Download
1 / 11
110 likes | 268 Views
BÀI 3: VĂN HÓA. Văn hóa là gì? Các loại hình văn hóa cơ bản? Khaùi nieäm lieân quan đến vaên hoùa Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa vaên hoùa. MỞ ĐẦU.
E N D
BÀI 3: VĂN HÓA Văn hóa là gì? Các loại hình văn hóa cơ bản? Khaùi nieäm lieân quan đến vaên hoùa Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa vaên hoùa
MỞ ĐẦU • Döôùi con maét cuûa caùc nhaø xaõ hoäi hoïc, con ngöôøi laø moät “sinh vaät cuûa xaõ hoäi”, töùc laø con ngöôøi vôùi tö caùch laø moät thaønh vieân cuûa moät nhoùm, cuûa moät xaõ hoäi naøo ñoù. • Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc höôùng söï chuù yù cuûa mình vaøo nhöõng khía caïnh xaõ hoäi ôû caù nhaân nhöng khoâng phaûi caùc caù nhaân ñôn leû maø laø saûn phaåm cuûa caùc thieát cheá vaên hoaù vaø xaõ hoäi cuûa hoï. • Hay noùi caùch khaùc, öùng xöû cuûa con ngöôøi chòu aûnh höôûng cuûa taùc ñoäng töông hoã trong xaõ hoäi (caùc moái quan heä trong nhoùm, giöõa caùc taàng lôùp xaõ hoäi nhö giôùi tính, daân toäc, giai caáp xaõ hoäi, ngheà nghieäp…). Con ngöôøi khaùc ñoäng vaät ôû choã hoï haønh ñoäng vaø öùng xöû coù yù thöùc vaø theo caùc chuaån möïc, giaù trò cuûa xaõ hoäi vôùi tö caùch hoï laø thaønh vieân. Ñaây laø bieåu hieän cuûa neùt vaên hoaù cuûa xaõ hoäi ñoù.
VĂN HÓA LÀ GÌ? • Vaên hoùa laø phöông tieän öùng xöû cuûa con ngöôøi, vôùi tö caùch laø moät phaûn aùnh caùc neùt truyeàn thoáng cuûa caùc caù nhaân trong moät xaõ hoäi hay moïi tieán boä xaõ hoäi naøo ñoù. Vaên hoùa laø nhöõng neùt gioáng nhau, nhöõng caùi maø moïi ngöôøi cuøng nhaát trí ñoàng tình cho laø ñuùng vaø coù caùch nhìn gioáng nhau. • Moãi xaõ hoäi hoaëc moät nhoùm xaõ hoäi nhaát ñònh coù moät neùt vaên hoùa rieâng ñaëc thuø (chæ phuø hôïp vôùi noù) vaø coù theå khoâng phuø hôïp vôùi nhöõng xaõ hoäi hay nhoùm xaõ hoäi khaùc. Do ñoù, khoâng coù nhöõng ñaùnh giaù “ñuùng/sai” ñoái vôùi vaên hoùa, vaø xaõ hoäi hoïc cho raèng caùi ñuùng – caùi sai ñöôïc xaùc ñònh bôûi heä thoáng giaù trò vaø heä thoáng tín ngöôõng cuûa nhoùm. • Vaäy vaên hoaù laø gì? Noù laø toång theå nhöõng haønh vi hoïc hoûi ñöôïc, laø “nhöõng giaù trò, nieàm tin, ngoân ngöõ, luaät phaùp vaø kyû luaät” cuûa caùc thaønh vieân soáng trong moät xaõ hoäi nhaát ñònh naøo ñoù.
CAÙC LOAÏI HÌNH VAÊN HOAÙ • Haønh ñoäng: laø caùc moâ hình öùng xöû giöõa caùc caù nhaân töông öùng vaø caùc chuaån möïc giaù trò cuûa xaõ hoäi. • Ñoà vaät: Laø nhöõng saûn phaåm do con ngöôøi taïo ra, bao goàm taát caû nhöõng gì do moät nhoùm hay taäp theå xaõ hoäi taïo ra vaø söû duïng. • Tö töôûng: Bao goàm caùc tín ngöôõng vaø kieán thöùc ñöôïc truyeàn laïi trong xaõ hoäi hay nhöõng caùi maø chuùng ta bieát, hay tin laø coù thaät ñeàu thuoäc khía caïnh tö töôûng cuûa vaên hoùa. • Tình caûm: Thaùi ñoä vaø giaù trò lieân quan ñeán caûm xuùc, duøng ñeå ñaùnh giaù veà caùi toát – caùi xaáu, caùi ñuùng – caùi sai.
KHÍA CẠNH VẬT CHẤT VÀ PHI VẬT CHẤT TRONG VĂN HÓA • Vaên hoùa tinh thaàn: laø nhöõng yù nieäm, tín ngöôõng, phong tuïc, taäp quaùn, giaù trò, chuaån möïc… taïo neân moät heä thoáng. • Vaên hoùa vaät chaát: ñoù laø nhöõng vaät phaåm do con ngöôøi taïo ra ñeå phaân bieät hoï vôùi ngöôøi khaùc (nhö coâng cuï saûn xuaát, nhaø ôû…). Noù luoân ñaët trong moät noäi dung tinh thaàn. Moãi neàn vaên hoùa ñeàu baét reã treân moät maûnh ñaát sinh, töû, phaùt trieån vaø phuï thuoäc vaøo moät moâi tröôøng sinh thaùi. Noù qui ñònh caùc kyõ thuaät ñöôïc taïo ra, laãn vieäc saùng taïo ra caùc saûn phaåm. Ví duï, troáng ñoàng ñöôïc taïo ra vôùi caùc bieåu töôïng laø hoa vaên chim laïc.
CAÙC KHAÙI NIEÄM LIEÂN QUAN ÑEÁN VAÊN HOAÙ • 1. Baûn naêng: Laø öùng xöû mang tính baåm sinh, khoâng caàn qua quaù trình hoïc hoûi. Ví duï: treû ñoùi thì khoùc, vui => cöôøi, noùng => ruït tay. Moïi haønh ñoäng thuoäc baûn naêng ñeàu gioáng nhau ôû moïi con ngöôøi (coù tính raäp khuoân). • 2. Sinh toàn: Ngöôøi ta thöôøng cho raèng con ngöôøi coù “baûn naêng” sinh toàn. Tuy nhieân, neáu khaùt voïng sinh toàn laø phoå bieán ôû nhieàu ngöôøi thì caùc haønh ñoäng nhaèm sinh toàn laïi khaùc nhau. Ngay töø khi môùi sinh, con ngöôøi phaûi phuï thuoäc vaøo ngöôøi khaùc (cha meï, oâng baø…) ñeå sinh toàn. Khi ñöùa treû daàn daàn lôùn leân thì cuõng laø luùc chuùng daàn daàn hoïc ñöôïc caùch sinh toàn. Nhöõng haønh ñoäng ñeå sinh toàn naøy phaûn aùnh truyeàn thoáng vaø moâi tröôøng cuûa xaõ hoäi maø chuùng lôùn leân.
CAÙC KHAÙI NIEÄM LIEÂN QUAN ÑEÁN VAÊN HOAÙ (TT) • 3. Khaû naêng truyeàn ñaït: Moät ñieàu kieän quan troïng ñeå ñaùnh daáu con ngöôøi taùch khoûi ñoäng vaät laø khaû naêng thoâng ñaït. Chính nhôø söï giao tieáp baèng bieåu töôïng maø con ngöôøi deã daøng haáp thuï vaên hoaù vaø thöïc hieän vieäc truyeàn vaên hoaù töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Söï truyeàn ñaït baèng bieåu töôïng ñöôïc theå hieän qua 3 hình thöùc: ngoân ngöõ noùi, vieát, vaø haønh vi khoâng lôøi: • Ngoân ngöõ noùi: laø caùc khuoân maãu aâm thanh chöùa ñöïng nhöõng yù nghóa gaén lieàn vôùi nhau. Ngoân ngöõ baèng lôøi noùi ñem laïi thuaän lôïi nhaát cho vieäc giaùo duïc vaø truyeàn ñaït cho nhau. • Ngoân ngöõ vieát: laø söï ghi laïi nhöõng lôøi noùi hay nhöõng yù nghó thaønh ngöõng kí töï/hình veõ theo moät qui taéc naøo ñoù. Ñaây chính laø phöông tieän höõu hieäu ñeå ñaûm baûo cho vieäc hoïc hoûi vaø baûo toàn di saûn vaên hoùa. Ngoân ngöõ vieát coù töø thôøi raát xa xöa vôùi nhöõng chöõ töôïng hình treân vaùch ñaù. Hieän nay, chöõ vieát ñaõ ñöôïc phaùt trieån thaønh nhöõng heä thoáng quy taéc khaù chaët cheõ. Tuy nhieân, gioáng nhö ngoân ngöõ noùi, chöõ vieát cuõng khoâng ngöøng phaùt trieån vaø bieán ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi muïc ñích söû duïng con ngöôøi. • Haønh vi khoâng lôøi: laø vieäc trao ñoåi caùc yù nghóa thoâng qua caùc yeáu toá phi ngoân ngöõ vaø chæ söû duïng caùc ñieäu boä, cöû chæ hay tö theá (nhö chuyeån ñoäng tay chaân, maét, moâi, nuï cöôøi, nheách meùp…). Nhöõng haønh vi khoâng lôøi naøy coù khi gioáng nhau nhöng khaùc nghóa nhau
CAÙC KHAÙI NIEÄM LIEÂN QUAN ÑEÁN VAÊN HOAÙ (TT) • Phong Caùch soáng: Laø loái soáng ñöôïc qui ñònh bôûi noäi dung truyeàn thoáng ñöôïc meänh danh laø vaên hoaù, hay noùi caùch khaùc, ñoù laø caùch öùng xöû cuûa caùc thaønh vieân ñaõ ñöôïc qui ñònh khaùc nhau veà vaên hoaù. Ñieàu naøy coù nghóa laø moïi ngöôøi phaûi coù caùch soáng, caùch öùng xöû vôùi caùc vieäc sao cho phuø hôïp vôùi ñoøi hoûi cuûa moïi ngöôøi. Vaø roõ raøng laø tình caûm vaø caùch öùng xöû cuûa con ngöôi khoâng phaûi luùc naøo cuõng töông xöùng nhau. Söï sai bieät giöõa lí töôûng vaø haønh ñoäng hieän thöïc naøy ñöa ñeán moät taäp hôïp nhöõng phong caùch soáng raát khaùc bieät giöõa nhöõng ngöôøi trong xaõ hoäi. Tuy nhieân, trong moãi neàn vaên hoaù nhaát ñònh ñeàu coù nhöõng phong caùch soáng chung maø moïi ngöôøi ñeàu noi theo.
NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA VAÊN HOÙA • Vaên hoùa laø caùi ñöôïc hoïc taäp: Vaên hoùa khoâng mang tính baåm sinh maø laø keát quaû cuûa moät quaù trình hoïc hoûi: hoïc nhöõng caùch moâ hình öùng xöû töông öùng vôùi hoaøn caûnh ñaõ ñöôïc xaùc ñònh vôùi söï chôø ñôïi cuûa ngöôøi khaùc. Khi xaûy ra moät söï vieäc thì moïi ngöôøi chôø ôû ta moät caùch öùng xöû vôùi xu höôùng chung theo moâ hình chung. • Söï töông ñoàng trong caùc haønh ñoäng cho thaáy raèng caùc thaønh vieân cuûa xaõ hoäi ñeàu hoïc gioáng nhö nhau veà caùc moâ hình öùng xöû truyeàn thoáng cuûa xaõ hoäi. Quaù trình hoïc hoûi aáy dieãn ra trong moái taùc ñoäng qua laïi trong xaõ hoäi vaø phuï thuoäc vaøo khaû naêng ngoân ngöõ tröøu töôïng.
NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA VAÊN HOÙA (TT) • Vaên hoùa coù theå truyeàn ñaït ñöôïc: Vaên hoùa coù baûn tính tích luõy qua thôøi gian do noäi dung cuûa noù coù theå truyeàn ñaït laïi töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc, töø theá heä naøy sang theá heä khaùc Vaø vì vaäy, vaên hoùa coù tính chaát xaõ hoäi, thöôøng khoâng coù saún, khoâng luoân truøng khôùp vôùi öùng xöû hieän thöïc vaø mang tính chaát laøm thoûa maõn vaø thích öùng vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi. • Vaên hoùa coù tính chaát xaõ hoäi vì noù ñi theo xaõ hoäi moät caùch lieân tuïc, coù ñöôïc laø do quaù trình taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc caù nhaân vôùi nhau trong xaõ hoäi thoâng qua hoaït ñoäng hoïc hoûi vaø tích luõy kinh nghieäm. Trong quaù trình taùc ñoäng qua laïi naøy caùc moâ hình ñöôïc phaùt trieån töø nhöõng caùi ñaõ ñöôïc xaùc laäp thaønh quy taéc hay laø nhöõng caùch haønh ñoäng ñaõ ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän. Khi ñaõ xaùc laäp ñöôïc caùc moâ hình naøy thì vaên hoùa xuaát hieän. Quaù trình naøy dieãn ra thoâng qua söï ñoàng tình giöõa caùc thaønh vieân (duø khoâng phaûi laø 100%) • Vì laø moät quaù trình hoïc hoûi vaø tích luõy, vaên hoùa khoâng phaûi laø caùi coù saún. Moãi caù nhaân khi hoøa mình vaøo xaõ hoäi luoân phaûi hoïc hoûi vaø thích öùng vôùi nhöõng quy taéc hay moâ hình haønh ñoäng môùi. Ñieàu naøy coù theå minh chöùng thoâng qua söï hoøa nhaäp cuûa ngöôøi Vieät Nam (aên côm baèng ñuûa) khi sang soáng ôû caùc nöôùc phöông Taây (aên baèng thìa vaø nóa) vaø ngöôïc laïi.
NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA VAÊN HOÙA (TT) • Beân caïnh ñoù, caùc tö töôûng veà vaên hoùa khoâng luoân truøng khôùp vôùi öùng xöû hieän thöïc. Trong vaên hoùa, nhöõng quan nieäm cuûa chuùng ta veà caùi gì neân laøm vaø caùi gì khoâng neân laøm thöôøng mang hình thöùc lyù töôûng. Nhöõng caùi gì ñöôïc goïi laø vaên hoùa thì ñöôïc moïi ngöôøi quan nieäm laø ñuùng nhöng trong thöïc teá khoâng phaûi ai cuõng thöïc hieän theo quan nieäm ñoù. • Vaên hoùa coù tính chaát thoûa maõn nhu caàu vì caùc moâ hình öùng xöû thöôøng ñöa ra nhöõng phöông thöùc laøm thoûa maõn nhu caàu (aên, uoáng, xaây nhaø, laäp gia ñình...). Ñeå thoûa maõn côn ñoùi thì ta phaûi aên, muoán coù cuoäc soáng tieän nghi thì ta phaûi xaây nhaø ñeïp vaø hieän ñaïi. Vaán ñeà laø vaên hoùa luoân thích öùng vôùi söï thay ñoåi cuûa thôøi ñaïi vaø moâi tröôøng xaõ hoäi. Tìm hieåu ñöôïc söï thay ñoåi veà vaên hoùa cuûa moät xaõ hoäi nhaát ñònh, chuùng ta coù theå phaàn naøo ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng bieán chuyeån trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ñoù.
