2. Uluslararası Muhasebe Denetimi Sempozyumu 8. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu

1. 2. Uluslararası Muhasebe Denetimi Sempozyumu8. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu “TÜRMOB’UN KALİTE GÜVENCE SİSTEMİNE YAKLAŞIMI” Nail SANLI TÜRMOB Genel Sekreteri Antalya, 25-29 Nisan 2007

2. Giriş • Amerika Birleşik Devletleri ve AB ülkelerinde yaşanan şirket skandallarının etkileri, • Şirketlerin finansman ihtiyaçlarının karşılanması, • Ekonomik istikrar ve entegrasyonun sağlanması, • Yolsuzlukla, kara parayla ve yoksullukla mücadele vb. gibi dünyanın hemen her ülkesinin gündeminde olan ekonomik problemler ve muhasebe mesleğine her zamankinden daha büyük sorumluluklar yüklemektedir.

3. Giriş • Dünyanın hemen bütün ülkeleriyle eş zamanlı olarak muhasebe mesleğini yakından ilgilendiren gelişmeler bizim ülkemizde de gündeme gelmektedir. • Bu sorunların çözümünde muhasebe meslek mensuplarının artan sorumlulukları yanı sıra kamu güveninin sağlanmasında, muhasebe mesleğinin denetim fonksiyonunun güvenilirliği de önem kazanmıştır.

4. IFAC’ın “Üyelik Yükümlülükleri Beyannameleri” (SMO 1-7) • Kalite Güvencesi • Muhasebe Meslek Mensupları için Uluslararası Eğitim Standartları • Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu (IAASB) Tarafından Yayınlanan Uluslararası Denetim Standartları • Muhasebe Meslek Mensupları için IFAC Etik Kuralları • Uluslararası Kamu Sektörü Muhasebe Standartları • Soruşturma ve Disiplin • Uluslararası Finansal Raporlama Standartları

5. Kalite Güvencesi Kavramı Kalite güvencesi, ulusal düzeyde işin kalitesini sağlamak ve denetim firması ya da yasal denetçi tarafından yapılan işi gözden geçirmek için kurulan bir dış sistemdir. • AB’deki son gelişme Haziran 2006 - Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin, 17 Mayıs 2006 tarihli “Yıllık Hesaplar ve Konsolide Hesapların Yasal Denetimi” hakkındaki 8 nolu Direktif. • IFAC SMO’lar.

6. Kamu Gözetimi • 2002 yılında, Uluslararası Sermaye Piyasaları Organizasyonu (IOSCO) ve benzer şekilde 2006 yılında AB halka açık şirketlerin finansal denetimlerini yapan denetim firmaları ve denetçilerin gözetimi (kamu gözetimi) ile ilgili genel prensipleri belirlemişlerdir. • Ayrıca IFAC’ın daha önce sıralanan yükümlülüklerinden 1 ve 6 no’lu olanları (Kalite Güvencesi / Soruşturma ve Disiplin) da kamu gözetimine ilişkindir.

7. AB Ülkelerinde Kamu Gözetimine İlişkin Genel Durum • Aralık 2006 itibariyle 15 Avrupa ülkesinde uygun bir kamu gözetimi sistemi kurulmuştur. (bkz Tablo 1) • Bu ülkeler içinde farklı modeller oluşturulmuştur. • Çoğu AB ülkesi, kurullar yoluyla sistemi kurmuş ve bu kurullarda meslek mensuplarına azınlık olarak yer verilmiştir. (bkz Tablo 2) • 8. Direktife göre de, kamu gözetimi asıl işi bu olmayanlar tarafından yapılmak zorundadır.

8. Tablo 1: Avrupa Ülkelerinde Kamu Gözetim Sisteminin Varlığı

9. Tablo 2: Seçilmiş Bazı Avrupa Ülkelerinde Kamu Gözetim Sisteminin Temel Özellikleri

10. AB’deki Kalite Güvencesine İlişkin Temel Kurallar • İnceleme işlemlerini gerçekleştiren kişiler, incelenecek olan kişilerden bağımsız olmalı ve çıkar çatışmalarından uzak olmalıdırlar • İnceleme işlemlerini gerçekleştiren kişiler, teknik açıdan yeterli olmalı ve inceleme işinde eğitimli olmalıdırlar • Sistemin finansmanı güvenli olmalı ve denetim firmalarının etkisinden uzak olmalıdır • Sistemin yeterli kaynakları olmalıdır;, • Sistem, kamu gözetimine tabi olmalıdır.

11. Kanuni Denetçiler ve Denetim Firmaları için Kalite Güvence İncelemesi • AB’deki yaklaşım, gerçek kişi olan tüm kanuni denetçilerin ve tüzel kişi olan denetim firmalarının, bir kalite güvence incelemesi sistemine tabi olmasıdır. • Bununla birlikte, AB’de işletmeler öncelikle kendi içlerinde kamu çıkarına haiz işletmeler ve diğerleri şeklinde ayrımlanmakta ve kalite güvence sisteminin tüm denetimleri kapsaması istenmekte ancak kamu çıkarına sahip işletmeler için daha sıkı koşullar aranmaktadır. • Buradaki “kamu” ifadesi genel olarak “toplum” anlamındadır. Örneğin halka açık şirketler kamu çıkarına haiz işletmeler olarak kabul edilmektedir.

12. Kalite Güvence Sisteminin Finansmanı • Kalite güvence sisteminin finansmanı çıkar çatışmasına yol açmayacak şekilde sağlanmalıdır. • 8. AB Direktifi, kalite güvence sistemi finansmanının güvenli ve kanuni denetçi ya da denetim firmalarının herhangi muhtemel kanunsuz etkilerinden uzak olmasını gerektirmektedir. (Bkz Tablo 8)

13. Denetim Standartlarının Yürürlüğe Girmesi • Denetim için kalite kontrol ve kalite güvencesi söz konusu olduğunda, sistemin ayrılmaz bir diğer parçası da kuşkusuz denetim standartlarının uygulanmasıdır. • AB ülkelerinin, dörtte üçü Uluslararası Denetim Standartları (ISA) ile yakından uyumlu denetim standartlarını kullanmaktadır. (bkz. Tablo 9) • Ülkemizde de TÜDESK bu konudaki çalışmalarını tamamlamak üzeredir.

14. İnceleme Yapacak Uzmanlar Farklı Avrupa ülkelerindeki deneyimlere göre, kalite güvence incelemeleri, gerekli yeterliliğe ve uygun mesleki deneyime sahip olan kişiler tarafından yapılmalıdır. (Bkz Tablo 10) Dikkate alınması gereken kriterler: • Uygun mesleki eğitim; • Denetim işinde ve finansal raporlamada mesleki deneyim; • Kalite güvence incelemelerinde ve bunların raporlanmasını yapmada başlangıç eğitimi.

15. Türkiye’de Gözetim ve Kalite Güvencesi Çalışmaları

16. Türkiye’de Gözetim ve Kalite Güvencesi Çalışmaları • Türkiye’de gözetim ve kalite güvencesi ile ilgili olarak TÜRMOB gerekli çalışmaları yapmaktadır. Bu çalışmalar, IFAC yönergeleri, Uluslararası Denetim Standartları ve AB 8. Direktifine uyumlu olarak yürütülmektedir. • Buna ilişkin olarak TÜDESK Başkanlığı’ndan kalite güvence sistemi hakkında bir tebliğ çalışması talep edilmiştir.

17. Türkiye’de Gözetim ve Kalite Güvencesi Çalışmaları • TÜRMOB, 3568 sayılı yasanın ruhuna ve gerekçesine ve Anayasa’nın 128 ve 135. maddelerine göre, kamu kurumu niteliğinde bir meslek örgütü olarak, “Muhasebe Mesleğinin Kamu Gözetimi” ile görevlendirilmiştir.

18. Türkiye Muhasebe Denetimi Gözetim Kurulu 1 Amacı: Kurulun amacı Türkiye’de hem halka açık şirketler hem de KOBİ’ler için yasalar ile getirilecek bağımsız denetim faaliyetini düzenlemek gözetlemek ve kalite denetimini yapmaktır. İşlevi: Denetim standartları / Mesleki etik standartları / bağımsız denetim yapacak meslek mensupları ile denetim kuruluşlarının sicili ve izlenmesi / muhasebe denetimi kalite kontrolünü yapmak / disiplinle ilgili konuları TÜRMOB’a sevk etmek / TÜRMOB ve yerel odalarının disiplin kurulu kararlarını gerektiğinde Maliye Bakanlığı ve mahkemeler nezdinde temyiz etmek / sürekli meslek eğitimini izlemek / uluslararası kuruluşlarla ilişkiler kurmak.

19. Türkiye Muhasebe Denetimi GözetimKurulu 2 Üyeler: Yedi üye, üçü aktif olmayan meslek mensubu, biri sermaye piyasası, biri BDDK, biri eski yargıç, biri üniversite Üyeleri TÜRMOB yönetim kurulu tarafından atanacak, onaylama Maliye Bakanı. Yetkileri ve Gücü: Bağımsız denetçi ve kuruluşların cezalandırılması için disipline sevk etmek / disiplin cezalarını temyiz etmek / geçici olarak denetim faaliyetlerinden alıkoymak / TÜDESK - denetim standartları, TÜRMOB - etik standartları incelemek, değişikliklerin yapılmasını istemek ve onaylamak / denetim faaliyet ve raporlarının kalite kontrolünü yapmak / kaliteyi yükseltecek önlemleri almak / Bağımsız denetim kuruluşlarının TÜRMOB tarafından yapılan tescil ve onaylarını izlemek bunların sicillerini tutmak.

20. Türkiye Muhasebe Denetimi GözetimKurulu3 Finansal Kaynaklar: TMDGK finansal kaynakları TÜRMOB tarafından onayan makamın onayı ile karşılanır. Bu kaynaklar için TÜRMOB bünyesinde fon oluşturulur, fonda toplanan kaynaklar derhal kurulun hesaplarına aktarılır. Kurulun ilk iki yılının masrafları ilk yıl içinde üçer aylık taksitler halinde TÜRMOB tarafından ana sermaye olarak devredilir. Bütçe ve Hesapların Denetimi: Kurul, Kurulun bütçesini hazırlar ve TÜRMOB’a gönderir. TÜRMOB’un bütçeden yaptığı kesintiler özerkliğini ve bağımsızlığını etkileyecekse bu konuda gerekli önlemleri almak üzere Kurul onayan makama başvurur. Kurulun hesaplarının denetimi TÜRMOB tarafından atanan bağımsız denetçiler tarafından gerçekleştirilir.

21. Türkiye Muhasebe Denetimi Gözetim Kurulu (TMDGK)4 Yöneticiler: Kurulun işleri hazırlanacak Kurulun örgütlenme şeması çerçevesinde profesyonel yöneticiler ve memurlar tarafından yerine getirilir. Kurul üyeleri karar merci olarak çalışır. Kurul ve profesyonel yöneticiler arasındaki ilişkiler başkan ve kurul üyeleri arasından belirlenecek bir murahhas üye tarafından sağlanır.

22. TÜRMOB Kalite Güvence Sistemi TÜDEKS Başkanlığı tarafından yürütülen çalışmalarda, TÜRMOB Kalite Güvence Sistemi 3 başlık altında ele alınmıştır. • TÜRMOB Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri • Denetim Firmaları Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri • Kalite Güvence İnceleme Uzmanları

23. TÜRMOB Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri 1 • İnceleme uzmanlarının seçimi, • Çıkar çatışmasını önleyecek tarafsız bir prosedürün uygulanması • Seçilmiş denetim dosyalarının yeterli testini içeren kalite güvence incelemesi, uygulanan denetim standartlarına ve bağımsızlık şartlarına uygunluk, harcanan kaynakların miktarı ve kalitesi, alınan denetim ücreti ve denetim firmasının dahili kontrol sistemi ile ilgili bir değerlendirme, kalite güvence incelemesine ilişkin rapor.

24. TÜRMOB Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri 2 • En az dört yılda bir inceleme. • Kalite güvence sistemine ilişkin yıllık raporlama. • İnceleme sonucu eksikliklerle ilgili tavsiyelerde bulunma, tavsiyelere uymayanlara ilişkin disiplin işlemleri, yaptırımlar. • Kalite Güvencesi sisteminin yönetiminin (planlama ve kontrol) denetlenmesi • Kalite güvencesi raporlarının onaylanması • Üye sayısı 200’e kadar olan odalarda 3 kişi, 200’den fazla olanlardan 5 kişiden oluşan “Kalite Güvence Komisyonu” kurulması. Üyelerin en az 6 yıllık deneyime sahip olmaları şartının aranması.

25. TÜRMOB Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri 3 • Kalite Güvence İncelemesi en az şu hususları kapsamalıdır: • İncelenen firmanın iç kontrolünün ve Kalite Güvence Sisteminin değerlendirilmesi, • Seçilen denetim dosyalarının yeterli düzeyde testini içermesi, • Denetim raporlarında; • Denetim standartlarına uygunluk, • Bağımsızlık şartlarına uygunluk, • Harcanan kaynakların (personel, ekipman ve uzman) miktarı ve kalitesi, • Denetim ücretleri,

26. Denetim Firmaları Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri 1 • Denetim firması iç kontrol sistemini oluşturmak • Denetim Firmalarında Kalite Güvence Sistemini Gözden Geçirmekle görevli olanlar ayrı uzmanlık sertifikasına sahip olacaklardır. • Denetçi ve/veya denetim firması, denetimin mesleki ilkelere, ilgili düzenlemelere; denetçi ve/veya tarafından belirlenen özgün kalite güvencesi ilke ve uygulamalarına uygunluğunu ve hazırlanan denetim raporlarının gerçek durumu yansıtmasını teyit edecek bir kalite güvence sistemi kurmakla yükümlüdür.

27. Denetim Firmaları Bünyesindeki Kalite Güvence Faaliyetleri 2 • Denetçi ve/veya denetim firması, firmanın kalite güvencesine ilişkin standartları yazılı hale getirmek, çalışanların bu standartlara kolayca erişimini sağlamak, ulusal ve uluslararası gelişmeleri izlemek, denetimin mesleki ilkelere veya yasalara uygunluğunu sağlamak için önlemler almak durumundadır. • Firmanın denetim güvence sisteminden, sorumlu ortak veya yönetim kurulu üyeleri sorumludur. Bunlar denetim faaliyetlerine ilişkin denetim sürecinin hiçbir aşamasında görev alamazlar.

28. Denetçi veya Denetim Firmasının kalite güvence sistemine ilişkin politikalar 1 • Denetimde görev alanlar, bağımsız, dürüst ve tarafsız, gizlilik ve mesleki davranış ilkeleriyle uyumlu, mesleki özen ve titizliği gözetmelidir. • Denetim raporu, çalışma kağıtları vb. beş yıl saklanmalıdır. • Denetim raporları denetimi gerçekleştiren sorumlu ortak ve ona bağlı ekip dışında diğer bir sorumlu ortak veya denetim firmasında istihdam edilen en az 6 yıllık deneyime sahip bir denetçi ya da başka bir denetim firması tarafından gözden geçirilerek onaylanmalıdır. • Yukarıda bahsedilen meslek mensupları yeterli mesleki bilgi ve eğitime sahip olmalı ve sürekli eğitim kapsamında meslek içi eğitim almalıdırlar.

29. Denetçi veya Denetim Firmasının kalite güvence sistemine ilişkin politikalar 2 • Denetim faaliyeti sırasında; meslek ilkelerine ya da yasal düzenlemelere uygunluğu tehlikeye düşürebilecek bir durumun saptanması halinde; durumu denetim firmasının üst yöneticilerine derhal bildirmelidir. • Bir denetim faaliyetinde görev alan meslek mensupları (denetçiler) ve yardımcıları; görevlendirildikleri denetim faaliyeti sona erdiğinde söz konusu denetimden sorumlu ortak denetçi (meslek mensubu) tarafından “görev raporu” düzenlenerek değerlendirilmelidir.

30. Kalite Güvence İnceleme Uzmanları 1 • Kalite Güvence Sistemi, incelenen denetçilerden ve denetim firmalarından bağımsız olacaktır. • Kalite Güvence incelemelerini yürüten kişiler, uygun mesleki eğitim, yasal denetim ve finansal raporlama konularında ilgili deneyime sahip olmalıdır. Ayrıca, kalite güvence incelemeleri yapacak olanların “Kalite Güvence Sistemi İnceleme Uzmanlık Sertifikası” eğitim programını başarıyla tamamlamaları şarttır. Bu kişilerin YMM veya SMMM ruhsatına sahip olmaları şarttır.

31. Kalite Güvence İnceleme Uzmanları 2 • “Kalite Güvence Sistemi İnceleme Uzmanlık Sertifikası” eğitim programı teorik, uygulama (pratik) ve kalite güvence incelemesini raporlama olmak üzere 3 aşamalı ve en az 8 ay süreli 420 saat kredili olarak gerçekleşir. Başarı notu 70 üzerinden değerlendirilir.

32. Kalite Güvence İnceleme Uzmanları 3 • Teorik Eğitim: 4 ay (Finansal Raporlama Standartları / Denetim Teorisi ve Denetim Standartları / Denetimde Kalite Kontrol / İç Kontrol Sistemleri / İç Denetim /Muhasebe Mesleği Kamu Gözetimi Sistemi/ Kalite Güvence Sistemi İncelemesi ve Raporlama / Sermaye Piyasası ve Türk Ticaret Kanunu / AB 8.Nolu Direktifi / IFAC Rejimi / IT Denetimi) • Uygulama Eğitimi: 2 ay (120 Saat) Kalite Güvence Sistemi İncelemesini Raporlama: Örnek olay ve inceleme raporu (1 ay) (Danışman gözetiminde)

33. Türkiye’de Kamu Güvence Sistemi ile ilgili Diğer Uygulamalar • BDDK tarafından 1 Kasım 2006 tarihinde yayınlanan “Bankalarda Bağımsız Denetim Gerçekleştirecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”e göre, bankalarda denetim yapacak denetçiler için uyulması gereken asgari ilkeler saptamıştır. • BDDK’nın Kalite Güvence İlkeleri, TÜRMOB Kalite Güvence Sisteminde de dikkate alınacaktır.

34. SONUÇ • Kamu Güvence Sistemi, denetim faaliyetinin artık kamu güveni yaratmak açısından şart olduğunu ortaya koymaktadır. • TÜRMOB hem AB ile uyum hem de IFAC yükümlülükleri açısından önümüzdeki aylarda Kamu Güvence Sistemini hayata geçirecektir.

35. TEŞEKKÜRLERNAİL SANLI GENEL SEKRETER