ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ

1. lecture-9 ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Микро эдийн засаг

2. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ • Ìîíîïîëü íü öîðûí ãàíö ¿éëäâýðëýã÷èéí õóâüä ºâºðìºö áàéð ñóóðüòàé áàéíà. Õýðýâ ìîíîïîëü ýðõòýé ¿éëäâýðëýã÷ íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ¿íèéã íýìýãä¿¿ëüå ãýâýë ñàíàà çîâîõ ç¿éëã¿éãýýð íýìýãä¿¿ëæ áîëíî. Ó÷èð íü çàõ çýýëäýýðõ ºðñºëäºã÷ íü ¿íýý áóóðóóëæ çàõ çýýëèéã íü ýçýëíý ãýñýí îéëãîëòáàéõã¿é.Ìîíîïîëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí ìóðóé íü íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóé áîëäîã áºãººä ñºðºã íàëóóòàé áàéíà. Ìîíîïîëü íü äàðààõ øèíæ¿¿äèéã àãóóëäàã. ¯¿íä: • 1-ðò : ÎÐËÓÓËÀÕ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯Í ÁÀÉÄÀÃÃ¯É • Ìîíîïîëü ¿éëäâýðëýã÷ íü íýãýí òºðëèéí áóþó ÿëãàòàé á¿òýýãäýõ¿¿í àëü àëèíûã ¿éëäâýðëýñýí ÷ àëü ÷ òîõèîëäîëä íü òºãñ îðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿í áàéäàãã¿é. ªºðººð õýëáýë ìîíîïîëü ¿éëäâýðëýã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿í õîîðîíäûí áîëîí äóðûí áóñàä áàðààíû õóâüä ñîëáèëöñîí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü òýãòýé òýíö¿¿ áóþó ìàø áàãà òîîí óòãà áàéíà Микро эдийн засаг lecture-9

3. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ 2-ðò : ÌÎÍÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝËÄ ÎÐÎÕ ÁÎËÎÌÆïÉÁóñàä áàéãóóëëàãûí õóâüä òóõàéí çàõ çýýëä îðîõ áîëîìæ áàéäàãã¿é áóþó îðñîí ÷ àøèãã¿é áàéäàã íü ìîíîïîëèéí îíöëîã þì. Õýðýâ áóñàä áàéãóóëëàãûí õóâüä îðîõ áîëîìæ íýýëòòýé áàéñàí áîë ìîíîïîëü ãýñýí óòãà àëäàãäàíà. 3-ðò: ÌÀØ ÎËÎÍ ÕÓÄÀËÄÀÍ ÀÂÀÃ×ÒÀÉ 0 Ìîíîïîëèéí ¿éëäâýðëýæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿í íü òºãñ îðëîõ á¿òýýãäýõ¿¿í áàéäàãã¿é òóë õóäàëäàí àâàã÷èéí òîî ìàø îëîí áàéíà 4-ðò: Á¯ÐÝÍ ÌÝÄÝÝËÝËÒÝÉ Õóäàëäàí àâàã÷ áà íèéë¿¿ëýã÷ íü á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿íý áîëîí çàõ çýýëèéí áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òàëààð á¿ðýí ìýäýýëýëòýé áàéäàã. Áèä ºìíºõ ñýäýâò ¿çñýíýýð àøãèéã õàìãèéí èõ áàéëãàõûí òóëä àõèóö îðëîãî áà àõèóö çàðäàë òýíö¿¿ áàéõ õýìæýýíèé íºõöºë õàíãàãäñàí áàéíà. . Микро эдийн засаг lecture-9

4. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ P1 P1 Ð* Ð* P2 P2 0 q1 q* q2 q MR = MC Ð MÑ AC D = AR MR Àøãèéí max áàéõ íºõöºëèéã èëýðõèéëýõ ¿íý áà òîî õýìæýý Микро эдийн засаг lecture-9

5. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóé - D íü ìîíîïîëèéí äóíäàæ îðëîãûí ìóðóé áîëäîã. Ìîíîïîëü÷èéí àâ÷ áàéãàà íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íü ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíèé ôóíêö áàéíà. Çóðàã äýýð àõèóö îðëîãûí ìóðóé – MR , äóíäàæ áà àõèóö çàðäàëûí ìóðóéíóóä – ÀÑ, ÌÑ –ã ¿ç¿¿ëæýý. q* - áàðààã ¿éëäâýðëýõýä àõèóö îðëîãî áà àõèóö çàðäàë òýíöýæ áàéíà. Ýðýëòèéí ìóðóéí òóñëàìæòàéãààð Q* á¿òýýãäýõ¿¿íä õàìààðàõ ¿íý – Ð* òîäîðõîéëæ áîëíî. Áèä Q* õýìæýýã îðëîãûã õàìãèéí èõ áàéëãàõ õýìæýý ãýäãèéã õýðõýí øàëãàæ áîëîõ âý?Õýðýâ ìîíîïîëü íü Q1 ãýñýí òîî õýìæýý á¿õèé öººí òîîíû á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýíý ãýâýë Ð1 ãýñýí ºíäºð ¿íýýð áîðëóóëíà. Çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä àõèóö îðëîãî íü àõèóö çàðäàëààñ èõ áàéíà. Q1 –ýýñ èë¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýâýë íýìýëò àøèã áîëîõ (ÌR – ÌÑ) îëîõ áà íèéò àøãèéí õýìæýý íýìýãäýõ þì. Èéìýðõ¿¿ áàéäëààð Q* õýìæýý õ¿ðòýë íýìýãä¿¿ëæ, ýíý õýìæýýíä õ¿ðâýë äàõèí íýìýëò íýã á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëñíîîñ îëîõ àøãèéí õýìæýý 0 – òýé òýíö¿¿ áîëíî. Q* ãýñýí òîî õýìæýýíýýñ Q1 ãýñýí òîî õýìæýýã ¿éëäâýðëýõ íºõöºëä ìîíîïîëèñòèéí íèéò àøãèéí õýìæýý, ÌR áà ÌÑ ãýñýí ìóðóéíóóä Q1, Q* - èéí õîîðîíäîõ òàëáàéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ õýìæýýãýýð áàãà áàéíà. Микро эдийн засаг lecture-9

6. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ìºí çóðãààñ õàðàõàä Q2 – õýìæýý íü ÷ àøãèéã èõ áàéëãàæ ÷àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé. Òóõàéí òîî õýìæýýíèé ¿åä àõèóö çàðäàë íü àõèóö îðëîãûí õýìæýýíýýñ èõ áàéõ áà õýðýâ ìîíîïîëèñò Q2 – õýìæýýíýýñ áàãà õýìæýýòýé ¿éëäâýðëýëèéã ÿâóóëñíààð íèéò àøãèéí õýìæýýã / (ÌÑ – ÌR) õýìæýýãýýð / íýìýãä¿¿ëíý. Äýýðõòýé ìºí àäèëààð àøãàà Q* õ¿ðòýë ºñãºæ áîëîõ þì. Q2 – îîñ Q* õ¿ðòýë òîî õýìæýý ººð÷ëºãäñºíººð àøãèéí õýìæýý íü ÌÑ áà ÌR ìóðóéíóóäûí õîîðîíäîõ Q2 áà Q* äóíäàõ òàëáàéí õýìæýýãýýð íýìýãäýíý. Ýðýëòèéí ìóðóé ñºðºã íàëàëòòàé áàéõàä àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR – íü ýðýëòèéí ìóðóé áîëîí äóíäàæ îðëîãûí ìóðóé D = AR – í äîîð áàéðëàíà. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, ãàðöûí õýìæýý, àõèóö îðëîãûí õîîðîíäûí õàìààðàë äàðààõ áàéäëààð èëýðõèéëýãäýíý. ¯¿íä: Ìîíîïîëü÷èéí õóâüä ýíý ¿ç¿¿ëýëò ¿íýýñ äîîãóóð áàéíà. Микро эдийн засаг lecture-9

7. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ ¯íý á¿ðäýëòèéí “ýðõèé õóðóóíû “ ä¿ðýì: Äýýðõ õàìààðëûã õàðóóëñàí òîìú¸îíû òýíö¿¿ãèéí òýìäãèéí áàðóóí ãàð òàëûí ººð÷ëºëòèéã àãóóëñàí õî¸ð äàõ íýìýãäýõ¿¿íèéã ¿íýýð ¿ðæ¿¿ëæ ¿íýä õóâààæ ºãºõºä ÷àíàð íü ººð÷ëºãäºõã¿é. ¯¿íä: Äýýðõ òîìú¸îíû õààëòàí äîòîð áàéãàà ¿ðæâýð¿¿ä íü ìýäðýìæèéí óðâóó èëýðõèéëýë áàéãàà ó÷èð äàðààõ õýëáýðò õóâèðãàÿ. Àõèóö îðëîãî àõèóö çàðäàëòàéãàà òýíö¿¿ áàéõàä ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí àøãèéí õýìæýý õàìãèéí èõ áàéäàã ó÷èð MR = MC ãýñýí òýíöýòãýëèéã îðëóóëæ ¿íèéã îëîõîä: Микро эдийн засаг lecture-9

8. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ìîíîïîëèéí øèíæèëãýýíä ýðýëòèéí øóãàìàí ôóíêöèéã ºðãºí õýðýãëýäýã. Ýðýëòèéí øóãàìàí ôóíêö íü øóãàìàí àõèóö îðëîãûí ôóíêöòýé áàéäàã. ¯¿íä: Ýíýõ¿¿ ôóíêöèéí ãðàôèê íü сөрөг налалттай шулуун шугам байна. Тухайн функцийн урвуу функцийг олж, эндээс ординат болон абсцисс тэнхлэгүүдтэй огтлолцох цэгүүдийг олж болно. Өөрөөр хэлбэл эдгээр тэнхлэгүүдтэй огтлолцох цэг нь 0А ба 0F хэрчимүүдийг илэрхийлэх а ба a/b тогтмол хэмжээнүүд болно. Зураг 9.2 Хэрэв бид орлогын функцийг дараах байдлаар илэрхийлбэл: Үнийн томъёог дээрх томъёонд орлуулбал: Микро эдийн засаг lecture-9

9. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ болох ба эндээс ахиуц орлогыг нийт орлогоос нэгдүгээр эрэмбийн уламжлал авч тооцвол (зураг 9.2): F QB QE QD D A P B a/ PB E PE PD 0 TR MR E’ TRBD TRб/ Зураг 9.2 Монополийн эрэлт ба орлогын муруй 0 QB QE QD Микро эдийн засаг lecture-9

10. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Зураг 9.2.а – аас эрэлтийн функц нь шугаман хэлбэртэй бол ахиуц орлогын функц мөн шугаман хэлбэртэй байна гэж үзэж болно. Эрэлтийн ба ахиуц орлогын муруй нэг цэгээс эхлэлтэй байна. Эрэлтийн муруй тэгшитгэлээс гарган авсан үнийн болон ахиуц орлогын томъёонууд нь ахиуц орлогын (-2/b) муруй налалт эрэлтийн муруйн (-1/b) налалтаас 2 дахин босоо хэлбэртэй болохыг харуулж байна. Үүнээс эрэлтийн функц шугаман хэлбэртэй байх тохиолдолд ахиуц орлогын муруй нь, эрэлтийн муруйн үнийн тэнхлэгийг огтолсон цэгээс координатын эх хүртэл зайн яг гол дундуур нь үнийн тэнхлэгийг огтлож байна. Ýðýëò äýýðõ ôóíêöýýð ºãºãäñºí òîõèîëäîëä ìîíîïîëü ¿éëäâýðëýã÷ íü äàðààõ õî¸ð àðãà çàìààð àøãèéíõàà õýìæýã max áîëãîæ ÷àäíà. ¯¿íä: ¯íýý íýìýãä¿¿ëýõ ¯éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýã èõýñãýõ Õýðýâ ìîíîïîëü ¿éëäâýðëýã÷èéí õàìãèéí èõ àøãèéí õýìæýýã äàðààõ áàéäëààð èëýðõèéëáýë: Микро эдийн засаг lecture-9

11. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ ¿ãýýð ýðýìáèéí aøãèéí max áàéõ (çàéëøã¿é) íºõöºë íü äàðààõ áàéäëààð èëýðõèéëýãäýíý. ¯¿íä: Äýýðõ èëýðõèéëëèéí òýíö¿¿ãèéí òýìäãèéí áàðóóí ãàð òàëûí ýõíèé õàðüöàà íü MR, äàðààõ õàðüöàà íü ÌÑ ãýâýë áàãàõàí õóâèðãàëòûí äàðàà äàðààõ õýëáýðòýé áîëíî. Ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí õóâüä àõèóö îðëîãûí õýìæýý òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýýñ áàãà áàéäàã áîëîõûã óðüä ¿çñýí áèëýý. Çóðàã 9.2 – ààñ ¿çýõýä ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí àøèã, ìýäðýìæ íü íýãýýñ èõ áóþó òýíö¿¿ ( ) áàéõ ¿åä ë õàìãèéí èõ áàéõ áîëîìæòîé. ªºðººð õýëáýë çóðàã 9.2 – ààñ õàðàõàä ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí àøèã max áàéõ íºõöºë íü ãàðöûí òîî õýìæýý QE – õ¿ðòýë ë áèåëýãäýõ áºãººä ýíý òîõèîëäîëä íèéò îðëîãûí õýìæýý õàìãèéí äýýä õýìæýýíäýý õ¿ð÷, àõèóö îðëîãî òýãòýé òýíö¿¿ áîëíî. Çóðàã 9.2.à.á. Микро эдийн засаг lecture-9

12. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ð G D H MC MR 0 QG QH Q Çóðàã 9.3 Ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí àøãèéí õýìæýý õàìãèéí èõ áàéõ íýãä¿ãýýð ýðýìáèéí íºõöºë Микро эдийн засаг lecture-9

13. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ìîíîïîëèñòéí àøèã max áàéõ II ýðýìáèéí (õ¿ðýëöýýòýé) íºõöºë íü äàðààõ òýíöýòãýë áèøýýð èëýðõèéëýãäýíý. áóþó Áîëíî Äýýðõ òýíöýòãýë áèøýýñ II ýðýìáèéí íºõöºëººð àõèóö çàðäëûí ìóðóéí íàëàëòûí õýìæýý àõèóö îðëîãûí ìóðóé íàëàëòûí õýìæýýíýýñ èõ áàéõûã õàðæ áîëíî Çóðàã 9.3 Микро эдийн засаг lecture-9

14. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ð* P* P* - MC MC P* - MC MC Ð,Ñ AR MR Q* Q Ð,Ñ Çóðàã 9.4. Ýðýëòèéí ìýäðýìæ áà ìîíîïîëü ¿íèéí õàìààðàë MR AR Q Q* Микро эдийн засаг lecture-9

15. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Çóðàã 9.4 – ààñ óäèðäëàãà ººðèéí ï¿¿ñèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæèéã òîîöîæ ìýäñýíýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ¿íèéã ÿìàð õýìæýýãýýð õýðõýí ºñãºæ áîëîõûã ìýäýæ áîëîõ þì. Õýðýâ ï¿¿ñèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæ èõ áàéâàë ¿íèéí ºñºëò íü áàãà áàéíà. Ýíäýýñ òóõàéí ï¿¿ñèéí ìîíîïîëü øèíæ íü áàãà ãýæ ¿çýæ áîëíî. Õàðèí ï¿¿ñèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü áàãà áàéâàë ¿íèéí ºñºëò íü èõ áàéõ áºãººä òýð ï¿¿ñèéí ìîíîïîëü øèíæ íü èõ áàéíà. Ýðýëòèéí øèëæèëò Ìîíîïîëü çàõ çýýëèéí ¿åä íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé áàéäàãã¿é. ª.õ. ¿íý áà òîî õýìæýýíèé õîîðîíä ÿìàð íýãýí õàìààðàë áàéäàãã¿é. Ìîíîïîëü çàõ çýýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý íü àõèóö çàðäàëààñ ãàäíà ýðýëòèéí ìóðóéãààñ øàëòãààëíà. Ýðýëòèéí ººð÷ëºëò íü òîî õýìæýý òîãòìîë áàéõàä ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëò íü ¿íý òîãòìîë áàéõàä ÷ ººð÷ëºãäºæ ìºí ¿íý òîî õýìæýý õî¸óëàà ººð÷ëºãäºæ áîëíî. Микро эдийн засаг lecture-9

16. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ð MC P1 D2 D 1 MR1 MR2 Q1 = Q2 P2 Çóðàã 9.5. ¯éëäâýðëýëèéí õýìæýý õýâèéí áàéõ íºõöºëä ¿íý ýðýëòèéí ººð÷ëºëòººñ øàëòãààëàõ íü Микро эдийн засаг lecture-9

17. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Àíõíû ýðýëòèéí ìóðóé D1 –ä àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR1 àíõíû ìîíîïîëü ¿íý Ð1 áà ¿éëäâýðëýëèéí àíõíû òîî õýìæýý Q1 áàéíà. Õàðèí øèíý ýðýëòèéí áà àõèóö îðëîãûí ìóðóéíóóä D2 áà MR2 ãýýä MR2 íü çàðäëûí ìóðóéã MR1 –èéí îãòîëñîí öýã äýýð îãòîëñîí ãýæ ¿çâýë çóðàã 9.5 – ä ¿ç¿¿ëñýí øèëæèëò ÿâàãäàíà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý õýâýýð áàéíà . Õàðèí ¿íèéí ò¿âøèí äîîøèëæýý. ªºðººð õýëáýë ìîíîïîëü÷èéí ¿éë õºäëºëä øèíæèëãýý õèéõýä áóñàä òºãñ áóñ ºðñºë人íò áàéãóóëëàãóóäûí íýãýí àäèë ýðýëò áà çàðäëûí õàðüöàà ÷óõàë áàéäàã. À À. Ìàðøàëëûí àëäàðò çàãàëìàé áóþó ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóéí îãòëîë íü çºâõºí òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýëèéí òýíöâýðò ¿íý áà ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýýã èëýðõèéëíý. Èíãýõëýýð òýíöâýð áà òýíöâýðèéí ¿íý ãýñýí îéëãîëòóóä íü ìîíîïîëèéí íºõöºëä (òºãñ áóñ ºðñºë人íèé íºõöºëä) ÿìàð íýãýí ººð ººð àãóóëãûã èëýðõèéëæ ÷àäàæ áàéíà óó ãýñýí àñóóëò òàâèãäàíà. Микро эдийн засаг lecture-9

18. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Àìåðèêèéí ýäèéí çàñàã÷ Ý. ×åìáåðëèí ººðèéí á¿òýýëäýý òýíöâýðèéí ¿íý, ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéã òýíöâýðæ¿¿ëäýã ¿íèéí ÿëãààã ãàðãàñàí áºãººä ýäãýýð íü çºâõºí òºãñ ºðñºë人íèé íºõöºëä ë èæèë áàéäàã ãýæ ¿çñýí. ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÍªËªª Ìîíîïîëü÷èä òàòâàð õýðõýí íºëººëºõèéã àâ÷ ¿çýõ íü òèéì õ¿íäðýëòýé áóñ þì. Íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿í áîëãîí òîäîðõîé ( t ) ãýñýí òàòâàðòàé áàéíà ãýæ ¿çâýë á¿õ áàðàà áîëãîíîîñ òºðä t òàòâàð òºëíº. Ýíäýýñ äóíäàæ áà àõèóö çàðäëóóä t ãýñýí íýãæýýð íýìýãäñýíãýæ ¿çýæ áîëíî. Õýðýâ àíõíû çàðäàë ÌÑ áîë ¿éëäâýðëýëèéí îíîâ÷òîé òîî õýìæýýíèé øèéäâýð äàðààõè áàéäëààð õàðàãäàíà: ÌÊ = MC + t. Микро эдийн засаг lecture-9

19. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ P,C Ð1 MC + t Ð MC t Ð0 D = AR Çóðàã 9.6. Ìîíîïîëü ï¿¿ñèéí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýíä òàòâàð íîãäóóëàõàä ¿éëäâýðëýëèéí çàðäëûí õýìæýýíä ãàðàõ ººð÷ëºëò MR 0 Q1 Q Q0 Микро эдийн засаг lecture-9

20. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ãðàôèê äýýð àõèóö çàðäëûí ìóðóé íü t ãýñýí õýìæýýãýýð äýýø øèëæèæ àõèóö îðëîãûí ìóðóéòàé øèíý öýã äýýð îãòëîëöîíî. Ýíý øèëæèëò íü ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýã (Q0 – Q1) áóóðóóëæ, ¿íèéí ºñºëòèéã (P0 – P1) áèé áîëãîæ áàéíà. ÌÎÍÎÏÎËÈÉÍ ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÇÀÐÄÀË Ìîíîïîëü çàõ çýýë äýýð ¿íý àõèóö çàðäëûí õýìæýýíýýñ èõ áàéíà ãýæ ¿çäýã. Ìîíîïîëü íü ¿íèéã ºñãºæ òîî õýìæýýã áóóðóóëñàíààð õýðýãëýã÷èéí ñàéí ñàéõàí àæ áàéäàë áóóðàõ õàðèí ï¿¿ñèéíõ ºñºõ ¿éë ÿâö çýðýã ÿâàãäàíà. Ýíý íü íèéãìèéí õóâüä ÿìàð ¿ð äàãàâðûã áèé áîëãîõ òàëààð îäîî ¿çüå. Ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâöûã øèíæëýõèéí òóëä ýõëýýä òºãñ ºðñºë人í áàéñàí ãýæ ¿çüå. Çóðàã 9.7 - ä ñàëáàðûí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóé D, íèéë¿¿ëýëò íü ñàëáàðûí àõèóö çàðäëûí SMC ìóðóéãààð òóñ òóñ ºãºãäñºí. Микро эдийн засаг lecture-9

21. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ P,C M A P*2 P*1 D C C B E*2 Q*2 Q*1 Q Зураг 9.7 Монополийн нийгэмд учруулах хор уршиг SMC F E*1 SATC 0 MR Микро эдийн засаг lecture-9

22. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Төгс өрсөлдөөний нөхцөлд салбарын тэнцвэрт хэмжээ Q*1 , ба үнэ Р*1 гэж тус тус өгөгджээ. Салбар монопольчлогдсон тохиолдолд үнэ өсөн Р*2 болоход эрэлтийн хуулийн дагуу тоо хэмжээний бууралт явагдан Q*2 болж байна. Энэ үед монополийн ашгийн хэмжээ хамгийн их болох бөгөөд энэ үеийн гарцын тоо хэмжээ нь Курногийн тэнцвэрийн цэгЕ2 - ийг илэрхийлнэ. ªºðººð õýëáýë Å2 öýã äýýð àõèóö îðëîãî àõèóö çàðäàëòàéãàà òýíö¿¿ áîëæ áàéíà. Монополистийн үйлдвэрлэлийн гарцын нэгж тус бүрээс олох ашгийн хэмжээ нь AD хэрчимийн уртаар илэрхийлэгдэнэ. Эндээс нэгж ашгийн хэмжээг дараах байдлаар илэрхийлж болно. Үүнд: Õàðèí ò¿¿íèé íèéò àøãèéí õýìæýýã çóðàã 9.7 – ä õàðëóóëñàí ADCP*2 òýãø ºíöºãòèéí òàëáàéãààð áóþó Ìîíîïîëü÷èéí õóâüä Q*2 ãàðöûí õýìæýý õàìãèéí îíîâ÷òîé õýìæýý þì [ Микро эдийн засаг lecture-9

23. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ . Ãýâ÷ ãàðöûí õýìæýýã Q1 áîëñîí ãýæ ¿çýýä õýðýãëýã÷èéí áîëîí ¿éëäâýðëýã÷èéí èë¿¿äýëä ÿìà𠺺ð÷ëºëò ãàðàõ òàëààð àâ÷ ¿çüå. Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë ìîíîïîëü÷ëîãäñîíîîð õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéí íýã õýñýã ìîíîïîëü òàë ðóó (ìîíîïîëü÷èä àøèãòàéãààð) äàõèí õóâààðèëàãääàã. Òºãñ ºðñºë人íèé íºõöºëä õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë Ð*1ÌÅ*1 ãóðâàëæèíãèéí òàëáàéãààð èëýðõèéëýãäýíý. Õàðèí ìîíîïîëèéí íºõöºëä õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äýë áàãàñàæ Ð*2ÌÀ ãóðâàëæèíãèéí òàëáàéòàé òýíö¿¿ áîëíî. ªºðººð õýëáýë FAE*1 ãýñýí õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéí íýã õýñýã íü õóäàëäàí àâàõ òîî õýìæýý áóóðñàíààñ ìîíîïîëü÷îîñ íèéãýìä ó÷ðóóëæ áóé õîõèðîë (Å*2ÀÅ*1) - ûí íýã õýñýã áîëîí õóâèðíà. Õàðèí òîî õýìæýýíèé áóóðàëòààñ ¿¿ñýõ íºãºº õýñýã Ð*2Ð*1ÀF – íü ìîíîïîëü÷èä øèëæèí ò¿¿íèé àøãèéã íýìýãä¿¿ëíý. Èéíõ¿¿ õýðýãëýã÷èéí õýðýãëýã÷èéí èë¿¿äëèéí íèéò àëäàãäàë íü äýýðõ õî¸ð ä¿ðñèéí íèéëáýðýýð (Ð*2Ð*1ÀÅ*1) èëýðõèéëýãäýíý. Ãýñýí õýäèé ÷ ìîíîïîëü ¿éëäâýðëýã÷ íü ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýýã Q*2 - îîñ íýìýãä¿¿ëýõã¿é. Ó÷èð íü íýìýëò íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä ãàðàõ çàðäëûí õýìæýý íü òóõàéí íýìýëò á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëñàíààñ îëîõ îðëîãûí õýìæýýíýýñ ¿ðãýëæ èõ (ºñºí íýìýãäýõ) áàéõ áîëíî. Зураг 9.7 Микро эдийн засаг lecture-9

24. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ МОНОПОЛЬ ЗАСАГЛАЛЫН НИЙГЭМД УЧРУУЛЖ БУЙ ХОХИРОЛЫГ ТООЦОХ НЬ Эдийн засагчид монополь засаглалын нийгэмд учруулах хохирлыг тооцох аргачлалыг боловсруулахын тулд дараах загварыг авч үзсэн байна. Зураг 9.8 – д энгийн болгох үүднээс ахиуц зардлыг дундаж нийт зардалтай тэнцүү буюу эдгээр нь тогтмол шинжтэй байна гэсэн нэмэлт өгөгдөлийг авч үздэг. Микро эдийн засаг lecture-9

25. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ P,C 1 P*m ∆P 2 3 C P*c 4 5 D MR 0 A B • MC=SATC Q*m ∆Q Q*c Q Зураг 9.8 Монополийн учруулах хор хохиролын бүтэц Микро эдийн засаг lecture-9

26. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Зураг 9.8 – дээр Р*С болон Q*C – нь төгс өрсөлдөөний тэнцвэрт үнэ ба тоо хэмжээг илэрхийлнэ. Энэ үед хэрэглэгчийн илүүдэл 1, 2, 3 дүрсүүд бүхий Р*С АС гурвалжингийн талбайгаар илэрхийлэгдэж байна. Харин тухайн зах зээлийн үйлдвэрлэгчдийн нийт зардал 4, 5 гэсэн тэгш өнцөгтүүдийг агуулсан 0Р*СС Q*C тэгш өнцөгтийн талбай болно. Тухайн зах зээл монопольчлогдсон тохиолдолд үнэ P*m болон өсч, тоо хэмжээ Q*m болж буурна.Энэ үед хэрэглэгчийн илүүдэл 1 – р дүрсийн хэмжээгээр буурч, нийгмийн ó÷ðóóëàõ хохиролыг 3 – р дүрс илэрхийлж, 2 – р дүрс нь хэрэглэгчийн илүүдлээс монопольчид шилжих хэсэг болно. Тэгш өнцөгт 4 – р дүрс монопольчийн үйлдвэрлэлийн зардалыг, 5 – р дүрс нь ижил сонголт бүхий нөөцийн үнэ цэнэ тус тус болдог. Зураг 9.8 – аас харахад нийгмийн хохиролыí õýìæýý íü ¿íèéí ººð÷ëºëò ∆P, òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëò ∆Q - ººñ õàìààðäàã áàéíà. ̺í òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí ìýäðýìæýýñ èõýýõýí õàìààðíà. Àíõ àìåðèêèéí ýäèéí çàñàã÷ À. Õàðáåðãåð ìîíîïîëèéí íèéãýìä ó÷ðóóëàõ õîõèðîëûí òîîí ¿íýëãýýãºãºõ îðîëäëîãûã õèéñýí. Микро эдийн засаг lecture-9

27. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ ¯ÍÈÉÍ ßËÃÀÌÆ ¯íèéí ÿëãàìæõýìýýõ îéëãîëòûã ýäèéí çàñãèéí îíîëä àíõ ÕÕ çóóíû ýõýí ¿åä àíãëèéí ýäèéí çàñàã÷ À.Ïèãóîðóóëñàí ãýæ ¿çäýã. ¯¿íèéí ÿëãàìæ ãýäýã íü íýãýí òºðëèéí èæèë áàðààã íýã áóþó ººð ººð õóäàëäàí àâàã÷äàä õóäàëäàã÷ íü ÿëãààòàé ¿íèéã òîãòîîõ ¿éë ÿâöûã õýëíý. À. Ïèãó ¿íèéí ÿäãàìæèéã ãóðâàí òºðºë áîëîí ¿å øàòààð àíãèëàõ ñàíàëûã òàâüñàí áàéäàã. Íýãä¿ãýýð øàòíû ¿íèéí ÿëãàìæ íü òàâààðûí äóðûí íýãæ òóõàéí òàâààðûí ýðýëòèéí ¿íýýð çàðàãäàõ áóþó á¿õèé ë õóäàëäàí àâàã÷èéí õóâüä òàâààðûã ººð ººð ¿íýýð õóäàëäàí àâàõ ¿åä ÿðèãäàíà. Ýíý ÿëãàìæ íü õóâü õ¿íèé áîëîí áèå õ¿íèé õóâüä ¿íèéí ÿëãààã èëýðõèéëíý. Èéìýýñ ò¿¿íèéã èõýâ÷ëýí ¿íèéí òºãñ ÿëãàìæ ãýæ íýðëýäýã. Ýíý ¿íèéí ÿëãàìæèéí ¿åä á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðèéí ¿íý íü ÿã ë ýíý á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ò¿âøèí á¿ðò òîãòîîãääîã. ¯íèéí òºãñ ÿëãàìæèéã äàðààõ çóðàãò àâ÷ ¿çüå. Çóðàã 9.9 Микро эдийн засаг lecture-9

28. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Q Ð,Ñ À B MC Ð*2 E1 Ð*1 D = MRm Ñ E2 MR 0 Q*2 Q*1 Çóðàã 9.9 Íýãä¿ãýýð øàòíû ¿íèéí ÿëãàìæ Микро эдийн засаг lecture-9

29. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Ìîíîïîëü íü ¿íèéí ÿëãàìæã¿é áàéõ òîõèîëäîëä îíîâ÷òîé ãàðöûí õýìæýý Q*2 - áàéõàä àõèóö îðëîãî áà àõèóö çàðäàë òýíö¿¿ áàéíà. Энэ тохиолдолд хэрэглэгчийн илүүдэл Ð*2АВ гурвалжингийн талбайгаар илэрхийлэгдэнэ. Харин худалдагчийн илүүдэл СÐ*2ВЕ2 дүрсийн талбайн хэмжээгээр илэрхийлэгдэнэ. Хэрэв монополист үнийн төгс ялгамжийг хэрэгжүүлнэ гэвэл өөрийн үйлдвэрлэсэн нэгж таваар бүрийг тухайн таваарын зах зээлийн үнээр борлуулах юм. Үүний үр дүнд борлуулалтын хэмжээ нь эрэлтийн муруйгаар илэрхийлэгдэх цэгүүдийн олонлог болох юм. Эндээс нэмэлт нэгж бүтээгдэхүүн зарагдах бүрд монпольчийн орлого төдий чинээгээр нэмэгдэх бөгөөд монопольч нь үнийн төгс ялгамжийг хэрэгжүүлж байгаа үед эрэлтийн муруй нь ахиуц орлогын муруй нь болно. Зураг 9.9 – д үнийн төгс ялгамжийг хэрэгжүүлэхэд ахиуц орлогын муруй нь эрэлтийн муруйтай давхцах болно. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр MR = AR тэнцэтгэл биелдэг бол үнийн төгс ялгамж бүхий монополийн хувьд MR ≠ AR бөгөөд борлуулагдаж буй нэмэлт нэгж бүрийн үнэ өөр өөр байх нөхцөлтэй. Ийм монопольчийн ахиуц орлогын муруй нь эрэлтийн муруй болдгоос энэхүү муруйн ахиуц зардлын муруйтай огтлолцох цэг нь үйлдвэрлэлийн хамгийн оновчтой тоо хэмжээг илэрхийлж байдаг.. Микро эдийн засаг lecture-9

30. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Зураг 9.9 – д үнийн төгс ялгамжтай монопольчийн үйлдвэрлэлийн гарцын оновчтой хэмжээ нь Е*1 – цэгээр илэрхийлэгдэх Q*1 гарцаар илэрхийлэгдэнэ. Тухайн монопольч нь Q*1 гарцыг үйлдвэрлэхэд нийгмийн ашиг (хожоо) Е2ВЕ1 талбайн хэмжээгээр нэмэгдэнэ Õî¸ðäóãààð øàòíû ¿íèéí ÿëãàìæ íü ãàðöûí ÿíç á¿ðèéí íýãæ¿¿ä íü ÿíç á¿ðèéí ¿íýýð çàðàãäàõ áóþó òóõàéí òàâààðóóäààñ èæèë õýìæýýíèé òàâààðûã õóäàëäàí àâñàí õýðýãëýã÷ á¿ð èæèë ¿íèéã òºëºõ òîõèîëäîëä ÿðèãäàíà. Өөрөөр хэлбэл энэ ялгамж нь ижил хэмжээний бүтээгдэхүүн худалдан авах үед үнэ нэгэн адил байвч худалдан авах тоо хэмжээнээс үнийн ялгаа бий болдог. Иймээс худалдан авах тоо хэмжээ ба монопольчийн нийт орлогын нийт орлогын хооронд шугаман бус хамааралтай байдаг. Иймээс ийм үнийг шугаман бус үнэ гэж нэрлэдэг. Хоёрдугаар шатны үнийн ялгамжийг баримтлаж буй монопольч нь гурван янзын үнийг тогтоож болох юм. Зураг 9.10 Зураг дээр хэрэглэгчийн хувь хүний эрэлтийн муруйг D – ээр үзүүлэв. Q1 – хүртэл бүтээгдэхүүнийг монопольч нь Р1 – үнээр борлуулах бөгөөд Q1 – Q2 хэмжээний бүтээгдэхүүнийг Р2 үнээр, Q2 – Q3 бүтээгдэхүүнийг Р3 үнээр тус тус борлуулдаг. Эндээс нэгдүгээр үнээр бүтээгдэхүүнийг борлуулахад монопольч нь 0Р1АQ1 тэгш өнцөгтийн талбайгаар илэрхийлэгдэх орлогыг бий болгоно. Микро эдийн засаг lecture-9

31. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Зураг 9.10 Зураг дээр хэрэглэгчийн хувь хүний эрэлтийн муруйг D – ээр үзүүлэв. Q1 – хүртэл бүтээгдэхүүнийг монопольч нь Р1 – үнээр борлуулах бөгөөд Q1 – Q2 хэмжээний бүтээгдэхүүнийг Р2 үнээр, Q2 – Q3 бүтээгдэхүүнийг Р3 үнээр тус тус борлуулдаг. Эндээс нэгдүгээр үнээр бүтээгдэхүүнийг борлуулахад монопольч нь 0Р1АQ1 тэгш өнцөгтийн талбайгаар илэрхийлэгдэх орлогыг бий болгоно. Үүний дараагийн Q1 – Q2 бүтээгдэхүүнийг Р2 үнээр борлуулахад монопольчийн нийт орлогын хэмжээ 0Р1АFBQ2 дүрсийн нийт талбайгаар, мөн Q2 – Q3 бүтээгдэхүүнийг Р3 үнээр цаашид борлуулахад нийт орлогын хэмжээ харлуулсан талбайн нийт хэмжээгээр илэрхийлэгдэнэ. Зураг 9.10 Микро эдийн засаг lecture-9

32. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ G А Р1 В F Р2 С Р3 D 0 Q2 Q1 Q Q3 Зураг 9.10 Хоёрдугаар шатны үнийн ялгамж Микро эдийн засаг lecture-9

33. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Дээрх зураг 9.10 – аас харахад үнэ хэдий их олон шаттайгаар тогтоогдоно төдийчинээ хоёрдугаар шатны үнийн ялгамж төгс үнийн ялгамжтай монополь шинж рүү ойртоно. Ãóðàâäóãààð øàòíû ¿íèéí ÿëãàìæ íü õ¿í á¿ðò á¿òýýãäýõ¿¿í ººð ººð ¿íýýð çàðàãäàõ áîëîâ÷ ººð ººð ñóáúåêòóóäûí õóäàëäàí àâ÷ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿í тус á¿ð íýã ¿íýýð çàðàãäàõ ¿åä àâ÷ ¿çíý. Өөрөөр хэлбэл тодорхой тоо хэмжээнд ногдох эрэлтийн үнийн ялгаа бус (нэг ба хоёрдугаар шатны нэг адил) харин худалдан авагчдыг хэсэг бүлгүүдэд хуваах зарчим дээр үндэслэгдэнэ Монополист нь өөрийн зах зээлийг бие биенээс тусгаар орших хоёр сегментэд хуваасан гэж үзье. Монополистийн зорилго нь ашгийн хэмжээгээ хамгийн их байлгахыг зорьдог бөгөөд эндээс ашгий функцийг дараах байдлаар илэрхийлж болно Микро эдийн засаг lecture-9

34. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ . Үүнд: болох бөгөөд ашгийн хамгийн их байх нэгдүгээр эрэмбийн нөхцөлөөр : дээрх тэгшитгэлээс ; буюу нэгдүгээр эрэмбийн нөхцөлийг илэрхийлсэн тэгшитгэлээс дараах тэнцвэрийг гарган авч болно. Үүнд: Микро эдийн засаг lecture-9

35. ÖÝÂÝÐ ÌÎÍÎÏÎËÜ ЗАХ ЗЭЭЛ Нэгж тоо хэмжээний бүтээгдэхүүн нэмж үйлдвэрлэхэд бий болох орлогын хэмжээг ахиуц орлого, тухайн хэмжээг үйлдвэрлэхэд гарах зардал нь ахиуц зардал гэдгээс дээрх тэнцэтгэлийг дараах байдлаар хувиргая. Үүнд: Таваарын үйлдвэрлэлийн ахиуц зардлын хэмжээ нь сегмент бүрийн ахиуц орлогын хэмжээтэй тэнцүү байх нөхцөлд тухайн монополийн ашиг хамгийн их байна. Өөрөөр хэлбэл ахиуц орлогын хэмжээ нь бага байгаа сегментийн бүтээгдэхүүнийг, ахиуц орлогын хэмжээ нь их байгаа сегмент рүү дахин хуваарилан монопольч ашигаа max болгох боломжтой юм. Микро эдийн засаг lecture-9

36. Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà Ìèêðî ýäèéí çàñàã End of lecture -9