Εργασία στο μάθημα : «διδακτική της ιστορίας» Διδάσκουσα καθηγήτρια : Μαρία Ρεπούση

1. Εργασία στο μάθημα: «διδακτική της ιστορίας» Διδάσκουσα καθηγήτρια: Μαρία Ρεπούση Έτος 2009-2010 Εξάμηνο Β’ Θέμα: «Η ζωή των Ακριτών στη Βυζαντινή αυτοκρατορία» Μετεκπαιδευόμενη δασκάλα: Ράιδα Πετσάνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΘΕΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ»ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

2. Μάθημα Ε΄ τάξης: «Η φύλαξη των ανατολικών συνόρων και οι Ακρίτες»Χρονική διάρκεια για τη διδασκαλία του μαθήματος : 4 σχολικές ώρεςΤρόπος οργάνωσης της τάξης σε 3 ομάδες των τεσσάρων παιδιώνΑριθμός μαθητών 12 • Η Α΄ομάδα – Θέμα των Θρακισίων Θα ασχοληθεί με τη μελέτη των Θεμάτων και ιδιαίτερα της Μ. Ασίας • Η Β’ ομάδα – Ίσαυροι Θα ασχοληθεί με την ιστορική αναζήτηση στο κομμάτι των Ακριτών • Η Γ΄ομάδα – Διγενής Ακρίτας Με την ανάγνωση και μελέτη των λογοτεχνικών ειδών που γράφονται εκείνη την εποχή, δημώδη και λόγια, θρύλοι και παραδόσεις γύρω από τα ηρωικά κατορθώματα τους. Μεταφορά σε αντίστοιχα δημοτικά δημιουργήματα στην περίοδο της επανάσταση του 1821.

3. Πού αποσκοπεί η διδασκαλεία του μαθήματος; α) Στη γνώση του περιεχομένου (δηλωτική γνώση) • Να κατανοήσουν την διοικητική οργάνωση των Θεμάτων • Να γνωρίσουν οι μαθητές τι ήταν οι Ακρίτες, πού ζούσαν καθώς και την έκταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, λόγος σημαντικός για την τοποθέτηση ακριτών. • Να τοποθετήσουν χρονολογικά τον θεσμό του Ακρίτη και τα οφέλη του Βυζαντίου από αυτούς. • Ν α κατανοήσουν πώς οργανώθηκαν, πώς ζούσαν και γιατί τους αγάπησε ο λαός. Το έπος και τα δημοτικά τραγούδια,οι θρύλοι που δημιουργήθηκαν χάριν της ανδρείας τους. β) Στη γνώση μεθόδων (μεθοδολογική γνώση) • Να μελετήσουν οι μαθητές διαφορετικού είδους πηγές (έντυπες, ηλεκτρονικές, πίνακες, λογοτεχνικά είδη), να συγκρίνουν, να εξακριβώσουν και να τοποθετηθούν διαπιστώνοντας ότι υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι για τη διερεύνηση του ιστορικού γεγονότος. γ) Στη κατανόηση εννοιών (εννοιολογική γνώση) • Να κατανοήσουν οι μαθητές έννοιες που σχετίζονται με το γεγονός, όπως οργάνωση στρατιωτικών ομάδων, μόνιμοι φρουροί, συγκρούσεις γειτονικών λαών, λεηλασίες, μεταφορά στη σημερινή πραγματικότητα. Να γνωρίσουν το σχετικό λεξιλόγιο (βίγλα, στρατιοτοπι, έπος).

4. Κεντρικό ιστορικό ερώτημαΠοιοι λόγοι οδήγησαν στη δημιουργία των Θεμάτων και στην ύπαρξη Ακριτών στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία; Επιμέρους ιστορικά ερωτήματα Γιατί ήταν ιδιαίτερα δύσκολη η φύλαξη των συνόρων του Βυζαντίου; Πώς αντιμετώπισαν οι Βυζαντινοί το πρόβλημα αυτό; Πότε έγιναν ονομαστοί οι Ακρίτες; Ποιες οι ασχολίες τους; Πώς δέχτηκε ο λαός τους Ακρίτες; Ποιος ο γνωστότερος Ακρίτας;

5. Ακρίτες  Ακρίτες ήταν οι κάτοικοι των συνόρων. Σε κείμενα στρατηγικής του 10ου και 11ου αιώνα, «ακρίτες» ονομάζονται οι ένοπλοι που είχαν την ευθύνη της φύλαξης των συνόρων του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία, είτε ανήκαν στον τακτικό στρατό, είτε ήσαν πληθυσμοί που κατοικούσαν στη μεθόριο και ενισχύονταν από την κεντρική εξουσία, οικονομικά ή με την παραχώρηση καλλιεργήσιμης γης. Η δράση των αυτών των «ακριτών» συνέβαλε σημαντικά στην άμυνα της Βυζαντινής Μικράς Ασίας και η αντίληψη που είχαν οι σύγχρονοί...

6. Αντίθετα με την πρωτοβυζαντινή διοικητική διαίρεση του κράτους σε επαρχότητες και επαρχίες, στα χρόνια που ακολουθούν το θάνατο του Ιουστινιανού, εισάγεται επίσημα πλέον η στρατιωτικοποίηση της διοίκηση του κράτους, που ανεπίσημα ήδη υπάρχει και […] τελειοποιείται κατά το τέλος[…] του 7ου αι. .Σύμφωνα με τον στρατιωτικοποιημένο τρόπο διοίκησης, το κράτος διαιρείται σε μεγάλες στρατιωτικές και διοικητικές περιφέρειες που ονομάζονται «θέματα». Πηγή: η βυζαντινή ιστορία από τις πηγές, Ι. Καραγιανόπουλου, σελ. 63 […]Ουδείς σήμερον αμφισβητεί την βυζαντινήν προέλευσιν του θεσμού, αι διαφωνίαι εξακολουθούν να υφίστανται ως προς τον χρόνον εισαγωγής του. Πλέον πειστικήν θεωρώ την υπό του G. Ostrogorsky προταθείσαν χρονολόγησιν, […] 610-622, ενώ άλλοι ερευνηται αποδίδουν μεν την καινοτομίαν εις τον Ηράκλειον […]εις την ακολουθούσαν τον νικηφόρον τέλος των περσικών πολέμων περίοδον. Κατά την πλέον ακραίαν άποψιν ο θεσμός των θεμάτων δεν είναι μέτρον λειφθέν υπό συγκεκριμένου αυτοκράτορος […] αλλά προϊόν βραδείας και μακράς εξελίξεως[…]το δεύτερο ήμισυ του Η’αιώνος. Πηγή Αικατερίνη ΧριστοφιλοπούλουΒυζαντινή Ιστορία Β1 610-867 (Αθήνα 1981)

7. [[…]Από το στρατό, που είχε αναδιοργανώσει ο Τιβέριος και ο Μαυρίκιος, οδήγησε ο Ηράκλειος στη νίκη, στους μακροχρόνιους περσικούς πολέμους, και αυτός ο στρατός εξαντλημένος, νικήθηκε από την ορμή των Αράβων. Οι κατακτήσεις των Σαρακινών αφαίρεσαν από την αυτοκρατορία την Αίγυπτο, την Αφρική και τη Συρία[…] ύστερα από χρόνια[…] οι Βυζαντινοί […] τους συγκράτησαν στα σύνορα της Μ. Ασίας. Όλα αυτά τα χρόνια συνεχίστηκε η αναδιοργάνωση του στρατού […] ώσπου τελικά οι Ίσαυροι, τον 8ο αιώνα, τελειοποίησαν το σύστημα των θεμάτων. Πηγή: Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζχαντινός πολιτισμός, Αθήνα ΕΡΜΕΙΑΣ, σελ. 156-157 Αρχή αυτού του συστήματος ήταν ορισμένα συντάγματα ή θέματα, τακτικοί δηλαδή συνδυασμοί ομάδων, που ήταν στρατοπεδευμένα σε ορισμένες επαρχίες για την άμυνα τους, και ο διορισμός αργότερα του αρχηγού του συντάγματος ή στρατηγού επί κεφαλής και της πολιτικής εξουσίας. Από τότε τις επαρχίες αυτές τις ονόμαζαν θέματα και στην αρχή τους έδωσαν το όνομα του συντάγματος που τις κατείχε, δηλαδή θέμα Οπτιμάτων […] νέα θέματα προστέθηκαν σε επαρχίες που είχαν ανακτηθεί […] σ’αυτά τα θέματα δόθηκαν ονόματα γεωγραφικά, θέμα Χαρσιανού[…] από τα ονόματα σημαντικών πόλεων, ή Καππαδοκίας […] από το παλιό όνομα της επαρχίας.[…] Ο θεματικός στρατός, στην αρχή, ήταν όπλο αμυντικό, και τις εποχές που η Αυτοκρατορία βρισκόταν σε διαρκή άμυνα αυτό ήταν το κυριότερο όπλο της. Ο στρατηγός του θέματος των Ανατολικών, ο αρχαιότερος στρατηγός, ήταν ως τον 9ο αιώνα, ο αρχιστράτηγος της Ασίας […] Πηγή: Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζχαντινός πολιτισμός, Αθήνα ΕΡΜΕΙΑΣ, σελ. 157

8. Α) Διαβάζοντας τα παραπάνω παραθέματα(ντοκουμέντο) προσπαθήστε να εξηγήσετε τι ήταν τα θέματα.Β) Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στη δημιουργία των Θεμάτων;Γ) Προσδιορίστε χρονολογικά τη δημιουργία των θεμάτων βασιζόμενοι στις παραπάνω τοποθετήσεις των πηγών. Δ1

9. Χάρτης Θεμάτων (α)

10. Χάρτης των Θεμάτων ( β) Πηγή: Από το βιβλίο της Αικ. Χριστοφιλοπούλου «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» τόμος Β΄610-867

11. Ο θεσμός των Θεμάτων γίνεται καλύτερα γνωστός από τις πηγές του 9ου και 10ου αι., σε μια εποχή που ο όρος έχει τη στρατιωτική, διοικητική και γεωγραφική σημασία[…] • Όπως αναφέρθηκε, εκπρόσωπος του αυτοκράτορα με σχεδόν απεριόριστη εξουσία στο Θέμα είναι ο στρατηγός[…] Ο στρατηγός έχει στη διάθεση του ένα σχετικά μικρό τμήμα μόνιμων μισθοφόρων, με τους οποίους επιβάλλει την τάξη, προστατεύει τους κατοίκους και φροντίζει για να γίνουν τα δημόσια έργα, για τα οποία πρέπει να απαιτηθούν αγγαρείες από τους χωρικούς. Ο στρατηγός διορίζεται για περιορισμένο χρόνο(συνήθως 3 ή 4 χρόνια, πληρώνεται πλουσιοπάροχα και υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς[…] Για να ασκήσει τα καθήκοντά του είχε διάφορους υφιστάμενους. Πηγή Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Η’ Βυζαντινός ελληνισμός-Μεσοβυζαντινοί χρόνοι(642-1071) ΕΚΔΟΤΙΚΉ Αθηνών 1979 *έγγειος φόρος: ο φόρος που προέρχεται από την καλλιέργεια της γης , από τη σοδειά που παράγεται

12. Α) Ποιος ήταν ο ανώτερος άρχοντας των Θεμάτων; Ποιες οι αρμοδιότητες του; Για ποιο λόγο υπόκεινται σε πολλούς περιορισμούς; Β) Μελετώντας τον παραπάνω πίνακα, ονοματίστε τους υφιστάμενους του στρατηγού των Θεμάτων και αναφέρεται τις αρμοδιότητες που είχε ο καθένας!

13. ΓλωσσάριοΑκρίτας: (ο) ουσ. [μσν. Ακρίτης < ουσ. τα άκρα] φρουρός των συνόρων της βυζαντινής αυτοκρατορίας || φρουρός ή κάτοικος στα σύνοραΘέματα: διοικητικός θεσμός με τον οποίο αποκρυσταλλώνεται η στρατικοποίηση της διοίκησης των επαρχιών του κράτους. Τον 8ο αιώνα παίρνει την τελειωτική του μορφή μετά από μακροχρόνια εξέλιξη.Στρατιωτόπι: η γη που δίνονταν στους ακρίτες δωρεάν και αναλάμβαναν την υποχρέωση σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων να την υπερασπίζονται με τα όπλα. Από τα έσοδα της γης εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους.Βίγλα: μικρό ασφαλισμένο παρατηρητήριο σε ψηλό μέρος.Άραβες: σκορπισμένες φυλές που αποκτούν συνοχή κάτω από τη διδασκαλία μιας νέας θρησκείας, του μωαμεθανισμού. Έρχονται από την αραβική χερσόνησο και αποτελούν απειλή του ανατολικού βυζαντίου.Ίσαυροι: Η δυναστεία των Ισαύρων 717-802 . Βασίλεψε σε μια κρίσιμη περίοδο για το Βυζάντιο. Την εποχή αυτή Άραβες, Σαρακηνοί πειρατές, Βούλγαροι απειλούν να καταλύσουν το κράτος. Ο Πάπας απομακρύνεται και προσκολλάται στους Φράγκους. Η Εικονομαχία ταράζει την εσωτερική ηρεμία του κράτους.Θέματα: Θεσμός με τον οποίο συνδέεται η αναδιοργάνωση της επαρχιακής διοίκησης, η ανασυγκρότηση στρατού και η εξέλιξη του σε παράγοντα ιδιάζουσας βαρύτητας. Έπος: λογοτεχνικό ποιητικό είδος που εξυμνεί κατορθώματα ηρωικά σημαντικών ανδρών.

14. Ακρίτες • Τον έβδομο αιώνα, εν όψει του Περσικού, Αραβικού, Βουλγαρικού και Σλαυικού κινδύνου, έγινε μια αναδιοργάνωσι της διοικήσεως των επαρχιών με τον διορισμό Γενικών Στρατιωτικών Διοικητών μερικών μεγάλων περιοχών […] Οι επαρχιακοί αυτοί διοικηταί αργότερα, κατά τον ένατο και δέκατο αιώνα, μεταβίβαζαν, μερικές φορές, την εξουσία τους στις οικογένειες τους από γενιά σε γενιά[…]Οι σχεδόν μόνιμες διενέξεις με τους Άραβας εις τα Ανατολικά σύνορα της Μ. Ασίας, εδημιούργησαν τους επονομαζόμενους «Ακρίτας». Οι «Ακρίται ως γνωστόν, ήσαν την εποχή του Βυζαντίου οι υπερασπισταί των ακραίων συνόρων της Αυτοκρατορίας. Το δε όνομα τους προέρχεται από την Ελληνική λέξι «άκρα». Οι Ακρίται, μερικές φορές, απελάμβαναν κάποιας ανεξαρτησίας από την Κεντρική Κυβέρνησι[…] Σε αυτές τις συνοριακές περιοχές στις οποίες ο πόλεμος ήτο μία φυσική κατάστασι και όπου δεν υπήρχε καμία ασφάλεια […]. Ο Άγγλος ιστορικός J. B. Bury, λέει ότι ο συνεχής αγών κατά των Σαρακηνών (Αράβων) στην Ανατολή εδημιούργησε έναν νέο τύπο πολεμιστού, τον Καβαλλάριο, δηλαδή τον έφιππο ιππότη (Γερμανικά Ritter), «του οποίου η καρδιά ευρίσκετο στην περιπέτεια και που είχε συνηθίσει να δρα ανεξάρτητα από τις διαταγές του Αυτοκράτορος ή ενός ανωτέρου στρατιωτικού…Κατά τον δέκατο αιώνα πολλοί από αυτούς κατείχαν μεγάλες περιοχές […] Πηγή: A. A. VASILIEV History of Byzantine Empire (324-1453 μ.Χ) μτφ. ΔΗΜΟΣΘ. ΣΑΒΡΑΜΗ σελ. 714

15. Αφού μελετήσετε την παραπάνω πηγή, να αναφέρεται: α) τι ήταν οι Ακρίτες και από πού προέρχεται το όνομά τους. β)Γιατί δημιουργήθηκε ο θεσμός των Ακριτών στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας;

16. Οι Ακρίτες ίσως δεν πολεμούσαν μόνο τους εχθρούς του Βυζαντίου! Ενηλικιωθείς ο Κωνσταντίνος ς’ και παρακινηθείς υπό τινων πιστών αυλικών, επειράθη να απαλλαγή της μητρικής κηδεμονίας (Φεβρουάριος 790), αλλά απέτυχε και ετέθη υπό περιορισμόν. Η Ειρήνη ηθέλησε δια του στρατού να ανατρέψη την ιεραρχίαν και να προβάλη εαυτήν εις την πρώτην θέσιν αντί του υιού της. […] Η αντίθεσις των Αρμενακίων έλαβεν επαναστατικήν τροπήν. Όταν τα λοιπά θέματα, προφανώς τα μικρασιατικά, επληροφορήθησαν ότι οι Αρμενιακοί Κωνσταντίνο μόνον βασιλέα ανευφήμησαν, ήτοι ανεγνώρισαν τον Κωνσταντίνον μόνον αυτοκράτορα. […] Η Ειρήνη εφοβήθη και έσπευσε να αποδώση εις τον εικοσαετή υιόν της την ελευθερίαν, «τα στρατεύματα τούτον αυτοκράτορα εκύρωσαν μεν, απεκήρυξαν δε την τούτου μητέρα». […] Ο κωνσταντίνος υπέκυψεν εις τας παρακλήσεις της μητρός του[…] και επανεφερε αυτήν […] ως συμβασιλέα. Ο στρατός δεν αντέδρασεν […] πλην[…]Αρμενιάκων. […] Ο ταγματικός στρατός εστράφη προς τον Καίσαρα Νικηφόρον. Τότε ο αυτοκράτωρ τούτον μεν ετύφλωσεν, τους δε τέσσαρας αδελφούς αυτού και θείους ιδικούς του εγλωσσοκόπησεν. Οι μέχρι πρό τινός αφωσιωμένοι Αρμενιάκοι μετά την τύφλωσιν του στρατηγού […] επετέθησαν κατά του αντικαταστάτου εις την διοίκησιν του Θέματος στρατηγού Θεοδώρου Καμουλιανού. Ήρχισεν τότε εμφύλιος πόλεμος Αρμενιάκων και του προσκειμένου εις τον αυτοκράτορα λοιπού μικρασιατικού θεματικού στρατού. Πηγή Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου Βυζαντινή Ιστορία Β1 610-867 σελ. 134-135 (Αθήνα 1981)

17. Αρχικά εντοπίστε στον χάρτη β το Θέμα των Αρμενιάκων και στη συνέχεια Διαβάζοντας την παραπάνω πηγή να απαντήσετε: Α) Ο ρόλος του θεματικού στρατού ήταν μόνο ρόλος υπερασπιστή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους εχθρούς της; Γιατί; Μελετώντας τη συμπεριφορά της μητέρας του αυτοκράτορα σε τι συμπεράσματα καταλήγουμε; Συγκεντρώστε και γράψτε άλλες αντίστοιχες συμπεριφορές μητέρων προς τους γιους τους στο ρουν της ιστορίας. Β) Πού φαίνεται η πολιτική και στρατιωτική δύναμη και αυτονομία των Θεμάτων έναντι της Βασιλεύουσας και του αυτοκράτορα;

18. Ο στρατιώτης - αγρότης και οι υποχρεώσεις του (τέλη του 8ου αιώνα Και τον 8ο αιώνα μ.Χ υπήρχαν απρόοπτα και τραγελαφικά κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για μάχη! Αφού διαβάσετε την πηγή: • Η Α’ ομάδα να βιώσει την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο φτωχός πολεμιστής και επιχειρηματολογώντας να εκφράσει τις θέσεις του για την κατάσταση στην οποία έχει βρεθεί. • Η ομάδα Β’ να έρθει (νοητά) στη θέση του εκατόνταρχου και επιχειρηματολογώντας να εκφράσει τον λόγο ή τους λόγους για τους οποίους οργίστηκε. • Η Γ’ ομάδα περιγράψει τις σκηνές προετοιμασίας κάποιου θεματικού στρατού προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Σημείωση: Θα σας βοηθήσει η λέξη στρατωτόπι από το γλωσσάρι Ένα επικουρικό σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήλθε να καταλάβει το στρατόπεδο που ήταν εκεί (κοντά στην πόλη Άμνια της Παφλαγονίας), για να προετοιμάσει μια εκστρατεία εναντίον των Αράβων. Ο Χιλίαρχος, ο εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος προχώρησαν σε φροντισμένη επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των στρατιωτών να παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξές τους. Κάποιου στρατιώτη –που ονομαζόταν Μουσούλιος και ήταν πολύ φτωχός το άλογο, καθώς πλησίαζε η επιθεώρηση, καταλήφθηκε ξαφνικά από κωλικούς πόνους και σπασμούς, έπεσε κάτω και ψόφησε. Ο στρατιώτης που δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο άλογο, ήλθε σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε μέσα στην οργή του. Πηγή: Βίος αγίου Φιλαρέτου, εκδ. Μ.-Η.Fourmy-M. Leroy, Byzantion 9(1934), 125-127, Ιστορία του Μεσαιωνικού & νεότερου κόσμου 565-1815 μ.Χ, Β΄ Γενικού Λυκείου εκδόσεις ΟΕΔΒ, σελ. 15

19. Μεσοβυζαντινή εποχή 610-1081 • 615 μ.Χ οι Πέρσες κυριεύουν τα Ιεροσόλυμα, λάφυρο τους ο τίμιος σταυρός • 622 Ο Ηράκλειος αρχίζει εκστρατεία κατά των Περσών • 673-678 Πρώτη πολιορκία της Κων\πολης από τους Άραβες • 679-680 Εγκατάσταση Βουλγάρων στα Βαλκάνια • 717-718 Δεύτερη πολιορκία της Κων\πολης από τους Άραβες. Απόκρουση των Αράβων. • 728 Δημοσίευση «Εκλογής» • 811 Ήττα και θάνατος Νικηφόρου Α’ σε μάχη κατά των Βουλγάρων(Κρούμος). • 823-824 ΟΙ Άραβες κατακτούν την Κρήτη • 870-872 Συντριβή των Παυλικιανών από τον Βασίλειο Α’ • 961 Ο Νικηφόρος Φωκάς ελευθερώνει την Κρήτη από τους Άραβες • 996 Μέτρα του Βασιλείου Β’ κατά των δυνατών • 1055 Ο χαλίφης της Βαγδάτης αναγνωρίζει τον αρχηγό των Σελτζούκων ως Σουλτάνο • 1071 Μάχη στο Μάτζικερτ- οι Σελτζούκοι πατούν στη Μ.Ασία Δυναστείες Ηρακλείου (610-641) Ισαύρων (717- 820) Μακεδονική Δυναστεία (867-1059) Δουκών (059- 1081) Πηγή:Θεματική ιστορία Β΄Γενικού λυκείου ΄τεύχος Α’ ΟΕΔΒ –Αθήνα 1988 σελ 116-117 \

20. Μελετώντας τον παραπάνω πίνακα που αναφέρεται στη μεσοβυζαντινή περίοδο, περίοδος οργάνωσης και ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας , τι παρατηρείς; Το Βυζάντιο τι αντιμετωπίζει; Τι πρέπει να κάνει;

21. Λίγα λόγια για το έπος του Διγενή Ακρίτα Κεντρικός ήρωας του έπους είναι ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας.[…]τα τρία πρώτα βιβλία (το ποίημα διαιρείται σε οχτώ ή σε δέκα) περιέχουν την ιστορία του πατέρα του, αμιρά της Συρίας, Μουσούρ, δηλαδή την αρπαγή από αυτόν της κόρης ενός Έλληνα στρατηγού, την καταδίωξη του από τους πέντε αδερφούς της, τη μονομαχία του με το νεότερο και την ήττα του, τον προσηλυτισμό του στον χριστιανισμό και το γάμο του με την κόρη. Γιος από τον γάμο αυτόν («διγενής», από δύο γένη, το αραβικό και το ελληνικό) είναι ο ήρωας του έπους, και τα υπόλοιπα βιβλία εξιστορούν τα κατορθώματα του[…] Πηγή: Πολίτη Λίνου, ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας σελ 27

22. […]οι νεώτεροι μελετητές είναι σύμφωνοι πως η αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας πρέπει να τοποθετηθεί στο έπος του Διγενή Ακρίτα, γραμμένο πιθανότατα στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα, που είναι το πρώτο λογοτεχνικό (γραπτό) κείμενο όπου χρησιμοποιείται η νέα ελληνική γλώσσα[…] Πηγή: Πολίτης Λίνος, ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ε΄έκδοση , Αθήνα 1989 σελ.3 Τι πληροφορίες αντλείτε από την παραπάνω πηγή;

23. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ Η μονομαχία του Κωνσταντίνου με τον αμιρά (Α, 146 -197) Ο δε εφ’ ίππου επιβάς μαύρου, γενναιοτάτου σπαθίνδιαζωσάμενος, λαμβάνει το κοντάριν, εβάσταξεν και το ραβδίν εις το ραβδοβαστάκιν, το δε σημείο του σταυρού φραξάμενοςπαντόθεν, τον ίππονεπελάλησεν, εις τον κάμπον εξήλθε. Έπαιξε πρώτον το σπαθίν, ειθ’ ούτως το κοντάριν, και τινες των Σαρακινώνωνείδιζων τον νέον: Ίδε ποίον εξέβαλον προς το μονομαχήσαι[…] Τα όρη αντιδόνησαν, οι βουνοί βροντάς είχον, το αίμα δε κατέρρεε την γην εκείνην όλην, οι ίπποι ηγανάκτησαν, πάνταςέκπληξιςείχεν, ολόπληγοιγεγόνασι, μηδείςτροπήν ποιών τε.

24. Ως δε και το παράδοξον Σαρακηνοί κατείδον,και το πολύ θαυμάσαντες το πρόθυμον του νέου, ένστασιν δε την άπειρον και την γενναίαν τόλμην, άπαντες προς τον αμιράν ομωφώνως ελάλουν:Αγάπην επιζήτησον, το δε πόλεμον άφες, ο Ρωμαίος δεινός εστί, μη σε κακοδικήσει. Και προς φυγήν ο αμιράς ευθέως εξετράπη, και ο πολλά καυχώμενος ηττήθη κατά κράτος.Και γαρ καυχησις άπασα ουκ αγαθή τυγχάνει.Πόρρωθεν ρίπτει το σπαθίν, χείρας εις ύψος άρας.Τους δακτύλους εσταύρωσεν, ως ην αυτοίς το έθος,και ταύτην προς τον άγουρον την φωνήν επαφήκεν:Παύσε, καλέ νεώτερε, σον γαρ εστί το νίκος,δεύρο λάβε την αδερφήν και την αιχμαλωσίαν.[…]πηγή: Ποιητική Ανθολογία, βιβλίο πρώτο «Πριν από την Άλωση εκδόσεις Γαλαξία, Αθήνα:1967 σελ 17-18

25. λεξιλόγιο • Ραβδίν:οι πολεμιστές στο έπος εκτός από το σπαθι και το κοντάρι, πολεμούσαν και με ρόπαλο(ραβδί), που μπαίνει σε μια ιδιαίτερη θήκη –ραβδοβαστάκιν. • Επιλαλώ τον ίππον: τον παρακινώ με φωνές και λόγια να τρέξει • Γεγόνασι: έχουν γίνει • Άφες: άφησε • Δεινός εστί: ικανός είναι • Καύχησις: αλαζονεία, κομπορρημοσύνη • Πόρρωθεν: από μακριά • Άρας: σήκωσε ήν: ήταν έθος: συνήθεια άγουρον: ο νέος το νίκος: η νίκη

26. Διαβάζοντας το ποιητικό απόσπασμα από το έπος του Διγενή Ακρίτα, καθώς και το τμήμα από το βιβλίο του Λίνου Πολίτη που αναφέρεται στο έπος με λίγα λόγια, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:α) Ποιος είναι ο νεώτερος πολεμιστής και για ποιο λόγο μάχεται;β) Ποιος είναι ο εχθρός του Κωνσταντίνου; Σε ποιο τμήμα της αυτοκρατορίας πιστεύετε ότι γίνεται η σύγκρουση; Γιατί;γ) Ποιο στοιχείο του Ρωμιού πολεμιστή εξαίρεται; Ποιοι τον θαυμάζουν και συγχρόνως τον φοβούνται; Γιατί; Τι είναι το έπος; (συμβουλέψου το γλωσσάρι)δ) Ας δραματοποιήσουμε το γεγονός που περιγράφεται στο ποίημα. Μπορείτε να βρείτε και να αναφέρεται άλλα έπη;

27. Το παρακάτω ποίημα ανήκει στον ακριτικό κύκλο τραγουδιών

28. Ο γιος του ΑνδρόνικουΚουρσεύουν οι Σαρακινοί, κουρσεύουν οι Αραβίδες,κουρσεύουν τον Ανδρόνικο και παίρνουν την καλήν του[…]Στην φυλακήν το γέννησε, στα σίδερα το θρέφει.Η μάνα του τον τάιζε ψιχούδια με το γάλα,η μίρισσα τα τάγιζε ψιχούδια με το μέλι. Η μάνα του του έλεγε: «Α, υιέ μου τ’ Ανδρονίκου.»[…]χρονιός έπιασε το σπαθί και διέτης το κοντάρικι όταν επάτησε τους τρεις κρατιέται παλλικάρι.Εβγήκ’ εδιαλαλήθηκε, κανέναδεν φοβάται,μήτε τον Πέτρον τον Φωκάν, μήτε τον Νικηφόρον,[…]κι αν είναι δίκαιος ο πόλεμος, μήτε τον Κωνσταντίνον.Ετραύηξεν τον μαύρον του, πηδά, καβαλικεύει.Φρενιστηριάν του χάρισε, πάνω ‘ς βουνί εβγαίνεικαι βρήκε τους Σαρακηνούς δικίμιναπηδούσαν:«Δικίμιν που πηδάτε σεις, πηδούν το κι οι γυναίκες,όχι γυναίκες άτροφες, μόνον εγγαστρωμένες

29. Οι μαύροι σας είναι εννιά, κι ένας δικός μου δέκα. δέστε και ξαγκωνιάστε με τρεις δίπλες τ’ αλυσίδι, ράψτε τ’ αρματάκια μου τρεις δίπλες το ραφίδι, βάρτε κι εις τις μασκάλες μου τρικάνταρον μολύβι και βάρτε κι εις τα πόδια μου δυό σιδερένιες κλάππες, δια να ιδήτε πως πηδούν ρωμαίκα παλληκάρια.» […] Αφού του τα εκάμασι, Σαρακηνοί λαλούν του: «Α βρεμωρόν κι ανήλικον, επάρ’ την λευτεριάν σου.» ξανοίγει τα ματάκια του, έκοψε το ραφίδι, τινάσσει τα χεράκια του κι έκοψε τ’ αλυσίδι, έσεισε τες μασκάλες του κι έπεσε το μολύβι, και δυόπηδήματ’ έκαμε και βγήκασιν οι κλάππες κι από τους μαύρους τους εννιά ευρέθη στον δικόν του. μίρισσα: η σύζυγος του αμιρά ή εμίρη Δικίμιν και δοκίμι: ο αγώνας όπου οι άντρες δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους Βάρτε: βάλετε Τρικάνταρον:που ζυγίζει τρία καντάρια πηγή: Βασική βιβλιοθήκη, σειρά πρώτη- τόμοι 1-48, ΑΘΗΝΑΙ 1958 συντ. επιτροπή Δ. Ζακινθυνός, Ι.Μ.Παναγιοτόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος Οι μαύροι σας είναι εννιά, κι ένας δικός μου δέκα.

30. Ήρωας του παραπάνω δημοτικού τραγουδιού, « Ο γιος του Ανδρόνικου» είναι ο γιος του Ανδρόνικου, Κωνσταντίνος Δούκας. Ο Ανδρόνικος, στη Βαγδάτη όπου κατέφυγε ύστερα από συκοφαντία που του έκαμαν στον αυτοκράτορα, είχε παραλάβει και το γιο του Κωνσταντίνο. Αυτός όμως δεν αλλαξοπίστησε, αλλά γυρίζοντας στο Βυζάντιο, επιχείρησε με επανάσταση, στα 913 μ.Χ, να καταλάβει το θρόνο μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Λέοντος και του αδερφού του Αλέξανδρου. Η επανάσταση προδόθηκε, ο Κωνσταντίνος πληγώθηκε και πέθανε Στα δημοτικά τραγούδια το θέμα παρουσιάζεται διαφορετικά: ο γιος του Ανδρόνικου γεννήθηκε, όταν η μητέρα του ήταν αιχμάλωτη του Εμίρ Αλή. Όταν ενηλικιώθηκε, έφυγε στις ελληνικές χώρες ν’ αναζητήσει τον πατέρα του. Στο δρόμο απάντησε τον πατέρα του μαζί με τον αδερφό του. Έρχονται σε σύγκρουση και πάνω στη μάχη αναγνωρίζονται.[…] Α1 πηγή: Βασική βιβλιοθήκη, σειρά πρώτη- τόμοι 1-48, ΑΘΗΝΑΙ 1958 συντ. επιτροπή Δ. σελ. 35 -37 Ζακινθυνός, Ι.Μ.Παναγιοτόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος

31. Α2 […] είναι ο επικός Ανδρόνικος Δούκας, στρατηγός του αυτοκράτορα Λέοντος του ΣΤ΄(886-912). Ο Ανδρόνικος ήταν ονομαστός κυρίως για τη νίκη του κατά των Σαρακηνών στην Κιλικία λίγο πριν από το 906μ.Χ[…]

32. Διαβάζοντας την πηγή Α1, Α2 απαντήστε:Δ11Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι ο λαός παραποίησε το πραγματικό ιστορικό γεγονός μέσα στο δημοτικό τραγούδι «Ο γιος του Ανδρόνικου»; Με ποιο τρόπο ηρωοποιείται ο γιος του Ανδρόνικου μέσα στο ομώνυμο δημοτικό τραγούδι;

33. Οι θρύλοι που μεταφέρονται με την προφορική παράδοση γύρω από τους Ακρίτες εδώ και αιώνες, είναι διάσπαρτοι σε περιοχές όπου ζουν και ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί!

34. Τα λιγγρία του Διγενή (Κύπρος) «Εις την Κύπρον υπάρχουσι δύο λιθάρια μεγάλα μασουρωτά, και τα λέγουν λιγγρία του Διγενή. Ο Διγενής αυτός είχε πελώριο ανάστημα και χέρια δυνατά, για τούτο και σήμερα ακόμη, όταν θέλουν να ειπούν για κανένα πως είναι ανδρειωμένος, τον λέγουν Διγενή. Εκείνα τα λιθάρια λεν πως ο Διγενής τα έρρηξε μια φορά με το μικρό του δάχτυλοαπό ένα μέρος εις ένα άλλο που ήτον ώραις μακριά, καθώς τα παιδιά ριχτούν ξύλα εις το παιγνίδι, όπου λέγεται λιγγρί. Και όσα άλλα λιθάρια όμοια ευρίσκονται εις την Κύπρο τα ονομάζουν το ίδιο, λιγγρία του Διγενή.»Β1 πηγή: Πολίτου Ν., ΜΕΛΕΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, ΄τόμος Α΄, εκδόσεις «ΕΡΓΑΝΗ» ΑΘΗΝΑΙ 1965

35. Η ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥΣύμφωνα με την παράδοση ο διγενής κατεδίωξε από τη Μικρά Ασία μέχρι την Κύπρο έναν Σαρακηνό. Κυνηγώντας τον τον έφτασε στον Πενταδάκτυλο, τον οποίο όμως δεν μπορούσε να περάσει γιατί ήταν μαλακός σαν ζυμάρι. Τότε πιάστηκε από την κορυφή με το αριστερό του χέρι και πέταξε πάνω από το βουνό.Από τα σημάδια του χεριού του πήρε και το βουνό το όνομα του. β2http://el.wikipedia.org/wiki/

36. Εικόνα του Πενταδάκτυλου

37. Διαβάζοντας την πηγή Β1 & Β2 , παρατηρώντας την εικόνα του πενταδάκτυλου: • Α) Μπορούμε να αντλήσουμε ιστορικά στοιχεία από για την εποχή των Ακριτών; • Β) Κατασκευάστε με πλαστελίνη το όρος Πενταδάχτυλο (ανά ομάδες) και προσπαθήστε να αποτυπώσετε την παλάμη σας. Ακούω τα συμπεράσματά σας! • Γ) Ποιες αξίες και ιδεώδη της εποχής καλλιεργούνταν μέσα από την μεταφορά του προτύπου του Διγενή; Είναι συμβατά με τις αξίες και τα ιδεώδη της δικής μας εποχής;

38. Ο ΔΙΓΕΝΗΣ (Μεσσαρά της Κρήτης) Ο δυνατότερος από όλους τους Σαραντάπηχους ήτονε ο Διγενής, που τον έλεγαν έτσι γιατί έζησε δύο γενεαίς. Αυτός έρρηχνε τους μεγάλους βράχους μακριά για παιχνίδι σαν κότσια[…]Κοντά ΄ς τοις Καμάραις είναι η σέλλα του Διγενή. Και αυτή είναι είναι ένα αυλάκι ΄ς την κορυφή του βουνού, που έγινε από το βάρος του, που καβαλίκευε το βουνό και καθόντανε. Και παρακάτω ΄ς τη ράχη είναι η πατιά του, ένα βαθούλωμα μεγάλο. Γιατί όντας εδιψούσε επατούσε εκεί το ένα του πόδι και τάλλο ‘ς τάντικρινό βουνό, κ’ έσκυβε κ’ έπινε νερό από το ποτάμι οπώτρεχε κάτω από τα σκέλια του. Και με τα γένια του έφραζε το ποτάμι κ’ εξεχείλιζε και πλημμυρούσε τον κάμπο της Μεσσάρας.

39. Μελετώντας την παραπάνω πηγή-θρύλος γύρω από το Διγενή Ακρίτα, μπορείτε να εκμαιεύσετε κάποια ιστορικά ψήγματα που είναι ίσως διακριτά; • Η διαιώνιση και μυθοποίηση του θεσμού των Ακριτών καθώς και η οικειοποίηση του Διγενή ως φύλακα και προστάτη των λαών ανά τους αιώνες, που μπορεί να εδράζει; Όντας απέθανε ο Διγενής, τον έθαψαν ‘ς ένα ψήλωμα κοντά ‘ς τη Γέργη. Αλλά το σώμα του ήταν πολύ μακρύ, και δεν χωρούσε να το θάψουν ‘ς το άπλωμα εκεί απάνω. […] • πηγή: Πολίτου Ν., ΜΕΛΕΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, τόμος Α΄, εκδόσεις «ΕΡΓΑΝΗ» ΑΘΗΝΑΙ 1965

40. α)Παρατηρώντας την εικόνα τι πληροφορίες αντλείτε για την οργάνωση και ιεραρχία του θεματικού στρατού; β)Τι φορούσαν οι πολεμιστές; Σε τι διαφέρουν από τους σημερινούς; πηγή: Βασική βιβλιοθήκη, σειρά πρώτη- τόμοι 1-48, ΑΘΗΝΑΙ 1958 συντ. επιτροπή Δ. Ζακινθυνός, Ι.Μ .Παναγιωτόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος

41. Παρατηρήστε την εικόνα: Ποιος νομίζετε ότι μπορεί να είναι ο Βυζαντινός και ποιος ο αραβικός στρατός; Ζωγραφίστε τώρα εσείς τους δύο στρατούς! πηγή: Βασική βιβλιοθήκη, σειρά πρώτη- τόμοι 1-48, ΑΘΗΝΑΙ 1958 συντ. επιτροπή Δ. Ζακινθυνός, Ι.Μ .Παναγιοτόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος

42. Ο Διγενής στην πραγματικότητα  ενσαρκώνει τον διαχρονικό ήρωα, με ποικίλα ονόματα: Διγενής, Ιενής, Ιγιαινής, Διονής, Γιγενής, Γιαννακής, Γιαννακός, Μαυρόγιαννης, Δαρδανής, Δημητρής, αλλά και ονόματα άλλων ακριτικών ηρώων, όπως Πορφυρής, Μπροσφύρης, Ανδρόνικος, Κωνσταντίνος, Κωνσταντάς, Θεοφύλακτος. Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών. Πηγή:http://thalassa-karadeniz.livepage.gr/page Β3

44. ΑΚΡΙΤΑΣ ΟΝΤΕΣ ΕΛΑΜΝΕΝ βίντεο Ακρίτας όντες έλαμνεναφκά σήν ποταμέανεπέγνεν κ''ερχουν κ'έλαμνεντην ώραν πέντε αυλάκιαεπέγνεν κ'ερχουν κ'έσπερνενενέα κότε(α) σπόρονερθέν πουλίν και κόνεψενση ζυγονί την άκρανσκούτε και καλοκάθετεση ζυγονί την μέσενοπίς πουλίν οπίς πουλίνμην τρως την κουτουνέανκαι το πουλίν κελάιδησενσ'ανθρώπινον λαλίανΑκρίτα μου ντό κάθεσαιντο στέκεις και περμένειςτο ενοικος εχάλασανκαι την καλής επέρανεσύρε το σπαθί τσινατ'ασό χρυσόν θυκάρισίλοις εμπρέτ'εσκώτωσενκαι μύριους από πίσατεπέρεν την κορ'και φυενσην παραποταμέανενιά νυχτάς και μεραςεπήεν και ν'εκόνεψενσην παραποταμέαν. Βυζαντινή χορωδία και ορχήστρα παραδοσιακής μουσικής του Μουσικού Γυμνασίου & Λυκείου Ν. Δράμας www.youtube.com

46. Βιβλιογραφία • VASILIEV A. A History of Byzantine Empire (324-1453 μ.Χ) μτφ. ΔΗΜΟΣΘ. ΣΑΒΡΑΜΗ σελ. 714 • Ζακινθυνός Δ, Ι.Μ.Παναγιοτόπουλος, Ε.Π. Παπανούτσος • Θεματική ιστορία Β΄ Γενικού λυκείου τεύχος Α’ ΟΕΔΒ –Αθήνα 1988 • Καραγιανόπουλου Ι. ,Η Βυζαντινή ιστορία από τις πηγές, Β’ έκδοση, Θεσσαλονίκη: Βάνιας 1987 • Πολίτη Λίνου, ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδόσεις ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ 1989 • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Η’ Βυζαντινός ελληνισμός-Μεσοβυζαντινοί χρόνοι(642-1071) ΕΚΔΟΤΙΚΗ Αθηνών 1979 • Πολίτου Ν., ΜΕΛΕΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, τόμος Α΄, εκδόσεις «ΕΡΓΑΝΗ» ΑΘΗΝΑΙ 1965 • Ιστορία του Μεσαιωνικού και νεώτερου κόσμου 565-1815, Β’ Γενικού Λυκείου (Γενικής Παιδείας) Αθήνα: ΟΕΔΒ 2009 • Ράνσιμαν Στήβεν, Βυζαντινός πολιτισμός, (μτφ. Δετζώρτζη, Δ.) Αθήνα: ΓΑλΑΞΙΑΣ *ΕΡΜΕΙΑΣ, 1969 • Ρεπούση Μ.& συντροφιά: Ιστορία Στ’ Δημοτικού «Στα νεότερα & σύγχρονα χρόνια» Αθήνα: ΟΕΔΒ • Ρεπούση Μ.& συντροφιά: Ιστορία Στ’ Δημοτικού «Στα νεότερα & σύγχρονα χρόνια» τετράδιο εργασιών. Αθήνα: ΟΕΔΒ • Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη Βυζαντινή Ιστορία Β1 610-867 σελ. 134-135 (Αθήνα 1981) • http://el.wikipedia.org/wiki • http://www.youtube.com • http://thalassa-karadeniz.livepage.gr/page1