Vận dụng phương pháp bàn tay nặn bột vào dạy môn Khoa học Lớp 5

1. CHÀOMỪNG QUÝ THẦYCÔ ĐẾN DỰ CHUYÊNĐỀ PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT NGƯỜI THỰC HIỆN: DƯƠNG CHÍ TÌNH Vĩnh Bình, tháng 04/2014 https://dethilop12.com/

2. CHUYÊN ĐỀ VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT VÀO DẠY MÔN KHOA HỌC LỚP5 ----------------- I. Lý do chọn chuyên đề: Đổimớiphương pháp dạyhọc là nhằm áp dụngphương pháp giáo dụchiệnđạiđểbồidưỡng cho học sinh nănglực sáng tạo,năng lựcgiảiquyếtvấnđề. Đổimới giáo dục là đổimớiphương pháp dạy học theo hướnghoạtđộng hóa ngườihọc, trong việctổchức quá trình lĩnhhội tri thức thì lấyhọc sinh làm trung tâm, giáo viên là người đóng vai trò tổchức và điềukhiểnhọc sinh chiếmlĩnh tri thức,tựlực hoạtđộng tìm tòi phát hiệnkiếnthứcmới. https://dethilop12.com/

3. Các phương pháp thườngđượcsửdụng vào giảngdạy môn khoa học: trình bày, hỏi - đáp,thảoluận, trò chơi,đóng vai, động não, quan sát, thực hành thí nghiệm,khăntrải bàn, bàn tay nặnbột, …Trong đó bàn tay nặnbột (BTNB) là một trong nhữngphương pháp (PP) mớiđược áp dụng vào giảngdạy duy nhấtở phân môn tự nhiên - xã hội 1, 2, 3 và khoa họclớp 4-5. Vậy PPBTNB có nhữngưuđiểm gì ? Khi vậndụng PP này vào giảngdạycầnthựchiện theo các bước nào, nguyên tắc nào ? II. Thực trạng: PPBTNB là PP mớiđược áp dụng thí điểmởmộtsốtrường. Phần còn lạiđasố giáo viên chưađượctiếpcận làm quen với PP này. 1. Thuậnlợi: - Đượcsự quan tâm chỉđạocủa lãnh đạo nhà trường, ngành. Sựkhuyến khích vậndụng PPBTNB vào giảngdạy. - Bản thân đượctậphuấnvề PPBTNB, có thêm tài liệu nghiên cứuvề PP này. https://dethilop12.com/

4. - PPBTNB là PP có tiến trình dạyhọc rõ ràng, dễhiểu có thể áp dụngrộng rãi cho tấtcả các trường. - Các em hứng thú, ham hoạtđộng. - Phát huy khảnăng tìm tòi và sáng tạocủangườihọc. 2. Khó khăn: - Phầnđông giáo viên chưađược tham gia tậphuấnvề PP này. - Việc xác định bài học phù hợpđểvậndụng PP này vào giảngdạy còn gặp khó khăn. Việcthiếtkế bài dạycũnggặp khó khăn. - Điềukiện, CSVC, bàn ghếhọc sinh chưathuậntiện, trang thiếtbịchưađầyđủ,dụngcụ thí nghiệm còn thiếunhiều. Các phươngtiệnhỗtrợnhư máy chiếuchưađược trang bị. - Tiếthọc có thể kéo dài, mấtnhiềuthời gian. https://dethilop12.com/

5. III. Nội dung: 1. BTNB là gì ? “Bàn tay nặnbột” là mô hình giáo dụctươngđốimới trên thế giới, có tên tiếng Anh là “Hands-on”,tiếng Pháp là “La main à la pâte”,đều có nghĩa là “bắt tay vào hành động”; “bắt tay vào làm thí nghiệm”,“bắt tay vào tìm tòi nghiên cứu”. Chương trình tập trung phát triểnkhảnăngnhậnthứccủahọc sinh, giúp các em tìm ra lờigiảiđáp cho nhữngthắcmắctrẻthơbằng cách tựđặt mình vào tình huốngthựctế,từđó khám phá ra bảnchất vấnđề. Trẻ luôn cảm thấy tò mò trước những hiện tượng mới mẻ của cuộc sống xung quanh, các em luôn đặt ra các câu hỏi “tại sao?”. Chương trình “Bàn tay nặn bột” là sự quy trình hóa một cách logic phương pháp dạy học, dẫn dắt học sinh đi từ chưa biết đến biết theo một phương pháp mới mẻ là để học sinh tiếp xúc với hiện tượng, sau đó giúp các em giải thích bằng cách tự mình tiến hành quan sát qua thực nghiệm. https://dethilop12.com/

6. Phương pháp này giúp các em không chỉ nhớ lâu, mà còn hiểu rõ câu trả lời mình tìm được. Qua đó, học sinh sẽ hình thành khả năng suy luận theo phương pháp nghiên cứu từ nhỏ và hình thành tác phong, phương pháp làm việc khi trưởng thành. * Vậy PPBTNB là gì? Phương pháp BTNB là một phương pháp dạy học tích cực dựa trên thí nghiệm nghiên cứu, áp dụng cho việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên. BTNB chú trọng đến việc hình thành kiến thức cho HS bằng các thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu để chính các em tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra... Với một vấn đề khoa học đặt ra, HS có thể đặt ra các câu hỏi, các giả thuyết từ những hiểu biết ban đầu, tiến hành các thí nghiệm nghiên cứu để kiểm chứng và đưa ra những kết luận phù hợp thông qua thảo luận, so sánh, phân tích, tổng hợp kiến thức. https://dethilop12.com/

7. Cũng như các phương pháp dạy học tích cực khác BTNB luôn coi HS là trung tâm của quá trình nhận thức, chính các em là người tìm ra câu trả lời và lĩnh hội kiến thức dưới sự giúp đỡ của GV. * Mục tiêu của BTNB? Mục tiêu của BTNB là tạo nên tính tò mò, ham muốn khám phá, yêu và say mê khoa học của HS. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, BTNB còn chú ý nhiều đến việc rèn luyện kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói và viết cho HS. 2. Các nguyên tắc cơ bản của PPBTNB: - Học sinh quan sát một sự vật hay một hiện tượng của thế giới thực tại, gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẽ thực hành trên những cái đó. - Trong quá trình tìm hiểu, học sinh lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đưa ra tập thể thảo luận những ý nghĩ và những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà nếu chỉ có những hoạt động, thao tác riêng lẻ không đủ tạo nên. https://dethilop12.com/

8. - Những hoạt động do giáo viên đề xuất cho học sinh được tổ chức theo tiến trình sư phạm nhằm nâng cao dần mức độ học tập. Các hoạt động này làm cho chương trình học tập được nâng cao lên và dành cho học sinh một phần tự chủ khá lớn. - Cần một lượng tối thiểu là 2 giờ/tuần trong nhiều tuần liền cho một đề tài. Sự liên tục của hoạt động và những phương pháp giáo dục được đảm bảo trong suốt thời gian học tập. - Bắt buộc mỗi học sinh phải có một quyển vở thực hành do chính các em ghi chép theo cách thức và ngôn ngữ của các em. - Mục tiêu chính là sự chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kỹ thuật được thực hành, kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói của học sinh. https://dethilop12.com/

9. * Nhữngđốitượng tham gia : - Các gia đìnhhoặc khu phốđượckhuyến khích thựchiện các công việccủalớphọc. - Ởđịaphương, các cơsở khoa học(TrườngĐạihọc, Cao đẳng,Viện nghiên cứu…) giúp các hoạtđộngcủalớp theo khảnăng của mình. - Ởđịaphương, các việnđàotạo giáo viên giúp các giáo viên về kinh nghiệm và PP dạyhọc. - Giáo viên có thể tìm thấy trên internet các website có nội dung vềnhững mô đunkiếnthức (bài học)đãđượcthựchiện,những ý tưởngvề các hoạtđộng,nhữnggiải pháp thắcmắc. Giáo viên cũng có thể tham gia hoạtđộngtậpthểbằng trao đổivới các đồngnghiệp, với các nhà sưphạm và với các nhà khoa học. Giáo viên là người chịu trách nhiệm giáo dục và đềxuấtnhữnghoạtđộngcủalớp mình phụ trách. https://dethilop12.com/

10. 3. Tiến trình dạy học theo PPBTNB: Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề: Tình huốngxuất phát hay tình huống nêu vấnđề là một tình huống do giáo viên chủđộngđưa ra như là một cách dẫnnhập vào bài học. Tình huốngxuất phát phảingắngọn,gầngũi,dễhiểuđốivới học sinh. Tình huốngxuất phát nhằmlồng ghép câu hỏi nêu vấnđề. Tình huốngxuất phát càng rõ ràng thì việcdẫnnhập cho câu hỏi nêu vấnđề càng dễ. Câu hỏi nêu vấnđề là câu hỏilớncủa bài học. Câu hỏi nêu vấnđềnhằm kích thích tính tò mò, thích tìm tòi, nghiên cứucủahọc sinh nhằmchuẩnbị tâm thế cho học sinh trước khi khám phá, lĩnh hộikiếnthức. Giáo viên phải dùng câu hỏi“mở”,tuyệtđối không dùng câu hỏi“đóng”hoặctrảlời“cóhoặckhông”. https://dethilop12.com/

11. Bước 2: Bộc lộ quan niệm ban đầu của học sinh: Làm bộclộ quan niệm ban đầu hay biểutượng ban đầuđểtừ đó hình thành các câu hỏi hay giảthuyếtcủahọc sinh là bước quan trọng,đặctrưngcủa PPBTNB. GV khuyến khích học sinh nêu những suy nghĩ,nhậnthức ban đầucủa mình vềsựvậthiệntượngmớitrước khi đượchọckiếnthứcđó. Học sinh có thể trình bày bằnglời nói, bằng cách viết hay vẽđểbiểuhiện suy nghĩ. Bước 3: Đềxuất câu hỏigiảthuyết và thiếtkếphương án thựcnghiệm: * Đềxuất câu hỏi: Từnhững khác biệt và phong phú vềbiểutượng ban đầucủa học sinh, giáo viên giúp học sinh đềxuất câu hỏitừnhững khác biệt đó. Ởbước này giáo viên cần khéo léo chọnlựamộtsốbiểu tượng ban đầu khác biệt trong lớpđể giúp học sinh so sánh, từđó giúp học sinh đặt câu hỏi liên quan đếnnội dung bài học. Giáo viên nhanh chóng phân nhóm biểutượng. https://dethilop12.com/

12. Sau khi chọnlọc các biểutượng ban đầucủahọc sinh, giáo viên cầnphải khéo léo gợi ý cho học sinh so sánh các điểmgiống (đồngthuậngiữa các ý kiếnđạidiện)hoặc khác nhau (không nhất trí giữa các ý kiến) các biểutượng ban đầu. Từnhữngsự khác nhau đó giáo viên giúp học sinh đềxuất các câu hỏi. Việc làm rõ giữa các ý kiến khác nhau trước khi họckiếnthức là mộtmấuchốt quan trọng. Các biểutượng ban đầu càng khác nhau thì học sinh càng bị kích thích ham muốn tìm tòi chân lí. * Đềxuấtphương án thựcnghiệm nghiên cứu: Từ các câu hỏiđềxuất, giáo viên nêu câu hỏi cho học sinh đề nghị các em đềxuấtthựcnghiệm tìm tòi nghiên cứuđể tìm ra câu trả lời cho các câu hỏiđó. Các câu hỏi có thể là: “Theo các em làm thế nào để chúng ta tìm câu trảlời cho các câu hỏitrên?”; “Các em hãy suy nghĩđể tìm phương án giảiquyết các câu hỏi mà lớp mình đặt ra!”. https://dethilop12.com/

13. Bước 4: Tiến hành thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu: Bước 5: Kết luận và hợp thức hóa kiến thức: 4. Một số lưu ý khi dạy PPBTNB: a) Kỹ thuật đặt câu hỏi: Trong dạyhọc theo PPBTNB, câu hỏicủa giáo viên đóngmột vai trò quan trọng trong sự thành công củaphương pháp và thựchiện tốt ý đồdạyhọc. Câu hỏicủa giáo viên có thể là câu hỏi cho từng cá nhân học sinh, câu hỏi cho từng nhóm, câu hỏi chung cho cảlớp. Câu hỏi“tốt” có thể giúp cho học sinh xác định rõ phầntrảlời của mình và làm cho tiến trình dạyhọcđiđúnghướng. Một câu hỏi tốt là một câu hỏi kích thích, mộtlờimờiđếnsựkiểm tra chăm chú nhiềuhơn,mộtlờimờiđếnmột thí nghiệmmới hay một bài tập mới…Người ta gọi câu hỏi này là câu hỏi“mở” vì nó kích thích một hành độngmở. https://dethilop12.com/

14. Các câu hỏi“đóng” là các câu hỏi yêu cầumột câu trảlời ngắn. chạytừcựcdương sang cực âm hay không ? Cũng không hẳn là cấm giáo viên đặt ra câu hỏiđóng,nhưngnếu các câu hỏiđặt ra để yêu cầuhọc sinh suy nghĩ hành động thì cầnphảiđượcchuẩnbịtốt và bắtbuộcphải là những câu hỏi“mở”. Câu hỏigợi ý là các câu hỏiđượcđặt ra trong quá trình làm việccủahọc sinh. Câu hỏigợi ý có thể là câu ít mởhoặc là dạng câu hỏiđóng. Vai trò của nó nhằmgợi ý, địnhhướng cho học sinh. Khi đặt câu hỏigợi ý, giáo viên nên dùng các cụmtừbắtđầu như“Theo các em…”,“Emnghĩ gì…”,“Theo ý em…”. VD: Pin là gì ? Tên củađồvật này là gì? Có phải dòng điện Khi đặt câu hỏi nên đểmộtthời gian ngắn cho học sinh suy nghĩhoặc có thời gian trao đổi nhanh với các học sinh khác, từđó giúp học sinh tự tin hơn khi trình bày và trình bày mạchlạchơn khi có thời gian chuẩnbị; https://dethilop12.com/

15. Tuyệtđối không đượcgọi tên học sinh sau đómớiđặt câu hỏi; sinh chưa nghe rõ thì phảinhắclại, tuy nhiên không nên nhắclại nhiềulần vì làm nhưvậysẽ làm phân tán học sinh. Câu hỏi không nên quá dài. Đốivới các câu hỏigợi ý, giáo viên nên đặt câu hỏingắn, yêu cầu trong mộtphạm vi hẹp mà mình muốngợi ý cho học sinh. Nếu là những câu hỏigợi ý cho một nhóm khi các em đangthảoluận thì chỉ nêu với âm lượngvừađủ cho nhóm nghe tránh làm ảnhhưởngđến nhóm khác. Trong điềukhiểntiếthọcnếu giáo viên đặt câu hỏi mà học sinh không hiểu,hoặchiểu sai dẫnđếnnhiều cách nghĩ khác nhau, giáo viên nhấtthiếtphảiđặtlại câu hỏi cho phù hợp. Tuyệtđối không đượccốchấp vì làm nhưvậysẽ phá vỡ hoàn toàn ý đồdạyhọcở các bướctiếp theo. https://dethilop12.com/ Khi nêu câu hỏi, giáo viên cần nói to, rõ. Nếutrườnghợphọc

16. b) Khi dạy theo PPBTNB không cho học sinh mở sách giáo khoa trong quá trình học mà chỉsửdụng vào bướccuối cùng. c) Đánh giá học sinh: Đánh giá học sinh qua quá trình thảoluận, trình bày phát biểu ý kiếntạilớp. Đánh giá học sinh trong quá trình làm thí nghiệm. Đánh giá học sinh thông qua sựtiếnbộ (không chê học sinh). IV. Kết luận: PPBTNB vớinhữngưuđiểmvượttrội. Tuy nhiên đây là phương pháp mớicầnphải tìm hiểu nghiên cứunhiềuhơn,cầnphải vậndụngthường xuyên hơnđể có những kinh nghiệmcầnthiết cho bản thân. Bản thân tôi cũngchưa có kinh nghiệm trong việcvậndụng phương pháp này vào giảngdạy. Kính mong lãnh đạo Phòng Giáo dục, lãnh đạo các trường, các thầy cô có nhiều kinh nghiệm, góp ý chia sẻ thêm để tôi cùng các thầy cô làm công tác giảngdạyvậndụng phương pháp này tốthơn. https://dethilop12.com/

17. Kính chúc quý thầy cô nhiều sức khỏe ! https://dethilop12.com/