Elektronik Atıklar (E-Atık)

1. Mehmet Ali Sert 040090521 Naz Ekin Yılmaz 040090554 Egemen Koku 040090559 Elektronik Atıklar (E-Atık)

2. Elektronik Atık Nedir? • Elektronik atıklar olarak adlandırılan veya kısaca e-atık adı verilen malzemeler; atık konumunda olan elektrikli ve elektronik cihazlardır. • Elektronik atık adı verilen, elektronik cihaz/aletlerin kullanıcısı tarafından ekonomik kullanım süresini tamamlamasıyla ortaya çıkan atıklardır.

3. Elektronik Atık Sınıfına Giren Aletler • Genel olarak elektronik atıklar; • Tv • Bilgisayar • Yazıcı • Telefon • Fax • Fotokopi makinaları • Dvd, vcr • Entegre devreler

4. Elektronik Atık Sınıfına Giren Aletler • Yarı iletkenler • Baskılı devreler, • Algılayıcılar, • Kablolar, • Mp3 çalarlar, • Tıbbi cihazlar

5. Neden Tehlikeli? • Bu maddeler plastik, metal ve cam içermektedir. Bu elektronik atıklar parçalandıklarında, yakıldıklarında veya tekrar kazanım/kullanım için parçalandıklarında tehlikeli maddeler içerebilmektedir. • Elektronik atıklar bünyelerinde 1000’den fazla madde içerir. E-atıklar hem miktar açısından hem de içerdikleri pb, be, hg, cd, cr+6 ve bromlu alev geciktiriciler (bfr) atıldıkları zaman hem iş hem de çevre güvenliğini tehdit ederek dolaylı olarak insan sağlığını olumsuz yönde etkilemektedirler.

6. E-Atıklar Nasıl Değerlendiriliyor? • Dünyada bir çok ülke elektronik atık sorunu karşısında çözüm üretmek yerine bu tür atıkların ve eski /hurda/kullanılmış kişisel bilgisayarların fakir ülkelere göndermeye başlamışlardır. • Bu ülkeler bu e-atıklardan çok ilkel geri kazanım yöntemleriyle bakır, alüminyum ve altını geri kazanırken, kurşun ve diğer zehirli atıkların toprak ve suya karışmasına yol açmakta ve buna göz yummaktadır.

7. Dünya'da ve Türkiye’de Elektronik Atık Pazarı • Amerikan Çevre Koruma Örgütü’ne göre dünyada en fazla e-atık üreten ülke ABD’dir.

8. Bazı İstatistikler: • 2000 yılında 4,6 milyon ton e-atık gömülmüştür ve bu miktarın gelecek bir iki yıl içerisinde 4 kat artarak 20 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. • Amerikan ulusal güvenlik konseyi’nin 2003 yılında yaptığı tahmine göre birkaç yıl içinde abd’de 315 milyon ile 680 milyon arasında bilgisayar kullanılamaz hale gelecektir.

9. Bazı İstatistikler: • Kaliforniya eyaletinde her gün 6,000 bilgisayar eskimektedir. • Japonya’da sadece 2002 yılında 20 milyon adet beyaz eşyanın çöpe atıldığı tahmin ediliyor.

10. Bazı İstatistikler: • Aynı dönemde 450,000 adet evde kullanılan bilgisayalar çöpe atılmıştır, bu 9,000 ton e-atık etmektedir. • Nokia 2001 yılında dünyada satılan 380 milyon telefonunun yaklaşık 40,000 - 50,000 ton atığa tekabül ettiğini ve her yıl tahmini 150 milyon ton elektronik atık oluştuğunu açıklamıştır.

11. Türkiye'de E-Atık Durumu • DPT verilerine göre 2000 yılında 30 milyon tv, 2005 yılında 80 milyon cep telefonu ve 19 milyon sabit telefon abonesi vardır. • Türkiye beyaz eşya üreticileri derneğine göre 2006 yılında ocak-temmuz döneminde 6.7 milyon adet beyaz eşya üretilmiştir bunun 4.3 milyon adedi ithal edilmiştir.

12. Türkiye'de E-Atık Durumu • Sadece vestel’in yılda 10 milyon crt-tv, 4 milyon lcd ve plazma tv, 3.5 milyon buzdolabı, 2.5 milyon çamaşır makinesi, 1 milyon bulaşık makinesi, 1 milyon fırın, 0.7 milyon klima, 12 milyon dijital cihaz, 0.5 milyon laptop bilgisayar üretim kapasitesi vardır.

13. Elektronik Atıkların Değerlendirilmesi • E-atıkların çığ gibi büyüyen hacmi nedeniyle dolgu yapımında, fakir ülkelere ihraç edilerek yeniden kullanılması, yakılması, sağlam ve kullanılabilir olanların tekrar kullanımı en yaygın kullanılan geri dönüşüm metotlarıdır . Diğer yandan bu metotların zararlarıda söz konusudur. • Dolgu malzemesi olarak kullanılması yeraltı sularının kirlenmesine, gelişmekte olan ülkelerde yeniden kullanımı oradaki insanların zarar görmesine, yakılması havanın kirlenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle bu geri dönüşüm yolları seçilirken bile dikkat edilmesi gerekmektedir.

14. Elektronik Atıkların Değerlendirilmesi • E-atık ihracatı hem karlı hem de en ucuz, tehlikeli atıktan kurtulma yöntemidir. • Az gelişmiş/gelişmekte olan fakir ülkelerde özellikle kadınlar, mahkûmlar ve çocuklar çok ucuz işgücü ile bu atıkların manuel olarak geri dönüşümünü sağlarken çok ciddi sağlık tehditleri altındadır.

15. Elektronik Atıkların Değerlendirilmesi • E-atıklar Çin, Hindistan, G. Afrika ve Nijerya gibi ülkelerde açıkta yakma ve asit banyolarında metalleri kazanılıp geri kalan tüm zehirli atıklar denetimsiz doğaya atılmaktadır. Bu da toprağın, suyun ve havanın aşırı kirletilmesine neden olmaktadır .

16. Elektronik Atıkların Değerlendirilmesi • “Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal” ya da kısaca Basel Convention, 1989’da oluşturuldu ve 1994’te tüm zehirli atıkların zengin ülkelerden fakir ülkelere ne sebeple olursa olsun ithalini/sevkini yasaklamıştır.

17. Basel Convention için Kabul HaritasıMavi = İmzalanmış veonaylanmış Kırmızı = İmzalanmış fakat onaylanmamışGri = İmza yok

18. Elektronik Atıkların Değerlendirilmesi • Tehlikeli atıklar azaltılmalı ve milli sınırlar içinde çözülmelidir. Dünyada 149 ülke basel atık antlaşmasını kabul etmiş fakat ABD kabul etmemiştir. ABD’de e-atık problemini Asya/Afrika’nın arka bahçesine süpürmeyi tercih etmektedir . • Türkiye basel antlaşmasını 1994’te imzalamıştır. 1996 Londra, 1998 Roterdam ve 2001 Stokholm antlaşmalarını imzalamamıştır. Bu yüzden ülkemizin tehlikeli atıklar açısından notu ortadır.

20. Elektronik Atıkların Toplanması ve Taşınması • Sürekli toplama, özel yerlerden toplama ve evlerden toplama olmak üzere üç farklı toplama şekli vardır. • Sürekli toplama yıl boyunca yapılan toplama şeklidir. Belediyelerin belirttiği bir yere e-atıklar getirilir ve oradan belli zamanlarda belediye/geri dönüşümcü firmalarca e-atıklar geri dönüşüm tesisine taşınır. Bu en etkin ve ucuz yoldur.

21. Elektronik Atıkların Toplanması ve Taşınması • Akülerde depozito uygulaması nedeni ile eski alınarak yerine yeni akü verilmektedir. Alınan akü geri dönüşüme veya yeniden doldurulmak üzere üretime geri alınmaktadır. • Pil veya diğer elektronik aletlerde kullanılan parçalarda da buna benzer bir uygulamanın getirilmesi bu tür elektronik ürünlerin çöpe atılmasının önüne geçilecektir.

22. Elektronik Atık Örnek Listesi: • Aşağıdaki liste, hurdaci.tr.com.tr adresinden alınmıştır; Üçler Hurdacılık'ın kabul ettiği elektronik atıklar ile ilgili bir listedir: • Bilgisayar (monitör, kasa, klavye, mouse, vs) • Printer, scanner • Faks, fotokopi makinesi • Telefon, cep telefonu • Santral

23. Elektronik Atık Örnek Listesi: • Televizyon, müzik aletleri • Küçük ev aletleri • Kartus, toner • Kablo • Switch, röle, konnektör gibi elektronik komponentler ve diger elektrikli ve elektronik tüm malzemeler

24. Tesise Kabul Edilmeyen Atıklar: • Tesise kabul edilmeyen atiklar: • Piller • Parlayici maddeler • Patlayici maddeler • Radyoaktif maddeler

25. Elektronik Atık Geri Dönüşümü için El/Mekanik Demontaj/Ayırma • E-atıklar Malzeme Kazanma Tesisleri’nde (MRF) önce tekrar kullanım veya satılabilir parçalar için test edilir ve sınıflandırılır. • Malzeme fişe takılır eğer çalışıyorsa tekrar kullanım/bağışlanma için ayrılır. Eğer çalışmıyorsa manüel veya mekanik olarak parçaların en pahalısından en ucuzuna doğru demonte edilerek ayrılır. • Çalışabilecek parçalar ve tehlikeli atıklar ayrıldıktan sonra malzeme kazanım prosesi başlar.

26. Elektronik Atıklarda Bulunan Tehlikeli Maddeler • Elektronik ürünlerin yapımında klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, pvc, ağır metaller, plastik ve gazlar kullanılmaktadır. • Örneğin: bir tv katot ışın tüpü (crt) 2-4 kg kurşun, büyük tv ekranı ondan daha fazla kurşun içermektedir. • Abd’de 1997 ile 2004 yılları arasında kullanılmaz hale gelen 315 milyon bilgisayar ve monitörde toplam 545,000 ton kurşun bulunmaktadır.

27. KURŞUN (PB): • Kurşunun sağlık üzerindeki olumsuz etkileri iyi bilinmektedir. • Merkezi sinir sistemini (bilhassa çocuklarda), böbrekler ve üreme sistemlerini bozmaktadır. • Çocuklarda beyin hasarına neden olmaktadır. • Yoğun miktarda kurşun alan bünyelerde reaksiyon süresinin uzaması durumunda, parmaklarda, el ve ayak bileklerinde zayıflık, hafıza kaybı ve kan hastalıkları gibi sorunlar görülmektedir.

28. KURŞUN (PB): • Monitörlerdeki katod ışın tüpleri, eski lehimler, entegre devreler, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller kurşun içerir.

29. CİVA (HG): • Düşük dozlarda bile zehirlidir. • Beyin ve böbreklere zarar verir. Anne sütüyle çocuklara geçer. Sinir sistemi civanın tüm formlarına karşı çok duyarlıdır. • Yüksek miktarlarda maruziyet beyinde, böbreklerde ve fetus gelişiminde kalıcı zararlara neden olabilir. • Elementel cıva buharları akciğerlerden kolayca absorbe olarak beyne ulaşır.

30. CİVA (HG): • Beyin fonksiyonlarına yapacağı etkiyle irritabilite, ürkeklik, titreme, görme ve duyma kusurları ve bellekte zayıflama ortaya çıkabilir. • Kısa süreli ve yüksek düzeyde maruziyet durumunda akciğer hasarı, bulantı, kusma, ishal, tansiyon yüksekliği, deri döküntüleri ve gözde irritasyon meydana gelebilir.

31. CİVA (HG): • Yeni doğan ve fetusta, civa, beyin gelişiminde gerilik, zeka geriliği, körlük ve konuşamamaya neden olabilir. Bunların yanı sıra DEHB, otizm, OCD gibi psikiyatrik hastalıklara yol açar. • Çocukta sinir ve sindirim sistemleriyle böbrekler etkilenir. Kanserojenler arasında sınıflandırılmaktadır. Bir çay kaşığının 70’te biri civa bile 80,000 m2 ‘lik bir göldeki suyu kirletip yaşayan balıkların yenmesini engeller. • Piller, termometre, tansiyon ölçme cihazlarında civa kullanılmaktadır.

32. KADMİYUM (CD): • Havaya karışan kadmiyum partikülleri yere ya da sulara düşmeden önce çok uzun mesafeler kat edebilir. • Vücutta çok uzun süre kalabilir ve düşük düzeyde maruz kalınsa bile yıllar içinde birikebilir. • Kadmiyum havadan solunarak, kadmiyum bulaşmış yiyeceklerin yenmesiyle, sigara dumanından, kadmiyumla kirlenmiş suların içilmesiyle vücuda alınabilir.

33. KADMİYUM (CD): • Yüksek düzeyde kadmiyumun solunması akciğer hasarına bağlı olarak ölüme neden olabilir. Çok yüksek düzeyde kadmiyumun yiyeceklerle alınması kusma ve ishale neden olur. • Hava, su ya da besinler yoluyla düşük düzeyde kadmiyuma uzun süre maruziyet sonucunda kadmiyum böbreklerde birikir ve böbrek hastalıklarına neden olabilir. • Akciğerde hasar ve kemiklerin kırılganlığının artması diğer etkileridir.

34. KADMİYUM (CD): • Hayvan deneylerinde kadmiyumun tansiyon yükselmesine, kandaki demir düzeyinin düşmesine, karaciğer hastalıklarına, sinir sistemi ve beyinde hastalıklara neden olduğu gösterilmiştir. • Yüzeye bindirilmiş aletler, yonga resistörleri, infrared dedektörleri, yarı iletkenler ve eski tip monitor katod ışın tüpleri (crt) kadmiyum içerir. Ayrıca plastiklerde kullanılır**(limonata).

35. KROM: • Yüksek miktarlarda solunması burun, akciğer, mide ve bağırsaklara zarar verebilir.Krom zehirlenmesi özellikle ağız mukozası üzerinde meydana gelen koyu sarı lekelerle kendini belli eder. • Kroma allerjisi olan kişilerde astım krizlerine neden olabilir. • Uzun süre yüksek ve orta düzeylerde maruziyet burun kanaması, yaraları, akciğer hasarı ve kanser dışındaki akciğer hastalıklarında artışa neden olabilir.

36. KROM: • Sindirim yoluyla yüksek düzeylerde alınırsa mide şikayetleri ve ülsere, konvülsiyonlara, böbrek ve karaciğer hastalıklarına, hatta ölüme neden olabilir. • Cilde temas durumunda cilt ülserleri oluşabilir. Ayrıca ciltte allerjik reaksiyonlara yol açabilir. • Bazı bileşikleri kanserojendir

37. BROMLU ALEV GECİKTİRİCİLER (BFR): • BFR’ler, ürünün alev alma riskini azaltmak üzere elektronik cihazların içindeki bileşenlere yaygın olarak uygulanan kimyasal maddelerdir. Özellikle bilgisayarlarda, BFR’ler baskılı devre kartlarına, bağlantı birimi gibi bileşenlere, plastik kapaklara ve kablolara uygulanmaktadır. • Normal gelişme için gereken hormonal fonksiyonları önemli derecede etkiler. Bfr işyeri ve ofislerdeki bilgisayarlar üzerindeki tozlarda bulunmaktadır. ABD ve İsveç’te anne sütünde çok fazla miktarda rastlanmıştır.

38. FOSFOR (P): • Ctr tüpün iç yüzünü kaplamak için kullanılır*(tarım). Kırılan tüplerden oluşan tozların teneffüsü çok risklidir. • Fosforun zararı pek fazla bilinmemektedir. • Fazla alınımında direkt olarak toksik etkisi olmasa da kalsiyum emilimini etkiler ve sonuçta osteoporoz ve ya kemik kırıklarının artmasına sebep olabilir.Demir emilimini de olumsuz olarak etkileyebilir. Fosfor fazlalığı, tansiyonu da yükseltebilir.

39. BARYUM (BA): • Tehlikeli kimyasal madde olarak sınıflandırılmaktadır. • Kısa süre baryum maruziyeti beyin şişmesine, kas zayıflığına, kalp ve karaciğer hastalığına neden olabilmektedir. • Aritmi ve nefes alma bozukluklarının yanı sıra felç edebilir. • Monitörlerdeki katod ışın tüpünden (crt) radyasyonu azaltmak için kullanılır. Yarı iletkenler ve cam yapımında da yoğun etkisi vardır.

40. ALTI DEĞERLİKLİ KROM (CR+6): • Dna hasarı ve astımik bronşite sebep olabilir. Akciğer ve böbrek kanseri riskini arttırır. • Midede ülsere yok açabilir. • Korozyon koruması ve işlenmemiş galvaniz çelik levhalar ve sertleştirilmiş çelik için kullanılır.

41. BERİLYUM (BE) • Kanserojen olarak sınıflanmaktadır. Etkisi alınma sıklığı ve miktarına göre değişir. • Ana kart ve bağlantılarda bulunur.

42. PLASTİKLER: • Bir bilgisayarda ortalama 7 kg civarında pvc içeren plastik bulunur. Pvc en tehlikeli plastiktir. • Belli sıcaklıkta yandığında dioksin oluşur. Araştıma sonuçlarına göre, dioksin kanser yapmasının yanında, sinir, bağışıklık ve üreme sistemlerine (sperm sayısında azalma dahil) zarar verebilmekte, doğmamış bebeklerde bozuk oluşumlara, sakatlıklara sebep olabilmekte, endokrin sistemini bozabilmekte ve daha bir çok olumsuz etkiye neden olabilmektedir.

43. Elektronik Atıklar Değerlidir • Atık kabul edilen elektronik eşyalar geriye dönüşümü mümkün metal, cam ve plastik malzemeler de içermektedir. • Yongalar, kablolar, cam, alüminyum, çelik, bakır ve diğer değerli metaller, plastik veya bunların komposit bileşenlerinden oluşan parçalar barındırmaktadır. Bu malzemeler ya doğrudan yeniden kullanılırlar ya da işlenip değerlendirilirler. • Eylül 2005’te yayınlanan bir rapora göre, geri dönüştürülen plastik sektörü yıllık yüzde 10.2 ile en yüksek gelir artışına sahip sektör olmuştur.

44. Elektronik Atıklar Değerlidir • Eletronik atıklardan elde edilen geri dönüştürülmüş metal pazarı yıllık yüzde 8.1 oranında büyümektedir.

45. Bizi Dinlediğiniz için Teşekkürler