بهره وري

1. بهره وري دانشگاه‌ آزاد اسلامي واحد كرج دانشكده مديريت و حسابداري Productivity

2. بهره وري • در «واژه نامه بهره وري»که از انتشارات داخلي سازمان ملي بهره وري ايران است ، بهره وري را بدين گونه تبيين نمودهاست: • «بهره وري به حداكثر رساندن استفاده از منابع، نيروي انساني، تسهيلات و غيره به طريقه عملي،‌ كاهش هزينه هاي توليد، گسترش بازارها، افزايش اشتغال و كوشش براي افزايش دستمزدهاي واقعي و بهبود استانداردهاي زندگي است، آنگونه كه به نفع كارگران، مديريت و جامعه باشد».

3. سير تكاملي مفهوم بهره وري [1] . Albert Aftalion [2] . Davis [3] . Fabricant [4] . Kendrick & Creamer [5] . Siegel

4. هفت «C» بهره وري • هر راه حلي كه شركت ها، سازمان ها، موسسه‌ها براي ارتقاي بهره وري و كيفيت تدوين كننده لازم است كه به نيازهامنديهاي زير پاسخ دهند. • اعتماد و ايمانConfidence and Trust • همكاري و تعهدCooperation and commitment • ارتباطاتCommunication • همبستگيCoherence • استمرارContinuity • خلاقيتCreativity • آموزش مستمرContinuous Training

5. در ادبيات مديريت بهره وري فراگير استفاده از چرخه بهره وري به صورت فرآيندي مستمر ودر طول زمان كاملاً رايج است.اين چرخه از چهار مرحله به شكل زير تشكيل شده است: • سنجش و اندازه گيري • ارزيابي • برنامه ريزي • بهبود نكته حائز اهميت در اين چرخه، تأكيد بهره‌وري به عنوان برنامه هميشگي است.به اين معني كه بهره‌وري يك برنامه يا يك پروژه نيست كه تنها براي يك بار انجام شود بلكه قضيه بهره‌وري ماهيتي فرآيندي داشته و به صورت مستمر و مداوم مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي گيرد.

6. سنجش و اندازه گيري براساس محصول براساس مشتري براساس دپارتمان براساس واحدهاي توليد براساس شركت بـهبــود تكنولوژي مواد فرآيند كاركنان محصول ارزيابي دريك‌دوره‌زماني بين دو دوره بهره وري فراگير محصول قابل لمس نهاده قابل لمس برنامهريزي بلندمدت كوتاه‌مدت چرخه بهره وري

7. مرحله اندازه گيري • در واقع اندازه گيري بهره‌وري، سطح بهره‌وري و تغييرات آن طي زمان را نشان مي دهد • بدون وجود شاخص هاي بهره‌وري، مفاهيم و مقاديري چون توليد ناخالص، سود ناخالص و... تصوير واقعي توليد يك كشور يا سازمان را نشان نمي دهد، چون افزايش ستاده‌ها نتيجه قطعي و حتمي افزايش بهره‌وري نبوده و مي تواند ناشي از افزايش تعداد توليد، قيمت فروش يا هزينه‌هاي انجام كارباشد كه به طور قطع تأثيري در بهره‌وري نداشته و مي‌تواند سود را نيز تحت تأثير خود قرار دهد.

8. مرحلة ارزيابي بهره‌وري • با اندازه گيري بهره‌وري اعداد و ارقامي به دست مي‌آيد كه نياز به تجزيه و تحليل و تفسير دارند. در اين مرحله، براي بررسي وضعيت موجود با اهداف از پيش تعيين شده نياز به شاخص‌هايي است كه با آنها نتايج به دست آمده را مورد مقايسه قرار داد و نتايج حاصل را تحليل نمود. بنابراين صرف اندازه‌گيري بهره‌وري كافي نبوده و بايد با مقايسه تحليلي آن به انحرافات ايجاد شده دست يابيم.

9. تحول رشد زوال مرحله برنامه ريزي بهره‌وري كاتن ضمن تأكيد بر اهميت برنامه‌ريزي بهره‌وري، يك روش سه مرحله‌اي به اين منظور پيشنهاد مي نمايد: • فرآيند برنامه‌ريزي مؤثر را در سازمان ايجاد كنيد. • آرمان ها و اهداف بهره‌وري را تعيين كرده و سپس هدفگذاري ويژه‌اي بر مبناي اهداف تعيين شده طراحي كنيد. • فرآيند مراقبت ـ نظارت، همكاري و هماهنگي يا روش هاي مناسب با نيازهاي سازمان در زمينه بهره‌وري را برقرار سازيد سطوح بهره وري زمان

10. اهداف برنامه بهبود (وضع موعود) (T + n) T + i اجراي برنامه‌بهبود آغاز برنامه بهبود (وضع موجود) T. حركت بهره وري اندازه‌گيري بهره‌وري، سازمان را در امر ايجاد ارتباط صحيح بين بهره‌وري با ساير هدف‌هاي استراتژيك سازمان ياري مي دهد. براي مثال بهبود بهره‌وري ممكن است ابزار اوليه دستيابي به افزايش سهم سازمان در بازار باشد

11. اهداف محاسبه ميزان بهره‌وري اهداف اصلي : • اهداف استراتژيك به منظور نجات و پيشرفت در يك بازار رقابتي • اهداف تاكتيكي، به منظور بررسي عملكرد بخش هاي مختلف • اهداف مربوط به برنامه‌ريزي، براي بررسي سود و زيان و تصميم گيري در موارد لازم • اهداف مديريتي،‌ به منظور توسعه يا تغيير نوع فعاليت‌ها ديگر اهداف: - آگاهي سازي - ارزيابي مشكلات (شناسايي فرصت ها و مقابلة با تهديدات) - ايجاد مكانيزيمي براي ارائه بازخور - ايجاد اطلاعات براي انواع تصميم گيري هاي مديريتي

12. مشخصات مطلوب سيستم انداز‌گيري بهره‌وري 1- اين سيستم بايد بين كلية ورودي هاي مهم و قابل توجه و محصولات خروجي سازمان رابطه مناسبي برقرار نمايد. 2- سيستم اندازه‌گيري بهره‌وري بايد شامل كليه عوامل و منابع قابل كنترل كه در حيطه مسئوليت مدير مربوط قرار دارند، بشود. 3- در اين سيستم اثرات تورم بايد از ورودي‌ها و خروجي‌ها حذف گردد. 4- سيستم بهره‌وري بايد انواع محصولات را مدنظر قرار دهد تا منجر به نتايج گمراه كننده در رابطه با بهره‌وري نشود. 5- در اين سيستم بايد بهره‌وري مطلق در يك مقطع زماني خاص و نيز روند بهره‌وري در طول زمان قابل اندازه‌گيري باشد. 6- سيستم بايد روش هاي مناسبي براي ارزيابي بهره‌وري هر يك از منابع و كل سيستم ارائه نمايد. 7- با توجه به تنوع خروجي‌ها و محصولات مؤسسات توليدي از نظر درجه‌بندي و نوع محصول، سيستم بهره‌وري بايد روش‌هاي مناسبي براي اندازه‌گيري خروجي و تبديل مقدار يا ارزش اسمي آنها به يك مقياس واحد ارائه نمايد. 8- با توجه به ماهيت و اهداف مؤسسه در سيستم بهره‌وري بايد شاخص‌هاي جزيي و كلي مناسب طراحي گردد.

13. مشخصات مطلوب سيستم انداز‌گيري بهره‌وري 9- با توجه به اينكه ارزيابي شاخص‌هاي مختلف به تنهايي بيان كنندة عملكرد كلي مؤسسه نيست، لذا بايد روش‌هاي مناسبي براي جمع‌بندي شاخص‌هاي بهره‌وري پيشنهاد گردد. 10- عموم روش‌هاي جمع‌بندي بهره‌وري مستلزم وجود يك سيستم وزن‌دهي به شاخص‌هاي مختلف است و در اين مورد تا كنون در تحقيقات انجام شده در زمينة بهره‌وري، كار قابل ملاحظه‌اي ارائه نشده است و عموم محققين با گذشتن از اين موضوع مدل‌هاي جمع‌بندي را صرفاً به صورت پارامتري ارائه كرده‌اند. 11- در سيستم بهره‌وري دوره ارزيابي بايد به وضوح بيان گردد. 12- پايه مقايسه‌ها در ارزيابي بهره‌وري از اهميت بسيار زيادي برخوردار است لذا در سيستم بهره‌وري مبناي مقايسه بايد مشخص گردد. در اين زمينه معمولاً از داده‌هاي تاريخي (سال پايه) يا استانداردهاي مهندسي استفاده مي‌شود. 13- ميزان دسترسي به اطلاعات و آمار مورد نياز بايد مد نظر قرار گيرد و شاخص‌هاي پيشنهادي با توجه به اطلاعات قابل دسترس طرح شود تا در اجرا مشكلي بروز نكند. 14- سيستم اطلاعاتي لازم جهت جمع‌آوري آمار و اطلاعات مورد نياز براي محاسبه شاخص‌ها بايد طراحي گردد.

14. مبناي مقايسه شاخصهاي بهره وري • مبناي اول : مقايسه با سال پايه • سه روش ريز براي انتخاب سال پايه مي تواند ملاك عمل قرار گيرد: • انتخاب سال گذشته به عنوان سال پايه • انتخاب سالي كه سازمان در گذشته داراي بهترين عملكرد بوده است. • انتخاب ميانگين شاخصهاي عملكرد سازمان در سالهاي گذشته

15. مبناي مقايسه شاخصهاي بهره وري • مبناي دوم : مقايسه با ساير سازمانهاي مشابه • در اين روش عملكرد جاري يا گذشته موسسات و سازمانهاي مشابه و رقيب مورد توجه قرار مي گيرد و اطلاعات مبناي مقايسه استخراج مي گردد. اين سازمانها ممكن است داخلي و يا خارجي باشند.

16. مبناي مقايسه شاخصهاي بهره وري • در اين روش استانداردي براي شركت هايي كه از نظر منطق بهره وري قابل مقايسه باشند به صورت توافقي وضع شده و سپس عملكرد بهره وري هر شركت در مقايسه با آن تعيين مي شود.(سايت سازمان ملي بهره وري ايران) • مبناي سوم : مقايسه با استاندارد

17. دوره ارزيابي بهره وري طول اين دوره به عوامل زير بستگي دارد: • سهولت و دسترسي به اطلاعات • ماهيت عمليات توليدي سازمان (تغييرات سريع در سازمان و محيط آن) • اهداف مديريت سازمان از ارزيابي بهره وري • تعداد شاخصهايي كه بايد تعيين و اندازه گيري شوند. با توجه به مطالب فوق دوره هاي مورد نظر به شكل زير دسته بندي مي شود. 1- دوره هاي كوتاه مدت (هفتگي و ماهانه) 2- دوره هاي ميان مدت (فصلي يا شش ماه) 3- دوره هاي بلند مدت (سالانه)

18. سطح فردي سطح واحد سطح سازمان سطح صنعت سطح ملي سطوح بهره وري

19. رويكردهاي مختلف به اندازه گيري بهره وري بهره وري از سه ديدگاه • اقتصادي، • مهندسي صنايع • و مديريت قابل بحث است كه رويكردهاي مهندسي صنايع و مديريت قدري به هم نزديك بوده اما رويكرد اقتصادي سمت و سويي مجزا از ايندو دارد.

20. رويكرد اقتصادي به بهره وري • رويكرد غالب در ادبيات اقتصادي بهره گيري از دو عامل سرمايه و نيروي كار جهت تأمين وروديهاي فرايند است و به همين علت در اكثر معادلات اقتصادي توليد تابعي از ايندو عامل در نظر گرفته مي شود: Q = f (L,K) L = نيروي انساني (كار)، K = سرمايه ، Q = ميزان توليد • اقتصاد دانان بهره وري عوامل توليد را ميزان تأثير گذاري آنها بر سطح توليد مي دانند. بر اين اساس، بهره وري يك عامل توليد، باميزان تأثيرگذاري افزايش آن بر سطح توليد سنجيده مي شود. بدين ترتيب، بهره وري عوامل توليد را مي توان توليد متوسط يا توليد نهايي آنها دانست. در مورد نيروي كار داريم: = توليد نهايي نيروي كار = توليد متوسط نيروي كار

21. بهره وري با رويكرد اقتصادي • ذكر اين نكته الزامي است كه در ادبيات اقتصادي ،بيشتر كارايي اقتصادي محاسبه و بررسي مي شود تا بهره وري. كارايي اقتصادي عبارتست از نسبت ميزان محصول قابل استفاده به نسبت ميزان منابع توليدي كه براي توليد آن محصول به كار رفته است. • فارل (Farrel) كارايي اقتصادي موسسات را شامل دو جزء مي داند. «كارايي فني» و «كارآيي تخصيصي يا (كارايي قيمت)».كارآيي فني منعكس كننده توانايي يك بنگاه در بدست آوردن حداكثر خروجي از ورودي‌هاي به كار گرفته شده مي باشد اما كارآيي تخصيصي بيانگر توانايي يك بنگاه براي استفاده از ورودي ها در نسبت بهينه يا توجه به قيمت و تكنولوژي توليد است. تركيب ايندوكارآيي، كارايي اقتصادي را تشكيل مي دهد.

22. دو روش عمده براي اندازه گيري كارايي در اقتصاد پيشنهاد مي شود: • الف. روشهاي پارامتري در اين روش تابع توليد مشخصي با استفاده از روشهاي مختلف آماري و اقتصاد سنجي تخمين زده شده سپس با به كارگيري اين تابع نسبت به تعيين كارايي اقدام مي گردد. • ب. روشهاي غير پارامتري اين روش نيازمند تخمين تابع توليد نمي باشد. تحليل پوشش داده‌ها(DEA) روش غير پارامتري است كه كارآيي نسبي واحد را در مقايسه با يكديگر ارزيابي مي كند. در اين تكنيك نيازي به شناخت شكل تابع توليد نيست و محدوديتي در تعداد ورودي ها و خروجي ها نمي‌باشد

23. كارايي • كارآيي بيانگر اين مفهوم است كه يك سازمان به چه خوبي از منابع خود در راستاي توليد نسبت به بهترين عملكرد در مقطعي از زمان استفاده كرده است.(Piece, 1997). • كارآيي با توجه به تعريف طباطبايي برابراست با: (طباطبايي،1378) كارايي • بنابراين كارايي صرفاً مقايسه اي بين «منابع مورد انتظاري كه براي رسيدن به مقاصد و فعاليت خاص بايد مصرف شود» و «منابع مصرف شده» مي باشد و به كمال، بيان كننده مفهوم بهره وري نيست چون بهره وري خود در برگيرنده كارايي و اثر بخشي (هم جهتي فعاليتها با اهداف) مي باشد.

24. شاخص بهره وري • Mali شاخص بهره وري را بدينصورت تعريف مي كند. (Mali,1978) شاخص بهره وري

25. سه روش در محاسبه كارآيي (بهره وري) از ديدگاه اقتصادي • روش تابع اوليه • روش داده ـ ستاده (روش I-O ) • روش شاخص

26. عوامل موثر بر افزايش بهره وري • افزايش بهره وري انجام بهتر كارها نيست، بلكه مهمتر از آن انجام بهتر كارهاي درست است. توليد، فرآيندي اجتماعي پيچيده، انطباق پذير و مداوم است. روابط دروني بين نيروي انساني، سرمايه و محيط سازماني ـ اجتماعي با توجه به برقراري توازن و هماهنگي و ادغام كلي آنها با يكديگر در فرآيند توليد از اهميت فوق العاده اي برخوردار است • در بين عوامل متعدد اثر گزار در بهره وري دو گروه نقش اصلي را دارند. 1. عوامل داخلي 2. عوامل خارجي

27. عوامل موثر بر افزايش بهره وري • اولين گام مديريتي در راستاي افزايش بهره وري تشخيص دامنه مشكلات در چارچوب عوامل داخلي و خارجي و گام بعدي تشخيص عوامل قابل كنترل است عوامل داخل بهره روي بنگاه به دو گروه قابل تقسيم است. عوامل سخت افزاري: عواملي هستند كه به آساني و در كوتاه مدت قابل تغيير نمي‌باشند. عوامل نرم افزاري: عواملي كه تغيير آنها ممكن و با تقريباً سهولت انجام مي پذيرد

28. گروه اول: عوامل سخت افزاري • :محصول • ماشين آلات و تجهيزات: • تعميرات خوب و به موقع • بهره برداري از كارخانه و تجهيزات در شرايط مطلوب • افزايش ظرفيت و كارآيي كارخانه با حذف كمبودها و اقدامات اصلاحي • كاهش زمانهاي مرده و استفاده موثر و مطلوبتر از ظرفيت ماشين آلات و تجهيزات • تكنولوژي • . مواد او انرژي: • استفاده از ضايعات، قراضه ها و كنترل آنها • بالا بردن كيفيت مواد اويه • بهبود بخشيدن به مديريت انبارداري • افزايش منابع عرضه

29. گروه دوم: عوامل نرم افزاري • افراد • سازمانها و سيستمها • روشهاي كار • روشهاي مديريت

30. عوامل خارجي بهره وري بنگاه گروه اول ـ عوامل ساختاري • تغييرات اقتصادي • تغييرات اجتماعي و جمعيتي گروه دوم: منابع طبيعي نيروي انساني زمين سوخت (انرژي) گروه سوم ـ دولت و زير ساخت ها • عملكرد و كارايي دستگاههاي دولتي • مقررات دولتي مثل ماليات، دستمزد • حمل و نقل و ارتباطات • اقدامات مالي و بانكي • انرژي • كنترلهاي ارزي • مقررات محيط زيست • سوبسيدها • اجبار به فعاليت يا منع آن در منطقه اي خاص

31. عوامل موثر بر بهره وري عوامل داخلي عوامل خارجي دولت و موسسات عوامل نرم منابع طبيعي متغيرهاي‌ساختاري عوامل سخت سياستها و استراتژيها مكانيزمهاي نهادي موسسات بخش خصوصي كاركنان سازمان‌وسيستمها روشهاي كار الگويمديريت نيروي انساني زمين انرژي مواد اوليه اقتصادي اجتماعي فرهنگي محصول كارخانه و تجهيزات تكنولوژي انرژي و مواد

32. فعاليتهاي دانشجويان • www.nipo.ir • www.iqpc.com • بهره وري در برنامه چهارم توسعه چه جايگاهي دارد؟ • مطالعه بخش اول و دوم كتاب راهنماي جامع مديريت بهره وري