FƏNN: ANATOMİYA M Ö VZU : QUŞLARIN ANATOMİYASI

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİZOOBAYTALIQ VƏ ƏCZAÇILIQ FAKÜLTƏSİ ƏCZAÇILIQ VƏ MORFOLOGİYA KAFEDRASI FƏNN: ANATOMİYA MÖVZU: QUŞLARIN ANATOMİYASI MÜHAZİRƏÇİ:DOS.RAMAZANOV.A GƏNCƏ-2009

2. Mövzunun planı 1.Quşların digər k/t heyvanlarından fərqləndirən xüsusiyyətlər. 2.Quşların sümüklərində olan xüsusiyyətlər. 3.Quşların dəri örtüyü və əzələlərində olan fərqlər. 4.Quşların həzm, tənəffüs, sidik cıxarma və cinsiyyət üzvülərində olan xarakterik dəyişikliklər. 5.Sinir sistemi və hiss üzvülərinin xüsusiyyətləri. QUŞLARIN ANATOMİYASI

3. ƏDƏBIYYAT 1.Техвер Ю.П. Гистология Домашних птиц. Изд.ЭСХа. топ.1965. 2.ELLENBERQER-BAUN-HANDBUCH der VERGLEİCHENDEN ANATOMİEDER HONSTİ-ERE( RAZDEL ANATOMİYA DER HOMSVOGE) 1943 3. A.M. RAMAZANOV. EV QUŞLARININ ANATOMİYASI GƏNCƏ 2007 QUŞLARIN ANATOMİYASI

4. Quşlar digər k/t heyvanlarından fərqli olaraq iki ətraf üzə-rində gəzməkləri ilə fərqlənir. Quşlarən bədənini öyrənmək ücün ev heyvanlarında olduğu kimi ,onların da üzərində bir sıra şərti müstəvilərin çəkilməsi qəbul edilmişdir.( şəkil 1.) Müstəvilər çəkilərkən aliman terminlər-istilahlar, ev hey-vanlarının anatomiyasında göstərildiyi kimi,eyni mənada və eyni nahiyədə işlədilir. Ev quşlarında da ev heyvanlarında olduğu kimi, ox ske-leti və ətraflar skeleti ayırd edilir. Burada da, ox skeleti öz növbəsində baş və gövdə skeletinə ətraflar skeleti isə qurşaq və azad ətraf skeletinə bölünür. (Şəkil 2) Quşların onurğa sütunu və kəlləsində daha çox xüsusiyyətlərə rast gəlmək olar. QUŞLARIN ANATOMİYASI

5. Quşların sümüyü məməlilərinkindən fərqli olaraq ağdır və pinevmatikdir.( icərisi boşdur) Ağ olmağı kolsiumun çox olması, pinevmatik olması isə uçmağa üyğunlaşmaqla əla-qədardır həmdə bədənin yüngülləşməsi burada əsas şərt-dir. İlik isə quş yaşlandıqca azalır. Sümükləşmə bunlarda sürətlə gedir. Sümüyün strukturu da daimi deyildir, belə ki, yaşlı quşlarda bu qurluş bir çox faktorlardan tüklənmədən, yumurtalamanın intensivliyindən mineral maddələr və vita minlərlə yemləmənin dərəcəsindən asılıdır.Quşların gövdə skeleti,ev heyvanlarında olduğu kimi,onurğa sütunu,qabirqa lar və doş sümüyündən ibarətdir.Aşağıdaki cədvəldə müxtə lif quşlarda:onurğa stununun ayrı-ayrı şöbələrindəki fəqə - rələrin miqdarı göstərilmişdir. QUŞLARIN ANATOMİYASI

6. QUŞLARIN ANATOMİYASI

7. Quşların ön ətrafları qanadla cevrilmlşdır.Qurşaqda və azad ətraf skeleti ayırd olunur. Qurşaq skeletində kurək-skapula,dimdiyə bənzər və ya ko rokoid sümüyü-os corokoideus və körpucük sümüyü –os clavicula vardir. Ətrafların azad hissəsi: digər k/t hey-da olduğu kimidir.Kəl lə beyin və üz skeleti sümüklərindən ibarətdir.Bir necə sü- mük ixtisara düşür,Dodaqlar dimdiyə cevrilmişdir.Bunlarda alt və üst cənələr kvadrat sümüklə əlagələnir. Quşlarda dəri örtüyü fərqlənir belə ki,dəri nazikdir,tər və piy vəzilərindən mərhumdur.Tüklər əvəzinə lələklər müvcud dur:bunlarda bir necə cürədir,ucma,istiqamət verici,örtük bə zək və s.lələklədir.Dəri altı qat yaxşı inkişaf etmişdir.subeu-tis s.hurodermis).Xüsusi qat,buna dəri əsası da deyilir. QUŞLARIN ANATOMİYASI

8. QUŞLARIN ANATOMİYASI

9. (derma.s.cutis) nazik olub,kollogen və elastiki liflərə malik –dir.Epidermis cox nazik olub səthi (buynuz) və dərin (türə-dici) qatlardan ibarətdir.Quşların dərisi,reptililərdə olduğu kimi,dəri vəzilərinin olmaması ilə xarakterdir.Bunlarda yal nız bir ədəd büzdüm vəzisi (qlandula ciropigi) vardir ki, bu da şəkili dəyişmiş piy vəzindən ibarətdir.Suda üzən quşlar-da büzdüm vəzisi yaxşı inkişaf etmişdir.Toyuqlarda bu vəzi noxud boyda,ördəklərdə goz boyda olur. Həzm üzvlərinə,ağız-udlaq (baş bağirsaq) ön bağırsaq və arxa bağirsaq aid edilir.Ağız boşluğu sadə qurulmuşdur:cünki burada:dişlər,diş əti,dodaqlar və yanaq-lar yoxdur.Cənələri dimdiklərlə əhatə olunmuşdur.Sərt da –maq selikli gişa ilə örtülmüşdür.Dil qğız-udlaq şöbəsinin di-bində yerləşir.Ağız suyu vəziləri zəif inkişaf etməşdir.Mədə cinadan əzələvi və vəzili mədədən ibarətdir.Ön bağirsaq QUŞLARIN ANATOMİYASI

10. Şöbələrinə yem borusu,cinədan və mədə aiddir.Baöırsaqlar dan nazik və yoğun bağirsaq şöbələri vardır.Nazik bağırsa-ğin uzunluğu:toyuqlarda 150 sm,ördəklərdə 160 sm,gazlar-da isə 240 sm catır.12 barmaq bağirsaq 25-30 sm toyuqlar da,ördəklərdə 389 sm,qazlarda 45 sm-ə catır.Qara ciyər iri orqan olub qəhvəyi və ya qonur rəngdədir.Öd kisəsi vardır.kor bağirsağı iki ədəd olur,cənilər bağırsaq olmur,düz bağirsaq kloaka ilə gurtarır. Tənəffüs aparatı:burun boşluğunda üst (yuxarı) gırtlaq, traxeya,alt (aşağı) qırtlaq.Bronxlar,ağ ciyərlər və 9 ədəd ha-va kisələrindən ibarətdir.Quşlarda tənəffüs iki qat tənəfüsə aiddir.Bir ağ ciyərlər digəri isə havalı kisələr hesabına. Şəkil 22. QUŞLARIN ANATOMİYASI

11. Sidik ixracı aparatı. Buraya cüt yaxşı inkişaf etmış hər biri 3 paydan ibarət böy-rəklər (rens) sidik axarları (ureteres) və kloaka aiddir.Sidik kisəsi yoxdur.Burada bədəni yüngülləşdirən 1 amildir.Böy-rəklər uzunsov formada olurlarRəngləri solğun cəhrayı cal-lır.Ağırlığı 12-18 qr.Burada qabıq maddə və beyin maddə vardır.Qabıq sidik hazırlayan beyın isə sidik ötürən zonalardir. Coxalma orqanları erkək və dişi coxalma orqanlarına bö lünür:erkək coxalma orqanları:toxumluq,toxumaparan kanal toxaumluq artımından və penisdən ibarətdir.(ördəklərdə) Dişilərdə isə yumurtalıqdan,yumurta borusundan,gipdan və kloakadan ibarətdir.Qan və limfa dönranı üzvlərinə gəldikdə burda ürək,periferik qan damarları,limfa dövranı üzvləri və qan yaradan üzvləri təsvir olunmalıdır.Quşlarda bədən QUŞLARIN ANATOMİYASI

12. cəkisının 8,5%-ni təşgil edir.Quşların eritrositlərində nüvə vardır.Eritrositlər qanın 1mm –2,83 milyon olur.Leykositlər isə 22-34 min.Quşlarda daxili sekresiya vəziləri vardır:bu hipofiz,epifiz,timus,qalxanabənzər,qalxanabənzər ətraf,böy-rək üstü,mədəaltı vəziləri və yumurtalıq,landerhans ada cıqları,fabritsi kisəsidir. Sinir sisteminə gəldikdə: burada da mərkəzi və periferik s/s-mi vardır və eləcədə onlardan cıxan sinirlər həmdə ve-getativ sinir sistemi mövcuddur.Hiss üzvlərinə gəldikdə: gör mə,göz almasi,eşitmə qulaq,dad bilmə və qoxu üzvləri və əlavə göz daraqları,göz yaşı vəzisi və əzələləri aiddir.Bun-larda həmdə 3-cü göz darağı vardır. QUŞLARIN ANATOMİYASI