HAZAR-STATÜSÜ-KAYNAKLARI

1. HAZAR-STATÜSÜ-KAYNAKLARI PROF. DR. ÖMER GÖKSEL İŞYAR

2. Hazar ve Kıyıdaş Ülkeler

3. TARİHİ • 1813 – Gülistan Antlaşması • 1828 – Türkmençay Antlaşması: Bu antlaşmalarla Hazar Denizi, Rusya ile İran arasında bölünmüştür.

4. Tarih • 26 Şubat 1921 – Rusya-İran Dostluk Paktı • 1922 – SSCB kuruldu. • 1927 – SSCB-İran Antlaşması: Hazar’da paylaşım yapıldı. • 25 Mart 1940=> SSCB-İran Ticaret ve Gemicilik Antlaşması • Hazar, kapalı bir Sovyet-İran denizi (Enclosed Sea) olarak tanımlandı. • Taraflara şu imkan verildi=> SSCB ve İran’a kendi alanları dışında da (10 mile kadar) serbest balıkçılık yapma. • Hazar, SSCB ve İran’ın Ortak Egemenliğinde (Joint Sovereignty) olacaktı. • Böylelikle, Hazar, dış müdahalelere kapatılmıştır. • Stalin gizli bir emirle 1935 yılında İran’a da danışmadan denizi bölmüştü: Deniz ikiye ayrıldı: Azerbaycan Astara ile Türkmenistan’ın Hasan Kuli bölgesi arasında sınır çizgisi belirlenmiştir. (%88-SSCB ve %12-İran).

5. Astara – Hasan Kuli (1935-40)

7. 1949- SSCB Azerbaycan sektöründe NEFT TAŞLARI sahasını açtı.

8. 1950: İran: ENZELİ (Anzali) Sahasını açtı. İran kendi bölgesinde çok fazla/derinlemesine bir arama yapmadı.

9. Hazar, Günümüzün “PAYLAŞILAMAYAN PASTA”sı • Dünyanın 3. büyük petrol ve doğalgaz sahasıdır. Bu bölgeye “YENİ BASRA KÖRFEZİ” denilmektedir. • Statüsü hala tam belirgin değildir. • 1970 yılında daha verimli ve sistemli çalışabilmek amacıyla, SSCB içinde bir paylaşım olmuştur: • Rusya SSC • Azerbaycan SSC • Türkmenistan SSC • Kazakistan SSC

10. Kıyıdaş ülke sınırları • 371.000 km kare, • Su hacmi: 76.700 km. küp. • Toplam kıyı uzunluğu: • 7.010 km. • Kazakistan: 2.340 km. • Rusya: 1.930 km. • Türkmenistan: 1.200 km. • Azerbaycan: 800 km. • İran: 740 km.

11. Hazar ülkeleri • Kafkasya ve Orta Asya ülkeleridir. • Pek hukukî çerçeveden bakmıyorlar, • Genelde bölgedeki politik-ekonomik çıkarları açısından bakıyorlar. • Bölge, dünyada petrolün ilk çıkarıldığı yerdir. • Düşünülen petrol rezervleri: 17 ilâ 44 milyar varil arasında değişiyor. • Gelecekte çıkarılması beklenenler (petrol): 70-150 milyar varil… • Doğalgaz rezervleri: 6,7 ilâ 9,7 trilyon küplük bir rezerv söz konusudur. • Değerlerin bu kadar değişken olmasının 5 nedeni bulunmaktadır: • 1. Ölçümü zorlaştıran JEOLOJİK ENGELLER, • 2. Bölge ülkelerinin, bilgi ve istatistikleri, kendi çıkarlarına göre yorumlamaya çalışmaları. • 3. Dış yatırımcıların gözündeki ÇEKİCİLİKLERİNİ korumak için değerleri abartmaları. • 4. Bölge liderleri, üretim ve taşımadan daha yüksek pay elde etmek için bölgenin potansiyelini abartmaları. • 5. Yabancı şirketlerin, daha kârlı anlaşmalar yapabilmek için kendi uzmanları aracılığıyla istatistikleri abartmaları. • Dünyanın en kaliteli HAVYARLARI buradan çıkmaktadır.

12. Ama yine de; HAZAR • Bir Basra Körfezi değerinde değildir, • Bir Suudi Arabistan ölçüsünde değildir, • Yine de, petrol fiyatlarının dengede tutulmasında önemli roller oynayabiliyor. • BP’nin 2007 verileri: • Dünya petrollerinin %7’si, • Dünya doğalgaz rezervlerinin %5’i… • The Observer Gazetesi: Dünya petrolünün %10’una sahiptir.

13. BP-2012 istatistiği

14. Deniz mi, Göl mü? ENİ: 320 km. BOYU: 1.200 km. Ort. Derinlik: 184 mt. Deniz seviyesinin 28 mt. altında yer alıyor.

15. Hazar’ın özellikleri • Avrupa’nın en uzun nehri olan VOLGA, Hazar’a dökülmektedir. • Klasik denizlerden farklı olarak, okyanuslarla bağlantısı bulunmamaktadır. • Göl olarak tanımlanmasını zorlaştıran özellikleri: (Gölden farklılıkları) • 1. Kapsadığı alanın büyüklüğü • 2. Suyunun tuzluluğu (“tuzlu göl” olarak adlandıranlar da bulunmaktadır.) • Ansiklopedilerde, “dünyanın en büyük tuzlu gölü” olarak tanımlanmaktadır.

16. BÜYÜKLÜĞÜ

17. Hazar’ın su seviyesi “arttıkça Türklerin talihi de artacaktır”. • Uzun yıllar boyunca sürekli düşme gösteren Hazar’ın su seviyesi son dönemlerde aniden yükselmeye başlamıştır. • Her yıl 10 cm civarında yükselen Hazar’ın su seviyesi 1978 yılından bu yana yaklaşık 2 m artmıştır. • Hatta, Kazakistan’ın kuzey kıyı şeridindeki 1000’den fazla petrol kuyusu bu yüzden kullanılmaz hale gelmiştir. • Bu kıyıdan Hazar’a petrol sızmaktadır.

18. HAZAR’IN STATÜSÜ BUGÜNE KADAR HENÜZ BELİRLENEBİLMİŞ DEĞİLDİR. • STATÜ SORUNU

19. 3 olası statü modeli bulunmaktadır: • 1.) Kapalı ya da Yarı Kapalı Deniz Havzası: • 1982-BM-D.H.Sözleşmesi-122 Md. • Devletlerin bu durumda; 12 mil karasuları + üzerinde anlaşacakları bir kıta sahanlıkları (hukuken 200 mil) + münhasır ekonomik bölgeleri (hukuken 200 mil) olacaktır. • Bu paylaşımın ötesi AÇIK DENİZ (ULUSLARARASI SULAR) olacaktır. • Rusya, Hazar’ın ‘deniz’ olduğu varsayımına sürekli karşı çıkmıştır. • Hazar, ancak iki suni kanalla Okyanusa açılıyor: • Karadeniz’e ve Baltık Denizi’ne • Don-Volga Kanalı ve Volga-Baltık Kanalıyla. • Kazakistan, Azerbaycan önceleri; Türkmenistan daha sonradan bu tezi benimsemişlerdir.

20. Sunî kanallar:

21. Diğer olası modeller: • 2.) Sınır Gölü yaklaşımı: Bu model kabul edilse, buna uygun genel bir uluslararası hukuk antlaşması yok, bazı teamüller vardır. • Bu durumda iki görüş mevcut olabilir: • A) Ortak kullanım (ortak mülkiyet) olması – Condominium : Kısmen İran’ın ve Türkmenistan’ın yaklaşımı. • B) Ulusal sektörlere bölünmesi yaklaşımı: • Bunun için mutlaka bir ORTA HAT çizgisinin benimsenmesi gerekir. Ancak bu orta hat tüm devletlerin bir ortak antlaşmasıyla belirlenebilir. • Kısmen şimdiki durum; Azerbaycan’ın tezi.

22. Diğer olası bir model: • 3.) Özel Su Havzası yaklaşımı: • Özel durumda kabul edilir. • Göl rejimi ya da deniz hukuku uygulanmaz. • Her ülkenin yetki alanına giren ‘Deniz’ ve ‘Ortak Kullanım’a benzeyen hususları olabilir. (Rusya’nın 96-98 dönemi savunusu…) • 40-45 millik ulusal bölge, onun dışında ortak kullanım. • Bir dönem Kazakistan’ın ve RF’nin tezi.

23. SSCB yıkıldıktan sonra… • 1991-Almatı (Alma Ata) Deklarasyonu: SSCB’den ayrılan 4 kıyıdaş devlet, Hazar konusunda SSCB’nin ortak mirasçısı olarak kabul edilmişlerdir. • 1992: Kıyıdaş 5 devlet, Rusya-ASTRAHAN’da bir araya gelmişlerdir. • 1993: TAHRAN’da bir araya gelmişlerdir. • Kazakistan’ın önerisi: ‘SSCB dönemindeki iç sınırların aynen geçerli olması.’ • Azerbaycan bu öneriyi kabul etmiştir. Diğerleri itiraz ettiler. • İran’ın önerisi: Kıyıdaş devletler arasında ÇOK TARAFLI İŞBİRLİĞİ yapılması. • Hazar’ın statüsü konusunda bir KOMİSYON oluşturuldu. • Taraflar arasındaki ciddi görüş ayrılıkları giderilememiştir. • RUSYA’NIN GÖRÜŞÜ: Daha ziyade ekolojik sebeplere dayanarak ORTAK MÜLKİYET olmalıdır.

24. Ama Rusya, hemen sonra, TAM TERSİNE… • 26 Kasım 1993: Rusya-Azerbaycan Antlaşması: PETROL ve GAZ ALANINDA HÜKÜMETLERARASI ARAŞTIRMA ve GELİŞTİRME ANTLAŞMASI:: (Enerji Bakanı Yuri Şafranik + Aliyev). • Bu antlaşma çerçevesinde, Rus LUKOil şirketine AZERİ ve ÇIRAK rezervlerinde petrol üretim anlaşmasına katılım imkânı sağlanmıştır. • Rusya’nın ikilemi ve gerginlik: Enerji Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı arasında… • Soru: Rusya adına kim konuşacak?

25. Azeri ve Çırak

26. Rusya, • Bu anlaşma sayesinde, Azerbaycan’ın Hazar sektörünün varlığını kabul etmiş oluyordu. • RF Dışişleri Bakanlığı; 5 Nisan 1994 tarihinde BM’ye şu ön-uyarıda bulundu; • Hazar’da yapılacak tek taraflı girişimler, uluslararası sorumluluk ihlâlidir, • Bu durumun sürmesi halinde Rusya, gereken önlemleri alma hakkına sahiptir. • 20 Eylül 1994: Yüzyılın Sözleşmesi. • RF Dışişleri Bakanlığı; • Konsorsiyumda başı çeken BP’yi caydırmak için ve • ABD-Clinton yönetimi ile ters düşmemek için (ABD’nin Amoco firması da konsorsiyumdaydı) • İngiltere’ye bir NOTA gönderdi; • NOTA’da şu belirtiliyordu: HAZAR, KIYIDAŞ ÜLKELERİN ORTAK MÜLKİYETİNDEDİR; TÜM GİRİŞİMLER ORTAK KARARI GEREKTİRİR. • RUSYA’NIN ÖNERİSİ: (12 Ekim 1994): HAZAR’IN ORTAK KULLANIMI ve İran dahil tüm kıyıdaş ülkeler arasında bir İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ’nün kurulması… • Öneriye göre; Hazar’daki enerji kaynaklarının kullanımına yönelik olarak tüm kıyıdaş ülkeler VETO HAKKI’na sahip olacaktır. • Azerbaycan bu öneriye İTİRAZ etmiştir. • Azerbaycan’ın Hazar’da zengin kaynakları olduğu için… • Azerbaycan Parlamentosu, 15 Kasım 1994’te Yüzyılın Sözleşmesi’ni onaylayarak yürürlüğe sokmuştur. (8 milyar $ değerinde…) • Azerbaycan Eylül 1994 tarihli petrol anlaşmasından sonra 1995 ve 1996 yılında üç ayrı anlaşma daha imzalamıştır.

27. Hazar İşbirliği Komitesi • Kasım 1994’te oluşturuldu. • Görevleri şunlar olacaktı: • Sınırların çizilmesi, • Balıkçılık haklarının düzenlenmesi, • Deniz taşımacılığının düzenlenmesi. • Komitenin sonuç vermeyen toplantıları: • Haziran 1995: Tahran • Eylül 1995: Almatı • Kasım 1996: Aşkabat. • Bu toplantılarda ele alınan temel konular: • Silahsızlanma, • Bölgesel entegrasyon, • Çevrenin korunması, • Deniz ulaşım serbestisi. • MART 1996: AZERBAYCAN-RF ANLAŞMASI: • Rusya, Azerbaycan petrolünün Bakü’den Novorossisk’e (RF) mevcut boru hattı üzerinden güvenli geçişini kabul etmiştir. • Yani, RF, Azerbaycan’ın kendi deniz sektöründen çıkardığı petrole sahip olduğunu TANIMIŞ OLDU. • Eylül 1996: AZERBAYCAN-KAZAKİSTAN ORTAK BİLDİRİSİ: • Taraflar sahip oldukları sektörlerde MİNERAL ve BİYOLOJİK zenginlikleri kullanma konusunda KARŞILIKLI TANIMA yoluna gitmişlerdir.

29. Cepheleşme (Kasım 1996) • Rusya-Türkmenistan-İran Önerisi: (Kasım 96) • Devletlerin Biyolojik ve Mineral Rezervler konusunda TAM EGEMEN olacakları bölge: 45 deniz mili MÜNHASIR ULUSAL EKONOMİK BÖLGELER • 45 deniz mili: 83,34 km.

30. Rusya-Türkmenistan-İran önerisi. Bu 45 deniz milinin ötesi, KIYIDAŞ ÜLKELERİN ORTAK MÜLKİYETİ olacaktı. BİR ÇEŞİT ÖZEL SU HAVZASI YAKLAŞIMI

31. Hazar Komitesi’nin Kasım 1996-Aşkabat Toplantısı: • Toplantıda 3 farklı görüş ortaya çıkmıştır: • 1. AZERBAYCAN’IN GÖRÜŞÜ: SINIR GÖLÜ • Hazar millî sektörlere bölünmelidir, • Hazar, coğrafî bir GÖL’dür, • Tarihe bir atıf yaptı: Göl, 1970 yılında Sovyetler Birliği tarafından millî sektörlere ayrılmıştı. • Hazar, tarihte, birlik cumhuriyetleri arasında iç sınırları belirlenmiş bir GÖL STATÜSÜNDE idi. • 2. KAZAKİSTAN’IN GÖRÜŞÜ: KAPALI DENİZ • Hazar bir DENİZ’dir. • Dolayısıyla kıyıdaş ülkelere, uluslararası hukuka uygun olarak şu hakları tanınmalıdır: • Karasuları • Münhasır ekonomik bölgeler • Deniz dibi ve onun da altının paylaşımı. • 3. RUSYA’NIN (+İran+Türkmenistan) GÖRÜŞÜ: Ö.SU HAVZASI • Hazar, DENİZ DİBİ 40-50 millik ULUSAL SEKTÖRLERE bölünebilir, • Geri kalan kısmı, kıyıdaşların ORTAK KULLANIMI olmalıdır. • SONUÇ: Net bir karara varılamamıştır.

32. 2 Temel Alternatif: Havza ya da Göl ÖZEL SU HAVZASI SINIR GÖLÜ

33. 1997: Rusya’nın çelişkisi • 1997 yılında Rusya ve Azerbaycan, Azerbaycan ve Türkmenistan arasında bulunan Çirağ, Kepez, Azeri adalarında petrol çıkarma sözleşmeleri yapmışlar, ancak Türkmenistan buna karşı çıkmıştır. (Başbakan Çernomirdin-D.i.Bakanlığı tezatı)

34. Çözüm Arayışları: 1998 Antlaşması… • Aralık 1997: Rusya-Kazakistan görüşmeleri. • Ocak 1998: Rusya-Kazakistan Antlaşması-- KUZEY HAZAR’IN DENİZ YATAĞI ÜZERİNDE SINIR BELİRLEME ANTLAŞMASI. • Rusya, böylece Kazakistan’ı da yanına almıştır. • Rusya, Aşkabat’taki ‘40-50 millik ulusal sektörler’ yaklaşımından geri adım atmıştır. • ANTLAŞMA ŞUNU ÖNGÖRDÜ: ORTA HAT VE DENİZ DİBİ PAYLAŞIMI • Hazar, 2 devlet arasında millî sektörlere bölünecek, • Millî sektörlerde 2 devlet, deniz tabanı ve dibinde tam egemen olacaklardı, • Hazar’ın suları ve üstündeki hava sahası 2 devlet arasında ORTAK MÜLKİYET olarak kabul edilecekti. • 2 devlet, Hazar sularında, SERBEST GEMİCİLİK yapacaklar ve TEK BİR BALIKÇILIK REJİMİ UYGULAYACAKLARDI. • 2 devlet, EKOLOJİK KORUMA konusunda da birlikte davranacaklardı. • Antlaşma, Temmuz 1998’de YÜRÜRLÜĞE GİRMİŞTİR. • Bu antlaşmanın önemi: Hazar’ın statüsü konusunda bağımsızlık sonrasında İMZALANAN ve YÜRÜRLÜĞE GİREN İLK ANTLAŞMA’dır.

35. MEDIAN LINE • Bu antlaşmada: “orta hat boyunca sektörlerin sınırlarına bağlı kalmak için” mutabakata varıldı. (MEDIAN LINE) • 1998 yılında Kazakistan ve Rusya; Kuzey Hazar’ın deniz yatağını iki ülke arasında orta hat boyunca taksim eden iki taraflı bir anlaşma imzaladılar. • HUKUSAL DAYANAK: • İki ya da daha çok devletin kıyıdaş olduğu kapalı bir deniz veya göle ilişkin sınırlandırma söz konusu olduğu zaman orta hat ilkesi adil bir karardır. • Bu konuda Almanya Federal Mahkemesi tarafından 1920 yılında karara bağlanmış olan Constance Gölü davasında da orta hat uluslar arası hukukun genel bir ilkesi olarak kabul edilmiştir.

36. İran bu antlaşmayı kendisi için tehdit olarak algılamıştır. • İran-Rusya arasındaki geleneksel paylaşım tehlikeye girdi. • Bu antlaşmaya karşı çıkmıştır. • Karşı çıkma gerekçesi: Askerî gemiler konusunda ayrıntılı bilginin verilmemiş olmasıdır. • 28 Mayıs 1998’de BM’ye şikayette bulundu ve antlaşmaya karşı olduğunu bildirdi. • Türkmenistan da, tıpkı İran gibi bu paylaşım şekline karşı çıkmıştır.

37. AZERBAYCAN • Bu antlaşmaya ÇEKİNCELİ olarak OLUMLU BAKTI. • HAZAR’IN TAM ANLAMIYLA ULUSAL SEKTÖRLERE BÖLÜNMESİNİ İSTEDİ. • GÖL STATÜSÜ istedi. • İkili antlaşmalarla yapı- • labilir. • Deniz dibi-su havzası • Hava sahası da bölün- • melidir.

38. Tahran-İKÖ Zirvesi (1998): Azerbaycan-Türkmenistan yakınlaşması • Türkmenistan-Azerbaycan mutabakatı: • İki ülke arasındaki sorunların çözümünde ORTAK KOMİSYON kurulması. • Komisyon, ilk toplantısını 5 Şubat 1998’de yaptı. • SONUÇ: TÜRKMENİSTAN, ORTAK KULLANIM FİKRİNDEN VAZGEÇTİ. • ULUSAL SEKTÖRLERE BÖLÜNMESİ KONUSUNDA Azerbaycan’la uzlaştılar.

39. Nisan 1998: Rusya-Azerbaycan Müzakereleri • Rusya, Hazar konusundaki tavrını değiştirmedi. • Rusya: “Hazar’da ORTAK SU KULLANIMI olmalı.” • Rusya: “SADECE DENİZ DİBİ VE BUNUN ALTI PAYLAŞILMALI.” • Azerbaycan: ‘Ortak Su Kullanımını’ doğru/uygun bulmadı. • Azerbaycan: “HER BAKIMDAN VE MUTLAK EGEMENLİK PAYLAŞIMI OLMALI.” / MUTLAK ULUSAL SEKTÖRLERE BÖLÜNMELİ (SINIR GÖLÜ STATÜSÜ)

40. Aralık 1998: MOSKOVA GÖRÜŞMELERİ • İran’ın ÖNERİSİ: • 1. Bölgeye Batılılar gelmemeli, • 2. Hazar’ın suları ORTAKLAŞA KULLANILMALI, her adım OYBİRLİĞİ ile kararlaştırılmalı---VETO HAKKI olmalı… • 3. Hazar, silahsızlandırılmalıdır. • 4. DENİZ TABANI PAYLAŞIMI: Her ülkeye (5 ülke) %20 deniz tabanı payı verilmeli. (Eşit Taban Paylaşımı) Bu durumda Alov, Araz ve Şark’ı (Azerbaycan bölgeleri) ele geçirebilecektir. • İran, SSCB dönemindeki %12’lik payını %20’ye çıkarmaya çalışmıştır.

41. 2000: STATÜ KONUSUNDA 3 FİİLÎ ALTERNATİF • 1. ALTERNATİF: RUSYA-KAZAKİSTAN ANTLAŞMASI’nın yaygınlaştırılması….Kıyı şeridine ve eşit uzaklık ilkesine göre, ‘Median Line’ Yaklaşımı. • 2. ALTERNATİF: İRAN’IN ÖNERİSİ • YENİ TEZİ: deniz tabanlarının %20 X 5 (ve ortak su havzası-silahsızlanma ve ortak karar-veto. • 3. ALTERNATİF: AZERBAYCAN’ın ilk ve öncelikli TEZİ idi. /Mutlak Paylaşım…Sınır Gölü Modeli… (Türkmenistan da buna giderek yakınlaştı).

42. Deniz Yaklaşımına Göre; 12 mil karasuları+ kıta sahanlığı= 45 mil. 1998: Rusya-Kazakistan paylaşımı 12 millik kara suları

43. Rusya-Azerbaycan AntlaşmasıKazakistan-Azerbaycan Antlaşması • AZERBAYCAN-RF ANT.: 2001 yılında ise Rusya, Azerbaycan ile daha önce Kazakistan’la yaptığı 1998 Antlaşması’na benzer bir antlaşma imzaladı. • AZERBAYCAN-KAZAKİSTAN ANT.: 2001 Kasım’ında da, Azerbaycan ve Kazakistan, 1998 Antlaşması’ndaki gibi deniz yatağının paylaşımı konusunda yeni bir antlaşma imzaladılar. • COĞRAFÎ KOORDİNATLAR (?) 2001 antlaşmasında coğrafi koordinatlar belirlenmeyerek, sonraya bırakıldı. • “YATIRIMLARA AÇIĞIZ”: Bu iki taraflı antlaşmaların Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan tarafından onaylanmasından sonra, üç ülke, havzanın hukuksal statüsü üzerinde bir uzlaşma sağlanıncaya kadar, Kuzey Hazar’ın işletme ve yatırımlar için açık olduğunu beyan ettiler. • İTİRAZ: Ancak İran ve Türkmenistan, diğer üç devlet arasındaki anlaşmaların geçersiz olduğunu ve Hazar için beş taraflı bir anlaşma gerektiğini ileri sürdüler.

44. 2002 yılında Hazar’ın yeni jeopolitiği • 1.) ÜÇLÜ: Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan, orta hat boyunca deniz yatağının bölüşülmesi ve deniz yüzeyinin ortak kullanımını savunurlarken, • 2.) TÜRKMENİSTAN denizin paylaşılması ilkesini benimsemekle birlikte bunun yöntemi konusunda fikir ayrılığına düştü. (Suyu da istiyor…) • 3.) İRAN ise her iki paylaşım ilkesine de karşı olduğunu belirterek İran’ın Hazar’ın en az %20’ sine sahip olması gerektiği yönündeki uzun dönemli duruşunu korudu.

45. 2003 jeopolitiği • ÜÇLÜ ANTLAŞMA: Mayıs 2003’te Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan, Hazar konusunda “orta hat” yöntemine dayalı üç taraflı bir antlaşmayı yürürlüğe soktular. (Kuzey Hazar’da sınırlar belirlendi). • BUNUN YÖNTEMİ: Buna göre, münhasır ekonomik bölgelerin genişliği, devletlerin kıyı çizgilerinden paralel ve eşit uzaklıkta olan orta bir hattın çizilmesi yoluyla çözümlendi. • KARŞI İTTİFAK: Türkmenistan ve İran ise, Hazar’ın kuzeyindekilere karşı bir ittifak içine girdiler. • GÜNEY HAZAR SEKTÖRÜ ANT.: Mart 2003’te iki ülke (İran ve Türkmenistan), Hazar’ın güney sektörünün taksimine ilişkin bir antlaşma imzaladılar: deniz yatağının paylaşımı konusunda mutabakata vardılar. • %20’YE SAYGI: Bu güney antlaşması; tam netlik içermemekle birlikte, her bir Hazar devletinin Hazar’ın % 20’sine sahip olması gerektiği ve beş eşit parçaya taksiminden yana olduğu izlenimini vermektedir.

46. Şimdiki hali * Statü net değil * Temel görünüm: • - Eşit mesafe • - Orta hat • - Deniz dibi münferit kullanım • Ortak su kütlesi • İkili/üçlü antlaşma

47. Önemli bir sorun da: KAYNAKLARIN TAŞINMASI • Orta Asya, denize çıkışı olmayan (LAND-LOCKED) bir bölge olduğu için, UZUN ve MALİYETLERİ Boru Hatlarına ihtiyaç bulunmaktadır. • Olası çıkış yolları: • 1. Rusya üzerinden, • 2. Türkiye ve Gürcistan üzerinden, • 3. İran üzerinden, • 4. Afganistan ve Pakistan üzerinden, • 5. Çin üzerinden… • Her çıkış yolu için ortalama 1.000 km’nin üzerinde boru hattı döşenmelidir. • Bazı çıkış yolları ise, oldukça RİSKLİ BÖLGELERDEN geçmektedir. • Bunların finansmanı da diğer önemli bir sorundur. • Kıyıdaş ülkelerin bütçe ve altyapıları oldukça zayıftır. • Bu ülkelerin ellerindeki eski altyapı ve teknolojiler, piyasanın verimliliğini olumsuz etkileyebilmektedirler…

48. Hazar’ın 4 Taşıma Hattı • 1. BATI GÜZERGÂHI: • Hazar Batı Hattı Konsorsiyumu projesi: 2 hayal (NABUCCO=yeşil) ve TAP (Trans Anadolu Projesi=kırmızı)/ya da TANAP

49. Batı Güzergâhı • BTC ve BTE

50. Batı Güzergâhı • Bakü-Supsa