Ekonomika i upravljanje MSP Akademska 2013/2014. godina

1. MENADŽMENT POSLOVNIH FUNKCIJA U MSP – RAČUNOVODSTVO, RIZICI I MLJRDoc. dr Saša Petkovićsasa.petkovic@efbl.org Ekonomika i upravljanje MSPAkademska 2013/2014. godina

2. Cilj predavanja • Predstaviti korisnike i odabir upotrebe računovodstvenih informacija u MSP. • Predstaviti poreze kao instrument ekonomske politike i vrste poreskih obaveza. • Upoznati se sa osnovnim rizicima u biznisu– kako predvidjeti rizike i smanjiti njihov negativni uticajna biznis? • Upoznati se sa osnovama upravljanja ljudskim resursima u MSP Literatura: Petković, S. i Berberović, Š. (2013). Ekonomika i upravljanje malim i srednjim preduzećima. Principi i politike.Banja Luka: Ekonomski fakultet.

3. RAČUNOVODSTVO I REVIZIJA Računovodstvene informacije predstavljaju važnu podlogu kod donošenja poslovnih odluka. Pored toga, ove informacije imaju korist i za ulagače, kreditore, te razne agencije.

4. Korisniciiodabirupotreberačunovodstvenihinformacija Računovodstvo kao funkcija menadžmenta u biznisu treba, ne samo da evidentira promjene kao rezultat poslovnih događaja na sredstvima i izvorima sredstava, nego da: • omogući poređenja stanja sa prethodnim izvršenjem, poređenja sa postavljenim ciljevima - planom i konkurencijom; • brzo izvještavanje, pored obaveza i finansijsko izvještavanje; • prati kretanje troškova i informacije o njihovom karakteru, kao jednom od najvažnijih ulaznih elemenata procesa; • obezbijedi kontrolu upravljanja imovinom.

5. Kada je neophodnozaposlitiovlašćenogračunovođuiliformiratiračunovodstvenufunkciju u preduzeću? • To zavisiodbrojazaposlenih, veličinepreduzeća, vrstedjelatnostiisloženostibiznisa.

6. Računovodstvena funkcija ima i kreativnu ulogu koja se svodi na to da ona: • oblikuje takvu organizaciju ove funkcije, koja bi najbolje odgovarala potrebama menadžmenta i preduzetnika, • usklađuje računovodstvo sa dinamikom biznisa, • pomaže u analizi finansijskih izvještaja, radi sagledavanja nastalih problema i trendova,

7. Računovodstvena funkcija ima i kreativnu ulogu koja se svodi na to da ona: • pomaže u pribavljanju potrebnih finansijskih sredstava, te prati visinu angažovanih sredstava po fazama ciklusa angažovanja, a s ciljem svođenja tih sredstava na objektivno uslovljenu veličinu, • pomaže u projektovanju - planiranju ciljeva u biznisu, • obezbjeđuje racionalno ponašanje u izvršavanju poreskih i drugih finansijskih obaveza, • programira i prati novčane tokove.

8. Finansijski izvještaji • Računovodstvenafunkcija u biznisuobezbjeđujepraćenjerezultataposlovanja, putemodgovarajućihizvještaja. • Finansijski izvještaji, takođe, prikazuju rezultate menadžmenta u upravljanju resursima koji su joj povjereni.

9. Radi ispunjavanja tih ciljeva finansijski izvještaji pružaju informacije o: a) imovini; b) obavezama; c) kapitalu; d) prihodima i rashodima, uključujući dobitke i gubitke; e) uplatama vlasnika i isplatama vlasnicima po osnovu kapitala u njihovom svojstvu vlasnika i f) novčanim tokovima subjekta.

10. Godišnjefinansijskeizvještajeprema MRS 1, čine (Zakon o računovodstvuireviziji, član 17, stavovi 6 i 7, 2011): a) Bilansstanja – Izvještaj o finansijskompoložajunakrajuperioda, b) Bilansuspjeha – Izvještaj o ukupnomrezultatu za period, c) Bilanstokovagotovine – Izvještaj o tokovimagotovine, d) Izvještaj o promjenamanakapitalui e) Napomeneuzfinansijskeizvještaje.

11. Izuzetnoododredabaizstava 6. ovogčlana, mala pravnalica i preduzetnicikojivodedvojnoknjigovodstvo,godišnjefinansijskeizvještajeprezentujukroz: a) Bilansstanja – Izvještaj o finansijskompoložajunakrajuperiodai b) Bilans uspjeha – Izvještaj o ukupnom rezultatu za period. • Pored pravnih lica, u Republici Srpskoj, Zakonom o računovodstvu i reviziji (2011) data je opcija preduzetnicima da svoje poslovne knjige mogu voditi po sistemu dvojnog knjigovodstva na obračunskoj osnovi što pretpostavlja primjenu Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI).

12. Revizijafinansijskihizvještaja • Pod revizijom podrazumijevamo postupak ispitivanja i ocjene finansijskih izvještaja, na osnovu kojih se daje stručno mišljenje o realnosti i objektivnosti stanja imovine, kapitala, obaveza i rezultata poslovanja. • Reviziju finansijskih izvještaja obavljaju lica koja imaju profesionalno zvanje ovlašćeni revizor, koja posjeduju licencu za rad na poslovima revizije finansijskih izvještaja i koja su zaposlena u ili angažovana od privrednog društva za reviziju.

13. Ko podliježe obaveznoj reviziji? • Obaveznoj reviziji podliježu finansijski izvještaji pravnih lica razvrstanih u kategorije srednjih i velikih, konsolidovani finansijski izvještaji, te finansijski izvještaji pravnih lica čijim se hartijama od vrijednosti trguje ili se vrši priprema za njihovo emitovanje na organizovanom tržištu hartija od vrijednosti.

14. Da li mala pravna lica podliježu reviziji? • Mala pravna lica mogu da odluče da se revizija njihovih finansijskih izvještaja vrši u skladu sa odredbama ovog zakona. • Dakle, prema odredbama Zakona o računovodstvu i reviziji (2011), mikro i mala preduzeća nemaju obavezu da vrše reviziju finansijskih izvještaja, dok srednja preduzeća podliježu obaveznoj reviziji.

15. Međunarodniračunovodstvenistandardi za male isrednjeentitete „Standard 1.2 Mali i srednji su entiteti koji: (a) nemaju javnu odgovornost i (b) objavljuju finansijske izvještaje opšte namjene za eksterne korisnike. Primjeri eksternih korisnika obuhvataju vlasnike koji nisu uključeni u upravljanje poslovanjem, postojeće i potencijalne povjerioce, kao i agencije za kreditni rejting“.

16. Prosto ili dvojno knjigovodstvo? Preduzetnici kao fizička lica registrovana za obavljanje preduzetničke djelatnosti, svoje poslovne knjige vode u skladu sa: • Zakonom o porezu na dohodak (2010), kao prosto knjigovodstvo, ili • Zakonom o računovodstvu i reviziji (2011), kao dvojno knjigovodstvo.

17. Porezikao instrument ekonomskepolitike Uloga poreza u osnovi je dvojaka: (1) fiskalna i (2) razvojna. U Bosni i Hercegovini indirektni porezi su u nadležnosti države, dok su direktni porezi u nadležnosti entiteta i kantona. U narednoj tabeli predstavićemo rezultate uporedne analize poreskih stopa direktnih poreza (porez na dobit) i indirektnih poreza (porez na dodatu vrijednost - PDV) u zemljama okruženja i pojedinim zemljama iz Evrope. Većina zemalja u Evropi ima diferencirane stope PDV-a, s tim da su u tabeli predstavljene standardne stope PDV-a.

19. Poreskompolitikom se najčešćeustanovljavaviševrstaporeza. To mogubiti: • porez na dobitak, • porez na dodatu vrijednost, • porez na dohodak građana. • doprinosi, naknade i takse.

20. Poreznadobitak (Zakon o porezu na dobit, Sl. glasnik („Službeni glasnik RS“ br. 25/01, 80/02 - dr. zakon, 80/02, 43/03, 84/04, 18/10, 101/11, 119/12, 47/13, 108/13 ) • Porez na dobitak plaćaju sva pravna lica za koje je zakonski utvrđena ta vrsta obaveze. • Ovaj vid poreskih obaveza izračunava se na osnovu računovodstvenog modela čija je osnova bilans uspjeha. • Poreska stopa za porez na dobit u Republici Srpskoj iznosi 10% • Za lica koja se oporezuju po sistemu prilagođenom za male poreske obveznike utvrđena je stopa od 2%, s tim da osnovica za obračun nije dobit, odnosno razlika između oporezivih prihoda i rashoda koji se priznaju kao neophodni i dopušteni, već se propisana stopa primjenjuje na naplaćeni prihod.

21. Mali poreski obveznik je pravno lice iz Republike Srpske koje ispunjava svaki od sljedećih uslova tokom cijele poreske godine: • da to pravno lice obavlja djelatnost, izuzev bankarskih ili finansijskih usluga ili poslova osiguranja i reosiguranja, • da mali poreski obveznik ne zapošljava više od devet radnika, • da ukupan godišnji prihod pravnog lica ostvaren u prethodnoj godini, po bilo kom osnovu, ne prelazi iznos od 100 000 KM, • da pravno lice nije ostvarilo više od 50% od svog ukupnog prihoda od jednog klijenta, odnosno kupca, ili lica povezanog s tim klijentom, odnosno kupcem i • da udio u vlasništvu tog pravnog lica imaju najviše dva fizička lica.

22. Mali poreski obveznik plaća porez po stopi od 2% Mali poreski obveznik plaća porez po stopi od 2%na ukupanmjesečni prihod, u roku od 10 dana po isteku mjeseca, odnosno konačan porez obračunava se po stopi od 2% na ukupan godišnji prihod malog preduzeća (Zakon o porezu na dobit, „Službeni glasnik“ 91/06, 2007).

23. Mali poreski obveznik plaća porez po stopi od 2% • Za poreske potrebe mali poreski obveznik vodi knjigovodstvo prema gotovinskom principu, što znači da se prihod priznaje kada se stvarno i naplati, ili kada postane raspoloživ, ili stavljen u korist malog preduzeća, a rashodi nastaju kada se plate. • Da bi u kontinuitetu imao ovaj status, mali poreski obveznik svake godine do 31. januara je dužan da Poreskoj upravi Republike Srpske dostavi zahtjev za produženje statusa sa dokazima o ispunjavanju svih uslova koje je za ova pravna lica postavio zakonodavac.

24. Poreznadodatuvrijednost • Poreznadodatnuvrijednostspada u kategorijuopštegporezanapromet. Međutim, osnovnaprednostporezanadodatuvrijednost (PDV) u odnosunaporeznapromet je u tome što sama tehnika prikupljanja poreza čini svakog pojedinačnog učesnika u lancu transakcije zainteresovanog za plaćanje poreza, jer poslovanje sa onima koji ga ne plaćaju nanosi direktnu štetu.

25. Poreznadodatnu vrijednost • PDV je opšti porez na potrošnju koji se obračunava i plaća na isporuku dobara i pružanje usluga, u svim fazama proizvodnje i prometa dobara i usluga, kao i na uvoz dobara. • U svakoj fazi proizvodno-prometnog ciklusa obračunava se i plaća porez na onaj dio vrijednosti koji je dodat u toj fazi. • Poreski obveznik je svako lice koje samostalno obavlja privrednu djelatnost, a na način na koji je propisano Zakonom o PDV-u (Zakon o PDV-u, „Službeni glasnik BiH“ 9/05, 35/05 i 100/08, 2005). • Takođe, zakonreguliše i poreskaoslobađanja, kao i načineplaćanjaporeskestope.

27. Poreznadohodak • Godišnjom poreskom prijavom za porez na dohodak poreski obveznik, fizičko lice, prijavljuje porez na dohodak za dohodak ostvaren tokom cijele godine. • Na osnovu podataka o prijavljenom i plaćenom porezu od strane isplatioca dohotka i podataka o dohotku na koji se porez plaća na osnovu poreske prijave, obveznik popunjava godišnju poresku prijavu za porez na dohodak čime će se utvrditi godišnji porez na dohodak koji je obveznik dužan platiti za svaki dohodak koji je predmet oporezivanja.

28. Doprinosi, naknade i takse • Doprinosi, u osnoviimajusličnuulogukao i porezi, s tom razlikomšto je njihovanamjenaodređenijanegokodporeza. • u Republici Srpskoj, u 2014. godini, u strukturi poreza i doprinosa na plate, poslodavci su trebali da izdvoje za doprinose, a radnici za plate, na bruto iznos, i to sljedeće stope: • Umanjenje poreske osnovice na iznos od 200 KM. • Zapenzijsko i invalidskoosiguranje 18,5% • Zazdravstvenoosiguranje 12 % • Zaosiguranje od nezaposlenosti 1% • Zadječijuzaštitu 1,5% • Ukupno 33% doprinosa i 10% poreza u neto iznosu ili u bruto iznosu: (Neto plata – 20)/0,603. • Primjer: (1,000 KM neto plata-20)/0,603 KM = 1,625.207 KM bruto plata x 0,33 (33%) doprinosi = 536,35 KM. • Bruto iznos od 1,625.207 KM umanjimo za doprinose od 33% ili za 536,35 KM i dobijemo 1,088.85 KM osnovice za porez. • Od tog broja oduzmemo neoporezivi dio od 200 KM, i dobijemo 888,85KM. Na taj iznos plaćamo 10% poreza na dobit ili 88,89 KM i isplatimo 1,000 KM neto plate.

29. OSIGURANJE BIZNISA – UPRAVLJANJE RIZICIMA Uspješanbiznisinjegovaisplativost, pored ostalogzavisiiodnegativnihuticaja određenih rezidualnihfaktora. Ti rizici se najčešćeispoljavajuprekonepredviđenihpojava, kojeunaprijed ne možemoodrediti, kaoštosu: požari, prirodnenepogode, poremećaji u organizacionomsistemubiznisaidruštva.

30. Vrste rizika Najkarakterističniji rizici su: (1) požar, (2) prirodne nepogode, (3) kriminal, (4) udesi i havarije, (5) bolest i povrede na poslu, (6) poremećaji u organizacionom sistemu biznisa i društvenom sistemu

31. Štete od požara Mogunastatizbograzličitihuzrokakaoštosu: kvarnaelektromrežiiinstalacijama, nepažnjakodupotrebezapaljivihmaterijala, zlonamjernopodmetanjepožara, nemarizazvanbacanjemopušakaislično.

32. Prirodnenepogode • Šteteproizašlezbogprirodnihnepogodanastajuusljed: poplava, oluje, grada, snježnihnanosa, odrona, suše, zemljotresaidrugo.

33. Kriminal Šteteprouzrokovanekriminalomispoljavaju se u vidukrađeipljačkeimovinebiznisa, kaoinepošteneradnjezaposlenogosoblja u firmi.

34. Oblici osiguranja Za zaštituodeventualnogrizika, stojenamnaraspolaganjuraznioblicizaštite, kaoštosu:

35. UPRAVLJANJE LJUDSKIM RESURSIMA U MSP • Upravljanje ljudskim resursima podrazumijeva regrutovanje, zapošljavanje, obučavanje, razvoj i motivisanje najvrednijeg resursa: ljudi. • Učenje, obrazovanje i obukapredstavljajupodloguzarazvojzaposlenih. Razvoj se definišekaoprocessticanjanovihznanja, vještina i sposobnostikojepripremajuzaposlenogzavećinivoodgovornosti i zahtjevekojitekdolaze (Armstrong, 2009; Bahtijarević-Šiber, 1999).

36. Zapošljavanje u malim i srednjim biznisima • Kako doći do neophodne kvalitetne radne snage? Koga zaposliti? Kako zadržati najvrednije osoblje u biznisu? • Ovo su najčešća pitanja sa kojima se suočavaju preduzetnici-vlasnici i menadžeri u malim i srednjim preduzećima.

37. Proces regrutovanja uključuje privlačenje talentovanih individua u vaš biznis. Kako navodi Hatten (2012, p. 429), „da biste postigli taj cilj, morate da budete u mogućnosti da: (1) definišete poziciju koja treba da bude popunjena, i (2) da navedete kvalifikacije neophodne za datu poziciju.“ Da biste zaposlili novu osobu, pogotovo u mikro i malom preduzeću, neophodno je analizirati potrebu za pozicijom, to jest, napisati jasno i detaljno opis posla, a nakon toga započeti proces regrutovanja, odnosno potrage za adekvatnim ljudima.

38. Mada ne postoji standardni format pisanja opisa posla, prema Hattenu (2012, pp. 429-430) smatra se da svaki opis posla treba da sadrži: - Identifikaciju posla (Job identification, engl.). • Sažetak posla (Job summary, engl.). • Lista esencijalnih obaveza (List of essential duties, engl.). • Izjava o radnim zadacima (Task statement, engl.).

39. Do potencijalnog osoblja moguće je doći iz nekoliko izvora: • Biro za zapošljavanje. • Privatne agencije za zapošljavanje. • Rođaci i prijatelji. • Specijalizovani internet sajtovi. • Oglašavanje. • Headhunters agencije (agencije za regrutovanje specifijalističkih i menadžerskih radnih profila). • Pismene preporuke potencijalnog osoblja. • Specijalizovani sajmovi za zapošljavanje. • Saradnja sa srednjim školama i univerzitetima kroz studentske prakse.

40. Proces selekcije. Za efikasno vođenje intervjua neophodno je: • biti pripremljen i upoznat sa jasnim opisom posla i pozicije, • potrebno je intervju obaviti prema satnici i na lokaciji koja demonstrira važnost biznisa i tražene pozicije, • koristiti format strukturisanog intervjua, • koristiti različite tehnike postavljanja pitanja, • postavljati pitanja koja su u vezi sa poslom.

41. Obuka zaposlenih u mikro, malim i srednjim preduzećima • Obuka zaposlenih i menadžera kroz formalne i neformalne treninge predstavlja bitnu komponentu upravljanja ljudskim resursima Postoji nekoliko načina organizovanja obuke zaposlenih, i to: • trening na radnom mjestu, • predavanja, • konferencije, • programska obuka, • igranje uloga, • rotacija poslova, • kursevi, internet obuke i webinari.

42. Trening programi mogu biti organizovani iz sljedećih oblasti: • Vještine korišćenja informacionih tehnologija. • Trening za tim lidere ili supervizore. • Specifični treninzi takozvanih manuelnih vještina. • Menadžment treninzi. • Treninzi interpersonalnih vještina, kao na primjer, liderstvo, izgradnja tima, grupna dinamika, i tako dalje. • Treninzi personalnih vještina, kao na primjer komuniciranje, upravljanje vremenom, mentorisanje, i tako dalje. • Treninzi iz organizacionih procedura ili praksi.