”نگاهی بر صنایع چرم سازی و فرآیند دباغی و آلودگی های ناشی از آن“

1. بسم الله الرحمن الرحیم ”نگاهی بر صنایع چرم سازی و فرآیند دباغی و آلودگی های ناشی از آن“ آلودگی های صنعتی سرکار خانم دکتر فاخری رئوف گردآورنده میلاد خاک رند اردیبهشت 1391

2. فرآیند دباغی مقدمه تشکر و قدردانی منابع و مأخذ معرفی انواع آلاینده ها

3. تاریخچه تولید چرم: ← بر اساس یافته های تاریخی، پوست حیوانات نخستین پوشش انسان بوده است. ← به گفته دیرینه شناسان استفاده از پوست حیوانات به شکل چرم در ایران باستان به بیش از سه هزار سال قبل باز میگردد.

4. 1. چرم گاوی:که در صنایع کیف، کفش، مبلمان و دکوراسیون استفاده میشود. 2. چرم گوسفندی:که در صنایع پوشاک چرمی استفاده میشود. 3. چرم بزی:که در تهیه جیر و گاه برای ساخت کیف بکار میرود. چرم بطور کلی به سه دسته تقسیم میگردد

5. نگاهی بر وضعیت صنعت چرم در ایران: ← رشد چشمگیر صنعت چرم در ایران بین سال های 1357-1348 ← افت 43/5 درصدی صنعت چرم در سال های اخیر در کشور ← وضعیت کارخانه های چرم سازی در ایران

6. نگاهی بر وضعیت چرم در دنیا: ←در اختیار داشتن بخش عمده بازار چرم توسط دو کشور ایتالیا و ترکیه ←چرم گوسفندی ایران بهترین چرم دنیا ←ایران تأمین کننده 80 درصد پوست گوسفندی و 20 درصد پوست بزی دنیا

7. مشخصات چرم مرغوب: با آتش نمیسوزد. در صورت خیس شدن بوی بد نمیدهد. پوسته پوسته نمیشود. شوره نمیزند. بوی بدن را به خود نمیگیرد. نیاز به نگهداری خاصی ندارد. تا سال ها قابل استفاده است. چرمی که به خوبی دباغی شده باشد

8. فرآیند دباغی :(Industry Tanning) پوست از نظر شیمیایی پلیمری است از اسیدهای آمینه که آنها را اصطلاحاً پروتئین می نامند. اسیدهای آمینه از طریق پیوندهای پپتیدی، به راحتی می توانند تحت تأثیر میکرواورگانیسم ها و عوامل بیرونی دیگر قرار گیرند. در این صورت زنجیره پروتئین گسسته شده و پوست، کیفیت طبیعی خود را از دست خواهد داد. از اینرو برای جلوگیری از هجوم و نفوذ میکرواورگانیسم ها و عوامل بیرونی در پوست، باید تغییراتی که تغییر اساسی در ماهیت پوست وارد نکند بر روی آن به وجود آورد که این عملیات را دباغی گویند.

9. 1. خشک کردن و نمک زدن 2. حذف اضافات 3. خیساندن 4. آهک‌ دهی 5. لش زدایی 6. مو زدایی 7. حذف آهک و آنزیم دهی 8. برش زدن و تراش دادن چرم 9. رنگ آمیزی چرم مراحل دباغی

10. خشک کردن و نمک زدن : • پوستها را پس از جدا کردن از بدن حیوانات با خشک کردن و یا نمک زدن برای دباغی نگهداری می‌کنند. این عمل با استفاده از نمک خشک، آب نمک یا خواباندن در محلول نمک انجام می‌گیرد. خشک کردن نیز در آفتاب و یا بوسیله جریان هوای گرم انجام می‌گیرد. • 2. حذف اضافات : • قسمت های اضافی روی پوست ، مانند گوش ، دم ، سم و گوشتهای اضافی که ضمن کندن پوست بر روی آن باقی می‌ماند و از نظر چرم سازی ارزشی ندارد، پیش از هر عمل باید از پوست جدا شود.

11. 3. خیساندن: ← به منظور حل کردن و از بین بردن مواد زاید حل شدنی موجود روی پوست ، آن را در آب می‌کنند تا بدین وسیله ، هم مواد زاید در آب حل شوند و هم الیاف پوست ، آب را جذب کرده و به شکل طبیعی خود در آید. ← خيساندن پوست در حوضچه هايي که داراي پره جهت جابجايي پوستها است و يا در بالابان (درام) انجام مي شود.

12. براي تهيه چرم مرغوب بايد در مرحله خيساندن به نکات زير توجه کرد: 1. استفاده از مواد ضد باکتري جهت جلوگيري از احتمال رشد مجدد باکتريها 2. توجه به دماي آب هنگام خيساندن 3. به کار بردن مواد افزودني مثل سولفيد سديم يا تترا سولفيد سديم به آب مصرفي که با تاثير بر کراتين مو، موجب سست شدن ريشه مو مي شود. 4. زمان خيساندن حداقل 48 ساعت مي باشد.

13. نتيجه فرآيند خيساندن و شستشوي پوست عبارتست از: 1. پوست از خون و آلودگي ها پاک مي شود. 2. پروتئين هاي محلول در آب (کروي) از پوست جدا مي شوند. 3. مواد شيميايي به کار رفته به منظور نگهداري و گندزدايي پوست از آن جدا مي شود. 4. در اثر خيساندن پوستها با جذب آب کافي به حالت طبيعي خود بر مي گردند و دباغي بر روي آنها به آساني انجام مي گيرد.

14. 4. آهک‌ دهی : ←عمل آهک دهي براي سست کردن ريشه مو انجام می پذیرد. ← تا 12.5PH بالا بردن

15. 5. لش زدایی: پوستها معمولا با مقداری چربی و گوشتهای اضافی همراه‌اند که باید حذف شوند. بوسیله ماشین لش زدایی (لش بر) انجام می‌پذیرد. 6. مو زدایی: پس از لش زدایی و تأثیر آهک، باید پشم و یا مو و پروتئین‌های غیر الیافی را از سطح پوست زدود. در این مرحله موهایی که توسط آب آهک و سولفید سدیم نرم شده اند از پوست جدا می شوند.

16. 7. حذف آهک و آنزیم دهی : ←آهک باقیمانده پس از مراحل قبل ، باید کاملا گرفته شود و گرنه چرم حاصل ، شکننده شده ، در سطح آن ترک هایی ایجاد می‌شود که از رنگ آمیزی درست و دقیق آن جلوگیری می‌شود. این عمل ، بوسیله مواد شیمیایی مانند اسید سولفوریک ، اسید کلریدریک و ... انجام می‌گیرد. ← باید توجه داشت که بین مقدار مواد مصرفی تعادل باشد تا آهک به صورت محلول در آمده و به آسانی از پوست خارج شود. CaCl2 + H2OCa(OH)2 + HCL

17. ← در مرحله آنزیم دهی مواد زاید پوست تجزیه شده و پوست آماده دباغی میشود. موادی که در مرحله آنزیم دهی از پوست خارج میشوند • پروتئین های غیر کلاژنی • لایه بیرونی پوست • مو و لکه های موجود بر سطح پوست • فولیکول مو و منفذهای پوست • الیاف پروتئینی که در برابر مواد شمیایی مقاوم هستند.

18. 8. برش زدن و تراش دادن چرم : ← پس از آب گیری از چرم دباغی شده ، آن‌را بوسیله ماشین برش می‌دهند تا به هر ضخامتی که لازم باشد در‌آید. ← سپس چرم ها را جهت سمباده زنی، پاک کردن، همگن کردن چرم و نیز تراشیدن قسمتهای آسیب دیده وارد ماشین می کنند. ← پرداخت کردن یا سمباده زدن عبارت است از پاک کردن و همگن کردن چرم و همچنین تراشیدن قسمتهای آسیب دیده که بوسیله ماشین صورت می‌گیرد.

19. مواد رنگی معدنی : غیر محلول در آب مانند اکسید روی ، کرومات سرب و غیره که قدرت پوشش زیادی دارند. مواد رنگی آلی :محلول در آب مانند رنگهای آنیلی ، آنیونی و مواد رنگی نیتروژن دار ، دی‌فنیل آهن و غیره. 9. رنگ آمیزی چرم ← در این مرحله به چرم رنگ دلخواه داده میشود. ← در فرآیند دباغی با نمک های کروم، این نمک ها با الیاف پوست واکنش داده و پایداری بسیار زیادی به آن می بخشد و چرم را در برابر دماهای بالا مقاوم می سازد.

20. 1- ضایعات و بقایای جدا شده از پوست 2-ورود عناصری مثل Ca, Na ، کربنات کلسیم به درون آب 3- کروم و نمک های آن در فرآیند دباغی پسآب ناشی از صنایع دباغی

21. راه های ورود كروم به بدن :←كروم از راه هاي مختلفي از جمله دستگاه گوارش,دستگاه تنفس و تماس پوستي مي تواند وارد بدن شود.← ورود كروم از راه دستگاه گوارش عمده ترين راه ورود آن به بدن افراد معمولي. ← جذب كروم از طريق دستگاه تنفس عمده ترين راه هاي ورود اين ماده در محيط هاي كار به شمار مي رود.← براساس گزارش هاي ارائه شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست آمريكاEPAورود كروم از راه دستگاه گوارش براي غذا و آب آشاميدني به ترتيب حدود 20 و 60 ميكرو گرم در روز است. البته اين مقدار به معني جذب كروم در بدن نبوده ,مقدار جذب شده از اين راه حدود 5 درصد مقدار ورودي به بدن يا كم تر از آن خواهد بود.

22. عوامل مؤثر بر جذب کروم: ←ظرفيت كروم← تركيب هاي كرومVIبسيار آسان تر از كروم III وارد بدن مي شوند.← حلاليت در آب← روي هم رفته نمك هاي كرومVIدر آب محلول ترند بنابراين انتقال آلودگي از طريق اين نوع تركيبات شايع تر است.← شكل شيميايي← تركيب هاي آلي كروم بسيار بیشتر از تركيب هاي معدني آن جذب بدن مي شوند.

23. اثرات ناشی از کروم: ←تماس پوستي با گروهي از تركيبات كروم موجب زخم در پوست مي شود.البته واكنش هاي خورنده روي تيغه بيني و حالت هاي تحريكي از ديگر عوارضي هستند كه در افرادي كه در معرض كروم شش ظرفيتي بودند گزارش شده است.← بررسي وضع كارگراني كه به صورت شغلي در معرض استنشاق كروم بوده اند نشان داده است كه استنشاق كروم شش ظرفيتي افزون بر تحريك دستگاه تنفس موجب تحريك راه هاي هوايي ريه و انسداد آن ها مي شود .اين عامل در صورت استنشاق طولاني مدت احتقان ريوي(پر خوني غير عادي)حساس شدن ريه ها و در نتيجه ظهور علايم آسمي و گروهي از ديگر اختلال هاي ريوي زا در پي خواهد داشت.← از ديگر عوارض رويارويي با كروم شش ظرفيتي اختلال هاي كبدي و كليوي است.بررسي ها نشان داده است كارگراني كه با مقادير اندكي كروم تماس داشته اند در نتيجه تماس طولاني مدت دچار اختلال هايي در كليه ,به ويژه از نوع آسيب هاي توبولي و اختلال هاي خفيف تا متوسطي در كبد خود شده اند.ابتلا به اختلال هاي سيستم ايمني در بدن نيز به خاطر رويارويي با تركيب هاي كروم شش ظرفيتي گزارش شده است.←ورود تركيب هاي كروم از راه گوارش به ويژه خوردن مقادير زيادي از تركيب هاي كروم شش ظرفيتي مي تواند موجب زخم معده شده و در ادامه تشنج و حتي مرگ را در پي داشته باشد.

24. منابع: • شرکت بازرگاني آفتاب شرق پاسارگاد • http://forum.parsigold.com/ • http://fa.wikipedia.org/ • daneshnameh.roshd.ir