HISTORIA ŻYDÓW

1. HISTORIA ŻYDÓW

2. Żyd, Żydzi, określenie słowiańskie, pochodzące z języków romańskich, oznaczające Izraelitów, Hebrajczyków, Judejczyków (z hebrajskiego Jehudi). Pochodzi od słów Juda, Judejczyk – imienia jednego z 12 synów biblijnego patriarchy Jakuba oraz późniejszej nazwy jednego z 12 plemion izraelskich. Tą nazwą określa się także wyznawców judaizmu. Najstarszą historię Żydów przedstawia Biblia, która określa ich jako naród wybrany przez Boga Jahwe. Żydzi należą do grupy ludów pochodzenia semickiego, które w epoce brązu osiedliły się w Mezopotamii, w okolicach sumeryjskiego miasta Ur. Stąd w początkach XX w. p.n.e. wyruszyli w kierunku Palestyny. Na czele jednej z wędrujących grup stanął biblijny Abraham, który wraz z rodziną przybył do ziemi Kanaan(obecnie Palestyna oraz państwo Izrael).

3. Wędrówka plemion semickich z Mezopotamii do Palestyny

4. Od XVIII do XIII w. p.n.e. Żydzi przebywali w Egipcie, skąd pod wodzą Mojżesza powrócili podzieleni na 12 plemion do ziemi Kanaan jako Ziemi Obiecanej przez Boga. • Około 1050 p.n.e. zjednoczeni przez króla Saula pokonali plemiona filistyńskie. • Za panowania królów Dawida i Salomona królestwo przeżywało rozkwit kulturalny i gospodarczy, stając się lokalnym mocarstwem. Król Dawid zdobył Jerozolimę i ustanowił ją stolicą królestwa (rok 1003 p.n.e.). • Po śmierci Salomona doszło do podziału państwa na dwa królestwa: Judę ze stolicą w Jerozolimie i Izrael ze stolicą w Samarii. Królestwa te prowadziły ze sobą nieustanne wojny przez dwieście lat, aż do podbicia Izraela przez Asyrię. • W VI w. p.n.e. Judę zdobył Babilon, a Żydzi zostali uprowadzeni w tzw. niewolę babilońską. To wydarzenie zapoczątkowało rozproszenie – żydowską diasporę. Do Judei wróciła bowiem tylko niewielka część wysiedlonych Żydów, i to dopiero za króla Persji Cyrusa II Wielkiego. Reszta pozostała nad Eufratem, tworząc świetnie prosperującą społeczność.

5. Około 332 p.n.e. Palestyna znalazła się w obrębie imperium Aleksandra III Wielkiego, po jego śmierci 323 trafiła pod panowanie Ptolemeuszy, a ok. 197 p.n.e. - Seleucydów. Był to okres postępującej hellenizacji Żydów. • W wyniku powstania Machabeuszy 167-164 p.n.e.i trwających potem do ok. 140 walk Palestyna odzyskała niepodległość. • Od 63 p.n.e. była państwem sprzymierzonym z imperium rzymskim (faktycznie od niego zależnym), od 6 n.e. jego prowincją zarządzaną przez prokuratorów. Zamieszkiwało ją wówczas ok. 2,5 mln Żydów - aż 5,5 mln żyło natomiast poza Palestyną. • Żydzi występowali przeciw władzy Rzymian, tocząc z nimi heroiczne walki podczas wojny żydowskiej (66-74) i powstania Bar Kochby (132-135). Wszystkie te zrywy zakończyły się klęską - przyniosły zburzenie Jerozolimy i Świątyni, wygnanie Żydów z Palestyny. • Wobec braku centrum politycznego jedynym czynnikiem integrującym Żydów jako naród stała się odtąd ich religia - judaizm, wzrosła też rola rabinów (rabbi), przywódców duchowych lokalnych wspólnot żydowskich. Wspólnoty takie powstawały w różnych rejonach basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Największą stanowiła gmina babilońska, gdzie bujnie rozwijało się życie umysłowe i gdzie opracowano jedną z dwu wersji Talmudu

6. W VII w. Palestynę podbili Arabowie. W końcu XI w. na terenie Palestyny i Syrii krzyżowcy utworzyli królestwo jerozolimskie, opanowane w XIII w. przez muzułmańskich władców Egiptu. • Od XVI w. do 1917 Palestyna należała do imperium osmańskiego/ • Od 1918 roku znajdowała się pod okupacją Wielkiej Brytanii. • 14 maja 1948r. Ben Gurion oficjalnie proklamował powstanie państwa Izrael. Ocenia się, że na świecie żyje obecnie 13 mln Żydów (1993), z czego w Izraelu 4,3 mln, w Ameryce 6,5 mln, w tym 5,8 mln w USA.

7. Historia Żydów na ziemiach polskich liczy ponad tysiąc lat. Były w niej długie okresy religijnej tolerancji i pomyślnej koniunktury dla krajowej wspólnoty żydowskiej, ale również niemal całkowita eksterminacja (holokaust) przez nazistowskie Niemcy podczas okupacji Polski. Od czasów powstania Królestwa Polskiego w XI wieku, poprzez utworzoną w 1569 Rzeczpospolitą Obojga Narodów, Polska była jednym z najbardziej tolerancyjnych państw w Europie, stała się więc domem dla jednej z największych i najdynamiczniej rozwijających się społeczności żydowskich. Nieprzypadkowo też współcześni nazywali ówczesną Polskę rajem dla Żydów ,a szesnastowieczny rabin krakowski Mojżesz ben Israel Isserles podkreślał, że jeśliby Bóg nie dał Żydom Polski jako schronienia, los Izraela byłby rzeczywiście nie do zniesienia. Jednakże, kiedy unia polsko-litewska zaczęła słabnąć (z powodu zewnętrznych ataków zbrojnych i konfliktu na linii protestancka reformacja – katolicka kontrreformacja i linii prawosławie – unia brzeska), działo się to samo z tradycyjną polską tolerancją, począwszy od XVII wieku. W konsekwencji pogorszyła się sytuacja polskiego żydostwa, w krótkim czasie zrównując się z położeniem Żydów w innych krajach Europy

8. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795, gdy Polska przestała być niepodległym państwem, Żydzi ją zamieszkujący trafili pod władzę prawa zaborców – ich sytuacja była szczególnie ciężka w Imperium Rosyjskim, w którym wzmagał się antysemityzm a ludności żydowskiej wyznaczono specjalną strefę osiedlenia. Nieco później wielu polskich Żydów wspierało komunizm, co sprawiło że społeczność żydowską uznawano za popierającą rewolucję bolszewicką. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zamieszkiwało ją ponad 3 miliony Żydów, co stanowiło jedną z największych populacji na świecie. Poważny problem stanowił umacniający się antysemityzm Po wkroczeniu do Polski wojsk hitlerowskich Niemiec, w czasie holokaustu, ponad 90% polskich Żydów zostało zamordowanych. W tym czasie), Polacy, w przeciwieństwie do wielu innych narodów okupowanych przez nazistów, nie współpracowali z nimi przy eksterminacji, a wielu (często ryzykując własnym życiem) uratowało swoich żydowskich sąsiadów przed pewną śmiercią. Po wojnie, wielu ze 180-240 tys. ocalonych zdecydowało się na emigrację z komunistycznej Polski do nowo powstałego Państwa Izrael, USA lub Południowej Ameryki.

9. Żydzi w Radoszycach Żydzi w Radoszycach mieszkali już w pierwszej połowie XVI wieku, a pierwsze pisemne wzmianki o ich obecności pochodzą z 1564 roku. Przez wiele lat osadnictwo żydowskie w Radoszycach podlegało jednak istotnym ograniczeniom - wynikało to z obaw mieszczan przed zdominowaniem przez Żydów handlu i rzemiosła. Wyznawcy judaizmu mieszkali zatem poza miastem. Stan ten uległ zmianie dopiero po upadku I Rzeczypospolitej, w okresie rozbiorów. Liczba Żydów w Radoszycach zaczęła wówczas dynamicznie wzrastać. O ile w 1789 r. w miejscowości odnotowano czternastu żydowskich "gospodarzy" (z czego dwunastu na gruntach "wójtowskich"), to w 1827 roku w Radoszycach było już 476 Żydów, co stanowiło 29,3% mieszkańców. Siedemdziesiąt lat później społeczność żydowska liczyła 1.728 osób, a jej udział w ogólnej populacji miasta wzrósł do 49%. Po napaści Hitlera na Polskę, wielu Żydów opuściło Radoszyce. W mieście utworzono getto, w którym zamknięto także przesiedleńców z innych miejscowości. W listopadzie 1942 roku getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy znaleźli śmierć w komorach gazowych Treblinki. Ostatni cadyk z Radoszyc, Chaim Uszer Finkler, zmarł w getcie w Łodzi.

10. W XIX wieku Radoszyce stały się kolejnym ośrodkiem chasydyzmu. Pierwszym miejscowym cadykiem był Isachar Dow Ber (ur. 1765 - zm. 1843), uczeń wielkich "klasyków" chasydyzmu: Jakuba Icchaka Hurwicza - "Widzącego z Lublina" oraz Jakuba Icchaka z Przysuchy, zwanego "Świętym Żydem". Martin Buber w swej książce zatytułowanej "Opowieści chasydów" tak charakteryzuje radoszyckiego cadyka: "Isachar Dow Ber z Radoszyc był szeroko znany jako cudotwórca, zwłaszcza ze względu na cudowne uleczenia, z których do najgłośniejszych należało wypędzania dybuków z opętanych. Z tego powodu nazywano go małym Baalszemem. Upodobanie do cudów miał, jak się zdaje, już od młodości, chociaż przez długi czas nie ośmielał się z tym zdradzić i był znany jako człowiek cichy i nieśmiały".