Tổ chức HĐTN sáng tạo trong chủ đề Khám phá lên men Eetylic, Lactic Sinh học 10

1. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SƯ PHẠM ỨNG DỤNG ĐỀ TÀI: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG CHỦĐỀ: KHÁM PHÁ LÊN MEN ÊTYLIC VÀ LÊN MEN LACTIC – SINH HỌC LỚP 10. Người nghiên cứu: Nguyễn Thị Thanh Hà Giáo viên Trường THPT Lê Lợi –Đông Hà - Tỉnh Quảng Trị I. TÓM TẮT ĐỀ TÀI Trong xu thế phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ hiện nay thì vai trò của nguồn nhân lực là vô cùng quan trọng. Nó quyết định sự thành bại của sự nghiệp đổi mới. Tuy nhiên thực tế giảng dạy môn sinh học ởcác trường phổ thông hiện nay giáo viên chỉ chú trọng cung cấp kiến thức lí thuyết, rèn luyện kĩ năng bằng các bài thi, bài kiểm tra lí thuyết, trắc nghiệm. Vẫn còn nhiều biện pháp dạy học phát huy tính tích cực học tập cho học sinh vẫn chưa được thực hiện hiệu quảtrong đó dạy học trải nghiệm còn nhiều hạn chế. Chủ tịch HồChí Minh đã chỉrõ phương pháp đểđào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội!”. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn đời sống, nhờđó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực. Vì thế trong quá trình giảng dạy bản thân tôi luôn nghiên cứu tìm hiểu các phương pháp dạy học mới, hiện đại nhằm giúp tiết học sinh động hơn, phát huy tính tích cực của học sinh đồng thời giúp phát triển tốt các năng lực cho các em. Dạy học theo phương pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh không những giúp học sinh củng cố, mở rộng kiến thức mà còn giúp rèn luyện các kĩ năng cơ bản cho học sinh, trên cơ sởđó phát triển một sốkĩ năng và năng lực chủ yếu. Với thời gian hạn chế nên tôi chọn và tìm hiểu đề tài: “TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG CHỦĐỀ: KHÁM PHÁ LÊN MEN ÊTYLIC VÀ LÊN MEN LACTIC – SINH HỌC LỚP 10”. Đềtài được nghiên cứu tiến hành trên hai nhóm tương đương nhau về học lực. Đó là các em học sinh lớp 10A3 (gồm 40HS – lớp đối chứng); Lớp 10A4 (gồm 40HS - lớp thực nghiệm). Lớp thực nghiệm được thực hiện giải pháp thay thếở tiết 38. Lớp đối chứng được dạy bình thường trong cùng thời gian và phạm vi trên. 1 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

2. Kết quả cho thấy giải pháp đã có tác động rất tích cực đến kết quả học tập của học sinh. Điểm số của học sinh nhóm thực nghiệm cao và đồng đều hơn so với nhóm đối chứng và học sinh có sự chủđộng, tích cực, hứng thú hơn trong các tiết sinh học . Điều đó chứng tỏ rằng : Hoạt động trải nghiệm sáng tạo đã nâng cao hứng thú và hiệu quả các tiết dạy. II. GIỚI THIỆU 1.Hiện trạng Hiện nay, đa số học sinh chỉquan tâm đến học khối A với các môn: toán, lý, hóa để thi vào các khối trường Bách khoa, Kinh tế, Ngoại thương,…Chỉ những em học sinh có năng lực xuất sắc mới thực sựquan tâm đến môn sinh đểthi vào các trường thuộc khối y, Dược. còn phần lớn học sinh không có hứng thú với môn sinh học do nhiều nguyên nhân như nhiều kiến thức lý thuyết trừu tượng, có khá nhiều ngành liên quan đến sinh học nhưng chưa thật sự cuốn hút người học nên dẫn tới thực tế là người học ham mê môn sinh học ngày càng giảm. Tuy nhiên thực tế giảng dạy hiện nay, tôi nhận thấy sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự học của học sinh chưa nhiều. Việc rèn luyện kỹnăng và phát triển năng lực học sinh còn hạn chế. Hoạt động kiểm tra, đánh giá chủ yếu là kiểm tra kiến thức, chưa kiểm tra đánh giá được năng lực của học sinh, chỉ trọng đánh giá cuối kì mà chưa chú trọng đánh giá quá trình. Theo khảo sát 80 học sinh ở 2 lớp 10A4 và 10A3 Trường THPT Lê Lợi có đến 90% học sinh không hứng thú và không quan tâm đến môn sinh học. Đa số học sinh không có thói quen và nhu cầu vận dụng kiến thức được học vào thực tiễn. 2. Nguyên nhân Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng sau trong đó có một số nguyên nhân cơ bản sau: Thứ nhất: Học sinh chưa có kĩ năng tự học, tự tìm kiếm thông tin,thiếu sự tư duy trước nhữngnhững vấn đề giáo viên đặt ra. Chưa huy động được nhiều thành viên trong nhóm tham gia. Thứ hai : Hứng thú vàkhuynh hướng học tập của học sinhcũng như tâm lí của phụ huynh bị ảnh hưởng bởi xu thế phát triển của nền kinh tế hiện đại nên chỉ hướng vào một số môn khoa học nhất định, có lợi cho việc chọn nghề sau dẫn đến nhiều học sinh không chú ý đến môn sinh học. Thứ ba: Nội dung chương trình mang tính hàn lâm, nặng về lí thuyết do đó bằng các phương pháp thông thường giáo viên dạy khó thu hút được học sinh, đặc biệt là học sinh yếu. Thứ 4. Giáo viên ngại khó, tốn kém thời gian chuẩn bị dạy học trải nghiệm. 3. Giải pháp thay thế 3.1. Cơ sở khoa học của giải pháp thay thế 3.1.1.Cơ sở về tâm sinh lý lứa tuổi THPT Lứa tuổi học sinh THPT là giai đoạn quan trọng trong việc phát triển trí tuệ. Do cơ thể các em đã được hoàn thiện, đặc biệt là hệ thần kinh phát triển mạnh tạo 2 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

3. điềukiện cho sự phát triển các năng lực trí tuệ. Cảm giác và tri giác của các em đã đạt tới mức độ của người lớn. Quá trình quan sát gắn liền với tư duy và ngôn ngữ. Trí nhớ của học sinh THPT cũng phát triển rõ rệt. Hoạt động tư duy của học sinh THPT phát triển mạnh, có khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập và sáng tạo hơn. Năng lực phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa phát triển cao giúp cho các em có thể lĩnh hội mọi khái niệm phức tạp và trừu tượng. …Năng lực tư duy phát triển đã góp phần nảy sinh hiện tượng tâm lý mới đó là tính hoài nghi khoa học.Tuy nhiên, ở một số học sinh vẫn còn nhược điểm là chưa phát huy hết năng lực độc lập suy nghĩ của bản thân, còn kết luận vội vàng theo cảm tính.Vì vậy thông qua các phương pháp giảng dạy giáo viên cần hướng dẫn, giúp đỡ các em tư duy một cách tích cực độc lập để phân tích đánh giá sự việc và tự rút ra kết luận cuối cùng. Việc phát triển khả năng nhận thức của học sinh trong dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên. 3.1.2. Cơ sở vềđổi mới phương pháp dạy học Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó, từng cá nhân học sinh được trực tiếp tham gia vào các hoạt động thực tiễn trong môi trường nhà trường cũng như môi trường gia đình và xã hội dưới sựhướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, với tư cách là chủ thể hoạt động, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực…, từđó tích luỹ kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình. Thông thường, sáng tạo được chia thành các lĩnh vực: trí tuệ, nghệ thuật , thủ công, ứng dụng … Các hoạt động sáng tạo trí tuệđược chia thành hoạt động tìm kiếm và hoạt động nghiên cứu. Các yếu tố của hoạt động sáng tạo xuất hiện trong các vấn đề khác nhau, ở các mức độ khác nhau. Hoạt động sáng tạo biểu hiện ở các khả năng sau: •Có năng lực vận dụng những kiến thức đã biết đểứng dụng trong tình huống mới, không theo chuẩn đã có. •Có năng lực nhận biết được vấn đề trong các tình huống tương tự. •Có khảnăng độc lập nhận ra chức năng mới của đối tượng. •Có năng lực tìm kiếm và phân tích các yếu tố của đối tượng trong các mối tương quan của nó. •Có khảnăng độc lập tìm kiếm ra giải pháp thay thế. •Có khảnăng kết hợp được các phương pháp đã biết đểđưa ra hướng giải quyết mới cho một vấn đề. 3.2. Các yêu cầu khi thực hiện giải pháp thay thế 1. Người giáo viên phải có niềm đam mê thực sự với môn học của mình, nắm vững nội dung chương trình, có kiến thức thực tiễn, liên môn… để lựa chọn cách tiếp cận phù hợp tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, thông qua đó kích thích giáo viên và học sinh tư duy sáng tạo và hiểu sâu sắc hơn nội dung bài học. 3 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

4. 2. Đổi mới phương pháp dạy học bắt nguồn từ sự thay đổi nhận thức của người dạy: Người dạy cần phải thay đổi nhận thức của chính bản thân, có tư duy mở và phải tiếp cận các phương pháp dạy học tiên tiến. Bản thân mỗi giáo viên phải thường xuyên học tập, nâng cao trình độ, có vốn hiểu biết và kỹ năng giải quyết các thắc mắc của học sinh này sinh trong quá trình học tập thực tế. 3. Giáo viên phải xác địnhcác bước tổ chức hoạt động trải nghiệm. - Bước 1: Hướng dẫn học sinh thực hiện hoạt động trải nghiệm GV: -Xác định nội dung, mục tiêu -Chuẩn bị phiếu đánh giá có tiêu chí -Giao nhiệm vụ cho học sinh -Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm -Chỉ ra kênh thông tin cho HS tìm kiếm HS: -Thực hiện nhiệm vụdưới sự phân công của nhóm trưởng -Lên kế hoạch để tiến hành hoạt động trải nghiệm - Bước 2: Triển khai hoạt động trải nghiệm +Các nhóm tiến hành các hoạt động có quay video và hoàn thành phiếu số 1. +Giáo viên thông báo cho học sinh có bài test sau 3 hoạt động trải nghiệm. +Giải đáp vướng mắc cho học sinh qua Zalo và Messenger. - Bước 3: Báo cáo kết quảvà đánh giá Sau khi học sinh tiến hành hoạt động trải nghiệm giáo viên cho học sinh trình bày báo cáo và thảo luận. - GV yêu cầu học sinh các nhóm nhận xét sản phẩm lẫn nhau theo phiếu đánh giá số 2. - GV nhận xét, cho điểm theo phiếu đánh giá nội dung học tập. - Tập thể lớp và GV chọn 1 HS có sản phẩm tốt nhất và quy trình thực hành tốt nhất để trao quà là những sản phẩm từ tiết học. 4. Vấn đề nghiên cứu - Dạy học trải nghiệm có nâng cao hứng thú học tập cho học sinh lớp 10 trường THPT Lê Lợi không? - Dạy học trải nghiệm có nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh lớp 10 trường THPT Lê Lợi không? 5. Giả thuyết nghiên cứu 4 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

5. - Có. Dạy học trải nghiệm có nâng cao hứng thú học tập cho học sinh lớp 10 trường THPT Lê Lợi. - Có. Dạy học trải nghiệm sẽ làm nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh lớp 10 trường THPT Lê Lợi. III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Khách thể nghiên cứu Chọn khách thể nghiên cứu là lớp 10A4, 10A3 Trường THPT Lê Lợi - Tỉnh Quảng Trị. Lớp thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) tương đương nhau về: Sốlượng học sinh, năng lực học tập môn sinh học, giới tính, điều kiện kinh tế - xã hội… Hai lớp có cùng một giáo viên dạy môn sinh học. Bảng 1: Bảng tương quan giữa hai nhóm. Các thông tin Học sinh các nhóm Kết quả HKI năm học 2019- 2020 Môn: Sinh học G K TB 7 24 9 6 26 8 Sĩ số 40 40 Nam 15 17 Nữ 25 23 Y 0 0 K 0 0 Lớp 10A4 Lớp 10A3 2. Thiết kế Chúng tôi lựa chọn thiết kế: Kiểm tra trước và sau tác động với các nhóm tương đương. Bảng 2 Lớp Kiểm tra trước tác động 10A3 Nhóm thực nghiệm nhau. - Kết quả học tập HKI đã được xác định là tương đương, nên không kiểm tra trước tác động. 3. Qui trình nghiên cứu 3.1. Chuẩn bị của giáo viên -Xác định nội dung, mục tiêu Tác động Kiểm tra sau tác động - Khảo sát về hứng thú của HS để xác định hai nhóm tương Dạy học trải nghiệm - Khảo sát về hứng thú - Kiểm tra kiến thức của HS đương 10A4 Nhóm đối chứng Dạy học bình thường - Khảo sát về hứng thú - Kiểm tra kiến thức của HS -Chuẩn bị phiếu đánh giá có tiêu chí -Giao nhiệm vụ cho học sinh -Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm 5 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

6. -Chỉ ra kênh thông tin cho HS tìm kiếm 3.2. Khảo sát hứng thú của học sinh trước tác động - Xây dựng thang đo hứng thú: khi xây dựng thang đo, chúng tôi đã lấy ý kiến của GV trong bộ môn. -Khảo sát hứng thú của học sinh ở 2 lớp để xác định sự tương đương về hứng thú của các nhóm tham gia nghiên cứu. 3.3 Tiến hành tác động Sử dụng giải pháp mới: Cho các nhóm tiến hành các hoạt động trải nghiệm có quay video và hoàn thành phiếu báo cáo, thảo luận phiếu số 1; 2;3. Mỗi nhóm làm một sản phẩm: Nhóm 1: Làm rượu nếp Nhóm 2: Muối chua rau cải Nhóm 3: Làm siro từ quả Nhóm 4: Làm sữa chua nha đam Bảng 3: Thời gian tác động Thời gian Hoạt động giáo viên Chuyển nhiệm vụ thực hiện hoạt động trải nghiệm (theo phiếu giao nhiệm vụ) Theo dõi, đôn đốc, hổ trợ việc thực hiện nhiệm vụ Tổ chức báo cáo, thảo luận kết quả Hoạt động của học sinh Tiếp nhận nhiệm vụ, lên kế hoạch thực hiện nhiệm vụ. Yêu cầu 08/01/2020- 10/01/2020 giao Học sinh tiếp nhận đúng nhiệm vụ và lên kế hoạch thực hiện cho nhóm chuyển 10-13 /01/2020 Tiến hành các hoạt động trải nghiệm Tiến hành các hoạt động và hoàn thành báo cáo, video gửi cho giáo viên. 15/01/2020 Tiến hành thảo luận và báo cáo kết quả. Các nhóm thảo luận các nội dung và có thể vận dụng linh hoạt vào thực tiễn. 3.4. Khảo sát hứng thú và kiểm tra kiến thức của học sinh sau tác động. - Khảo sát hứng thú của HS 2 lớp. - Kiểm tra 01 tiết về kiến thức. 3.5. Phân tích xử lí số liệu 3.6. Viết kết quả báo cáo 4. Đo lường Tôi đã thu thập dữ liệu về kiến thức và thái độ thông qua việc: 6 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

7. - Sử dụng thang đo thái độ trước và sau khi tác động đối với 2 lớp để đo sự thay đổi về hứng thú của HS đối với nội dung được học. - Sử dụng thang đo kiến thức thông qua: Điểm đánh giá từng học sinh = (Điểm đánh giá từng tổviên+ điểm đánh giá từng nhóm+ điểm đánh giá của giáo viên+ điểm bài kiểm tra)/4 sau thời gian tác động đối với hai lớp. (Bảng so sánh kết quả 2 bài kiểm tra môn sinh của 2 lớp 10A4 (lớp đối chứng), 10A3 (lớp thực nghiệm) (ở phần phụ lục). Các mức được quy ước như sau: -Giỏi: 8-10 -Khá: 6,5-7,9 -Trung bình: 5-6,4 -Yếu: <5 IV. PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ BÀN LUẬN KẾT QUẢ 1.Phân tích kết quả về hứng thú học tập của HS Bảng 4. Phân tích kết quảtrước và sau tác động Lớp thực nghiệm 10A3 KQ khảo sát trước TĐ Mốt 27 Trung vị 27 Giá trị trung bình 26,5 Độ lệch chuẩn 4,6 Độ tin cậy rsb 0,9 P (TTEST) trước tác động: P (TTEST) sau tác động: 0,0000009 Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) của 2 nhóm sau tác động là : 1,15 * Trước tác động: Từ số liệu ta thấy: Chênh lệch điểmkhảo sát trước tác động là 1,0. Kiểm chứng Ttest độc lập kết quả trước tác động giữa hai lớp là 0,19lớn hơn 0,05 cho thấy chênh lệch giữa điểm trung bình giữa hai lớp đối chứng và thực nghiệm không có ý nghĩa. * Sau tác động: Điểm trung bình của lớp thực nghiệm là 34,0 lớp đối chứng là 27,2. Điểm trung bình của lớp thực nghiệm cao hơn đối chứng là 6,8 cho thấy sự khác biệt rõ. Kiểm chứng Ttest độc lập sau tác động cho kết quả 0,0000009 nhỏ hơn 0,05 rất nhiều cho thấy chênh lệch điểm trung bình giữa hai lớp ĐC và TN rất có ý nghĩa, không phải do ngẫu nhiên mà do tác động. Lớp đối chứng 10A4 KQ khảo sát trước TĐ 24 25 25,5 5,0 0,82 0,19 KQ khảo sát sau TĐ 37 35 34,0 5,9 0,9 KQ khảo sát sau TĐ 34 27,5 27,2 5,9 0,82 7 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

8. 40 34.0 35 27.2 30 26.5 25.5 25 20 15 10 5 0 Trước tác động Sau tác động Biểu đồ so sánh kết quả khảo sát hứng thú trước và sau tác động 2. Phân tích kết quả về kiến thức Bảng 5. Kết quả hoạt động trải nghiệm Nhóm thực nghiệm 10A3 7,6 0,90 Nhóm đối chứng 10A4 6,7 0,88 Giá trị Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Giá trị P của TTEST Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) 0,0000041 0,83 Từ kết quả phân tích dữ liệu thu được, cho thấy: - Điểm TB của lớp thực nghiệm là 7,6 ; của lớp đối chứng là 6,7. Điểm TB của lớp TN cao hơn lớp ĐC là 0,9. - Kiểm chứng T-TEST độc lập kết quả kiểm tra sau tác động giữa 2 lớp cho giá trị P bằng 0,0000041 nhỏhơn 0,05 rất nhiều, cho thấy chênh lệch giữa điểm TB giữa 2 lớp ĐC và TN rất có ý nghĩa . Điểm TB của lớp TN cao hơn điểm TB của lớp ĐC là không ngẫu nhiên mà do kết quả của tác động, nghiêng về lớp thực nghiệm. - Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) của bài kiểm tra 2 lớp là 0,83. Theo bảng tiêu chí Cohen, mức độảnh hưởng của tác động là lớn. 8 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

9. Chart Title 7.6 7.8 7.6 7.4 7.2 7 6.7 6.8 6.6 6.4 6.2 Lớp 10A5 Lớp 10A4 Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra kiến thức giữa 2 lớp Vậy kết luận: Tổ chức dạy học trải nghiệm đã nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập cho học sinh tìm hiểu lên men etilic và lactic sinh học 10NC. V. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận: Qua nghiên cứu, chúng ta đã trả lời cho 2 câu hỏi trong vấn đề là: Dạy học trải nghiệm đã nâng cao hứng thú và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủđề tìm hiểu lên men êtilic và lên men lactic được tổ chức một cách hợp lí như trên, giúp đảm bảo thời gian của một tiết học theo đúng kế hoạch dạy học, lại giúp học sinh có thời gian tự trải nghiệm nâng cao khảnăng sáng tạo qua đó giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực và các kĩ năng sống. Hơn nữa việc tổ chức cho học sinh báo cáo thảo luận trong thời gian một tiết học như trên giúp các em bày tỏđược những boăn khoăn, thắc mắc, bày tỏđược quan điểm cá nhân cũng như phát triển kĩ năng giao tiếp, hợp tác. Đồng thời qua việc thảo luận, báo cáo kết quả thảo luận của học sinh đặc biệt là qua phân tích video ghi lại của học sinh giúp giáo viên dễ dàng nhận ra những điểm sáng tạo và những điểm chưa hợp lí để có thểđưa ra lời nhận xét, động viên, khích lệcũng như điều chỉnh, định hướng kịp thời. Thực tế dạy học cho thấy học sinh rất hào hứng với hoạt động trải nghiệm sáng tạo và với tiết học, học sinh trở nên năng động và tích cực hơn. 100% học sinh mong muốn được học tham gia những hoạt động trải nghiệm tương tự. Đa phần học sinh cảm thấy dễ dàng tiếp nhận kiến thức và sẵn sàng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, các năng lực cũng được hình thành và phát triển (thể hiện qua kết quảđiều tra). 2. Kiến nghị Nhà trường đề nghị Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Trị cho dạy thực hành trái buổi để thuận tiện cho tổ chức dạy học trải nghiệm. 9 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/

10. -Giáo viên cần tăng cường hơn nữa việc tổ chức dạy học trải nghiệm qua các bài thực hành ở các khối lớp trong môn Sinh học. -Cần tăng cường đổi mới kiểm tra đánh giá cả quá trình học tập của học sinh ở các bài có dạy học theo chủđề, theo dự án, dạy thực hành, thí nghiệm. Phụ huynh cần quan tâm việc tự học, tự làm bài tập ở nhà của con cái. Động viên, khuyến khích sự tìm tòi, vận dụng kiến thức vào thực tiễn ởgia đình, địa phương. 10 https://sangkienkinhnghiemlop8.com/