Visies op het ontstaan van gedragsproblemen

1. Visies op het ontstaan van gedragsproblemen

2. Hoe ontstaan gedragsproblemen? • Er bestaan zeer vele en uiteenlopende theorieën over het ontstaan (etiologie) van GP • Er kan onderscheid worden gemaakt tussen theorieën die verklaring situeren in • het kind • de context • de nabije omgeving van het kind (ouders, gezin) • de bredere omgeving (school, buurt, maatschappij) • “nature” versus “nurture” en wisselwerking tussen beide • Recente theorieën gaan ervan uit dat er meerdere verklaringen zijn voor GP • op verschillende niveaus (kind, gezin, bredere context) • integratieve, multifactoriële of ecologische modellen

3. Kindgerichte verklaringen, bv. • psychoanalytische theorie • biologische theorieën • temperamenttheorie • Interactionele verklaringen, bv. • gehechtheidstheorie • sociale leertheorie • systeemtheorie(ën) • Integratieve verklaringen • Visie vanuit orthopedagogisch perspectief Kind Kind Omgeving

4. Biologische theorieën • Gedrag wordt gestuurd door interne biologische processen; bij foute sturing kunnen GP ontstaan • Gedrag is een epifenomeen van deze processen • Verschillende invalshoeken • neuroanatomie • dysfuncties op het niveau van de structuur van de hersenen • neurochemie • dysfuncties in de chemische processen in de hersenen • genetica • gedrag heeft een erfelijk bepaalde component (“behavior genetics”) • sommige GP komen meer voor in bepaalde families • voorbeeld: ADHD

5. Gehechtheidstheorie • cf. werk van Bowlby • Baby ontwikkelt in eerste levensjaar een hechte affectieve band met één gepriviligieerd persoon (moeder-kind dyade) • Via gedrag van moeder tijdens voedings-, verzorgings- en spelsituaties • beschikbaarheid • sensitiviteit: adequaat herkennen van én reageren op signalen van kind • onvoorwaardelijke liefde

6. veilig gehechte baby • exploreert de wereld rondom zich • leert zijn gedrag te reguleren • bouwt een intern werkmodel op dat vertrouwen schenkt • lokt gehechtheidsgedrag bij verzorgers uit • bouwt affectieve relaties met anderen op • onveilig gehechte baby’s kunnen dit niet, met als gevolg: diverse gedragsproblemen • onrustig, gebrek aan concentratie • angstig of paniekerig bij scheiding of extreem teruggetrokken • negativiteit overheerst latere relaties

7. Model over gehechtheid

8. Sociale leertheorie • Gedrag in sociale situatie kan worden gevat in ABC-schema • A: antecedenten • B: gedrag • C: gevolgen • Leerprincipes (o.a. operante conditionering) • gedrag dat direct wordt bekrachtigd (beloond), neemt toe • gewenst gedrag + beloning = meer gewenst gedrag • ongewenst gedrag + beloning = meer ongewenst gedrag • gedrag dat niet direct wordt beloond, neemt af

9. Illustratie: ontstaan van agressief gedrag • Theorie van Patterson over coërciviteit (dwang) in opvoedingssituaties • A: kind moet iets doen (eten, huiswerk) • B: het wil dit niet en protesteert (roepen)  conflict • C: wat kan de ouder doen? • toegeven • kordaat disciplineren • negeren • dreigen (met straf) • fysiek straffen • Bij toegeven krijgt het kind zijn zin en hieruit leert het dat agressief zijn rendeert; zijn gedrag wordt negatief bekrachtigd

11. Wat gebeurt er bij herhaaldelijk en onbeperkt toegeven? • kind en ouders ontsnappen aan iets wat ze niet graag hebben • kind: huiswerk, karweitjes, iets eten wat het niet lust,... • ouder: conflict • ouders verliezen de gedragscontrole over het kind • kind leert dat met agressief gedrag veel valt te bereiken • kind gaat elders hetzelfde gedrag stellen • gevolg: zeer veel problemen thuis en op school, een “onhandelbaar kind”

12. Systeemtheorie(ën) • Deze theorieën kijken naar het gezin alssysteem • GP bij een individu doen zich voor in de context van dysfunctionele gezinsrelaties, bv. • chaotische relaties, gebrek aan samenhang tussen de gezinsleden (“los zand” gezinnen) • gezinsleden hangen teveel vast aan elkaar en schermen zich zeer sterk af van de buitenwereld (“kluwen” gezinnen)

13. GP van kind kunnen functioneel zijn en de aandacht afleiden van andere problemen in het gezin • één kind is “zondebok” of “bliksemafleider” • er is een gezinsgeheim (bv. incest)

14. Ecologische modellen • Deze modellen integreren diverse theorieën over het ontstaan van GP • Uitgangspunten • GP hebben niet één, maar meerdere oorzaken (multicausaliteit) • men spreekt over risico- en protectieve factoren • risicofactoren: verhogen de kansen op GP • protectieve factoren: verlagen de kansen op GP • cumulatieve risicomodellen • hoe meer risico’s, hoe groter kans op ontwikkeling van GP • hoe minder protectieve factoren, hoe groter kans op ontwikkeling van GP

15. Er zijn risico- en protectieve factoren op kind-, gezins- en omgevingsniveau • In het kind • intelligentie vs. zwakbegaafdheid • gemakkelijk vs. moeilijk temperament • meisje vs. jongen • veilige vs. onveilige gehechtheid • normale neurologische ontwikkeling vs. verstoorde ontwikkeling • normale zwangerschap vs. veel stress tijdens zwangerschap • ...

16. In het gezin • afwezigheid vs. aanwezigheid van pathologie bij ouder • stabiel vs. problematisch opvoedingsverleden • sensitieve vs. weinig sensitieve ouder • veel vs. weinig draagkracht om met problemen om te gaan • ingrijpende levensgebeurtenissen • sociale steun vs. isolatie • ... • In de omgeving • “goede” vs. “slechte” vrienden • een “goede” vs. “slechte” school • gewone vs. kansarme buurt • ingrijpende levensgebeurtenissen • opgroeien in eigen vs. vreemde cultuur • ...

17. Ecologisch model agressief gedrag (Scholte)

18. Visie op GP vanuit orthopedagogisch perspectief • In de veelheid van dagelijkse interacties tussen ouder en kind • Manifesteert het kind in zijn gedrag de vraag naar een bepaalde pedagogische aanpak (pedagogische vraag) • Manifesteren de ouders in hun handelen hun pedagogisch aanbod

19. GP van kinderen wijzen er op dat het aanbod van de opvoeder niet geheel is afgestemd op de noden en de vraagstelling van het kind • Daar kunnen zeer vele redenen voor zijn, bij zowel kind als ouder • vraag van het kind is multigedetermineerd • temperament, biologie,... • schoolcontext,... • zo ook het aanbod van de ouder • geschiedenis, persoon, vaardigheden • echtelijke relatie, sociale context,... • cf. ecologische modellen • Kinderen uiten gebrek aan afstemming door gedrag • bv. kind met veel nood aan ondersteuning toont bij gebrek hieraan (faal)angst

20. Model vanuit orthopedagogisch perspectief (Hellinckx)