Perspectieven op samenlevingsopbouw

1. Perspectieven op samenlevingsopbouw • = interventie in ontwikkeling samenleving • samenleving • Positionele dimensie: verscheidenheid sociale netwerken • Culturele dimensie: verscheidenheid cultuurpatronen

2. Sociale netwerken = geheel van • de sociale posities die mensen innemen • de verbindingen tussen deze posities = sociale relaties • Nevenschikkend / hiërarchisch • Niet / wel resulterend in breuklijnen  typologie sociale relaties

3. Typologie sociale relaties (Vranken, Geldof & Van Menxel, Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting, 1997: 309) • Nevenschikkend / geen breuklijn = sociale differentiatie • Hiërarchisch / geen breuklijn = sociale ongelijkheid • Nevenschikkend / breuklijn = sociale fragmentering • Hiërarchisch / breuklijn = sociale uitsluiting

4. Breuklijnen • Relationeel: de uitsluiting van sociale netwerken van de toegang tot belangrijke maatschappelijke goederen (economisch, sociaal, cultureel kapitaal) • Maatschappelijk: de ontwikkeling van de samenleving in haar geheel of op betekenisvolle deelterreinen tot deelsamenlevingen (bv. duale arbeidsmarkt; statuut inkomens …) • Ruimtelijk: de gevolgen van polariseringsprocessen op de ruimte waardoor nieuwe breuklijnen ontstaan

5. Breuklijnen: ten opzichte waarvan? • Referentiepunten • Op niveau individu (micro-niveau) • Op niveau groepen (meso-niveau) • Op niveau samenleving (macro-niveau) • Paradigma’s sociale uitsluiting (Silver) • Solidariteitsparadigma • Specialisatieparadigma • Monopolieparadigma

6. Paradigma’s sociale uitsluiting • Solidariteitsparadigma Sociale uitsluiting= gevolg van het onthouden van maatschappelijke goederen aan bepaalde personen en groepen bv. laaggeschoolden, migranten, … • Specialisatieparadigma Sociale uitsluiting= gevolg van ongelijke verdeling levenskansen en van gesloten sociale verhoudingen bv. monopolie toegang tot bepaalde goederen voor bepaalde groepen, die deze toegang ook beschermen • Monopolieparadigma sociale uitsluiting= gevolg van dominanten in verdelingsmechanismen bv. onderwijs als dominant allocatieprincipe in verdeling maatschappelijke goederen

7. Van probleem naar perspectief (Vranken, Geldof & Van Menxel, Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting, 1997: 316) • Solidariteitsparadigma • sociale uitsluiting  sociale ongelijkheid bv. erkenning armoedenorm • Specialisatieparadigma • sociale uitsluiting  sociale fragmentering bv. verruiming arbeidsbegrip • Monopolieparadigma • sociale uitsluiting  sociale differentiatie bv. omgaan met diversiteit

8. Cultuurpatronen • Ontwikkeling van een perspectief  vergt ook inwerking op cultuurpatronen = geheel van • Waarden, normen, verwachtingen, doeleinden • Dat door samenlevingsverbanden wordt gedragen • Dat zorgt voor het bestendigen van het samenlevingsverband • Dat door de leden van deze groepen wordt doorgegeven en aangeleerd via leerprocessen (socialisatie)

9. Perspectiefwijziging westerse verzorgingsstaat Van “herverdeling” naar “activering” • Activering = Versterking integratie samenleving en participatie burgers aan die samenleving, met als bijzonder aandachtspunt het voorkomen en ongedaan maken van sociale uitsluiting • Verschillende visie op activering: • Collectivistische: nadruk op solidariteit als bindend element in samenleving • Individualistische: nadruk op individuele vrijheid en persoonlijke autonomie (= heractualisering politieke debat over de relatie burger - samenleving)

10. Collectivistische / individualistische visie • Collectivistische visies: • Neorepublikeinse visie • Visie civiele samenleving • Communautaristische visie • Individualistische visies: • Neoliberale visie • Expressief-individualistische visie

11. Neorepublikeinse visie • Centrale probleem: • Gebrekkig werkende democratie  nadruk op verbetering werking parlement • Kloof tussen burger en politiek  nadruk op vormen van directe democratie  Invloed op samenlevingsopbouw: • Ondersteuning lokale groepen voor belangenbehartiging, sociale actie, inspraak … • Tot en met actueel: ondersteuning lokale groepen in formele participatiestreven (bv. SIF, ruimtelijke ordening, JWPB, …)

12. Visie civiele samenleving • Centrale probleem: • Verminderde participatie in maatschappelijk middenveld(verenigingsleven, vrijwilligerswerk, bestuurslidmaatschappen, …)  nadruk op ondersteuning vrijwillige inzet  Invloed op samenlevingsopbouw: • Ondersteuning participatieve uitgangspunt samenlevingsopbouw • Tot en met uitbreiding methodiek samenlevingsopbouw van “community development” tot “organisation development”

13. Communautaristische visie • Centrale probleem: • Veronderstelde verzwakking interpersoonlijke netwerken van familie, buren en vrienden  Nadruk op responsabilisering individu, hetzij door hernieuwde nadruk op etisch waardenkader, hetzij door verbreding maatschappelijke ruimte tot verantwoordelijk handelen  Invloed op samenlevingsopbouw: • Inschakeling samenlevingsopbouw in preventiebeleid (in kader gezondheidszorg, jeugdwerk, veiligheidsbeleid, …) • Tot en met hernieuwde belangstelling buurtwerk (cf. ontmoeting, recreatie, …)

14. Neoliberale visie • Centrale probleem: • Gebrek aan participatie(mogelijkheden) op arbeidsmarkt  nadruk op betere afstemming onderwijs en leren op de arbeidsmarkt  Invloed op samenlevingsopbouw: • Ontwikkeling leerwerkplaatsen, werkgelegenheidsprojecten, buurteconomie

15. Expressief- individualistische visie • Centraal probleem: • (Gebrek aan) mogelijkheden tot zelfrealisatie  nadruk op “emancipatie”, “empowerment”  Invloed op samenlevingsopbouw: • Nadruk op werken vanuit aansluiting met vragen en mogelijkheden doelgroep zelf Cf. discussie “doelgroepkant” versus “oplossingskant” opbouwwerk, inz. na herstructurering

16. Praktijk samenlevingsopbouw • Invloed vanuit verschillende visies • Verschillende perspectieven op sociale uitsluiting  Vragen: • Zijn collectivistische en individualistische visies fundamenteel tegengesteld? Cf. debat “gemoedsrust verzorgingsstaat” Giddens: “institutionalized individualism” • Evenwicht bevordering sociale participatie en bestrijden sociale uitsluiting Cf. debat kansarmen als “prioritaire doelgroep” • Verbinding praktijk en politieke discussie

17. Verbinding praktijk-politieke discussie Praktijk:  ontwikkeling naar pragmatische aanpak Cf. • Dominantie technisch-professionele discours na herstructurering • Twijfel over uitgangspunt maakbare samenleving  nadruk op participatie als methodisch principe  nadruk op lokale samenleving: van “verzorgingsstaat” naar “verzorgingsstad”  discussie participatiebegrip als kernthema