Bewust omgaan met kinderen Dé manier van samenwerken en communiceren in het onderwijs

1. Bewust omgaan met kinderenDé manier van samenwerken en communiceren in het onderwijs Dr. Thomas Gordon & NoelBurch Tirion (Baarn), 2005 Vertaling van Teacher effectiveness training: the proven program to help teachersbring out the best in students of all ages (2003) Oorspronkelijke Engelse titel T.E.T. teacher effectiveness training (1974)

2. Acceptatieschema voor leerkrachten Alle mogelijke gedragingen van de leerling Acceptatie Niet-acceptatie

3. Leerkrachten zijn menselijk • Acceptatie is persoonlijk • Acceptatie is situatieafhankelijk (en stemmingsafhankelijk) • Acceptatie kan per leerling verschillen • Leerkrachten kunnen (en mogen) inconsequent zijn

4. Wie heeft het probleem? Leerling heeft het probleem Het is belangrijk het probleem bij de leerling te laten Acceptatiegebied Onderwijs-leergebied (geen probleem) Wend nooit acceptatie voor waar je die niet voelt. Een leerling pikt dit op. acceptatielijn Leerkracht heeft het probleem Niet-acceptatiegebied

5. Leerling zet de communicatie in gang Leerkracht luistert Leerkracht is hulpverlener Leerkracht wil leerling helpen Leerkracht accepteert de oplossing van de leerling Leerkracht is primair geïnteresseerd in de behoeften van de leerling Leerkracht is passiever bij het oplossen van het probleem Leerkracht zet de communicatie in gang Leerkracht zendt uit Leerkracht beïnvloedt Leerkracht wil zichzelf helpen Leerkracht moet tevreden zijn met de oplossing voor hemzelf Ouder is primair geïnteresseerd in zijn eigen behoeften Leerkracht is actiever bij het oplossen van het probleem Probleem ligt bij het leerling Probleem ligt bij de leerkracht

6. Eerste stap bij problemen • Identificeer bij wie het probleem ligt • Als het probleem bij de leerling ligt: Gebruik taal van acceptatie (actief luisteren) • Als het probleem bij de leerkracht ligt, is de rol van hulpverlener niet effectief en zal de taal van acceptatie niet doeltreffend zijn. • Verander het gedrag van de leerling • Verander de omgeving • Verander zelf

7. Optie 1: Verander de leerling • Door het gebruik van ik-boodschappen gevolgd door actief luisteren, samen met de leerling komen tot de oplossing van het probleem.

8. Ik-boodschap Niet-aanvallende communicatie gaat het beste in een ik-boodschap: • Benoem het gevoel dat je krijgt • Benoem het gedrag waardoor het komt • Benoem de gevolgen van dat gedrag Probeer de ik-boodschap positief te formuleren

9. Voordelen ik-boodschap Nadelen ik-boodschap Je stelt je kwetsbaar op Doordat je de situatie beter analyseert, kan het gebeuren dat je inziet dat de oplossing is zelf te veranderen Na het gebruik van een ik-boodschap overschakelen op actief luisteren. • Ze bevorderen de bereidheid te veranderen • Ze bevatten geen negatieve oordelen over de leerling zodat zijn zelfbeeld intact blijft • Ze hebben geen nadelige invloed op de relatie tussen leerling en leerkracht • Ze laten de oplossing open, zodat er meer ruimte is voor creativiteit

10. Communicatie in schema: actief luisteren Code Coderingsproces Decoderingsproces Leerkracht Leerling Actief luisteren: controleren of de boodschap juist is vertaald

11. Bevelen, gebieden, voorschrijven Waarschuwen, dreigen Moraliseren, preken, of zeggen wat hij zou ‘moeten’ doen Adviseren, oplossingen of suggesties aandragen De les lezen, beleren of logische argumenten aanvoeren Oordelen, kritiseren, oneens zijn, beschuldigen Schelden, stereotyperen, etiketten Interpreteren, analyseren, diagnosticeren Prijzen, instemmen, positief waarderen Geruststellen, meeleven, troosten, ondersteunen Ondervragen, onderzoeken, verhoren Zich terugtrekken, afleiden, sarcastisch zijn, grapjes maken, over iets anders praten 12 blokkades in communicatie

12. Het probleem met prijzen • Als een leerling een eigenwaardeprobleem heeft met zichzelf kan prijzen averechts werken: de leerling voelt zich niet begrepen • Als prijzen een techniek is, die tot doel heeft de leerling te beïnvloeden, zal het overkomen als manipulatief en onoprecht. • Wanneer enkele leerlingen steeds geprezen worden, voelt het als negatieve feedback voor hen die niet geprezen worden. Idem dito als een leerling gewend is aan complimenten en dat een keer uitblijft.

13. Bevorderen van communicatie • Zwijgen • Volgen (verbaal en non-verbaal laten merken dat je aandachtig luistert) • Het gesprek op gang brengen door middel van ‘deuropeners’ • Actief luisteren

14. Voorwaarden voor actief luisteren • Je moet tijd hebben • Je moet echt willen helpen • Je moet in staat zijn om de gevoelens van de leerling te accepteren • Je moet er vertrouwen in hebben dat de leerling het aankan • Niet vergeten dat gevoelens van voorbijgaande aard zijn • Je moet de leerling zien als een zelfstandig individu

15. Optie 2: Onaanvaardbaar gedrag veranderen door de omgeving te veranderen • De leeromgeving verrijken • De leeromgeving verarmen • De leeromgeving inperken • De leeromgeving uitbreiden • De leeromgeving herinrichten • Het vereenvoudigen van de leeromgeving en de leeromstandigheden • De leeromstandigheden systematiseren • De leeromstandigheden plannen

16. De beschikbare tijd optimaal besteden Leerling heeft het probleem Verdeeld gebruikte tijd Optimaal gebruikte tijd Individueel gebruikte tijd Leerkracht heeft het probleem

17. Optie 3: Conflicten voorkomen door zelf te veranderen Soms loont het om ook kritisch de eigen houding te evalueren: in alle andere relaties (op de werkvloer, bij vrienden, etc.) gebeurt het wel eens dat de eigen houding aangepast moet worden om conflicten te voorkomen. Dat geldt soms ook voor opvoeder-kind relaties.

18. Conflicten Als een ik-boodschap of het veranderen van de leeromgeving niet helpen, komt dat door: • De behoeften, die de aanleiding van het gedrag zijn, zijn te groot om de leerling te motiveren die te veranderen • De relatie met de leerkracht is te slecht om de leerling te motiveren die te verbeteren • Er is sprake van een waardebotsing In dat geval is er sprake van een conflict.

19. Conflictoplossende strategieën • Win/verliesmethodes • Methode I: de leerkracht wint (autoritair) • Methode II: de leerling wint (anti-autoritair) • Deze methodes gebruiken macht • Geen verliesmethode • Methode III: onderhandelen tot een voor iedereen aanvaardbare oplossing gevonden is • Hierbij wordt geen macht gebruikt

20. Conflicthantering met gebruik van macht Oplossing komt van leerkracht leerkracht leerkracht Stroom van verwijten Stroom van verwijten Oplossing komt van leerling leerling leerling Methode I: autoritair Methode II: anti-autoritair

21. Conflicthantering volgens methode III Respect leerkracht tweerichtingcommunicatie leerling Oplossing is voor beiden acceptabel

22. Gezag op basis van macht is tijdelijk Gezagstype I Gezagstype II Gezag op basis van belonen en straffen. De leerling wordt steeds onafhankelijker. In de loop der jaren zullen beloningen en straffen daarom minder indruk maken en hun effectiviteit verliezen. • Gezag op basis van vakmanschap, kennis en ervaring • In de loop der jaren krijgt een leerling zelf meer kennis en ervaring en wordt de verhouding gelijkwaardiger.

23. Gebruik van macht – gevolgen (lange termijn) Het gebruik van macht heeft over het algemeen negatieve gevolgen, omdat het de verliezende partij demotiveert.

24. Wanneer wel methode I (macht) • Bij direct gevaar • De leerling is te jong om de logica van een verzoek te kunnen snappen • Bij tijdgebrek (“je moet opschieten, anders mis je de bus”)

25. Zes fasen van de geen-verliesmethode • De aard van het conflict vaststellen en verder definiëren • Eventuele alternatieve oplossingen bedenken • De alternatieve oplossingen evalueren • Beslissen wat de meest aanvaardbare oplossing is (gezamenlijk) • Bedenken hoe de oplossing uitgevoerd kan worden (concrete afspraken) • Naderhand nog eens nagaan of de oplossing werkt

26. Bij conflicten tussen kinderen onderling • Ga geen scheidsrechter spelen • Stimuleer het gebruik van de geen-verliesmethode door de kinderen onderling • Begeleid hen door actief te luisteren (en te vertalen)

27. Waardebotsingen • Deze aanpak werkt alleen bij behoeftenconflicten en niet bij waardebotsingen. • De enige mogelijke aanpak bij waardebotsingen is het opnemen van de rol van begeleider.

28. De effectieve begeleider: • Begint niet eerder iets te veranderen voor hij zeker weet dat hij als potentiële veranderaar geaccepteerd is • Is voorbereid en heeft alle feiten en informatie bij de hand • Deskundige informatie geeft hij beknopt, kort en slecht eenmaal. • Laat de verantwoordelijkheid om te kiezen voor verandering bij de leerling.

29. De effectieve begeleider Tenslotte: • Geef zelf het goede voorbeeld • Accepteer dat je soms zelf ook je moet aanpassen • Begrijp dat jouw waarden van jou zijn en dring die anderen niet op.