III deo – STRUKTURA I DINAMIKA DRU ŠTVA

1. III deo – STRUKTURA I DINAMIKA DRUŠTVA Društvo i društvena struktura

2. TEORIJSKO ODREĐENJE DRUŠTVA • Zagovornici individualističkih sociološkihteorija smatraju da društvo ne postoji izvan pojedinca • Zagovornici kolektivističkih teorija – klasičnih i delom savremenih funkcionalističkih teorija – smatraju da je društvo samostalan deo stvarnosti, potpuno nezavisan od pojedinaca – društvo je za njih kolektivan organizam

3. TEORIJSKO ODREĐENJE DRUŠTVA • Dijalektičko shvatanje društva teži da prevaziđe jaz između individualističkog i kolektivističkog shvatanja društva – pojedinac i društvo su realni entiteti objektivne stvarnosti • Ljudsko društvo shvaćeno kao trajna globalna zajednica ljudi ima u sociologiji dva značenja

4. Prema užem i rasprostranjenijem značenju, globalno društvo se shvata kao istorijski konrektna, trajna i relativno samodovoljna ljudska zajednica omeđena određenom užom teritorijom, u čijim okvirima ljudi razvijaju sve neophodne društvene aktivnosti kojima se zadovoljavaju temeljne potrebe svakog pojedinca i cele zajednice

5. TEORIJSKO ODREĐENJE DRUŠTVA • Prema širem značenju, globalno društvo se shvata kao univerzalna ljudska zajednica – čovečanstvo

6. POJAM I KONSTITUTIVNI ELEMENTI DRUŠTVENE STRUKTURE • Svi elementi iz kojih je satkana društvena struktura međusobno su povezani, utiču jedni na druge i utkani su jedni u druge • U društvu, osim saradnje između njegovih delova, postoje napetosti i sukobi među njima, a oni su glavno izvorište društvenih promena

7. DRUŠTVENO DELOVANJE • Temelj društvenog života i bazični element društvene strukture • Svi oblici kolektivnog delovanja ljudi u društvenim grupama i institucijama stakani su od funkcionalno povezanih delovanja pojedinaca • Prema Marksu, svesnost i svrsishodnost ljudskog rada čini njegovu fundamentalnu karanteristiku i razlikuje ga od životinje

8. DRUŠTVENO DELOVANJE • Sposobnost obavljanja određene delatnosti ili ponašanja u društvu stiče se u procesu socijalizacije ličnosti • Čovek, za razliku od životinja, koristi oruđa koja predstavljaju dopunu njegove prirodne moći – “homo faber” – biće koje pravi oruđe • Pored oruđa, čovek koristi i duhovne instrumente – simbole, individualne i kolentivne predstave, mere, jezik i slično

9. DRUŠTVENO DELOVANJE • Uloga društvenih normi je znatno izraženija u kolektivnim nego u individualnim oblicima delovanja • Fizičko i duhovno delovanje • Prema karakteru i rezultatu: materijalno i duhovno delovanje

10. DRUŠTVENO DELOVANJE • Delovanje prema sadržaju: • Reproduktivno delovanje - njime se obezbeđuje reprodukcija ljudske populacije • Privredno delovanje – kojim se proizvode i razmenjuju materijalna dobra i usluge neophodni za život ljudi • Političko delovanje – kojim se usmerava, reguliše i održava zajednički društveni život ljudi • Kulturno duhovno delovanje – njime se osmišljava ljudska egzistencija i razvijaju čovekove individualne i generične sposobnosti

11. DRUŠTVENI ODNOSI • POJAM I KARAKTERISTIKE DRUŠTVENIH ODNOSA • Društveni odnosi predstavljaju ukupnost veza u koje ljudi međusobno stupaju, radi obavljanja zajedničke delatnosti i održavanja individualnog i društvenog života

12. DRUŠTVENI ODNOSI • Veberova definicija društvenog odnosa: • “Ponašanje većeg broja osoba koja su po svom smisaonom sadržaju uzajamno podešena i time orijentisana.” • Društveni odnosi se ne mogu svesti na mentalnu interakciju pojedinaca – ima i svoju društvenu dimenziju; društveni odnosi su određeni • Normama i vrednostima • Datom situacijom (društvenom strukturom)

13. DRUŠTVENI ODNOSI • VRSTE DRUŠTVENIH ODNOSA • Prema sadržaju: • Radi obavljanja zajedničke delatnosti • Na osnovu zajedničkog grupnog života • Na osnovu zajedničkog ili sličnog ponašanja u datoj situaciji • Oblici društvenih odnosa: • Takmičenje • Konflikt • Prilagođavanje • Asimilacija

14. DRUŠTVENI ODNOSI • Prema ulozi društvenih odnosa u okviru globalnog društvenog sistema: • Konjuktivni i disjuktivni • Slobodni i prinudni • Konjuktivni društveni odnosi označavaju veze između pojedinaca i društvenih grupa koje vode njihovom spajanju, odnosno stvaranju zajedništva i jedinstva • Konjuktivni druš.odnosi: kooperacija, akomodacija i asimilacija

15. DRUŠTVENI ODNOSI • Disjuktivni društveni odnosi označavaju one oblike veza među pojedincima i grupama koji za posledicu imaju njihovo udaljavanje i suprotstavljanje • Disjuktivni društveni odnosi: takmičenje, sukob, borba

16. DRUŠTVENI ODNOSI • Slobodni odnosi predstavljaju takve oblike povezivanja ljudi u koje ovi stupaju spontano i koji im ostavljaju slobodu delovanja – omogućavaju inidividualno stvaralaštvo • Prinudni odnosi su veze u koje pojedinci i grupe ulaze nezavisno od svoje volje pod odgovarajućom prinudom, koja može biti fizička prisila, društvena prinuda i duhovna privola ili manipulacija – manje su spontani od slobodnih odnosa

17. DRUŠTVENI ODNOSI • Društveni sistem se gradi na osnovu konjuktivnih i prinudnih odnosa • Prinudni odnosi utiču dvostruko na društveni sistem – grade ga, ali ga takođe, u drugom segmentu, čine nestabilnim

18. DRUŠTVENE GRUPE • Društvene grupe su medij koji spaja pojedinca i globalno društvo; oni svojim delovnjem formiraju pojedine segmente društva i ugrađene su u sve podsisteme društvenog sistema. • Najopštije određenje društvene grupe: • Društvene grupe su celine dva i više pojedinaca koje se međusobno razlikuju po najrazličitijim obeležjima

19. DRUŠTVENE GRUPE • OSNOVNI TIPOVI DRUŠTVENIH GRUPA I NJIHOVE KARAKTERISTIKE • Uzroci koji dovode do formiranja grupe: • Potreba za vlastitom samoreprodukcijom • Življenje na užem geografskom području • Potreba za obavljanjem zajedničkih delatnosti • Sličan društveni položaj pojedinca • Zajedničko poreklo • Zadovoljavanje zajedničkih sklonosti i interesovanja

20. DRUŠTVENE GRUPE • Prema stepenu formalizacije odnosa: • Formalne grupe – imaju stalnu organizaciju, propisan sistem zajedničkog delovanja i odlučivanja, ali i sistem sankcionisanja • Neformalne grupe – često postoje unutar formalnih grupa i u njih pojedinci ulaze radi zadovoljavanja određenih sklonosti, potreba težnje i slično; nemaj stalnu organizaciju ili uopšte nisu organizovane

21. DRUŠTVENE GRUPE • Na osnovu stepena i kvaliteta povezanosti članova grupe: • Zajednice – karakteristike: trajnost, neposrednost, prisnost među članovima, naglašena solidarnost, svest o pripadnosti zajednici i zajednički kulturni obrazac • Skupovi – to su manje trajnije skupine, ali i kada su trajne, veze među njima su spoljašnje, posredne, a pojedinci ih ne moraju biti svesni • Skup može prerasti u zajednicu, zajednica može prerasti u skup

22. DRUŠTVENE GRUPE • Prema prisnosti i intenzitetu interpersonalnih odnosa: • Primarne grupe – postoje intenzivni interpersonalni odnosi među članovima, jaka emocionalna vezanost za grupu i kontakt “licem u lice” • Sekundarne grupe – to su velike, makro grupe koje nastaju na osnovu zajedničkih interesa; kontakti nisu česti, niti neposredni (klase, nacije, političke partije i druge makro grupe)

23. DRUŠTVENE GRUPE • Na osnovu raspodele društvene moći i načinu rukovođenja: • Autoritativne grupe – imaju strogu hijerarhijsku organizaciju sa izrazitom nejednakošću vodećih i ostalih članova grupe; moć se obezbeđuje na osnovu hijerarhije uloga i položaja ili tradicije • Demokratske grupe – to su one u kojima postoji relativno srazmerno raspodeljena moć između pripadnika i grupe; u njima se naglašavaju načela jednakosti i solidarnosti

24. DRUŠTVENE USTANOVE (INSTITUCIJE) • Pored društvenih grupa, one su osnovne jedinice društvenog sistema • U institucijama se društveno delovanje ustanovljava kao trajan i standardizovan proces kojim se zadovoljavaju odgovarajuće društvene potrebe

25. DRUŠTVENE USTANOVE (INSTITUCIJE) • Podela prema sadržaju funkcija koje vrše: • Reproduktivne • Ekonomske • Političke • Kulturne • Podela prema načinu uključivanja ljudi u njih: • Dobrovoljne ustanove • Prinudne institucije

26. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • U svakom globalnom društvu postoje četiri podsistema: • Reproduktivni podsistem • Ekonomski podsistem • Politički podsistem • Kulturni podsistem

27. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • REPRODUKTIVNI PODSISTEM • Čine ga društvene grupe i institucije u okviru kojih se obezbeđuje ljudska reprodukcija koja je preduslov postojanja društva • Najvažnije društvene institucije su brak i porodica

28. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • EKONOMSKI PODSISTEM • Satkan je od mnoštva društvenih institucija i grupa u okviru kojih se vrši proizvodnja, razmena i raspodela dobara i usluga kojima ljudi zadovoljavaju svoje materijalne i duhovne potrebe • Sa stanovišta formiranja strukture globalnog društva, važne ustanove su: tehnologija, podela rada, svojina, tržište i proizvodne organizacije

29. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • POLITIČKI PODSISTEM • Obuhvata institucije i grupe kojima se organizuje i usmerava društveni život ljudi • Centralna institucija ovog sistema je država • Tu su još: političke stranke, društveni i politički pokreti, nevladine organizacije i druge interesne grupe

30. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • KULTURNI PODSISTEM • Obuhvata splet kulturnih institucija, kao i duhovne kulturne tvorevine koje nastaju kao rezultat stvaralačkog delovanja pojedinaca i društvenih grupa u okviru tih institucija • Bazična kulturna ustanova je jezik • Obuhvata i široku mrežu obrazovnih, naučnih, zdravstvenih, umetničkih, religijskih i drugih institucija i tvorevina

31. FUNKCIONALNI PODSISTEMI DRUŠTVENOG SISTEMA • Svi društveni podsistemi su međusobno povezani, prema dijalektičkom principu • Ni jedan od podsistema globalnog društva nema deterministički karakter u odnosu na druge jer su u svakom od njih utkani uticaji i delovanje svih