HEÄ THOÁNG NHAI vaø CAÉN KHÔÙP HOÏC

1. HEÄ THOÁNG NHAI vaø CAÉN KHÔÙP HOÏC ThS.BS. Nguyeãn Höõu Nhaân

2. Muïc tieâu • Keå ñöôïc caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng nhai. • Phaân bieät ñöôïc khaùi nieäm caén khôùp vaø khôùp caén. • Hieåu ñöôïc caùc yù nghóa laâm saøng trong loaïn naêng heä thoáng nhai.

3. 1. Khaùi nieäm HEÄ THOÁNG NHAI * Laø moät toång theå, moät ñôn vò chöùc naêng bao goàm : • Raêng vaø nha chu . • Caùc xöông haøm. • Caùc khôùp thaùi döông haøm. • Caùc tuyeán nöôùc boït. • Heä thoáng moâi maù löôõi. • Caùc cô haøm. • Heä thoáng maïch maùu, thaàn kinh nuoâi döôõng, chi phoái vaø duy trì chöùc naêng cuûa caùc cô quan treân

4. Thôøi gian Cô -TKinh Raêng – Nha chu R-R Theå chaát Tinh thaàn Khôùp TDH Sô ñoà theå hieän moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn cuûa HTNhai

5. Töøng raêng rieâng leû coù yù nghóa laâm saøng quan troïng nhöng töï noù khoâng theå thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng nhai. • Chæ khi caùc raêng naèm trong töông quan ñuùng vôùi nhau veà giaûi phaãu vaø sinh lyù ñeå taïo thaønh boä raêng chuùng môùi trôû thaønh moät thaønh phaàn cô baûn cuûa heä thoáng nhai • Vì vaäy chuùng caàn ñöôïc nghieân cöùu moät caùch toång theå trong söï lieân heä vôùi chöùc naêng cuûa noù

6. Chöùc naêng cuûa heä thoáng nhai • chöùc naêng cô baûn : aên, nhai, nuoát. • chöùc naêng ngoân ngöõ. • chöùc naêng thaãm myõ • chöùc naêng giao tieáp

7. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN • Ñònh nghóa : • Khôùp caén hay laø söï aên khôùp giöõa caùc raêng laø traïng thaùi coù tieáp xuùc raêng ôû baát kyø vò trí naøo cuûa haøm döôùi so vôùi haøm treân. • Tö theá ñaëc bieät:(tham chieáu-taùi laäp) • Loàng muùi toái ña - Khôùp caén trung taâm • Tö theá töông quan taâm

8. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN 2.1 Tö theá loàng muùi toái ña – Khôùp caéntrung taâm • Tö theá naøy taïo neân nhieàu ñieåm tieáp xuùc nhaát giöõa caùc maët nhai treân vaø döôùi ñeå ñöa ñeán söï oån ñònh cô hoïc cao nhaát trong quan heä giöõa hai haøm. • Tö theá naøy khoâng baát bieán maø thay ñoåi theo thôøi gian vì noù phuï thuoäc vaøo tình traïng cuûa caùc raêng vaø söï bieán ñoåi cuûa cung raêng

9. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN

10. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN

11. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN

12. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN Maát raêng sau haøm döôùi ñoùng quaù möùc

13. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN 2.2 Töông quan Raêng ôû Kcaén Trtaâm • Raêng cöûa coù caïnh caén ñeå caén thöùc aên. • Raêng nanh coù 1 muùi nhoïn ñeå xeù thöùc aên. • Raêng coái nhoû coù hai muùi ñeå daäp thöùc aên. • Raêng coái lôùn coù töø 3 ñeán 5 muùi ñeå nhai nghieàn thöùc aên. • Maët nghieâng taïo thaønh caùc muùi raêng laø maët loài laøm cho söï aên khôùp giöõa caùc raêng laø nhöõng tieáp xuùc giöõa caùc ñieåm hôn laø caùc dieän.

14. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN 2.2 Töông quan Raêng ôû Kcaén Trtaâm • Caùc raêng haøm coù 2 loaïi muùi : • Muùi chòu : Caùc muùi ngoaøi raêng döôùi vaø caùc muùi trong cuûa raêng treân. • Muùi höôùng daãn : Caùc muùi trong raêng döôùi vaø caùc muùi ngoaøi cuûa raêng treân. • Caùc muùi chòu aên khôùp vaøo baûn nhai cuûa raêng ñoái dieän trong tö theá loàng muùi. Coøn caùc muùi höôùng daãn khoâng aên khôùp vaøo baûn nhai cuûa raêng ñoái dieän trong tö theá loàng muùi

15. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN 2.2 Töông quan Raêng ôû Kcaén ttaâm • Coøn ôû caùc raêng tröôùc trong ñieàu kieän bình thöôøng thì raêng treân vöøa phuû doïc vöøa phuû ngang raêng döôùi. • Nhìn toaøn theå cung raêng treân lôùn hôn cung raêng döôùi vaø phuû ngoaøi cung raêng döôùi. • Hình thaùi naøy giuùp caùc raêng khi thöïc hieän chöùc naêng nhai khoâng caén nhaèm moâi maù vaø löôõi. • Bình thöôøng 1 raêng döôùi tieáp xuùc vôùi 2 raêng treân tröø raêng soá 1 döôùi vaø raêng soá 8 treân  giuùp thaêng baèng vaø oån ñònh xöông haøm döôùi

16. Khớp cắn phía trước

17. Độ cắn phủ vaø cắn chìa

18. 2. Khaùi nieäm veà KHÔÙP CAÉN 2.3 Tö theá töông quan taâm • Laø vò trí cuûa haøm döôùi khi loài caàu naèm ôû vò trí cao nhaát vaø sau nhaát trong hoõm khôùp, khi ñoù caùc cô ñöôïc thö giaûn hoaøn toaøn vaø haøm döôùi bò ñaåy luøi ra sau nhieàu nhaát. • Ñaây laø moät töông quan haøm soï vì theá noù khoâng phuï thuoäc vaøo raêng vaø cung raêng

19. 3. Khaùi nieäm veà CAÉN KHÔÙP • Caén khôùp hoïc laø moân hoïc veà caùc moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng nhai, theå hieän chuû yeáu treân 3 thaønh phaàn chính: Raêng-Nhachu + Cô-Thaànkinh + Khôùp thaùi döông haøm • Caùc moái quan heä ñoù (bao goàm caùc quan heächöùc naêng, caän chöùc naêng vaø loaïn chöùc naêng) coù taùc ñoäng qua laïi vôùi söï tieáp xuùc giöõa maët nhai caùc raêng trong nhöõng ñieàu kieän theå chaát vaø tinh thaàn nhaát ñònh

20. Thôøi gian Cô -TKinh Raêng – Nha chu R-R Theå chaát Tinh thaàn Khôùp TDH Sô ñoà theå hieän moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn cuûa HTNhai

21. 3. Khaùi nieäm veà CAÉN KHÔÙP • Caén khôùp chöùc naêng laø moät caén khôùp taïo thuaän lôïi veà chöùc naêng, nghóa laø phaûi goùp phaàn vaøo söï oån ñònh khôùp caén, khoâng caûn trôû vaän ñoäng tröôït cuûa haøm döôùi vaø giuùp haøm döôùi ñaït ñöôïc tö theá loàng muùi toái ña deã daøng .

22. 3. Khaùi nieäm veà CAÉN KHÔÙP • Vaän ñoäng caän chöùc naêng laø nhöõng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng nhai, coù söï tieáp xuùc (tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp) raêng - raêng nhöng khoâng nhaèm muïc ñích chöùc naêng. • Nhöõng vaän ñoäng caän chöùc naêng (nghieán raêng, caén/sieát chaët raêng vaø caén/tröôït ñong ñöa raêng) khaù phoå bieán nhöng khoâng nhaát thieát laø baát thöôøng hay beänh lyù. Tuy nhieân tuyø möùc ñoä vaø thôøi gian chuùng coù theå goùp phaàn gaây beänh..

23. Haäu quaû vaän ñoäng caän chöùc naêng

24. Khôùp caén trung taâm vôùi taät ñaåy löôõi

25. 3. Khaùi nieäm veà CAÉN KHÔÙP • Vaän ñoäng caän chöùc naêng – Nghieán raêng: •  men raêng bò moøn, loä ngaø gaây eâ buoát, nöùt gaõy caùc muùi raêng, raêng lung lay vaø bò maát; • laøm hö hoûng caùc mieáng traùm hay raêng giaû. • laøm giaûm kích thöôùc doïc laøm beänh nhaân troâng giaø hôn. • Caùc cô bò co thaét maïnh neân deã bò moûi, ñau, ñau ñaàu vaø ñau coå; cô bò phì ñaïi gaây maát caân ñoái. • Tröôøng hôïp naëng seõ daãn ñeán loaïn naêng heä thoáng nhai

26. 3. Khaùi nieäm veà CAÉN KHÔÙP • Vaän ñoäng caän chöùc naêng – Nghieán raêng: Nguyeân nhaân : • Di truyeàn : cha meï con caùi, anh em sinh ñoâi ñeàu nghieán gioáng nhau… • Caûn trôû khôùp caén do răng hay răng giaû. • Stress ôû ngöôøi lôùn. • Ôû treû con coù theå laø do dò öùng nhieãm kyù sinh truøng ñöôøng ruoät, roái loaïn tieâu hoùa, tieát nieäu, noäi tieát…

27. Moøn raêng do nghieán raêng

28. Moøn raêng do nghieán raêng

29. Moøn raêng do hoaù chaát

30. Nghieán raêng phaù huyû phuïc hình

31. Nghieán raêng phaù huyû phuïc hình

32. Phì ñaïi cô caén do nghieán raêng

33. Raêng 13 lung lay do nghieán raêng

34. 4. Loaïn naêng HTN hay Roái loaïn Thaùi döông - haøm • Ñònh nghóa : • Roái loaïn thaùi döông - haøm laø moät thuaät ngöõ chung ñeå chæ nhöõng roái loaïn lieân quan ñeán caùc cô nhai, ñeán khôùp thaùi döông-haøm hoaëc caû hai. SADAM: Syndrome Algo-Dysfonction de l’Appareil Manducateur; MPDS: Myofacial Pain Dysfunction Syndrome TMDs: TemporoMandibular Disorders

35. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm • Trieäu chöùng : • - Ñau ôû khôùp thaùi döông - haøm : • Thöôøng ôû 1 beân coù theå 2 beân. • Ñau taêng leân khi vaän ñoäng haøm döôùi . • - Ñau ôû cô : • Caûm giaùc khoù chòu  caêng cô, moûi cô  ñau thöïc söï. • Thöôøng ñau 1beân; coù theå töï phaùt hay coù lieân quan ñeán aên nhai hoaëc chæ ñau khi haù lôùn, khi sôø. • Ñoâi khi ñau nhieàu vaøo buoåi saùng sau khi thöùc daäy, keøm theo haù mieäng haïn cheá, ñaëc bieät coù ôû ngöôøi hay nghieán raêng veà ñeâm. • Coù theå lan toûa ra coå, vai, caùnh tay. Chuyeån vò sang ñau ñaàu, maët, tai, haøm, xoang…

36. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm • Trieäu chöùng : • -Roái loaïn vaän ñoäng chöùc naêng cuûa khôùp thaùi döông-haøm hay cuûa caùc cô haøm : • Tieáng keâu luïp cuïp  heát luïp cuïp  laïo xaïo ôû Khôùp TDH. • Giôùi haïn vaän ñoäng haøm do baát thöôøng ôû khôùp hay do ñau cô… • Leäch haøm khi haù mieäng hay haù mieäng zig-zag • Nguyeân nhaân : thuûng, sai, traät ñóa khôùp, thuûng moâ sau ñóa, dính khôùp, vieâm khôùp, vieâm cô… • Bieåu hieän khaùc: Ñau, uø tai; ñau, chaûy nöôùc maét; ñau söng tuyeán nöôùc boït

37. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm Tyû leä % caùc trieäu chöùng cuûa RLTDH • * 65% daân soá maãu bò RLTDH • * 35% coù trieäu chöùng. • * 56% coù daáu chöùng Ñoaøn Hoàng Phöôïng-2006 N=780, TpHCM

38. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm Tyû leä % caùc daáu chöùng cuûa RLTDH Ñoaøn Hoàng Phöôïng-2006 N=780, TpHCM

39. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm

40. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm Haù leäch sang beân beänh (traät dóa khôùp khoâng hoài phuïc- loài caàu khoâng di chuyeån- dính khôùp 1 beân) Haù mieäng zig-zag (traät dóa khôùp coù hoài phuïc)

41. Sai ñóa khôùp coù hoài phuïc Sai ñóa khôùp khoâng hoài phuïc

42. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm • Nguyeân nhaân : • Chaán thöông. • Vi chaán thöông maõn tính. • Khieám khuyeát caáu truùc ôû khôùp • Caùc beänh lyù khôùp nhö Vieâm ña khôùp daïng thaáp.

43. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm • Yeáu toá nguy cô : • Giôùi tính : nöõ > nam. • Söùc khoûe toång quaùt, ñau caùc khôùp khaùc. • Tö theá laøm vieäc : ñöùng, ngoài laâu • Tieàn söû chaán thöông. • Nghieán răng, sieát chaët răng. • Nhai 1 beân.

44. 4. Roái loaïn Thaùi döông haøm • Ñieàu trò : • Thuoác + cheá ñoä aên. • Vaät lyù trò lieäu (chöôøm noùng, chieáu ñeøn…). • Thay ñoåi haønh vi, giaûm stress • Maøi chænh khôùp caén, ñeo maùng nhai. Nhoå răng, phuïc hình, chænh hình, phaãu thuaät…

45. Maùng nhai

46. Tieáp xuùc maùng nhai ôû caén khôùp trung taâm

47. Tieáp xuùc maùng nhai ôû Vaän ñoäng ra tröôùc & Vaän ñoäng sang beân

48. Taøi lieäu tham khaûo • Caén khôùp hoïc. Hoaøng Töû Huøng. NXB Y hoïc 2004. • Giaûi phaãu răng. Hoaøng Töû Huøng. NXB Y hoïc 2003. • Roái loaïn Thaùi Döông Haøm. Nguyeãn Thò Kim Anh &Cs-2005. Caâu laïc boä Y hoïc vaø Ñôøi soáng. • Tình traïng RLTDH ôû ngöôøi lôùn taïi TPHCM. Ñoaøn Hoàng Phöôïng. Coâng trình NCKH 2006. • TMJ and Problems of Oclusion Function. Sigvard Koop vaø Gunnar E. Carlsson • Maladie deùgeùnative de l’articulation temporo-mandibulaire. Pierre Pedetour et col. A.S.O. 2003