Bölgesel Gelişme Politikaları ve Uygulamaları AydaEraydın Orta Doğu Teknik Üniversitesi

1. Bölgesel Gelişme Politikaları ve Uygulamaları AydaEraydın Orta Doğu Teknik Üniversitesi ayda@metu.edu.tr

2. Panel Çerçevesi: • Bölgesel Gelişme politika ve uygulamalarında yeni söylem, yeni eğilimler: 2008 sonrası • Yeni tartışmalar çerçevesinde Türkiye’de bölgesel gelişmenin irdelenmesi • Türkiye’deki bölgesel gelişme politikaları için çıkarsamalar: Türkiye’de yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılması ve etkin yerel yönetim

3. 1950-1980 Devletin bölgesel gelişmede ana sorumluluğu üstlendiği dönem

4. 1980-2008 İç dinamikler ve potansiyele dayalı büyüme dönemi

5. Bölgesel Gelişme politika ve uygulamalarında yeni söylem, yeni eğilimler: 2008 sonrası • Yığılma ekonomileri vurgulu yaklaşım • Yenilikçilik odaklı yeni bir bakış ve politikalar • Dayanıklılık ve koşullara uyum sürecine odaklı yeni bir çerçeve • Karmaşık yapılarda yönetişim

6. YIĞILMA EKONOMİLERİ • World Development Report 2009: Reshaping Economic Geography • Ekonomik büyümenin mekânsal açıdan dengesizliği • Ölçek ekonomileri ve yığılmanın önemi • Politikaya yansımaları • Sıkışıklık/tıkanıklık (congestion) olmadan yoğunlaşma (concentration) • Aynılaşmadan bütünleşme • Sınırlar olmadan kazanma: dünya piyasalarına entegrasyon

7. Politikaların mekansal birimlerin/bölgelerin kentleşme düzeyi, yoğunluk • ve dünya piyasalarına uzaklığına bağlı olarak • Mekana duyarsız • Mekanları birleştirmeye yönelik • Mekana odaklı/özgü • olarak farklılaştırılması (World Bank, 2009) (Garcilazo, 2011)

8. YENİLİKÇİLİK ODAKLI BAKIŞ Europe 2020 (European Commission, 2010a) Avrupa için 2020’ye kadar benimsenecek politikaların ana kavramları: Akıllı, sürdürülebilir ve kapsayıcı büyüme AB Bölgesel Politika Reformu 2014-20 (Barca Report to Commissioner for Regional Policies, Danuta Hubner (EC, 2009) Yeni bölgesel planlama öncelikleri Regional Policy Contributing to Smart Growth in Europe (EC, 2010b) Yerel yenilikçilik süreçlerinin gerçekleştirileceği yeni uzmanlaşma alanlarının desteklenmesi üzerine odaklanan bölgesel politikaları tartışan ilk AB resmi dökümanı ‘Knowledge for Growth’ (Foray, 2009; Foray and David, 2009) çalışması tarafından önerilen akıllı uzmanlaşma (smart specialization (SmSp) strategy) stratejisi

9. Yenilikçiliğe yeni yorum

10. Akıllı uzmanlaşma bilgiye ve insan sermayesine yapılacak yatırımla bölgelerin mevcut sanayi ve teknolojik yapıları ve becerilerini bütünleştirmeye yönelik politikalar olup, bölgelerin farklı araştırma ve teknolojik uzmanlaşma örüntülerini dikkate alarak yenilikçilik sistemlerine entegre etmeyi amaçlamaktadır. Akıllı uzmanlaşma iki tür yaklaşım gerektirmektedir. yerele gömülü olan potansiyeli değerlendirme:‘embeddedness’ dış kaynaklardan bilgi ve teknoloji aktarımı için kurulan bağlantılar ‘connectedness’ (McCann and Ortega-Argilés, 2011).

11. DAYANIKLILIK VE BEKLENMEDİK KOŞULLARA UYUM KAPASiTESİ (resilience) ODAKLI BAKIŞ- 2008 ekonomik bunalımı sonrası Yeni ekonomik düzende bölgelerin küresel krizlere daha kırılgan hale gelmesi Dış tehditlere karşı daha dayanıklı, esneyebilir ekonomik, sosyal ve ekolojik yapıların oluşturulması OECD Regional Outlook 2011 : Building Resilient Regions for Stronger Economies Bölgesel dayanıklılık ve uyum kapasitesine yönelik çok sayıda akademik çalışma; Fingleton vd. 2012), Chapple ve Lester (2010), Christopherson vd (2010), Davies (2011), Eraydın ve Taşan-Kok (2013), Hassink (2010), Hill vd. (2008), Hill vd (2011), Hudson (2010), Martin (2010), Pendall vd. (2010), Pike vd. (2010),Swanstrom (2009)

12. Kriz koşullarındaki tepkilerine göre farklı Kriz sonrası büyüme örüntüleri olan bölgeler

13. OECD Regional Outlook 2011 : Building Resilient Regions for Stronger EconomiesFarklı nitelikteki tüm bölgeler ulusal büyümeye katkı sağlayabilir.Farklı bölgelerin büyüme potansiyelini harekete geçirmek (kilitini açmak) için farklılaştırılmış bir yaklaşım gereklidir.Mekan odaklı politikalarla insan odaklı politikalar arasında çekişme olduğu görüşü boşa çıkmıştır.

14. KARMAŞIK YAPILARDA YÖNETİŞİM • European Union JPI Urban Europe (2013) • ICT Teknolojileri • Eş zamanlı karar süreçlerine katılıma olanak veren teknolojik olanaklar • Ortak karar verme, ortak tasarım • Demokratikleşme

15. Yeni tartışmalar çerçevesinde Türkiye’de bölgesel gelişmenin irdelenmesi

16. Yığılmanın sağladığı yararlar var, ama ya nüfus kaybedenler/ büzülenler dezanvajlı Nüfus artışı miktar ve oranları Kaynak: BGUS

17. Bu denli yığılma diğe bölgelerdeki kaynakların (insan ve yatırım sermayesi) Istanbul’a akması anlamına gelmiyor mu? Nüfus dağılımı Kaynak: BGUS

18. Bu denli büyük kişi başına gelir düzeyi farkı nasıl yorumlanabilir? Büyüme için gerekli yerel sermaye birikimi çok dengesiz Kişi başına Gelir Kaynak: BGUS

19. Yığılmanın getirileri- aşırı yığılmanın yarattığı olumsuzluklar/tıkanıklıklar Kaynakların (insan sermayesi ve yatırım sermayesinin) gelişmiş bölgelere yönelmesi Tek yönlü akım-az gelişmiş bölgelere insan sermayesi ve yatırım sermayesinin akışı kısıtlı Bölgelerin potansiyellerinden yararlanılamaması Büyüme verimliliği ne ölçüde sağlıyor ? Bunun için büyümenin bileşenlerine göz atmak gerekiyor. Üretimin önemigerilerken gayri menkul/inşaat piyasasının artan önemi???

20. AB bölgelerinin yenilikçilik düzeyi Kişi Başına patent sayısı 2010 Türkiyedeki 26 bölgeden 17’si ilk kategoride, 9’u ikinci kategoride, Istanbul’da ikinci Kategoride ancak 3’üncü kategoriye yakın Kişi başına patent sayısı (2005)

21. 1000 Kişi Başına Patent Sayısı 2011 1 milyon kişiye düşen patent sayısı 2008

22. Sanayi kümelenmesinin olduğu yerlerde yenilik(kişi başına patent) son yıllarda hızla artıyor) Kümelenme-yenilikçilik Yerel potansiyel ve göreli üstünlüklerin Değerlendirilmesi-Yenilikçiliği ne ölçüde tetikliyor? Mevcut sanayilerden kaynaklanan yeni sanayiler (relatedness) var mı?

23. Bölgelere göre kriz ve sonrası dönemlerde gerçekleşen GSMH değişim oranları %

24. Krize dirençli Krize duyarsız Yapısal dönüşüm/ uyumda başarısız Dayanıksız Bölgelerin kriz ve toparlanma dönemlerindeki performansları (standardize edilen değerlere göre) (Eraydın, 2013)

25. 1999-2001 Kriz ve 2002-2008 toparlanma Döneminde Bölgelerin Büyüme Oranlarını Etkileyen Faktörler (Bağımlı Değişken GSMH’nin Değişimi (Eraydın, 2013)

26. Gerek 1994, gerekse 1999-2001 krizinde, Türkiye ekonomisi daralırken bazı bölgelerin büyümelerini sürdükleri görülmektedir. Türkiye ekonomisini sürükleyen üretim birimleri ile özellikle finansman kurumların kısıtlı sayıda bölgede yer alması ve özellikle İstanbul’da yoğunlaşması olup, sözkonusu krizlerin ortaya çıkışındaki küresel süreçlerle sadece az gelişmiş bölgelerin değil, göreli olarak bazı gelişmiş bölgelerin de küresel ekonomi ile ilişkilerinin sınırlı olduğu görülmektedir. Toparlanma dönemleri için de benzer genellemeyi yapmak mümkündür. Bu durum özellikle göreli olarak kişi başına GSMH değeri yüksek olan bölgeler grubu içindeki yapısal farklılıkları ve az gelişmiş bölgelerin potansiyellerini de dikkate alarak gelişmiş-az gelişmiş ayrımı dışında yeni gruplamaların yapılması gerektiğini göstermektedir.

27. Türkiye’deki bölgesel gelişme politikaları için çıkarsamalar

28. Tartışma 1: Yığılma • Yığılma büyüme açısından önemli avantajlar sağlıyor. Ancak, yığılma • büyüme ile koşut olmayabilir. • Yığılma diğer bölgelerin kaynak kaybına neden olduğu için uzun dönemde bazı bölgelerin potansiyellerini yitirmelerine neden olabilir. • Yığılmanın getirileri doğrusal olmadığı gibi sınırsız da değil • Türkiye’de dengesiz bir nüfus ve gelir dağılımı var ve özellikle Istanbul’a aşırı bir yığılma söz konusu. Bu durum uzun vadede büyümenin önündeki sorunlardan biri • Bölgelerarası ve bölgelerin uluslararası piyasalarla bağlantıları zayıf, bu küresel ekonominin getirilerinden yararlanmayı kısıtlıyor. • Mevcut bölgelerin kaynak erozyonuna uğruyor

29. Tartışma 2: Yenilik • Salt iç dinamiklerle sürdürülebilir büyümeyi sağlamak çok zor. • Kısa süre için büyüme olabilir, ancak uzun dönemde dünyadaki gelişmelerle uyumlu bir yenilikçi yapı kurgulamak gerekli • Gerçek anlamda akıllı uzmanlaşma, mevcut uzmanlaşma alanlarından yeni sektörler yaratılmasını gerektiriyor • Türkiye’de yenilikçilik konusunda gelişme var, ama bu mevcut sanayileşmiş • bölgelerde gerçekleşiyor. Bu nedenle bölgelerde sanayi kümelerinin ve rekabet gücü olabilecek sanayi sektörlerinin desteklenmesi önemli • Ancak bu sektörlerdeki geleneksel üretim ötesinde yeni uzmanlaşma alanlarına geçiş amaçlanmalı (akıllı uzmanlaşma) • * Bölgelere göre uzmanlaşma alanları seçiminin ve bu alanlardaki yenilikçilik altyapısının kurgulanması gerekli

30. Tartışma 3: Dış dünyadan aktarılan olumsuz koşullara uyum ve onlarla başetme kapasitesi Küresel ekonomilerde herhangi bir bölgenin ortaya çıkan ekonomik bunalımlardan etkilenmemesi mümkün değil Bölgeler ekolojik tehditlere ve ekonomik bunalımlara daha direçli olmalı ve bunları bir fırsata dönüştürebilmeli Şu anda pek çok bölgenin kriz koşullarından etkilenmemesi küresel ekonomi ile bütünleşmediklerini gösteriyor. Küresel ekonomi ile bütünleşip, bunalım sonrası gerçekleşecek yapısal dönüşümle rekabet gücünün artılması gerekiyor. Ne yazık ki Istanbul dışında bu özellikleri gösteren başka bölgemiz yok. Ortak üretim ağları, birliktelikleri, tek sektörlü yapıdan çok çeşitlenmiş bir ekonomik yapıya geçiş

31. Tartışma 4: Karmaşıklık ve belirsizlik içinde yönetişim • Yönetim yapıları belirsizliklere ve değişen koşullara uyum sağlayacak şekilde esnek olmalı • Sivil toplum örgütleri yanısıra sıradan vatandaşın da karara katılabilmesi sağlanmalı • Yeni bir demokratikleşme modeli günümüzdeki ileri teknolojiden de yararlanılarak geliştirilmeli • Türkiye’de yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılması ve etkin yerel yönetim için neler yapılmalıdır? • Devlet ile sivil toplum kuruluşlarının ve vatandaşın ilişkisi gözden geçirilmeli • Karar verme süreçlerinde daha eşitlikçi bir yaklaşım uygulanmalı • Toplumda ayrışmaya yol açacak politikalar yerine, çeşitliliği destekleyen politikalar izlenmeli

32. Özet Bölgesel Politikalar , Kurumsal Kapasite ve Etkin Yerel Yönetim Tüm bölgeler için, ancak bölgelerin özelliklerine göre politikalar Amaçların, hedeflerin ve bunların irdeleneceği ölçütlerin net olarak belirlenmesi Merkezden aktarılan kaynakların dağılımının hedeflere göre belirlenmesi ve dış kaynak-iç kaynak bütünlüğünün sağlanacağı projeler Kaynakların yerinde harekete geçirilmesi, yenilikçilik ve yeni fikirlere destek Mevcut potansiyeli gözeterek geliştirilecek sektörler yanısıra yeni sektörler ve yenilikçiliğe yönelik seçimler Yeni sektörler için dış dünyadan kaynak ve bilgi aktarımının sağlanması, ortaklıkların kurulması

33. Mevcut potansiyeli değerlendirmek için yerele özgü politikalar ve yönetişim biçimleri Devlet ile sivil toplum kuruluşlarının ve vatandaşın ilişkisi gözden geçirilmesi Karar verme süreçlerinde daha eşitlikçi bir yaklaşım uygulanması Toplumda ayrışmaya yol açacak politikalar yerine, tekdüzeliği önleyen ve çeşitliliği destekleyen politikalara yer verilmesi ve kurumlaşmanın bu ilke doğrultusunda yeniden şekillenmesi

34. KAYNAKÇA Chapple, K. ve Lester, T. W. (2010), The Resilient Regional Labour Market? The U.S. Case,” Cambridge Journal of Regions, Economy and Society 3: 85-104. Christopherson, S., Michieb, J ve Tyler, P. (2010), “Regional resilience: theoretical ve empirical perspectives”, Cambridge Journal of Regions, Economy ve Society, 3, 3–10, doi:10.1093/ cjres/rsq004 Davies, S. (2011), “Regional Resilience in the 2008-2010 Downturn: Comparative Evidence from European Countries”. Cambridge Journal Of Regions, Economy ve Society, 4(3), 369-382. EC – Commission of the European Communities (2010a), Europe 2020. A Strategy for Smart, Suitable and Inclusive Growth, Communication from the Commission, COM(2010)2020 EC – Commission of the European Communities (2010b), Regional Policy Contributing to Smart Growth in Europe, COM(2010)553, Brussels Eraydın, A ve Taşan-Kok, T. (2013) Resilince Thinking in Urban Planning, Dortrecht: Springer Eraydın, A. (2013) Bölgesel Ekonomik Uyum Kapasitesi: Türkiye’deki Bölgelerin Ekonomik Krizler ve Sonrasındaki Başarımlarını Belirleyen Etkenler, ODTÜ Gelişme Dergisi, 40 (2), 179-208

35. ESPON (2012), Knowledge, Innovation, Territory (KIT), Final Report available on line http://www.espon.eu/main/Menu_Projects/Menu_AppliedResearch/kit.html Fingleton, B., Garretsen, H., ve Martin, R. (2012). Recessionary Shocks and Regional Employment: Evıdence On The Resilience of U.K. Regıons. Journal Of Regional Science, 52(1), 109-133. doi:10.1111/j.1467-9787.2011.00755.x Foray D. (2009), “Understanding Smart Specialisation”, in Pontikakis D., Kyriakou D. and van Bavel R. (eds.), The Question of R&D Specialisation, JRC, European Commission, Directoral General for Research, Brussels, pp. 19-28 Foray D., David P. and Hall B. (2009), “Smart Specialisation - the Concept”, Knowledge Economists Policy Brief , n. 9 Garcilazo, E. (2011)Regional Performance in OECD Regions and Implications for Aggregate Growth , BarcelonaWorkshop on Regional and Urban Economics Barcelona, November 24th and 25th, 2011 Hassink, R. (2010). “Regional Resilience: A Promising Concept to Explain Differences in Regional Economic Adaptability?” Cambridge Journal Of Regions, Economy and Society, 3(1), 45-58. Hill, E. W., Wial, H. and Wolman, H (2008) Exploring Regional Economic Resilience. Working Paper 2008-04, Institute of Urban and Regional Development, Berkeley.

36. Hill, E., Wial, Wolman, H., Atkins, P., Blumental, P., Ficenec, S., Friedhoff, A. (2011) Economic Shocks and Regional Economic Resilience , To be published in Building Resilient Regions: Urban and Regional Policy and Its Effects, vol. 4, edited by Nancy Pindus, Margaret Weir, Howard Hudson, R. (2010) Resilient Regions in an Uncertain World: Wishful Thinking or Practical Reality? Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3,1, pp. 11-26. Martin, R.(2010) “Regional Economic Resilience, Hysteresis and Recessionary Shocks”, Papers in Evolutionary Economic Geography # 10.18, Utrecht University, http://econ.geo.uu.nl/peeg/peeg.html McCann and Ortega-Argilés (2011) McCann, P. ve Rodriguez-Pose, A. (2011) Why and When Development Policy Should Be Place- Based, İçinde OECD Regional Outlook 2011:Building Resilient Regions for Stronger Recovery,203-213, OECD, Paris. Pendall, R., Foster, K., and Cowell, M.(2010), “Resilience and Regions: Building Understanding of the Metaphor”. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society 3: 1-14. Pike, A., Dawley, S. and Tomaney, J. (2010) “Resilience, Adaptation andAdaptability”, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3, 1, pp. 59-70. Swanstrom, T, Chapple,K. ve Immergluck, D. (2009) Regional Resilience in the Face of Foreclosures: Evidence from Six Metropolitan Areas, IURD Working Paper Series, Institute of Urban ve Regional Development,UC Berkeley