Transformacja polskiej gospodarki na tle innych krajów regionu

1. Transformacja polskiej gospodarki na tle innych krajów regionu Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 3.10.2008 r.

2. Plan prezentacji • Warunki początkowe • Dłuższa retrospekcja: 1989-2007 • Krótsza retrospekcja: 2000-2007 • Kryzys finansowy a kraje Europy Środkowo-Wschodniej • Perspektywy:co jeszcze należy zrobić?

3. 1.Warunki początkowe

4. CCharakterystyka socjalistycznego systemu instytucjonalnego • A. Szczególnie rozwinięty system nakazów i zakazów: • prywatna przedsiębiorczość była zakazana, co wraz z przeprowadzoną w początkowych latach nacjonalizacją doprowadziło do monopolu sektora państwowego; • przedsiębiorstwa państwowe podlegały centralnemu planowaniu, które dotyczyło produkcji, reglamentacji środków produkcji i walut obcych, cen i handlu zagranicznego; • zakres aktywów finansowych dostępnych dla przedsiębiorstw i ludności był skrajnie ograniczony, ponieważ rynkowy system finansowy nie mógł istnieć obok centralnego planowania; • tworzenie i funkcjonowanie wszelkich pozagospodarczych organizacji było poddane ostrej kontroli,tj. społeczeństwo obywatelskie było tłumione, a polityczna opozycja - zakazana; • podróże zagraniczne były ograniczone; • media podlegały cenzurze, bezpośredniej kontroli partii i polityce personalnej - massmedia w znacznym stopniu były instrumentem socjalistycznej propagandy.

5. B. Szczególnie rozwinięty system nakazów i zakazów współistniał z przerośniętym socjalistycznym państwem dobrobytu obejmującym: • relatywnie wysokie transfery (edukacja, zdrowie, zasiłki socjalne); • ochronę socjalną zapewnioną przez przedsiębiorstwa państwowe; • ceny żywności, energii i mieszkań sztucznie podtrzymywane na niskim poziomie; • zabezpieczenia społeczne typowe dla gospodarek rynkowych nie istniały, ponieważ zapotrzebowanie na nie było zredukowane poprzez ograniczenie możliwości i zagrożeń jednostek. • C. Państwo socjalistyczne było wypaczone w dziedzinie tzw. dóbr publicznych: • wydatki na obronę były nadmierne i wynikały z imperialnych aspiracji b. ZSRR; • zwalczanie pospolitych przestępstw było stosunkowo skuteczne, ale kosztem praktyk typowych dla państwa policyjnego; • system prawny i wymiar sprawiedliwości uznawały prywatną działalność gospodarczą oraz niezależną aktywność społeczną i polityczną za przestępstwo i były zasadniczo sprzeczne z systemem prawnym i wymiarem sprawiedliwości, jakie są potrzebne dla gospodarki rynkowej i społeczeństwa obywatelskiego.

6. Dystans między krajami realnego socjalizmu a Europą Zachodnią zdecydowanie się powiększył. PKB per-capita (w dolarach międzynarodowych z 1990) w 1950 i 1990: Polska vs. Hiszpania Węgry vs. Austria (261%) (239%) (42%) (38%) (149%) (102%) (98%) (67%) Źródło: Maddison Database.

7. PKB per-capita (w dolarach międzynarodowych z 1990) w 1950 i 1990: Korea Pn. vs. Korea Pd. Kuba vs. Chile (426%) (1396%) (179%) (23%) (56%) (7%) (100%) (100%) PKB per-capita (w dolarach międzynarodowych z 1990) Chin w porównaniu do Europy Zachodniej (Europa Zachodnia = 100%) Źródło: Maddison Database.

8. 2. Dłuższa retrospekcja: 1989-2007

9. Skracanie dystansu Źródło: IMF World Economic Outlook

10. Inflacja Źródło: IMF World Economic Outlook

11. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (skumulowane) Źródło: UNCTAD

12. Oczekiwana długość życia Źródło: WB World Development Indicators

13. Śmiertelność dzieci Źródło: WB World Development Indicators

14. Ochrona środowiska Źródło: Millennium Development Goals

15. Przyczyny różnic w osiągniętych wynikach gospodarczych w świecie posocjalistycznym • Główne czynniki tłumaczące różnice w dynamice wzrostu gospodarczego: • warunki początkowe, • czynniki zewnętrzne (np. kryzys w Rosji), • - w tym dostęp do rynków zagranicznych, • lokalizacja, • zasięg reform rynkowych oraz jakość polityki makroekonomicznej.

16. Wnioski te znajdują potwierdzenie w badaniach empirycznych przytaczanych w obszernej literaturze poświęconej krajom transformującym się

17. Otwartość handlowa Źródło: WB World Development Indicators

18. Wkład sektora prywatnego w PKB Źródło: EBRD Transition Report 2007

19. Dlaczego lepsze wyniki gospodarcze wiążą się z poprawą pozaekonomicznych warunków życia (zdrowie, środowisko, itd.)? Niektóre podstawowe czynniki prowadzące do długookresowego wzrostu gospodarczego prowadzą również do poprawy stanu środowiska naturalnego i zdrowotności społeczeństwa, np. ograniczenie marnotrawstwa mniejsza degradacja środowiska oraz poprawa zdrowotności • reformy gospodarcze zdrowsza żywność staje się łatwiej dostępna i relatywnie tańsza • jakość i egzekwowanie prawa przepisy dotyczące ochrony środowiska są lepiej egzekwowane • prywatyzacja (oddzielenie przedsiębiorstw od państwa)

20. 3. Krótsza retrospekcja: 2000-2007

21. Wzrost PKB 2000 - 2007 Źródło: IMF World Economic Outlook

22. Deficyt/nadwyżka sektora finansów publicznych Źródło: EBRD Transition Report 2007

23. Wydatki sektora finansów publicznych Źródło: EBRD Transition Report 2007

24. Deficyt obrotów bieżących Źródło: IMF World Economic Outlook

25. Zadłużenie zagraniczne Źródło: EBRD Transition Report 2007

26. Zadłużenie krajowe sektora prywatnego Źródło: EBRD Transition Report 2007

27. Zadłużenie krajowe gospodarstw domowych Źródło: EBRD Transition Report 2007

28. 4. Kryzys finansowy a kraje Europy Środkowo-Wschodniej

29. Niespokojny rok w sektorze finansowym • Do połowy sierpnia 2008 instytucje finansowe na świecie zadeklarowały straty i odpisy o łącznej wysokości 501,1 mld USD (najwięcej: Citigroup 55,1 mld USD; Merrill Lynch 51,8 mld USD, UBS 44,2 mld USD, HSBC 27,4 mld USD) jednocześnie pozyskując352 mld USD nowego kapitału (Źródło: Bloomberg, Wprost) • Freddie Mac i Fannie Mae – zostały znacjonalizowane • AIG – znacjonalizowane (68,58 USD => 2,05 USD)* • Koniec bankowości inwestycyjnej w dotychczasowej formie – spośród pięciu największych banków inwestycyjnych w USA: • Lehman Brothers– zbankrutował (42,76 USD => 0,185 USD)* • Merrill Lynch – przejęty (73,87 USD => 22 USD)* • Bear Sterns – przejęty (85,17USD => 5,92 USD)* • JP Morgan – wrócił pod nadzór FED (46,81 USD => 41 USD)* • Goldman Sachs – wrócił pod nadzór FED (216,74 USD => 120,70 USD)* *zmiana ceny akcji między 1/10/2007 i 30/09/2008 Źródło: Finance Yahoo; Bloomberg, Wprost

30. Zmodyfikowane prognozy po wybuchu kryzysu subprime (bez uwzględnienia wrześniowych zawirowań) Źródło: IMF World Economic Outlook

31. Kraje bałtyckie – spowolnienie gospodarcze, nierównowagi i rosnąca inflacja Źródło: IMF World Economic Outlook

32. 5. Perspektywy:co jeszcze należy zrobić?

33. Rynek pracy (1) Źródło: Eurostat, OECD

34. Inwestycje 34 Źródło: WB World Development Indicators

35. Wydatki sektora finansów publicznych 35 Źródło: EBRD Transition Report 2007

36. Wkład sektora prywatnego w PKB 36 Źródło: EBRD Transition Report 2007

37. Rynek pracy (2) Źródło: WB Doing Business Report 2009

38. Bariery wejścia Źródło: WB Doing Business Report 2009

39. Sprawność sądów Źródło: WB Doing Business Report 2009

40. Dziękuję za uwagę lbalce@sgh.waw.pl

41. Źródła (dane pobierane 29.IX.2008) • World Development Indicators, World Bankhttp://go.worldbank.org/IW6ZUUHUZ0 • Millenium Development Goalshttp://devdata.worldbank.org/atlas-mdg/ • World Bank Doing Business Report 2009http://www.doingbusiness.org/CustomQuery/ • Eurostathttp://epp.eurostat.ec.europa.eu • EBRD Transition Reporthttp://www.ebrd.com/pubs/econo/series/tr.htm • UNCTAD Statisticshttp://www.unctad.org/Templates/Page.asp?intItemID=1584 • Yahoo Financehttp://www.finance.yahoo.com