Định hướng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo

1. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo 1. TÊN ĐỀ TÀI ĐỊNH HƯỚNG GIÁO DỤC KỸNĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUA TÁC PHẨM CHÍ PHÈO 2. TÓM TẮT ĐỀ TÀI Xã hội ngày nay, song song cùng những bước tiến tích cực về mọi mặt là những tồn tại đầy nhức nhối mà bất kì một người có nhân cách, lương tâm nào cũng đều phải trăn trở. Một trong những tình trạng đáng buồn của ngành giáo dụcchúng ta hiện nay là tình trạng học sinh đánh nhau,vô lễ với thầy cô giáo, bỏ học, ăn nói thiếu văn hóa, tham gia vào các tệ nạn xã hội…xuất hiện ngày một nhiều. Nguyên nhân thì có nhiều nhưng có lẽ nguyên nhân cơ bản nhất vẫn là do các em thiếu kỹ năng sống. Kỹ năng sống không phải là vấn đề mới mẻ nhưng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh một cách hiệu quả cũng không phải là đơn giản. Đặc biệt là học sinh THPT. Đây là lứa tuổi vị thành niên, độ tuổi không còn là trẻ con nhưng cũng chưa thành người lớn, mọi suy nghĩ và hành động còn nông nổi, cảm tính; giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá nhưng còn thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, mua chuộc, kích động… Vì vậy, nếu thiếu những kỹ năng sống cơ bản, các em dễ mắc những sai lầm nghiêm trọng như thực tế chúng ta đã chứng kiến, có những học sinh bỏ học, có học sinh tìm lẽ sống cho mình ở trò chơi điện tử, có học sinh nghiện ngập…Hơn nữa, ở bậcTHPT các em học sinh bắt đầu tập cho mình một cuộc sống tự lập, muốn tự mình giải quyết tất cả mọi việc mà không muốn có sự can thiệp, giúp đỡ của người lớn tuổi. Vì thế giáo dục kỹ năng sống cho các em học sinh THPT càng quan trọng hơn bao giờ hết. Vì những lí do trên, nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu “ Đổi mới căn bản”nền giáo dục nước nhà. Nội dung chương trình trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung, nội dung chương trình bậc THPT nói riêng hiện nay, ngoài những nội dung được pháp chế hóa bằng chuẩn kiến thức kỹ năng của bậc học, từng môn học bộ Giáo dục và đào tạo đã có rất nhiều nội dung tích hợp (tích hợp giáo dục môi trường, tích hợp giữa các môn học, giáo dục hòa nhập...) và một trong những nội dung tích hợp đặc biệt quan trọng là tích hợp giáo dục kỹ năng sống trong các môn học và khuyến khích các nhà trường tổ chức những tiết dạy kỹ năng sống cho các em học sinh. Môn ngữ văn trong nhà trường THPT là môn học có nhiều ưu thế trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nói chung và cho học sinh THPT nói riêng. Với tư cách là một giáo viên dạy Ngữ văn, tôi đã trăn trở và thử nghiệm cách rèn luyện nhữngkỹ năng sống cho học sinh THPT qua bộ môn mình giảng dạy nhằm mục đích nâng cao hiệu quả thiết thực của việc dạy văn, đồng thời góp phần vào việc khắc phục vấn đề nhức nhối của ngành giáo dục hiện nay là tình trạng thiếu kỹ năng sống của một bộ phận không nhỏ học sinh. Trong bài nghiên cứu này tôi xin trình bày định Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị1 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

2. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo hướng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT qua một tác phẩm văn học cụ thể là tác phẩm “Chí Phèo”. 3. GIỚI THIỆU 3.1. Hiện trạng Trong luật giáo dục Việt Nam năm 2005 điều 2 chương 3 đã quy định “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Theo tổ chức UNESCO, Kỹnăng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày.Kỹnăng sống gắn với bốn trụ cột của giáo dục, đó là: - Học để biết. - Học để làm. - Học để chung sống. - Học để tự khẳng định mình. Trong đó, học để cùng chung sống được coi là một trụ cột quan trọng, then chốtcủa giáo dục hiện đại. Giúp con người nói chung và học sinh nói riêng không thể không quan tâm đến việc rèn luyện kỹnăng sống nhằm thích ứng với mọi biến động phức tạp của hoàn cảnh. Giáo dục và đào tạo ở bất cứ thời điểm nào cũng đều có mục tiêu là giáo dục toàn diện học sinh cả về đức, trí và các năng lực khác cho học sinh. Đảng ta xác định con người vừa là mục tiêu vừa là động lực cho sự phát triển xã hội, để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cần phải có những con người lao động mới phát triển toàn diện. Nếu đơn thuần chỉ thiên về đào tạo tri thức, sẽ tạo nên thế hệ học sinh không toàn diện. Khó ứng phó với thực tế của cuộc sống. Xã hội nước ngày càng phát triển, nhiều vấn đề đòi hỏi mỗi người cần có những kỹnăng sống nhất định để có thể giải quyết một cách hiệu quả. Trường học có mục đích quan trọng nhất là dạy chữ, truyền đạt những tri thức khoa học để các em chuẩn bị đầy đủ hành trang tri thức bước vào đời. Các em học sinh khi đến trường ngoài tiếp xúc với môi trường giáo dục các em còn tiếp xúc với xã hội mà ở đó nhiều vấn đề của cuộc sống đòi hỏi các em phải có kỹ năng giải quyết hợp lí mới đem lại hiệu quả tích cực. Lí thuyết đã chỉ ra rằng con người là tổng hòa các quan hệ xã hội. Mỗi con người đều bị chi phối bởi các quan hệ đa phương, đa chiều. Cuộc sống là một bức tranh đa dạng, sinh động nhưng cũng đầy thách thức, phức tạp. Để tồn tại và phát triển trong thế giới ngày nay và đương đầu một cách có hiệu quả với hàng loạtnhững vấn đề gặp phải, mỗi người cần phải có bản lĩnh, có những kỹnăng riêng để xử lí. Bởi vây, chúng ta chỉ quan Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị2 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

3. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo tâm đến việc dạy nội dung kiến thức sẽ rất khó tạo ra thế hệ học sinh có đầy đủ phẩm chất trong công cuộc đổi mới hiện nay. Thực tế hiện nay rất nhiều học sinh thiếu các kỹnăng cơ bản cần có trong cuộc sống như: kỹnănggiao tiếp, kỹnăng sinh hoạt tập thể, kỹnăng hóa giải căng thẳng, kỹ năng kiên định … Để cùng học tập sinh sống và làm việc trong xã hội hiện đại, những kỹnăng trên là không thể thiếu. Trong nhà trường phổ thông trong suốt thời gian dài chúng ta chỉ quan tâm đến giáo dục trí dục, nhiều trường, nhiều địa phươnglấy tỉ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp, học sinh đạt điểm cao là thước đo chất lượng giáo dục mà ít quan tâm đến sự chăm ngoan, chuyên cần, phát triển nhân cách của học sinh. Mặt khác, tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng, không ít bộ phận học sinh thiếu tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô tâm, thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân, vi phạm pháp luật đạo đức, xâm phạm tình dục, đắm chìm trong thế giới ảo của Internet… gây bức xúc cho nhà trường, gia đình và xã hội. Nguyên nhân sâu xa là do các em thiếu hụt về kỹnăng sống. Do vậy, các trường phổ thông cầngiáo dục kỹnăng sống cho học sinh, với bản chất là hình thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng xử với mọi người xung quanh. Khả năng ứng phó thích hợp trước những tình huống phức tạp của cuộc sống. Trong trường phổ thông cầngiáo dục cho học sinh một số kỹnăng sống cơ bản như sau: - Kỹnăng sống về sức khỏe: chếđộ dinh dưỡng, phòng ngừa bệnh tật và tai nạn, sức khỏe sinh sản, tác hại của chất gây nghiện , HIV/AIDS, thư giản, giải tỏa stress… - Kỹ năng sống về môi trường: phòng tránh thiên tai, chăm sóc và bảo vệ môi trường sống, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên… - Kỹ năng sống về bản thân: kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin, xây dựng nhân cách, xác định giá trị cuộc sống. - Kỹ năng sống về nghề nghiệp: giao tiếp so sánh, phân tích, tổng hợp, sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề, lập kế hoạch, quản lí thời gian, làm việc nhóm, diễn đạt, giải quyết mâu thuẫn, đàm phán, soạn thảo văn bản, quản trị công việc… 3.2. Giải pháp thay thế Qua tác phẩm Chí Phèo, đưa các câu hỏi, các tình huống có vấn đề, các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kỹnăng sống cho học sinh. 3.3. Vấn đề nghiên cứu Vậndụngcác câu hỏi, các tình huống có vấn đề, các biện pháp giáo dục tích cực khi giảngdạy tác phẩm Chí Phèo có nâng kếtquả giáo dụckỹnăngsống cho học sinh không? 3.4. Giả thuyết nghiên cứu Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị3 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

4. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo Vậndụngcác câu hỏi, các tình huống có vấn đề, các biện pháp giáo dục tích cựcsẽ trong quá trình giảngdạy tác phẩm Chí Phèo nâng cao kếtquả giáo dụckỹnăngsống cho học sinh THPT. 4. PHƯƠNG PHÁP 4.1. Khách thể nghiên cứu Tôi chọn khách thể nghiên cứu là lớp 11B3 và 11B5 Trường THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị, năm học 2019- 2020. Lớp11B3 gồm 44 học sinh, lớp 11B5 gồm 42 học sinh, hầu hết các em học sinh trong lớp đều có ý thức học tập và rèn luyện. 4.2.Thiết kếnghiên cứu Tôi lựa chọn thiết kế: Kiểm tra sau tác động. 4.3. Quy trình nghiên cứu Giáo viên sử dụng các phươngpháp tích cực để giáo dục kỹnăng sống thông qua các tiết dạy. Nội dung cụ thể như sau: a. Kỹnăng sống là gì? a.1 Khái niệm kỹnăng sống Các tổ chức trên thế giới đã đưa ra rất nhiều quan niệm về kỹnăng sống: * Theo UNESCO Kỹnăng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày. Kỹnăng sống bao gồm một loạt các kỹnăng cụ thể cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản chất của kỹnăng sống là kỹnăng tự quản bản thân và kỹnăng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. *Theo Tổ chức y tế thế giới ( WHO) Kỹnăng sống là các khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày. *Theo UNICEF Kỹnăng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và phát triển kỹnăng. Cách tiếp cận này nhấn mạnh việc luyện tập thường xuyên, lặp đi lặp lại để củng cố. *Kết luận: Kỹnăng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống. Một kỹnăng có thể có những tên gọi khác nhau: Kỹnăng hợp tác còn gọi là kỹnăng làm việc nhóm; Kỹnăng kiểm soát cảm xúc còn gọi là kỹnăng xử lí cảm xúc, kỹnăng làm chủ cảm xúc, kỹnăng quản lí cảm Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị4 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

5. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo xúc; Kỹnăng thương lượng còn gọi là kỹnăng đàm phán, kỹnăng thương thuyết... Các kỹnăng thường không tách rời mà có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Kỹnăng không phải tự nhiên có được mà phải được hình thành trong quá trình học tâp, lĩnh hội và rèn luyện trong cuộc sống. Quá trình hình thành kỹnăng sống diễn ra trong và ngoài hệ thống giáo dục. Kỹnăng sống vừa mang tính chất cá nhân vừa mang tính xã hội. Kỹnăng sống mang tính cá nhân vì đó là khả năng của cá nhân. Kỹnăng sống mang tính xã hội vì kỹnăng sống phụ thuộc vào các giai đoạn phát triển lịch sử xã hội, chịu ảnh hưởng của truyền thống và văn hóa của giađình, cộng đồng, dân tộc. Nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh bậc THPT hiện nay là những kỹnăng tâm lý –xã hội cơbản giúp cho cá nhân tồn tại, thích ứng, vững vàng trước cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại… Kỹnăng sống đơn giản là tất cả điều cần thiết mà chúng ta phải biết để có được khả năng thích ứng với những thay đổi diễn ra hằng ngày trong cuộc sống. a.2 Phân loại kỹnăng sống Kỹ năng sống được chia thành 2 loại: Kỹ năng cơ bản và kỹ năng nâng cao. *Kỹ năng cơ bản gồm: Kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, múa, hát, đi, đứng, chạy, nhảy v.v… *Kỹ năng nâng cao:Là sự kế thừa và phát triển các kỹ năng cơ bản dưới một dạng thức mới hơn. Nó bao gồm: Các kỹ năng tư duy logic, sáng tạo, suy nghĩ nhiều chiều, phân tích, tổng hợp, so sánh, nêu khái niệm, đặt câu hỏi v.v… Mục tiêu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPTlà trang bị cho các em những kiến thức, giá trị, thái độ và kỹnăng phù hợp. Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực; loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ, các tình huống và hoạt động hàng ngày. Tạo cơ hội thuận lợi để học sinh thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức. Theo đó, chúng ta cần tập trung rèn luyện cho các em 2 nhóm kỹ năng sống sau đây: + Nhóm kỹ năng giao tiếp –hòa nhập cuộc sống. + Nhóm kỹ năng trong học tập, lao động –vui chơi giải trí. b. Biện pháp thực hiện để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua tác phẩm Chí Phèo M.Gorki đã nói: “Văn học là nhân học” văn học với tư cách là môn khoa học xã hội và nhân văn, nó không chỉ giúp học sinh hiểu biết về văn hóa, xã hội, lịch sử, con người mà còn giúp mỗi người tự hiểu hơn về chính mình. Giá trị giáo dục con người ở môn văn là rất lớn. Mỗi một tác phẩm đều có ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Vì vậy, tích hợp lồng ghép giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua các tác phẩm văn học là một phương pháp dạy học hiệu quả, vừa phát huy năng lực cảm thụ văn chương vừa giúp các em hình thành những kỹ năng sống Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị5 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

6. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo tích cực để hoàn thiện nhân cách.Mặt khác, các tác phẩm văn học ở bất cứ thời đại nào vốn đều xuất phát từ cuộc sống, nên đưa các sáng tác trở về với cuộc sống là điều tất yếu phải làm được đối với giáo viên đứng lớp trong quá trình giảng dạy. Xuất phát từnhữngvấnđề trên, tôi mạnh dạn xin được trao đổi một số kinh nghiệm của bản thân trong quá trình giảng dạy truyện ngắn Chí Phèo theo định hướng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Có thể nói, truyện ngắn Chí Phèo trở thành một “hiện tượng” hiếm thấy trong văn xuôi Việt Nam hiện đại. Giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm, hình tượng nhân vật Chí Phèo đã đạt đến sự “điển hình” trường tồn bất hủ. Sức sống, sức hấp dẫn và lan tỏa của tác phẩm đã được minh chứng qua thử thách của thời gian và công chúng, đó là việc ra đời của kịch Chí Phèo, của phim Làng Vũ Đại ngày ấy mà trong đó câu chuyện về Chí Phèo – thị Nở là trục chính. Tích hợp lồng ghép kỹ năng sống trong bài học được hiểu là: khi giáo viên dạy đến nội dung nào thì giáo viên sẽ đưa ra các câu hỏi, đặt ra các vấn đề yêu cầu học sinh tích cực suy nghĩ, thảo luận và trả lời câu hỏi.Quá trình đó đồng nghĩa với việc học sinh đang được vận dụngvà lĩnh hội các kỹ năng sống cần thiết trong giờ học. Như ở trên đã giới thiệu kỹ năng sống bao gồm nhiều kỹ năng khác nhau. Trong dạy học truyện ngắn Chí Phèo tôi định hướng sẽ giáo dục các kỹ năng sống sau đây cho học sinh: - Kỹ năng tự nhận thức - Kỹ năng tự tin - Kỹ năng giao tiếp - Kỹ năng thể hiện sự cảm thông - Kỹ năng kiên định Để giáodục các kỹ năng đó thông qua bài học Chí Phèo thì chúng ta phải sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như: thảo luận nhóm, đóng vai, nghiên cứu tình huống, dự án, động não, đặt và giải quyết vấn đề…. Trong khuôn khổ bài báo cáo này, bên cạnh các phương pháp truyền thống,tôi cũng sẽ sử dụng một vài phương pháp tích cực mà bản thân đã áp dụng và đem lại hiệu quả giáo dục trong quá trình giảng dạy. Đó là phương pháp đóng vai, thảo luận nhóm, đặt và giải quyết vấn đề. Khi dạy hình tượng nhân vật Chí Phèo, tôi giới thiệu về cuộc đời của Chí Phèo trải qua hai giai đoạn: trước khi vào tù và sau khi ra tù. Vậy thì,xuất thân của Chí Phèo như thế nào? Bản chất con người Chí trước khi vào tù ra sao? Vì sao Chí Phèo bị đẩy vào tù? Sau khi ra tù Chí đã biến đổi như thế nào? Sự biến đổi của Chí Phèo phản ánh thực trạng gì của xã hội đương thời? Thì tôi tiến hành chia lớp thành các nhóm nhỏ,trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự hoàn thành các nhiệm vụ học tập của mình. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị6 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

7. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo trình bày và đánh giá trước toàn lớp.Nhưng quan trọng hơn cả là trong quá trình thảo luận tôi hướng dẫn các em rút ra cho mình những bài học vềkỹ năng sống. Vậy qua cuộc đờicủa Chí Phèo tôi định hướng giáo dục các em kỹ năngtự tin, kỹ năng tự nhận thức, kỹnăng kiên định. Như ta biết, Chí Phèo - một đứa trẻ bị bỏ rơi từ nhỏ, được chuyền qua nhiều tay người nuôi, thế nhưngkhi lớn lên, năm 20 tuổi, Chí vẫn lành vững, trong sạch: làm một anh canh điền tốt bụng, ghét cái gian dâm và giàu ước mơ, khát khao hạnh phúc về một mái ấm gia đình, vẫn không bị sóng đời xô ngã. Nói cách khác Chí Phèo là người nông dân lương thiện. Để khắc sâu phẩm chất của Chí Phèo tôi giới thiệu và so sánh thêm nhân vật Xuân Tóc Đỏ trongSố đỏcủa Vũ Trọng Phụng giúp cho học sinh nhận thấy rõ so với Xuân Tóc Đỏ thì Chí Phèo vượt xa. Hơn nữa, tôi liên hệ tới tình trạng một số bạn trẻ hiện nay cũng có số phận không may mắn như Chí Phèo, sinh ra đã gặp bất hạnh trong cuộc sống. Có nhiều bạn đã vượt qua đau khổ bất hạnh để đứng lên, nhưng cũng có rất nhiều bạn lại khônggiữvững được tâm hồn “thiên lương” của mình. Nhiều bạn khi sa đà vào lối sống trụy lạc thì thường vin vào lẽ nọ lý kia của hoàn cảnh để tìm cách đổ thừa, và cứ thế càng trượt dài hơn. Thì ở đây, Chí Phèo đã cho chúng ta bài học về nghị lựcsống là phải biết vựợt quamọi khó khănnghịch cảnh để sống đàng hoàng, tử tế! Chí Phèo bị giai cấp thống trịdồnvào bước đường cùng, khiến Chí phải đánh mất đibản chất lươngthiệnvốn có của mình, cướp đi quyền làm người và cự tuyệt quyền làm ngườicủa Chí, đẩy Chíthành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Thế nhưng, Chí đã tự ý thức và khát khao mãnh liệt được hòa nhập với cộng đồng xã hội. Và từ trong sâu thẳm bản thân, tiếng nói lương tri đã thúc giục Chí đi đòi quyền lương thiện. Như thế cho ta thấy khát khao và quyết tâm làm người lương thiện, làm người tử tếcủa Chí là rất lớn.Đây là tấm gương lớn nhất từ Chí Phèo mà ta cần trân trọng để học hỏi: một người tốt trước hết phảilà một công dân tốt, phải sống lương thiện, luôn trau dồi phẩm chất đạo đức để trở thành một con người phát triển toàn diện. Mặt khác, qua cuộc đời Chí Phèo tôi cũng làm rõ cho học sinh hiểu thời đại Chí Phèo sống khác xa với thời đại của chúng ta. Chí Phèo sống trong chế độ xã hội thực dân nửa phong kiến, một xã hội mục ruỗng, tàn ác, vô nhân tính. Giai cấp thống trị đã lợi dụng và biến Chítrở thành công cụ, thành tay sai đắc lực cho chúng. Chí sống bằng nghề rạch mặt ăn vạ, ăn quỵt, cướp giật, đâm thuê chém mướn. Cái xấu, cái ác, sự hung hãncủa Chí Phèo cũng cho chúng ta một bài học nữa là: hiện tại chúng ta đang được sống trong một xã hội tốt đẹp - xã hội công bằng, dân chủ và văn minh, luôn được Đảng và nhà nước quan tâm, chăm sóc, mọi người trong xã hội sống với nhau, đối xử với nhau bằng tình thương, lòng bác ái và rất công bằng.(Ví dụ qua đợt thiên tai lũ lụt xảy ra ở miền trung vào tháng 10 năm 2020 vừa qua là một minh chứng, chúng ta đã thấy rõ nhất sự quan Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị7 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

8. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo tâm của các cấp chính quyền, sự hỗ trợ nhiệt tình, chu đáo của các nhà thiện nguyện trong cả nước đối với dân vùng ngập lũ. Hoặc như hiện nay có một số phạm nhân phạm tội không nghiêm trọng, thì Đảng, Nhà nước ta vẫnthể hiện tinh thần khoan dung, nhân đạo là khuyến khích họ hối cải,rèn luyện trở thành người có ích cho xã hội. Chứ không nhân cơ hội họ phạm tội mà đẩy họ vào bước đường cùng như trong chế độ xã hội cũ). Vì Vậy,chúng ta sống phải luôn tương thân tương ái với nhau, sống đoàn kết, phải làm người liêm khiết, mưu sinh bằng việc làm chân chính. Đặc biệt, phải tuân theo pháp luật và không ai được tước sinh mạng, tước quyền sống, quyền mưu cầu hạnh phúc của người khác. Cuộc sống có nhiều con đường để lựa chọn, có nhiều cánh cửa để mở tương lai.Học vấn chính là con đường ngắn nhất và bền vững nhất để thay đổi cuộc đời. Nếu gặp hoàn cảnh không may ta cần kiên nhẫn, nỗ lực phấn đấu, phải luôn giữ mình, không để bị kẻ xấu lợi dụng, không bao giờ được sa ngã,không để mình bị tha hóa; không ngừng trau dồi bản thân và quyết tâm theo đuổi mục đích, ước mơ chân chính. Luôn có ý thứcphấn đấu để xây dựng cuộc sống gia đình hạnh phúc. Bảo vệ và xây dựngđất nước văn minh, giàu đẹp. Chúng ta thấy hiện nay, có một số khá đông con người đang sống trong một cái thế rất chông chênh giữa một câu nói lịch sựvà một câu nói gắt bẳn. Và ta cũng biết trong từng con người luôn luôn có tiếng gọi thì thầm đừng nói thế, đừng làm thế! Rồi lại một lời thúc giục khác: Cứ nói bừa đi! Cứ làm bừa đi! Nam Cao đã rung chuông thức tỉnh mỗi con người chúng ta. Bởi nhiều khi chúng ta vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm nhưng ít khi chúng ta thành quan tòa của chính mình. Và nếu không may vì một hoàn cảnh, vì điều kiện, vì một phút nông nỗi bồng bộtnào đó chúng ta sa ngã thì hãy bằng nghị lực, bằng bản chất lương thiện của mình đấu tranh để vượt qua, để đứng dậy làm lại cuộc đời. Trong tác phẩm Chí Phèo nhà văn Nam Cao đã để Tự Lãng hỏi Chí Phèo:“Con người ta đứng lên bằng cái gì”. Lời giải đáp tùy thuộc vào bản lĩnh và hoàn cảnh của mỗi chúng ta. Có điều, ngã xuống ở đâu thì nên đứng lên ở đó.Bottom of FormTop of Form Và khi dạy đến đoạn Chí Phèo gặp thị Nở tôi dùng phương pháp đóng vai và thảo luận nhómvới phân cảnh là: “Mối tình Chí Phèo –thị Nở”. Để thực hiện thành công và có hiệu quả phương pháp này tôi giao nhiệm vụ học tậpdựa trên năng lực, sở thích của học sinh. Học sinh viết lời thoại cho nhân vật và lên diễn phân cảnh.Với nhiều năm dạy học tôi thấy phương pháp đóng vai này các em diễn khá thành công, học sinhtrong lớp rất hứng thú, sau khi diễn xong tôi đưa ra các câu hỏicho các em thảo luậnđể từ đó giáo dục các kỹnăng sống cho các em. Và trong đoạn này tôi định hướng sẽ giáo dục các kỹ năng sống sau: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng nhận thức, kỹnăng thể hiện sự cảm thông. Câu hỏi đầu tiên tôi đưa ra sau khi các em diễn là: - Theo em nguyên nhân nào dẫn đến sự hồi sinh của Chí Phèo? Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị8 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

9. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo Chí Phèo vốn là một người nông dân lương thiện, có bản tính tốt đẹp. Xã hội tàn ác phi nhân tính trước cách mạng tháng Tám, đại diện là Bá Kiến và nhà tù thực dân dẫu có ra sức huỷ diệt bản tính ấy nhưng nó vẫn âmỉsống trong đáy sâu tâm hồn Chí, ngay cả khi con người này đã bị chà đạp cả nhân hình, nhân tính. Khi gặp thị Nở, có tình người chiếu rọi thì bản tính tốt đẹp có cơ hội hồi sinh và hồi sinh mạnh mẽ. Chí đã sống dậy tất cả những năng lực vốn có của một con người, Chí đã sống đúngvới con người thật của mình, Chí muốn được sống lương thiện, Chí ước mong, hi vọng thị Nở sẽ giúp Chí làm hoà với mọi người, được sống kiếp sống của con người. Các câu hỏi tiếp theo để hướng đến các kỹ năng sống cho các em như: - Nếu trong xóm hoặc trong khu phố các em sốngcó một “Chí Phèo” thì các em có kì thị như làng Vũ Đại kì thị Chí Phèo của Nam Cao không? - Từ bi kịch tha hóa của Chí Phèo, em định hướng cho mình thái độ sống và cách sống như thế nào ? - Qua tác phẩm Chí Phèo em rút ra được thông điệp nào có ý nghĩa nhất trong việc xây dựng môi trường sống nhân ái? Để xây dựng môi trường ấy em sẽ làm gì? Từ các câu hỏi đó tôi hướng dẫn cho các em thảo luận, sau đó trình bày ý kiến của mình. Các em nhận xét và rút ra ý kiến trả lời phù hợp nhất. Như ta đã biết, tình thương yêu là hạnh phúc của con người. Tâm hồn con người giống như một vườn cây mà tình yêu thương là những trận mưa tưới mát, làm cho vườn cây tươi tốt, vươn dậy đầy sức sống, dù cho trước đó đã có lúc nó lụi tàn, héo úa. Ta cũng biết đến có nhiềucâu chuyện cảm động về sức mạnh của tình yêu thương, chia sẻnhư: Câu chuyện “Chiếc băng gạc cho trái tim tan vở”. Cô bé Susie đưa cho người hàng xóm bất hạnh của mìnhmột chiếc băng gạc, khi mẹ bé nói cô ấy đang đau khổ vì đứa con của cô mới qua đời. Ý nghĩ ngây thơ của bé là dùng băng gạc đó băng bó một vết thương. Và thực sự chiếc băng gạc đó đã băng bó cho vết thương lòng tưởng chừng không bao giờ vơi cạncủa cô hàng xóm. Ở trường hợp như vậy, sự can trường cùng sức chịu đựng để vượt qua nỗi đau ấy là điều rất cần thiết với mỗi chúng ta. Và để những vết thương mau lành, còn rất cần đến những phương thuốc diệu kỳ đó chính là sự đồng cảm, chia sẻ của mọi người. Và càng ý nghĩa hơn khi sự chia sẻ này lại từ một bé gái với một chiếc băng gạc.. Có thể nói tình yêu thương giúp con người ta trở nên mạnh mẽ, vượt lên trên nỗi đau để chiến thắng số phận. Chỉ có tình yêu thương con người trong sáng không vụ lợi mới luôn toả sáng. Tình yêu thương không chỉ giúp thay đổi quan niệm mà còn có sức cảm hoá ghê gớm, bẻ gãy tất cả những gì là bóng đêm, là tội ác, là trở ngại để con người sống gần với nhau hơn. Trong tiểu thuyết “Những người khốn khổ”,đại văn hào Victor Hugo đã thể hiện và nhắn gửi đến chung ta Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị9 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

10. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo bức thông điệp nói về vai trò tình thương của con người trong cuộc sống là “Trên đời, chỉ có một điều ấy thôi, đó là thương yêu nhau”. Trong tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao đã cho ta thấy môi trường sống thiếu tình thươngcủa làng Vũ Đại, một xã hội phong kiến nửa thực dân thu nhỏ, đã đẩy Chí Phèo dấn sâu vào con đường lưu manh hoá. Cánh cửa tình người duy nhất - thị Nở, vừa hé mở đã đóng sập lại, Chí Phèo bị cự tuyệt hoàn toàn và sự bế tắc đã lên đến đỉnh điểm, dẫn tới kết cục bi thảm. Có thể khẳng định môi trường sống có thể cứu vớt con người song cũng có thể vùi lấp con người.Để tồn tại một cách có ý nghĩa, con người cần phải sống vì nhau, sống phải có tình yêu thương, sự đồng cảm, chia sẻ, lòng bao dung để vượt qua bao đau thương bất trắc mà ta không thể lường trước được để cuộc sống thêm tươi đẹp, như trong “Bài ca mùa xuân 1961” Tố Hữu đã viết: Có gì đẹp trên đời hơn thế Người yêu người sống để yêu nhau. Đồng thời, chúng ta cũng phải luôn biết đấu tranh, lên án cái xấu, cái ác bảo vệ lẽ phải cho con người. 4.4. Đo lường Sau khi thời gian thực nghiệm kết quả thu được là tin cậy. 5. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN 5.1. Trình bày kết quả Sau nhiêu năm thực hiện giảng dạy tác phẩm Chí Phèo theo định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh. Ngoài tác phẩm Chí Phèo, thì trong suốt quá trình dạy học tôi cũng luôn chú trọng công tác giáo dục kỹ năng sống. Năm học 2019 – 2020 tôi giảng dạy trực tiếp tại lớp 11B3 và 11B5 của trường THPT Lê Lợi. Kết quả học tập và rèn luyện đã có những chuyển biến đáng mừng, nhiều em tiếp thu bài chủ động, có chiều sâu, phát huy cá tính sáng tạo; những kỹnăng sốngnhư: kỹnăng tự tin, kỹ năng kiên định, kỹ năng giao tiếp, kỹ năngtự nhận thức,... được hình thành và phát triển; hứng thú dạy và học ở cả thầy và trò đều tăng lên. So với đầu năm học 2019 - 2020 không khí học tập của các em trì trệ,nặng nề, rụt rè, thiếu tự tin, trong mỗi giờ học chỉ khoảng 3 - 4 em giơ tay phát biểu ý kiến xây dựng bài. Bên cạnh học tập thì về mặt rèn luyện cũng còn nhiều hạn chế, trong lớp có một số em hay chê bai, nói xấu bạn bè, phân nhóm trong lớp học, có khi các em còn gây xích mích, thiếu đoàn kết. Đặc biệt có em nam còn gây gỗ đánh nhau với bạn học cùng khối; có nhiều em vi phạm nội quy nề nếp của nhà trường. Đa số các em giải quyết các vấn đề khoa học cũng như đời sống một cách thụ động, thiếu tính hợp lí. Kết quả khảo sát chất lượng và thăm dò ý kiến trước và sau khiáp dụng biện pháp này ở lớp 11B3 và 11B5 như sau: Bảng 1: Kết quả trước tác động. Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị10 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

11. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo Học lực và hạnh kiểm - Học lực: + 0% xếp loại giỏi. + 56,5% xếp loại khá. + 41,2% xếp loại trung bình. + 2,3% học sinhyếu. nhu cầu của xã hội, môi trường sống, - 50% có khả năng tự giải quyết các vấn đề của bản thân, của tập thể, ứng phó và kiên định với các tình huống xảy ra. Bảng 2: Kết quả sau tác động. Học lực và hạnh kiểm - Học lực: + 3% xếp loại giỏi. + 76,5% xếp loại khá. + 20,5% xếp loại trung bình. + Không còn học sinh yếu, kém. - 70% có khả năng tự giải quyết các vấn đề của bản thân, của tập thể, ứng phó và kiên định với các tình huống xảy ra. 5.2. Phân tích dữ liệu: Qua bảng 1 ta thấy kết quả hai nhóm trước tác động là tương đối thấp. Nhưng sau tác động cả hai nhóm đều tăng. Điều đó cho thấy mức độ ảnh hưởng của các phươngpháp giáo dục kỹnăng sống cho học sinhlà rõ rệt. Như vậy giả thiết về đề tài định hướng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèonâng cao được kỹnăng sống của học sinh đã được kiểm chứng. 5.3. Thảo luậnkết quả Như vậy, sử dụng các giải pháp tích cực để nâng cao kỹnăng sống cho học sinh THPT thu được kết quả cao. Tuy nhiên để thực hiện tốt tác động này thì người giáo viên phải thực sự tâm huyết với nghề. 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 6.1. Kết luận Trong công cuộc đổi mới hiện nay của đất nước ta khi yếu tố con người được coi trọng về tiềm năng trí tuệ cùng với sức mạnh tinh thần. Nhân cách của con người càng được đề cao và phát huy mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực xã hội. Kỹnăng Hứng thú học tập - 25% học sinh hứng thú cao với môn học. - 33% tích cực tham gia đối thoại, xây dựng bài. - Số học sinh không làm việc trong mỗi giờ học chiếm đại đa số. - 35% các em có kỹnăng giao tiếp tốt. - 43% tự nhận thức được năng lực, sở thích, sở trường của bản thân, hoàn cảnh của gia đình, Kỹnăng Hứng thú học tập - 75% học sinh hứng thú cao với môn học. - 65% tích cực tham gia đối thoại, xây dựng bài. - Số học sinh không làm việc trong mỗi giờ học còn không đáng kể. - 79% các em có kĩ năng giao tiếp tốt. - 75% tự nhận thức được năng lực, sở thích, sở trường của bản thân, hoàn cảnh của gia đình, nhu cầu của xã hội, môi trường sống. Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị11 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

12. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo Thực tế hiện nay ngành giáo dục đào tạo đã được nhà nước quan tâm đưa lên quốc sách hàng đầu thi việc dạy chữ nói chung và việc giáo dục kỹnăng sống nói riêng là vấn đề đặc biệt quan trọng. Một nhà hiền triết đã nói“khoa học mà không có hành vi đạo đức thì chỉ là sự tàn rụi của linh hồn”mà hành vi đạo đức đó chính là kỹnăng sống của học sinh. Kỹ năng sống chính là nhịp cầu giúp con người biến kiến thức thành thái độ, hành vi và thói quen tích cực, lành mạnh. Xuất phát từ mục tiêu giáo dục của thế kỉ XXI: Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định và học để cùng chung sống; đồng thời xuất phát từ yêu cầu mới của công việc giảng dạy - lấy học sinh làm trung tâm, nên việc thể nghiệm những biện pháp trên vào việc dạy học Ngữ văn không nằm ngoài mục đích phục vụ mục tiêu và yêu cầu ấy. Việc làm này không chỉ có tác dụng nâng cao việc dạy – học của thầy - trò mà còn có tác dụng rèn luyện học sinh thành những người có kỹ năng thích ứng với đời sống ngày càng đa dạng và phức tạp. 6.2. Kiến nghị Bản thân tôi nhận thấy: Môn Văn có liên quan đến cuộc sống rất lớn. Có thể nói, nếu thật sự đầu tư cho nghề nghiệp và môn học, chắc chắn, bài nào cũng có thể rút ra những bài học bổ ích chứ không phải chỉ là kiến thức nặng nề đọc chép. Đề tài này tuy không phải là một hướng đi mới mà chỉ là một cách làm cụ thể trong quá trình lên lớp hằng ngày củatôi, hướng tới thực hiện mục tiêu chung của ngành. Song, để thực hiện một cách có hiệu quả những giải pháp trên với những tiết dạy cụ thể, đòi hỏi chúng ta phải thực sự có tâm huyết, yêu trẻ, yêu nghề, có đủ cơ sở vật chất để hỗ trợ trong quá trình thực hiện. Để nâng cao hiệu quả dạy - học văn và rèn luyện được những kỹ năng sống quan trọng cho học sinh trung học phổ thông, đây cũng không phải là những giải pháp duy nhất mà trong quá trình dạy học người giáo viên còn phải biết vận dụng linh hoạt nhiều biện pháp, cách thức khác tùy thuộc vào nội dung bài học và đối tượng học sinh cụ thể. Hơn nữa, cần phải có sự phối hợp, quan tâm thỏa đáng hơn từ phía nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội khác, không nên quá đề cao mục đích “học thi” của học sinh. Với điều kiện thời gian và trình độ có hạn, tuy bài viết còn nhiều hạn chế nhưng với tình yêu nghề và tinh thần tự giác gắn bó với sự nghiệp “trồng người” của mình, tôi muốn đóng góp một kinh nghiệm cho công tác dạy học văn. Kính mong nhận được sự đồng cảm, đồng tình và những góp ý quý báu của các quý vị, các đồng nghiệp để giúp cho sự nghiệp “Trồng người” luôn luôn là sự nghiệp cao quý. Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị12 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

13. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vũ Quốc Anh, Nguyễn Hải Châu…, Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn lớp 11, NXB Giáo dục Việt Nam, năm 2010. 2. Lại Nguyên Ân, 150 thuật ngữ văn học, NXB ĐHQG, Hà Nội, 1999 3. William Ury, Lời từ chối hoàn hảo, NXB Lao động xã hội. 4. Phan Trọng Luận (Tổng chủ biên), Ngữ văn 11(tập1, 2),NXB Giáo dục, 2010. 5. Leil Lowndes, Nghệ thuật giao tiếp để thành công, NXB Lao động. 6. Luật số: 43/2019/QH14- Luật giáo dục 7. “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong phong trào “xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” (Tạp chí GD số 214/2009 – Phan Thanh Vân) 8. Chí Phèo và ý nghĩa giáo dục. Báo giáo dục – tp.HCM. 13/10/2020 9. Đề xuất một hướng giảng dạy truyện ngắnChí Phèo trong nhà trường - ThS. Ngữ văn Trần Thị Bích Hà (Trường ĐH Luật TP.HCM) Báo ViệtNam Net. Thứ ba 13/10/2020 Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị13 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/

14. NCKHSP ứng dụng: Đề tài: Định hướng giáo dục kỹnăng sống cho học sinh THPT qua tác phẩm Chí Phèo NỘI DUNG 1. TÊN ĐỀ TÀI 2. TÓM TẮT ĐỀ TÀI 3. GIỚI THIỆU 3.1. Hiện trạng 3.2. Giải pháp thay thế 3.3. Vấn đề nghiên cứu 3.4. Giả thuyết nghiên cứu 4. PHƯƠNG PHÁP 4.1. Khách thể nghiên cứu 4.2.Thiết kế nghiên cứu 4.3. Quy trình nghiên cứu Nội dung cụ thể: 1. Kỹnăng sống là gì? 1.1 Khái niệm kỹnăng sống 1.2 Phân loại kỹnăng sống 2. Biện pháp thực hiện để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua tác phẩm Chí Phèo 4.4. Đo lường 5. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN 5.1. Trình bày kết quả 5.2. Phân tích dữ liệu 5.3. Thảo luận kết quả 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 6.1. Kết luận 6.2. Kiến nghị TÀI LIỆU THAM KHẢO Trang 1 1 2 2 3 3 3 4 4 4 4 4 4 5 5 10 10 10 11 11 11 11 12 Người thực hiện: Hoàng Thị Giang–THPT Lê Lợi- Đông Hà- Quảng Trị14 https://sangkienkinhnghiemlop7.com/