1 / 18
E N D
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI San’atshunoslik fakulteti Musiqa ta’limi yo’nalishi III-bosqich 19.30-guruh talabasi HasanovaMa’muraxon
Mavzu: Bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodining o’rni.
Harqandaysanʼatningboshifolklordadegan gap bugunpaydoboʻlganemas. U uzoqyillikhayotiykuzatish, ilmiytajribaninghosilasi. Haqiqatdan ham tasviriy, hunarmandchilik, musiqa, raqs, badiiyvahokazosanʼatlarningavvali-boshi, yuzagakelishibevositaxalqogʻzakiijodiga, xalqning ilk tasavvurvaishonchlarigaboribtaqaladi.
Folklor san’ati bu – insoniyatning bolalik qo‘shig‘idir. Bu nafaqat xalq o‘tmishining aks-sadosi, ayni paytda bugungi kunning ham jarangdor ovozidir. Xalq og‘zaki ijodi — milliy g‘ururimiz. Uning zamiridagi ezgu qadriyatlarni xalqimizga yetkazish lozim. Xalq og‘zaki ijodining noyob durdonalarini asrashga, uni rivojlantirishga, uning obro‘sini ko‘tarishga barchamiz birdek xizmat qilishimiz kerak.
Xalqijodi professional sanʼatningyuzagakelishivarivojidakattaoʻrintutadi. Oʻznavbatida, professional sanʼat ham Xalqijodirivojigataʼsirkoʻrsatib, uniboyitibkelmoqda. Dunyoviybilimlar, adabiyot, umumanharqandaysanʼateshigigayoʼllanmashumilliyboyliknianglashdan, oʼzinggaruxiyatinggasingdirishdanboshlanadi. Harbir professional musiqazamiridaxalqijodiya’nifolklor bor.
Bugungi kunda murakkablashib ketgan sanʼat turlarining koʼpchiligi dastlabki bosqichda xalq ogʼzaki ijodi asarlarini ijro etish jarayonida paydo boʼlgan, shakllangan, rivoj topgan va keyinchalik oʼziga xos sanʼat turiga aylangan boʼlishi mumkin desak, u qadar katta xatoga yoʼl qoʼymaymiz.
Xalqog`zakiijodidagiharbirlirikqo`shiqqachonlardirdilso`zlariniaytishbilanruhiyolamidagio`zgarishlarnibildirmoqchibo`lganinsonlarningqalbdaftaridamuhrlanganmisralardaniborat. Hattobolalarfolklorigamansuballalarniolasizmi, “Boychechak”, “Oftobchiqdiolamga” qo`shiqlariniolasizmi, lirikasarlartalabigajavobberishishartdebhisoblashkerak.
O’zbekbolalarfolklorialla, ertak, tezaytish, topishmoq, bolalaroʻyinqoʻshiqlari, masharalamavaboshqalarnioʻzichigaoladi. Bolalarfolkloribolaningtinglashiga, aytibyurishiga, qoʻshigʻigamoslanganboʻladi. Oʻzbekistondabolalarfolklorinamunalaritoʻplamholida 1932-yildan nashretilaboshladi. Kattalartomonidanyaratiladiganalla, ovutmachoqvaerkalamalaronalarmehr-muhabbatibilanyoʻgʻrilganboʻlib, ulardagoʻdakningistiqboligaoidorzu-umidlar, bola yashayotganmuhitoʻzifodasinitopadi.
Budavrbolalaritinglaydiganasarlarningko‘pchiligini • ertak, qo‘shiq, topishmoq, maqol, tezaytishkabixalq • og‘zakiijodiasarlaritashkiletadi. Bundantashqari, yozuvchilaryaratganvayuqoridagitalablargato‘la-to‘kisjavobberadiganasarlarhammaktabgachata’limyoshidagibolalaruchunqo‘lkeladi. Ammoshunarsanita’kidlabo‘tishkerakki, bolalaruchunijodqiladiganqalamsohibihayotidagimuhim, ibratlivoqeavahodisalarnibadiiytimsolorqalibolalarnutqigamostilda, ularningyoshi, ruhiyativasaviyasigamuvofiqravishdatasvirlashilozim.
Bolalarnima’naviy-axloqiytarbiyalashdaallaqo‘shiqlariningijtimoiy-g‘oyaviymazmunivatarbiyaviyta’siri, xalqertaklaridanbolalarnima’naviy-axloqiytarbiyalashdafoydalanishvaxalqmaqollariyordamidabolalardadastlabkixulq-atvormadaniyatinishakllantirishmuhimahmiyatkasbetadi.
Ertak – xalqog‘zakipoetikijodiningasosiyjanrlaridanbiri, to‘qimavauydirmagaasoslangansehrlisarguzashtvamaishiyxarakterdagiepikbadiiyasar. Bolalargaaytib, o‘qib, hikoyaqilibberiladiganertaklardanko‘zlanganmaqsad, birinchidan, bolalarniinsoniyfazilatlarasosidatarbiyalashbo‘lsa, ikkinchidanbo‘lsabolalarnidunyoqarashinio‘stirish, ulardadiqqat, xotira, tasavvurvamotivlarnishakllantirishdaniboratdir. Bolalarningma’naviy-axloqiy, aqliy, jismoniy, psixikrivojlanishlarigamoskeladigan, o‘zidama’naviy-axloqiysifatlarni jam qilganertaklarklassifikatsiyalangan. Bu ertaklardao‘rtoqlikvado‘stlikningolijanobligi, kamtarinlik, saxiylik, to‘g‘riso‘zlik, vatanpravarlik, mehnatsevarlik, insonparvarlikfazilatlarinitarg‘ibqiluvchijarayonlarniaynanmaktabgachayoshdavridanboshlashvaungaamalqilishzarurligitarg‘ibqilinadivabolalarni ham shuertakdagiijobiyobrazlardannamunaolishgaundaladi.
Bizni folklor o’rab turipdi, zaminimiz ham folklor, osmonimiz ham. Olam va hayotning o’zi folklor. Faqat uni ijodkorlarga o’xshab o’qiyolishimiz kerak. Dunyoviy bilimlar, adabiyot, umumuman har qanday san’at eshigiga yo’llanma shu milliy boylikni anglashtdan , o’zingga ruxiyatingga singdirishdan boshlanadi. Xalqimizning o’ziday sodda, o’ziday donshmand, ulug’ va boqiy bu meros o’zbek degan nomni har yerda va har doim ulug’lab turaveradi.
Bugungizamonningshiddatitez, shungayarashatalabvaimkoniyatlar ham kengaymoqda. Bugunfarzandlarimizoʻzhayotlarinizamonaviytexnologiyalarsiztasavvurqilaolmayotganekan, ularningtalablarini ham inobatgaolishimizzarurboʻladi. Qaniediyuzlabertaklarimiz, oʻnlabdostonlarimizasosidaishlanganmultfilm, kinolar, kompyutervauyalitelefonoʻyinlari, elektrondasturlarishlabchiqilsa! Xalqoʻyinlaridantortib, epos ijrosigachabarchaogʻzakiijrojarayonining audio, video tasvirlariniistagandoʻkondanxaridqilishimkoniyatiboʻlsa! Bu bugunehtimolbirozxomxayolgaoʻxshabtuyular, biroqalbatta, shungakelamiz. Chunkixalqboʻlishning, buyukboʻlishning, globallashuvningshafqatsiztalotumidaoʻzismivaruhibilanyashabqolishningtalabishu. Buninguchunbizgahamishafolkloryordamgakeladi, folklorqutqaradi.
