ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY DZIECI I MŁODZIEŻY

1. ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY DZIECI I MŁODZIEŻY OKRES DORASTANIA

2. Dojrzewaniejest to całość przemian, jakim podlega organizm dziecka, przeobrażając się w organizm osoby dorosłej.

3. Zmiany te zachodzą jednocześnie w budowie zewnętrznej i wewnętrznej

4. W przypadku zmian wewnętrznych organizmu, wywołane jest to tzw. grą hormonów, które uaktywniają przysadkę mózgową i układ rozrodczy człowieka. Pod wpływem hormonów płciowych gruczoły rozrodcze zaczynają produkować komórki rozrodcze (plemniki i komórki jajowe), człowiek staje się zdolny do podjęcia aktywności seksualnej (dojrzałość seksualna) oraz do rozmnażania (dojrzałość rozrodcza). Osiągniecie tej zdolności jest jednak wyznacznikiem tylko dojrzałości seksualnej i płciowej

5. Samo dojrzewanie biologiczne polega na zmianach w budowie zewnętrznej człowieka.Gwałtownemu wzrostowi ciała towarzyszy także powiększenie się narządów wewnętrznych: serca, płuc, nerek. Dojrzewanie zostaje zakończone, gdy wszystkie narządy i układy są w pełni rozwinięte i następuje wtedy dojrzałość cielesna.

6. Okres dojrzewania na ogół bywa dzielony na 3 fazy: • przygotowawcza - prepubertalna, czyli przedpokwitaniowa, trwająca 2-3 lataod ok. 8-9 do 10-12 roku życia • właściwego dojrzewania - pubertalna, czyli pokwitaniowa, trwająca na ogół4 lata od 11-12 do 15-16 roku życia • pełnej dojrzałości - postpubertalna, czyli popokwitaniowa(dorastania), trwająca u dziewcząt do ok. 16-18 roku życia, u chłopców do 18-21 roku życia.

7. SPECYFIKA ROZWOJU FIZYCZNEGO W WIEKU DORASTANIA

8. Rozwój fizyczny w wieku dorastania polega na dalszym rozwoju struktury i funkcji organizmu. Obejmuje on zmiany anatomiczne i fizjologiczne, a więc zwiększanie się wysokości i ciężaru ciała , zmiany w proporcjach organów i ogólnym kształcie ciała oraz dojrzewanie fizjologiczne, znajdujące wyraz przede wszystkim w dojrzewaniu płciowym. Procesy te są ze sobą ściśle powiązane i wpływają na siebie nawzajem. Dla wieku dorastania , a zwłaszcza jego początków, znamienne jest ogólne przyspieszenie tempa rozwoju w porównaniu z okresem poprzednim.

9. Wzrost i ciężar ciała Intensywny przyrost wysokości • u dziewcząt zaczyna się co najmniej w wieku 11 lat i trwa do 14 roku życia, po czym gwałtownie spada • chłopcy natomiast najbardziej intensywnie rosną w wieku 13 – 15 lat. Zwiększone tempo wzrastania występuje więc u dziewcząt o dwa lata wcześniej niż u chłopców , toteż w wieku 13-14 lat dziewczęta są na ogół wyższe od chłopców. W następnych latach chłopcy coraz bardziej przewyższają dziewczęta osiąganym wzrostem. Należy zwrócić uwagę na duże różnice indywidualne występujące zarówno wśród dziewcząt, jak i wśród chłopców.

10. Jeśli chodzi o ciężar ciała , to • u dziewcząt wzrasta on najbardziej w 14 i 15 roku życia • u chłopców między 15 a 17 rokiem życia. Tak więc zwiększone tempo przyrostu ciężaru ciała , podobnie jak wysokości , występuje wcześniej u dziewcząt niż u chłopców. Osiągniętym ciężarem ciała dziewczęta przewyższają chłopców średnio w wieku od 13 do 15 roku życia. Różnice indywidualne w ciężarze ciała są jeszcze większe niż w zakresie wzrostu.

11. Zjawisko wzmożonego tempa przyrostu długości ciała i jego ciężaru w przeciągu stosunkowo krótkiego czasu ( 2-3 lata ) określane jest przez badaczy tego okresu jako skok pokwitaniowy. Skok pokwitaniowy jest zjawiskiem stałym, występuje u wszystkich dzieci, istniejące zaś różnice indywidualne i środowiskowe dotyczą jedynie intensywności, czasu występowania i trwania tego procesu.

12. Skok pokwitaniowy dotyczy także innych wymiarów ciała, jak np. długości kończyn, obwodu głowy, szerokości miednicy itp. Występuje on wcześniej u dziewcząt niż u chłopców w zakresie wysokości i ciężaru ciała, natomiast później w zakresie tzw.podściółki tłuszczowej; jej przyrost jest jednak większy u dziewcząt, natomiast przyrost siły mięśniowej większy i szybszy u chłopców.

13. Różnice w rytmie wzrastania różnych organów , tkanek czy części ciała u młodzieży w okresie dorastania powodują przejściowe dysproporcjew sylwetkach dorastających dziewcząt i chłopców

14. Szybkim przyrostom wysokości i ciężaru towarzyszą zmiany kształtów ciała. Pojawiają się drugo i trzeciorzędowe cechy płciowe. U dziewcząt rozszerzają się kości miednicowe, formują się piersi. U chłopców rozrastają się kości barkowe, pojawia się zarost na twarzy, następuje mutacja głosu. U obu płci pojawia się owłosienie w okolicach narządów płciowych i pod pachami.W sposób nader charakterystyczny zmieniają się proporcje twarzy.

15. Struktura okresu dojrzewania u chłopców • Wiek 12-14 lat:1 - początek przyspieszonego wzrastania,2 - opuszczenie się moszny, powiększenie jąder i następnie prącia,3 - pojawienie się zarostu wokół części płciowych, początek zarostu na twarzy,4 - powiększenie brodawek piersiowych i ściemnienie ich barwy, • Wiek 14-16 lat:1 - wydłużanie krtani, mutacja głosu,2 - rozwój owłosienia pachowego i wokół brodawek piersiowych,3 - pogrubienie rysów twarzy,4 - zmazy nocne — polucje, • Wiek 16-18 lat:1 - głos męski,2 -pełny rozwój i skręcenie owłosienia okolicy pachowej i łonowej,3 - rozrost mięśni i wzrost siły mięśniowej,4 - wyrazistość rysów twarzy, wyraźnie męski profil (tzw. Jabłko Adama).

16. Struktura okresu dojrzewania u dziewcząt: • Wiek 10-12 lat:1 - początek przyspieszonego wzrastania,2 - powiększanie się i obrzęk brodawek piersiowych,3 - pogrubienie rysów twarzy, rozwój podskórnej tkanki tłuszczowej, • Wiek 12-14 lat:1 - wyraźny rozwój bioder (początek formowania sylwetki kobiecej),2 - szybki rozwój piersi, aż do typowej dla kobiet dorosłych,3 - pojawienie się owłosienia łonowego,4 - pogrubienie rysów twarzy,5 - wystąpienie cykli miesięcznych — menstruacje, • Wiek 14-16 lat:1 - typowo kobieca budowa ciała,2 - pełne owłosienie okolicy łonowej i pachowej,3 - rozwój w pełni kobiecych rysów twarzy.

17. Zmianyw budowie i działalności organów wewnętrznych

18. W okresie pokwitania wzmaga się działalność gruczołów wydzielniczych skóry • Skóra pod wpływem układu współczulnego wykazuje wielką aktywność, wzmaga się wydzielanie gruczołów potowych. • Pot zmienia swój skład chemiczny i staje się bardziej kwaśny. • W związku z obfitym wydzielaniem gruczołów łojowych skóry powoduje jej otłuszczenie, powstają wówczas w niej różnego rodzaju grudki (na nosie, czole oraz na plecach i klatce piersiowej).

19. Układ kostny i mięśniowyrozwijają się w różnym tempie, przy czym układ kostny rozwija się szybciej niż układ mięśniowy.Dziewczęta wykazują słabszy rozrost mięśni i mniejszą siłę mięśniową niż chłopcy. Różnica ta stopniowo się pogłębia, a wybitnie zaznacza się w okresie pokwitania i wówczas większą siłę dla wszystkich grup mięśniowych reprezentują już mężczyźni.

20. Układ sercowo-naczyniowy ulega również swoistym przeobrażeniom. Między 12 a 16 rokiem życia notuje się wzrost ciężaru i objętości serca. Pogłębienie i zwolnienie częstotliwości skurczów serca wpływa na zwiększenie ciśnienia w naczyniach krwionośnych Pobudliwość nerwowa odbija się w znacznym stopniu na akcji serca , powodując wahania w ciśnieniu. Naczynia krwionośne wykazują wielką nadwrażliwość Masa mięśnia sercowego osiąga już rozmiary prawie takie jak u dorosłego osobnika.

21. Poważnym przeobrażeniom ulega również układ nerwowy. Zmiany anatomiczne dotyczą przede wszystkim struktury mózgu i polegają na zwiększeniu się rozmiarów komórek mózgowych, różnicowaniu się ich funkcji, wzroście rozgałęzień końcowych dendrytów i neurytów , na powstawaniu nowych włókien i coraz większej ich specjalizacji. Zakańcza się proces różnicowania i dojrzewania komórek nerwowych (około 14 roku życia) i zostaje osiągnięty stan podobny do występującego u człowieka dorosłego. Zmiany funkcjonalne układu nerwowego objawiają się w nadmiernej wrażliwości i pobudliwości tego układu oraz w zachwianiu równowagi podstawowych procesów pobudzenia i hamowania.

22. Układ oddechowy • Wraz ze wzrostem organizmu intensywnie wzrastają płuca, a co za tym idzie ich pojemność i wydolność tlenowa. • W początkowej fazie pokwitania - w wieku 12 lat ilość oddechów na minutę (około 19 oddechów) jest prawie taka sama jak u dorosłego człowieka (20 oddechów) lecz pojemność płuc jest jeszcze znacznie mniejsza niż u dorosłego mężczyzny. Średnio u 12 latka wynosi około 250 ml, a u dorosłego około 500 ml

23. Układ rozrodczy Uaktywnienie rozwoju układu rozrodczego obserwuje się już około 7-9 roku życia (pod wpływem hormonów gonadotropowych wydzielonych przez przysadkę mózgową). Zasadnicze jednak kształtowanie się układu rozrodczego następuje w okresie pokwitania. • U dziewcząt macica powiększa się, równocześnie zmienia się jej struktura a także traci swój cylindryczny kształt i staje się bardziej zaokrąglona; trzon wydłuża się do 2/3 , z kolei szyjka skraca do 1/3 wielkości macicy.Pochwa poszerza się i pogłębia. • W pochwie pojawia się wielowarstwowy nabłonek. • W jajnikach zaczynają dojrzewać pierwotne pęcherzyki jajnikowe i w kolejnych cyklach owulacyjnych uwalniane są komórki jajowe. • U chłopców pierwsze objawy pokwitania obserwuje się nieco później niż u dziewcząt. • Rozwój jąder polega głównie na zwiększaniu się ich wymiarów i zmianach mikrostruktury kanalików nasiennych, gdzie rozpoczyna się produkcja plemników. • Następuje również rozwój prostaty i gruczołów dodatkowych.

24. Jeśli chodzi o układ pokarmowy i wydalniczy to w okresie pokwitania jest on już w zasadzie ukształtowany tak jak u osoby dorosłej. Warto przy tej okazji wspomnieć, że kończy się proces wymiany zębów mlecznych na stałe (który rozpoczął się około 5—6 roku życia i trwa mniej więcej do 12 roku życia). Wówczas wypadają ostatnie zęby mleczne i pojawiają się zęby trzonowe. Trzustka w swojej roli trawieniu tłuszczów osiąga w okresie pokwitania poziom właściwy dla człowieka dorosłego W tym okresie następuje zwiększanie wydzielania żółci,charakterystyczne dla człowieka dorosłego

25. Fizjologiczne podłoże przeobrażeń w budowie ciała oraz zmianach w narządach wewnętrznych stanowią wzmożone procesy wydzielania gruczołów dokrewnych, do których należą : • przysadka mózgowa • szyszynka • tarczyca • grasica • trzustka • nadnercze • gruczoły płciowe

26. Gruczoły dokrewne wydzielają do krwi substancje czynne, zwane hormonami, które wywierają wpływ na przemianę materii oraz na szybszy lub powolniejszy rozwój poszczególnych tkanek organizmu. Powodują w ten sposób przyspieszenie lub zwolnienie jego wzrostu.

27. ROLA HORMONÓW W DOJRZEWANIU PŁCIOWYM • Hormony przysadki mózgowej działają pobudzająco na czynności tarczycy i kory nadnerczy oraz przyczyniają się do rozwoju gruczołów płciowych męskich • (jądra) i żeńskich (jajniki) , które stanowią tzw. pierwszorzędne cechy płciowe. • Hormony nadnercza wpływają na rozwój drugorzędnych cech płciowych (anatomiczne różnice w budowie narządów płciowych żeńskich i męskich). • Hormony wytwarzane przez gruczoły płciowe powodują powstawanie trzeciorzędnych cech płciowych • (głównie różnic w budowie ciała kobiety i mężczyzny).

28. Rozwój psychicznyw okresie dorastania

29. Okres pokwitania, czyli proces przeobrażenia się dziecka w człowieka dorosłego, różni od poprzednich faz rozwojowych treścią, przebiegiem, intensywnością i dynamiką przeżyć emocjonalnych • Charakterystyczną cechą okresu dorastania jest intensywny rozwój intelektualny. Kształtuje się myślenie abstrakcyjne, formalne, logiczne, hipotetyczno – dedukcyjne. • Rozwój samoświadomości i samooceny doprowadza do krystalizacji obrazu samego siebie oraz poczucia własnej odrębności. • Typowe zachowania młodzieży w okresie dorastania to nasilenie krytycyzmu w stosunku do wszystkiego, a zwłaszcza do rodziców i otoczenia dorosłych. Narastają konflikty z rodzicami, kryzys ich autorytetu i osłabienie więzi emocjonalnych. • Uwidacznia się podatność na wpływy grupy rówieśniczej. Zawieranie przyjaźni indywidualnych oraz w ramach „paczek” rówieśników. • Szukanie kontaktów heteroseksualnych, tworzenie się „par”.

30. Spostrzeżenia w wieku pokwitania stają się dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści i bardziej świadome. Dzieje się tak dlatego że sprawność poszczególnych zmysłów osiąga swój szczytowy rozwój. • Doskonalenie uwagi dowolnej i procesów myślowych umożliwia dokładną analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości. • W okresie dorastania zmienia się orientacja w przestrzeni i czasie. Zmiana ta dokonuje się w związku z rozwojem zarówno spostrzeżeń, jak i wyobrażeń oraz pojęć przestrzennych i czasowych. • W zakresie pamięci zmiany dokonujące się u dorastających wyrażają się przede wszystkim posługiwaniem się w większej mierze niż dotychczas pamięcią logiczną. • Pamięć mechaniczna nie zanika lecz rozwija się nadal. Dorastający potrafi uczyć się szybciej i lepiej niż dziecko. • Większą rolę niż dotychczas zaczyna odgrywać możliwość zrozumienia materiału dzięki rozwijającym się zdolnościom myślenia abstrakcyjnego

31. W procesach spostrzegania coraz więcej miejsca zaczyna zajmować obserwacja, co wpływa na wyraźny rozwój pamięci sensownej. Przełomowy pod tym względem jest 13 rok życia. • Wzrasta też liczba zapamiętywanych słów abstrakcyjnych. Zapamiętywanie materiału abstrakcyjnego wzrasta szybciej niż materiału konkretnego. • Ważnym zjawiskiem charakteryzującym rozwój pamięci w okresie dorastania, jest przekształcenie się pamięci mimowolnej (zapamiętywanie czegoś bez wysiłku i nastawienia by zapamiętać) w dowolną ( zapamiętujemy to, co chcemy zapamiętać tak by materiał spostrzegany nie uległ zapomnieniu ). • Centralne znaczenie w rozwoju umysłowym dorastającej młodzieży odgrywają procesy myślenia. Pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczno – dedukcyjne. Poszczególne operacje myślowe takie jak porównanie, uogólnianie, wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja i inne osiągają coraz wyższy poziom. • Rozpoczynający się okres krytycyzmu to czas, w którym obiektem krytyki są ludzie z bliższego i dalszego otoczenia oraz fakty i zjawiska z otaczającej rzeczywistości społecznej.

32. Dużą rolę w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia. Znajduje ona wyraz w marzeniach i twórczości młodzieży. Treść marzeń i fantazji zależy w dużym stopniu od warunków, w jakich młodzież żyje. • Kontakty społeczne, wpływy środowiskowe i wychowawcze stanowią nieodzowny warunek dla normalnego i pomyślnego rozwoju uczuciowego dorastających. • Kształtują się uczucia wyższe – społeczne, moralne, estetyczne. • W miarę rozwoju wzrastania sprawność fizyczna i rozwój wszystkich funkcji psychicznych. Dorastający nabierają cech świadomej i celowej działalności. • Okres dorastania to kryzys zaufania do rodziców. Pojawia się w 12 roku życia, dochodzi do szczytu w wieku 15 – 16 lat, po czym stopniowo słabnie. • W miarę dorastania przeobrażeniu ulegają wzajemne stosunki między dziewczętami i chłopcami. Dziewczęta i chłopcy zaczynają interesować się sobą nawzajem i starają zwrócić na siebie uwagę.

33. OGÓLNIE RZECZ BIORĄC W OKRESIE DOJRZEWNIA CHARAKTERYSTYCZNE JEST: • rozpoczynanie poszukiwań i doświadczeń poza środowiskiem rodzinnym • wycofywanie nadmiaru oczekiwań,zainteresowań, emocji, pragnień z rodziców i w ogóle z postaci rodzicielskich, i przenoszenieich na samych siebie i na ważne osoby w otoczeniu • ważne stają się przyjaźnie i przynależność do grupy rówieśników Towarzyszą temu z jednej strony postawy buntu, agresji, złości skierowanej wobec rodziców i postaci ich zastępujących - jak nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy, z drugiej strony, poczucie osamotnienia i opuszczenia przez innych. Typowym mechanizmem obronnym, jakiego młodzież wówczas używa, by nie przeżywać "nieprzystających zbuntowanemu" uczuć, jest odwrócenie afektu.Pragnienia zależności zmieniają się w bunt, szacunek w pogardę, podziw w szyderstwo.

34. Mówiąc o psychice dorastającej młodzieży należy wspomnieć o problemach związanych z różnicami dojrzałości płciowej poszczególnych osóbw jednejgrupie wiekowej • DZIEWCZĘTA Wcześnie dojrzewające dziewczęta stoją przed trudnym zadaniem konfrontacji ze zmieniającym się obrazem własnego ciała. Z badań wynika, iż dziewczęta te są niezadowolone z własnego wyglądu, wzrostu, wagi. Łatwo można wyobrazić sobie, że ich wygląd jest nowością także dla grupy rówieśniczej. Budzi on zainteresowanie, zaciekawienie, a nieraz bardzo przykre komentarze.

35. Wydaje się, że o wiele mniej problemów z przystosowaniem (choć w głębi duszy martwi je to "opóźnienie" i zazdroszczą koleżankom) mają dziewczęta, które dojrzewają później. Zmiana ich wyglądu nie wywołuje już zdziwienia wśród rówieśników, nie odróżnia, jest "normalna". Wczesne dojrzewanie wśród dziewcząt łączyć się może z nieakceptowaniem siebie, obrazu własnego ciała, a co za tym idzie, niską samooceną. Dziewczęta dojrzewające wcześniej mają więcej problemów emocjonalnych, bardziej zaburzone zachowania, a także bardziej narażone są na zaburzenia odżywiania się. Oczywiście samo wczesne dojrzewanie nie jest przyczyną powyższych problemów, tylko to, że dziewczyna sobie z tym nie radzi, bo nie ma dostatecznego wsparcia w rodzinie, szczególnie gdy nałoży się na to trudna sytuacja domowa i duży poziom stresów.

36. CHŁOPCY Odmienną sytuację obserwujemy u chłopców. Chłopcy lepiej radzą sobie z wcześniejszym dojrzewaniem, które traktują jako wyzwanie. Postrzegani są wtedy jako bardziej "dorośli", silni, wytrzymali, zaczynają przewodzić grupie rówieśniczej, w pewien sposób modelują zachowania później dojrzewających kolegów. To, co może być problemem dla chłopców, to właśnie ich dojrzewanie późniejsze. Chłopcy dojrzewający później traktowani są przez rówieśników jak "dzieci", ich prośby i potrzeby nie są uwzględniane, ponieważ kojarzą się ze "wstydliwym" okresem dzieciństwa. Są zwykle słabsi fizycznie, uzyskują gorsze wyniki w sporcie, grach zespołowych itp. Fakt ten może wpływać na to, iż stają się mniej atrakcyjnymi członkami grupy, podlegają czasowej "izolacji" lub wchodzą w rolę tzw. kozłów ofiarnych.

37. MOTORYCZNOŚĆ • Szybkość wzrastająca ciągle w wieku wczesnoszkolnym nadal wzrasta. Dziewczęta szczyt szybkości swojego organizmu osiągają w wieku 13 – 14 lat. Chłopcy najlepsze wyniki w rozwoju szybkości osiągają dopiero w wieku 15-17 lat. • Na okres dorastania przypada znaczny przyrost siły u dziewcząt. U chłopców występuje około 12 roku życia po czym następuje jej regres. Dynamiczny przyrost siły można zaobserwować u chłopców od 13 roku życia, punkt kulminacyjny przypada na 15 rok życia. • Moc wzrasta równomiernie w trakcie wzrostu organizmu z punktem największego wzrostu około 11 roku życia. • Wytrzymałość u dziewcząt nie wykazuje gwałtownego rozwoju, następuje stopniowo a najlepszym okresem tej cechy jest 10-13 rok życia. Największe przyrosty pojawiają się w 12 roku życia. Wytrzymałość najintensywniej rozwija się u chłopców w wieku 10-14 lat. W kolejnych latach tempo rozwoju tej cechy wyraźnie słabnie. • Jeśli chodzi o zwinność i zręczność to cechą charakterystyczną dla tego okresu jest: spadek koordynacji ruchów, celowości, precyzji, wzmożenie napięcia mięśniowego i obawa przed ruchami trudnymi lub nowymi.