàotronggió se + Nếutrong “Đâymùathutới” cảmnhậnthu sang củaXuânDiệulàrặngliễuthubuồnvenhồ “Rặngliễuđìuhiuđứngchịu tang – Tócbuồnbuôngxuốnglệngànhàng” thìHữuThỉnhlạicảmnhậnvềmộtmùihươngquenthuộcphảngphấttrong “gió se” – thứgiókhôvà se selạnh, đặctrưngcủamùathuvề ở miềnBắc. Đólà “hươngổi” – mùihươngđặcsảncủadântộc, mùihươngriêngcủamùathulàngquê ở vùngđồngbằngBắcBộViệt Nam. + Mùihươngấykhônghòavàoquyệnvàomà “phả” vàotronggió “Phả” nghĩalàbốcmạnhvàtỏa ra từngluồng. HữuThỉnhđãkhôngtảmàchỉgợi, đemđếnchongườiđọcmộtsựliêntưởngthúvị: tạivườntượcquênhà, nhữngquảổichínvàngtrêncáccànhcâykẽlátỏa ra hươngthơmnức, thoangthoảngtronggió. Chỉmộtchữ “phả” thôicũngđủgợihươngthơmnhưsánhlại. Sánhlạibởihươngđậmmộtphần, sánhbởitạigió se. -> Nhận ra tronggiócóhươngổilàcảmnhậntinhtếcủamộtngườisốnggiữađồngquêvànhàthơđãđemđếncho ta mộttínhiệumùathudândãmàthivị. ÔngđãpháthiệnmộtnétđẹpđángyêucủamùathuvàngnôngthônvùngđồngbằngBắcBộ.

4. + Nếunhưtrongthơ ca cổđiểnmùathuthườnghiện ra qua cáchìnhảnhướclệnhư “ngôđồng”, “rặngliễu”, “lávàngmơphai”, “hoacúc”…thìvớiHữuThỉnhônglạibắtđầubằng “hươngổi”. Đólàmộthỉnhảnh, mộttứthơkhámớimẻvớithơ ca viếtvềmùathunhưnglạivôcùngquenthuộcvàgầngũiđốivớimỗingườidânViệt Nam, đặcbiệtlàngườidânmiềnBắcmỗiđộthuvề. + “Hươngổi” gắnliềnvới bao kỉniệmcủathờithơấu, làmùivịcủaquêhươngđãthấmđẫmtrongtâmtưởngnhàthơvàcứmỗiđộthuvềthìnólạitrởthànhtácnhângợinhớ. ChínhHữuThỉnhđãtâmsựrằng: “Giữatrờiđấtmênhmang, giữacáikhoảnhkhắcgiaomùakìlạthìđiềukhiếnchotâmhồntôiphải lay động, phảigiậtmìnhđểnhận ra đóchínhlàhươngổi. Vớitôi, thậmchílàvớinhiềungườikháckhônglàmthơthìmùihươngđógợinhớđếntuổiấuthơ, gợinhớđếnbuổichiềuvàngvớimộtdòngsôngthanhbình, một con đòlữnglờtrôi, nhữngđàntrâubò no cỏgiỡnđùanhauvànhữngđứatrẻẩnhiệntrongtriềnổichínvensông… Nógiốngnhưmùibờbãi, mùa con trẻ… Hươngổitựnóxốcthẳngvàonhữngmiềnthơấuthânthiếttrongtâmhồnchúng ta. Mùihươngđơnsơấylạitrởthànhquýgiávìnóđãtrởthànhchiếcchìakhóavàngmởthẳngvàotâmhồnmỗingười, cókhilàcảmộtthếhệ…”

5. -> Hươngổiấy, cơngióđầumùa se lạnhấylàsứgiảcủamùathu (cũngnhưchiménlàsứgiảcủamùaxuân). Nóđếnrấtkhẽkhàng, “khẽ” đếnmứcchỉmộtchútvôtìnhthôilàkhôngmột ai hay biết. -> CóthểnóitrướcHữuThỉnhcórấtnhiềunhàthơviếtvềmùathunhưngđâylàmộtpháthiệntinhtếcủamộthồnthơxứsở.

6. - Nếuhaicâuđầudiễntảcáicảmgiácchưahẳnđủ tin thìđếnhìnhảnh “Sươngchùngchình qua ngõ” lạicàng lung linhhuyềnảo. + Khôngphảilàmànsươngdàyđặc, mịtmùnhưtrongcâu ca daoquenthuộcmiêutảcảnhHồTâylúc ban mai “Mịtmùkhóitỏangànsương”, hay nhưnhàthơ Quang Dũngđãviếttrongbàithơ “TâyTiến”: “Sài Khao sươnglấpđoànquânmỏi” màlà “Sươngchùngchình qua ngõ” gợi ra nhữnglànsươngmỏng, mềmmại, giăngmànkhắpđườngthônngõxómlàngquê. Nólàmchokhíthumátmẻvàcảnhthuthơmộng, huyềnảo, thong thả, bìnhyên. + Nhàthơđãnhânhóamànsương qua từ “chùngchình” khiếnchosươngthuchứađầytâmtrạng. Nónhưđangchờđợi ai hay lưuluyếnđiềugì? Câuthơlắngđọngtạocảmgiácmơhồđan xen nhiềucảmxúc.

7. => Bằngtấtcảcácgiácquan: khứugiác, xúcgiácvàthịgiác, nhàthơcảmnhậnnhữngnétđặctrưngcủamùathuđềuhiệndiện. Có “hươngổi”, “gió se” và “sương”. Mùathuđãvềtrênquêhương. Vậymànhàthơvẫncòndèdặt: “Hìnhnhưthuđãvề”. Sao lạilà “Hìnhnhư” chứkhôngphảilà “chắcchắn”? Mộtchútnghihoặc, mộtchútbângkhuângkhôngthậtrõràng. Đúnglàmộttrạngtháicảmxúccủathờiđiểmchuyểngiao. Thu đếnnhẹnhàngquá, mơhồquá. => Đằngsaukhônggianlàngquê sang thuấy ta cảmnhậnđượctâmhồnnhạycảmcủamộttìnhyêuthiênnhiên, yêucuộcsống.

8. 2. Bứctranhthiênnhiênlúcgiaomùa - Sau giâyphútngỡngàngvàkhekhẽvuimừng, cảmxúccủathisĩtiếptụclantỏa, mở ra trongcáinhìnxahơn, rộnghơn: Sôngđượclúcdềnhdàng Chimbắtđầuvộivã Cóđámmâymùahạ Vắtnửamình sang thu - Bứctranhmùathuđượccảmnhậnbởisựthayđổicủađấttrờitheotốcđộ di chuyểntừhạ sang thu, nhẹnhàngmàrõrệt. Thiênnhiênsanhthuđãđượccụthểbằngnhữnghìnhảnh:“sôngdềnhdàng”, “chimvộivã”, “đámmâyvắtnửamình”.Nhưthế, thiênnhiênđãđượcquansát ở mộtkhônggianrộnghơn, nhiềutầngbậchơn. Vàbứctranh sang thutừnhữnggìvôhìnhnhư“hươngổi” ,”gió se”,từnhỏhẹpnhư con ngõchuyển sang nhữngnéthữuhình, cụthểvớimộtkhônggianvừadàirộng, vừaxavời.

9. - Tácgiảcảmnhậnthu sang bằngcảtâmhồn: Sôngđượclúcdềnhdàng Chimbắtđầuvộivã + Bằngphépnhânhóađặcsắc, nhàthơđãrấttàihoaghilạilinhhồncủacảnhvật, củadòngsôngquêhươngnơivùngđồngbằngBắcBộămắpnướcphùsa, vươnmìnhgiữaruộngđồngvàonhữngngàygiaomùa. Vàomùathu, nướcsôngêmđềm, nhẹnhàng, trôilữnglờmàkhôngchảyxiếtnhưsaunhữngcơnmưamùahạ, Cái “dềnhdàng” củadòngsôngkhôngchỉgợi ra vẻêmdịucủabứctranhthiênnhiênmùathumàcònmangđầytâmtrạngcủa con ngườinhưchậmlại, nhưtrễnải, nhưngẫmngợinghĩsuyvềnhữngtrảinghiệmtrongcuộcđời.

10. + Tráingượcvớivẻkhoanthaicủadòngsônglàsựvộivàngcủanhữngcánhchimtrờibắtđầu di trúvềphương Nam. Khônggiantrởnênxônxao, khôngcóâmthanhnhưngcâuthơlạigợiđượccáiđộng. -> Hai câuthơđốinhaurấtnhịpnhàng, dựnglênhaihìnhảnhđốilập, ngượcchiềunhau: sôngdướimặtđất, chimtrênbầutrời, sông “dềnhdàng” chậmrãi, chim “vộivã” lo lắng. Đólàsựkhácbiệtcủavạnvậttrêncaovàdướithấptrongkhoảnhkhắcgiaomùa. -> Nhàthơđãgợi ra tốcđộtráichiềucủathiênnhiên,củasựvậtđểtạo ra mộtbứctranhmùathuđangvề - cónhữngnétdịuêm, nhẹnhàng, lạicónhữngnéthốihả, vộivã. (Ý thơđồngthờicòngợichongườiđọcmộtliêntưởngkhác: Sựchuyểnđộngcủadòngsông, củacánhchimphảichăngcònlàsựchuyểnmìnhcủađấtnước. Cảđấtnước ta vừatrải qua chiếntranhtànkhốcmớicóđượchòabình, vàgiờđâymớiđượcsốngmộtcuộcsốngyênbình, êm ả. NhưngrồimỗingườidânViệt Nam cũnglạibắtđầuhốihảnhịpsốngmớiđểxâydựngđấtnướctrongniềmvuirộnràng)

11. - Đấttrờimùathunhưđangrùngmìnhđểthayáomới. Cảbầutrờimùathucũngcósựthayđổi: Cóđámmâymùahạ Vắtnửamình sang thu. + Trongthơ ca Việt Nam, khôngítnhữngvầnthơnóivềđámmâytrênbầutrờithu: _ “Tầngmâylơlửngtrờixanhngắt” (NguyễnKhuyến – “Thu điếu”) _ “Lớplớpmâycaođùnnúibạc” (HuyCận – “Trànggiang”) + HữuThỉnhdùngđộngtừ “vắt” đểgợi ra trongthờiđiểmgiaomùa, đámmâynhưkéodài ra, nhẹtrôinhưtấmlụamềmtreolơlửnggiữabầutrờitrongxanh, caorộng.

12. + Hìnhnhưđámmâyđóvẫncònlạimộtvàitianắngấmcủamùahạnênmới “Vắtnửamình sang thu”. Đámmâyvắtlêncáiranhgiớimỏngmanhvàngàycàngbédần, bédầnđirồiđếnmộtlúcnàođókhôngcònnữađểtoànbộsựsống, đểcảđámmâymùahạhoàntoànnhuốmmàusắcthu. + Nhưngtrongthựctếkhônghềcóđámmâynàonhưthếvìmắtthườngđâudễnhìnthấyđượcsựphân chia rạchròicủađámmâymùahạvàthu. Đóchỉlàmộtsựliêntưởngthúvị - mộthìnhảnhđầychấtthơ. Thờikhắcgiaomùađượcsángtạotừmộthồnthơtinhtế, nhạycảm, độcđáokhôngnhữngmangđếnchongườiđọc…màcònđọnglạinhữngnỗibângkhuângtrướcvẻdịudàngêmmátcủamùathu. -> Cólẽđâylàhaicâuthơ hay nhấttrongsựtìmtòikhámphácủaHữuThỉnhtrongkhoảnhkhắcgiaomùa. Nógiốngnhưmộtbứctranhthuvĩnhhằngtạcbằngngônngữ.

13. Dòngsông, cánhchim, đámmâyđềuđượcnhânhóakhiếnchobứctranhthutrởnênhữutình, chứachanthivị. • Cảbahìnhảnhtrênlàtínhiệucủamùathu sang cònvươnglạimộtchútgìcủacuốihạ. Nhàthơđãmởrộngtầmquansátlênchiềucao (chim), chiềurộng (mây) vàchiềudài (dòngsông). Phảichăngcósợitơduyênđồngcảmgiữa con ngườivớithiênnhiênđangvàothu. • Qua cáchcảmnhậnấy, ta thấyHữuThỉnhcómộthồnthơnhạycảm, yêuthiênnhiênthathiết, mộttrítưởngtượng bay bổng.

14. 3. Nhữngsuytư,chiêmnghiệmcủanhàthơ: - Nếu ở haikhổthơđầucủabàithơ, dấuhiệumùathuđãkhárõràngtrongkhônggianvàthờigian, sang khổcuốivẫntheodòngcảmxúcấy, tácgiảbộclộsuyngẫmcủamìnhvề con người, vềcuộcđời: Vẫncòn bao nhiêunắng Đãvơidầncơnmưa Sấmcũngbớtbấtngờ Trênhàngcâyđứngtuổi”.

15. + Nắngvẫncònvàngtươinhưngnắngthutrongvàdịuhơncáinắngchóichang, gay gắtcủamùahạ. + Mưacũngvẫncònnhưngđãvơinhiều so vớinhữngcơnmưa bong bóngkéodàicủamùahạ. “Vơidần” khôngchỉlàítmưađimàcònlàmưaítnướcđi. Đâycũnglàdấuhiệucủasựchuyểnmùa. -> Hai chữ “bao nhiêu” thườnghướngvềmộtcáigìđongđếmđượcnhưngsắcnắnglàmsaocóthểcânđo? Cũngnhư “vơi”, dùbiếtvơibớtnhưngvơibớtđếnmứcnàothì ai cókhảnăngxácđịnh? Tấtcảchỉlàướclượngmàthôi, khôngcógìlàchừngmựccốđịnhcả. Cáchnóimơhồcủanghệthuậtkháchẳnvới khoa học ở chỗnày.

16. Giọngthơtrầmhẳnxuống, câuthơkhôngđơnthuầnchỉlàgiọngkể, làsựcảmnhậnmàcònlàsựsuynghĩ, chiêmnghiệmvềđờingười. Nhìncảnhvậtbiếnchuyểnkhithumớibắtđầu, HữuThỉnhnghĩđếncuộcđờikhiđã “đứngtuổi”. Phảichăng, mùathuđờingườilàsựkhéplạicủanhữngthángngàysôinổivớinhữngbấtthườngcủatuổitrẻvàmở ra mộtmùathumới, mộtkhônggianmới, yêntĩnh, trầmlắng, bìnhtâm, chínchắn… trướcnhữngchấnđộngcủacuộcđời. • Vậylà “Sang thu” đâuchỉlàsựchuyểngiaocủađấttrờimàcònlàsựchuyểngiaocuộcđờimỗi con người. HữuThỉnhrấtđỗitinhtế, nhạybéntrongcảmnhậnvàliêntưởng. Chínhvìvậynhữngvầnthơcủaôngcósức lay độnglòngngườimãnhliệthơn.

17. - Hai câukếtcủabàithơkhôngchỉmangnghĩatảthực, màcònmang ý nghĩaẩndụ, gợinhữngsuynghĩchongườiđọcngườinghe: Sấmcũngbớtbấtngờ Trênhàngcâyđứngtuổi + “Sấm” lànhữngvangđộngbấtthườngcủangoạicảnh, cuộcđời. + “Hàngcâyđứngtuổi” chỉnhững con ngườiđứngtuổitừngtrải. -> Phảichú ý, phảiđểlòngmìnhbắtnhịpvớithiênnhiênmớicảmnhậnthấyđiềuđó. - Ý nghĩatượngtrưngcủahìnhảnh “Sấm” và “hàngcây”: + Cuốihạ - đầuthu, khiđãvơiđinhữngcơnmưaxốixảthìsấmcũngbớtbấtngờvàdữdội. Nókhôngcònđộtngột, đùngđoàngrền vang cùngvớinhữngtiasángchớplòenhưxéráchbầutrờitrongnhữngtrậnmưabáotháng 6 tháng 7 nữa. + “Hàngcâyđứngtuổi” phảichẳnglàhàngcâyđãđi qua bao cuộcchuyểnmùanênkhôngbiếtchínhxáclà bao nhiêunhưngchắccũngđủtrảinghiệmđểcóthểđiềmnhiênđứngtrướcnhữngbiếnđộng. => Cảnhvật, thờitiếtthayđổi. Tấtcảvẫncònnhiềudấuhiệucủamùahènhưnggiảmdầnmứcđộ, cườngđộ, đểrồilặnglẽvàothu qua con mắtquansátvàcảmnhậntinhtếcủatácgiả.

18. III. Tổngkết: • Bằnghìnhảnhthơtựnhiên, khôngtrauchuốtmàgiàusứcgợicảm. • Thểthơnămchữ. • HữuThỉnhđãthểhiệnmộtcáchđặcsắcnhữngcảmnhậntinhtếđểtạo ra mộtbứctranhchuyểngiaotừcuốihạ sang thunhẹnhàng, êmdịu,trongsángnênthơ…ở vùngđôngbằngBắcBộcủađấtnước. • - BàithơcủaHữuThỉnhđánhthứctìnhcảmcủamỗingườivềtìnhyêuquêhươngđấtnướcvàsuyngẫmvềcuộcđời.

19. MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ MÙA THU

20. HẾT